جعفر طیار
| نام | جعفر طیار |
|---|---|
| نام کامل | جعفر بن ابی‌طالب |
| نام پدر | ابوطالب |
| نام مادر | فاطمه بنت اسد |
| القاب | طیار • ذوالجناحین |
| زادگاه | مکه |
| مهاجر • انصار | مهاجر |
| نسب | قریشی از بنی‌هاشم |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| نحوه شهادت | در جنگ موته |
| درگذشت/شهادت | جمادی الاولی سال هشتم هجری |
| آرامگاه | موت • اردن |
جعفر بن ابی‌طالب با کنیه ابوعبداللّه و ملقب به طیّار پسرعموی پیامبر (ص) و برادر حضرت علی (ع) و از شهدای بزرگ صدر اسلام است. او از شخصیت‌های برجسته اسلام بوده و به عنوان الگوی ایمان، عمل و جهاد و شهادت مطرح است.
مختصری از زندگی‌نامه جعفر طیار
جعفر فرزند ابوطالب و فاطمه بنت اسد، معروف به جعفر طیار، کنیه‌اش ابوعبدالله بود. [۱] پیامبر اسلام(ص) نیز لقب ابوالمساکین را به وی داده بود به دلیل آن‌که نشست و برخاست بسیاری با فقرا داشت. [۲]
جعفر برادر امام علی(ع)، عقیل، طالب و پسر عموی پیامبر اسلام(ص) بود. براساس گزارش‌های تاریخی وی 20 سال قبل از بعثت متولد شد، در حالی که ده سال از عقیل کوچک‌تر و ده سال از علی(ع) بزرگ‌تر بود. [۳]
جعفر از شهدای بزرگ صدر اسلام است که بعد از قطع شدن دو دستش در جنگ موته [۴] و شهادتش به «ذوالجناحین» [۵] و جعفر طیار [۶] شناخته می‌شود.
هنگامی که در مکه خشک‌سالی اتفاق افتاد و ابوطالب دچار تنگ‌دستی شد، پیامبر(ص) به عباس بن عبدالمطلب پیشنهاد داد تا نزد برادرش ابوطالب برود و جعفر را به خانه خود بیاورد و سرپرستی وی را بر عهده گیرد. عباس این پیشنهاد را پذیرفت، نزد ابوطالب رفت و جعفر را به منزل خود آورد. جعفر تحت سرپرستی عمویش بزرگ شد تا زمانی که اسلام را پذیرفت، پس از آن مستقل شد. [۷]
همسر و فرزندان
نام همسر جعفر اسماء بنت عمیس بن نعمان بود که از او دارای فرزندانی به نام عبدالله، محمد و عون می‌باشد که همگی در حبشه به دنیا آمده بودند. [۸]
برخی منابع نیز چهار فرزند دیگر به نام‌های محمد اصغر، حمید، حسین، عبدالله اصغر را از همان مادر به فرزندان او افزوده و مدعی شده‌اند که آنان نیز در حبشه به دنیا آمدند. [۹]
اسلام آوردن
در زمان اسلام آوردن وی اختلاف است. بر اساس گزارشی، وی در کمتر از بیست سالگی اسلام آورد [۱۰] گفته شده او دومین فردی بود که پس از امام علی(ع) مسلمان شد و به همراه برادرش اولین نماز جماعت را به امامت پیامبر(ص) برپا کردند. [۱۱]
امام صادق(ع) نیز در این زمینه می‌فرماید: اولین نماز جماعتی که رسول خدا(ص) برقرار فرمود، تنها امیرالمؤمنین(ع) با حضرتشان بود و ابوطالب به جعفر گفت که او نیز در نماز جماعت آنان شرکت نماید. [۱۲]
با این وجود، برخی معتقدند که وی سومین، [۱۳] بیست و ششمین، [۱۴] یا سی و دومین نفری بود که مسلمان شد. [۱۵]
فضایل و ویژگی‌های جعفر طیار
جعفر در زمان خودش از جهت زیبایی و اخلاق، شبیه‌ترین مردم به رسول خدا(ص) بود. [۱۶] علی(ع) به برادرش جعفر ارادتی ویژه داشت به گونه‌ای که اگر عبدالله بن جعفر درخواستی از آن‌حضرت داشت و او را به جان جعفر قسم می‌‌داد، درخواستش را رد نمی‌کرد. [۱۷]
جعفر مردی خطیب، دلیر و شجاع، عارف، سخاوت‌مند و بخشنده‌ای بود که دایره جودش شامل همه می‌شد. او حقوق را رعایت می‌کرد. [۱۸]
نماز جعفر طیار که از نمازهای مستحب مؤکد و سفارش شده است هدیه‌ای است که پیامبر به جعفر داده بود. [۱۹]
از امام علی(ع) نقل می‌کنند که رسول خدا(ص) فرمود: پیامبران قبل از من هفت وزیر و نقیب و حواری داشتند، اما خداوند به من چهارده حواری و نقیب داد: حمزه، جعفر، امام علی(ع)، امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، و ... [۲۰]
جعفر دارای چنان جایگاهی است که بعد از اهل‌بیت(ع) و امامان معصوم(ع) از اولین کسانی خواهد بود که در کنار حوض کوثر بر پیامبر(ص) وارد می‌شود. [۲۱]
رسول خدا(ص) در ارتباط با جعفر سخنان فراوانی فرموده است:
بهترین مردم حمزه، جعفر و علی(ع) می‌باشند. [۲۲]
مردم از درختان گوناگون هستند و من و جعفر از یک درختیم. [۲۳]
خدایا! جعفر بهترین ثواب را به سوی تو فرستاد. تو نیز بهترین افراد را در ذریه او قرار ده. [۲۴]
من و این فرزندان عبدالمطلب بزرگان اهل بهشتیم: حمزه، جعفر، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(ع)». [۲۵]
در نقلی دیگر به جای حضرت زهرا(س)، نام حضرت مهدی(ع)» ذکر شده است. [۲۶]
ابن عباس می‌گوید: نزد پیامبر خدا(ص) بودیم که ایشان جواب سلامی را دادند و سپس به اسماء فرمودند: این جعفر به همراه جبرئیل و میکائیل و ملائکه بودند که بر من سلام کردند و جوابشان را دادم.
پیامبر(ص) برای جعفر سالیانه پنجاه خروار از محصول خرمای خیبر را مقرر فرمودند. [۲۷]
شهادت جعفر طیار
جعفر بعد از بازگشت به مدینه در نبرد موته که در سال هشتم هجرت رخ داد [۲۸] شرکت کرد و بعد از شهادت زید بن حارثه فرماندهی سپاه اسلام را بر عهده گرفت. [۲۹] البته برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که فرماندهی از ابتدا بر عهده جعفر بود. [۳۰]
او پس از سال‌ها مجاهدت و تلاش در دفاع از اسلام نوپا، سرانجام در سن چهل و یک [۳۱] و یا چهل و پنج سالگی [۳۲] در این نبرد به شهادت رسید. گزارش شده که در نبرد موته جعفر حدود نود جراحت برداشت [۳۳] و بر اساس گزارشی دیگر بدن ایشان با ضربه یکی از رومیان به دو نیم تقسیم شد. [۳۴] گفته می‌شود او اولین فرد از مسلمانان بود که مرکبش را در میدان نبرد پی کرد. [۳۵]
به هر حال بعد از شهادت او بود که پیامبر(ص) فرمود: خداوند به جای دو دست جعفر به وی دو بال داد که با آنها در هرکجای بهشت که بخواهد پرواز می‌کند. [۳۶]
با شهادت جعفر پیامبر(ص) به منزل وی آمد و خبر شهادتش را به همسرش اسماء داد و همراه با او در عزای جعفر گریست. آن‌گاه حضرت فاطمه(س) با حالتی گریان وارد شد. پیامبر فرمود: سزاست که بر مرگ چشم‌ها گریان باشد. [۳۷]
از امام صادق(ع) نقل است که بعد از شهادت جعفر پیامبر(ص) به فاطمه(س) فرمود تا سه روز برای اسماء شام و ناهار تهیه کرده و با سایر بانوان فامیل به دلداری او بروند و در خانه او بمانند؛ از این‌جا بود که سنتی شرعی شکل گرفت که تا سه روز برای صاحبان عزا غذا بفرستند. [۳۸]
مدفن
جعفر به همراه زید بن حارثه و عبدالله بن رواحه در یک قبر دفن شدند. [۳۹] زیارت جعفر در منطقه موته مستحب است و به آن سفارش شده است. [۴۰]
پانویس
- ↑ ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق، البجاوی، علی محمد، ج 1، ص 242، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق
- ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبدالموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج 7، ص 309، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق
- ↑ الاستیعاب، ج 1، ص 242
- ↑ جنگ موته، جنگی بود که در سال هشتم هجری و در زمان حیات رسول خدا(ص) بین مسلمانان و امپراطوری روم روی داد. ر. ک: «فرمانده سپاه جنگ موته»، 44912
- ↑ الاستیعاب، ج 1، ص 242
- ↑ ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، تحقیق، السقا، مصطفی، الأبیاری، ابراهیم، شلبی، عبدالحفیظ، ج 1، ص 505، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، بی‌تا
- ↑ طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبوالفضل، ج 2، ص 313، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق
- ↑ ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق، عطا، محمد عبدالقادر، ج 4، ص 25، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1410ق
- ↑ ابن عنبه حسنی، سید احمد بن علی، عمدة الطالب فی أنساب آل أبی‌طالب، ص 35، قم، انصاریان، 1417ق
- ↑ مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ج 5، ص 99، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا
- ↑ ابن اثیر جزری، علی بن محمد، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، ج 1، ص 341، بیروت، دار الفکر، 1409ق
- ↑ شیخ صدوق، امالی، ص 508، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق
- ↑ ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، محقق، شیری، علی، ج 72، ص 125، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1415ق
- ↑ الإصابة، ج 1، ص 592
- ↑ أسد الغابة، ج 1، ص 341
- ↑ الاستیعاب، ج 1، ص 244
- ↑ ابونعیم احمد بن عبدالله الاصبهانی، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، محقق، مصحح، شفیعی کدکنی، محمد رضا، ج 1، ص 114، قاهره، دار ام القراء للطباعة و النشر، چاپ اول، بی‌تا
- ↑ ابونعیم احمد بن عبدالله الاصبهانی، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، محقق، مصحح، شفیعی کدکنی، محمد رضا، ج 1، ص 114، قاهره، دار ام القراء للطباعة و النشر، چاپ اول، بی‌تا
- ↑ «نماز جعفر طیار»، 47577
- ↑ أسدالغابة، ج 1، ص 342
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 36، ص 295، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق
- ↑ ابوالفرج، علی بن الحسین الأصفهانی، مقاتل الطالبیین، محقق، صقر، سید احمد، ص 34، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا
- ↑ ابوالفرج، علی بن الحسین الأصفهانی، مقاتل الطالبیین، محقق، صقر، سید احمد، ص 35، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا
- ↑ شیبانی، أحمد بن محمد بن حنبل، فضائل الصحابة، ج 2، ص 1125، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1403ق
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج 72، ص 127
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج 72، ص 127
- ↑ الطبقات الکبری، ج 4، ص 30
- ↑ الاستیعاب، ج 1، ص 242
- ↑ السیرة النبویة، ج 2، ص 373
- ↑ یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 65، بیروت، دار صادر، بیروت، چاپ اول، بی‌تا
- ↑ الاستیعاب، ج 1، ص 245
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج 72، ص 135
- ↑ الاستیعاب، ج 1، ص 243
- ↑ مقریزی، تقی الدین، امتاع الاسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق، نمیسی، محمد عبدالحمید، ج 1، ص 340، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق؛ الطبقات الکبری، ج 4، ص 29
- ↑ الإصابة، ج 1، ص 593
- ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ج 2، ص 43، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق
- ↑ الاستیعاب، ج 1، ص 243
- ↑ برقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد، محاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال‌الدین، ج 2، ص 419، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق
- ↑ عمدة الطالب، ص 35 - 36
- ↑ بحار الأنوار، ج 97، ص 222