فانیه

فانیه از فرقه‌های مربوط به جهمیه‌اند.

تقسیم‌بندی

در منابع آمده است که جهمیه دوازده فرقه‌اند که عبارت است از: معطله، مرّیسیّه، ملتزمه، واردیه، زنادقه، حرقیه، مخلوقیه، فانیه، مغیریه، قبریه، واقفیه، لفظیه.

عقاید

فانیه معتقدند که نباید درباره بقای خداوند و نیز بهشت و جهنم سخنی گفت، زیرا اگر قائل به بقای خداوند و بهشت و جهنم شویم، موجب شرک در اسم و معنا می‌گردیم، زیرا خداوند می‌فرماید: هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِیًّا. سوره مریم، آیه 65 یعنی آیا مثل و مانندی برای او می‌یابی؟ یعنی این‌که همنامی برای خداوند نیست. علاوه، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: تغلق ابواب‏ الجحیم. یعنی درهای دوزخ بسته می‌شود و هرگاه زمان به درازا انجامد، دوزخ خالی گردد و درهای آن بسته شود.

وجه تسمیه

در برخی از منابع به وجه تسمیه این فرقه اشاره شده است. جدای از آن، در قرآن آمده است:‏ «وَ نُفِخَ فِی الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ» سوره زمر، آیه 68. و در «صور» دمیده می‌‏شود، پس همه کسانی که در آسمان‌ها و زمین‌اند می‌‏‌میرند. در این حادثه بزرگ و واقعه عظیم؛ بهشت و دوزخ نیز نابود خواهد شد مگر خداوند که حیّ و قیوم است. و نیز خداوند فرمود: «کُلُّ شَیْ‏ءٍ هالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ» سوره قصص، آیه 88. همه چیز جز ذات (پاک) او فانی می‌شود.