الغدیر (کتاب)
الغدیر فی الکتاب و السنّة و الأدب، اثر مشهور علامه عبدالحسین امینی یکی از علمای بزرگ اسلام و تشیع است. موضوع این کتاب، اثبات امامت و خلافت بلافصل علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) در واقعه غدیر و اثبات مذهب شیعهمی‌باشد. اگرچه هدف اصلی و اولیه نویسنده، اثبات حدیث غدیر و تواتر آن بوده، ولی در عین حال هر آنچه را که برای امت اسلامی حائز اهمیت می‌دانسته، در این کتاب جمع‌آوری کرده است. کتاب الغدیر ۲۰ مجلد است که ۱۱ مجلد آن به زبان عربی چاپ شده است و آن ۱۱ مجلد، در ۲۲ مجلد به زبان فارسی برگردان شده است.
| الغدیر | |
|---|---|
 | |
| نام | الغدیر فی الکتاب و السنّة و الأدب |
| پدیدآوران | عبدالحسین امینی |
| زبان اصلی | عربی |
| سال نشر | قرن ۱۴ ق. |
| موضوع | واقعه غدیر خم به روایت اهل‌تسنن |
معرفی اجمالی نویسنده
عبدالحسین امینی در سال ۱۳۲۰ ق، در تبریز زاده شد، و در مدارس آن شهر مقدمات علوم را فراگرفت. سپس به نجف رفت و در آنجا نزد استادان بزرگ به ادامۀ تحصیل پرداخت و در اوان جوانی از مراجع بزرگی چون سیدابوالحسن اصفهانی و میرزامحمدحسین نایینی و شیخ عبدالکریم حائری یزدی اجازه اجتهاد و روایت دریافت کرد، که هر یک در این اجازات، مقامات علمی، دینی و اجتماعی وی را یادآور شده و ستوده بودند.
علامه امینی، برای یافتن منابع جهت نگارش کتاب «الغدیر»، سفرهایی را به صورتی بس ساده و اقتصادی انجام داد. وی در این سفرها در پی کتابخانه‌ها، اعم از عمومی و شخصی، بود. وی در این کتابخانه‌ها به مطالعه، استنساخ و تهیه مآخذ و ملاقات با استادان و اصلاح و ارشاد و نشر ولای صحیح و تأثیر در اهل علم و گاه نماز جماعت و منابر عمومی می‌پرداخت. ایشان شهرها و کشورهای زیادی را برای تحقیق سفر کرده از جمله: حیدرآباد دکن، علیگره، لکهنو، کانپور، جلالی (در هند) رامپور، فوعه، معرفه، قاهره، حلب، نبل، دمشق و... .
معرفی کتاب
کتاب «الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب»، اثر علامه امینی است که در دفاع از حق جانشینی بی‌واسطه امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بعد از پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم) نوشته شده است. هدف نگارنده این است که با انحرافات و تحریف‌هایی که از اوایل نشر اسلام صورت گرفته است مبارزه کند و حق را ثابت نماید.
نویسنده حدیث غدیر را یقین‌آورترین و متواترترین حدیث منقول از پیامبر می‌داند. وی بدین منظور سند حدیث را از صحابه و تابعان تا علمای قرن ۱۴ با تکیه بر منابع اهل‌سنت ذکر می‌کند و تواتر آن را نشان می‌دهد. علاوه بر این تواتر، نویسنده به تفصیل اشعاری از صحابه و تابعان و نسل‌های بعدی را در تأیید مدعای خود ذکر می‌کند و در خلال این مباحث، به تهمت‌هایی که توسط برخی از علمای اهل‌سنت بر شیعه وارد شده است قاطعانه و با اسناد مورد قبول نزد آنها پاسخ می‌دهد. از دیگر مباحث این کتاب، دانش دینی خلفای سه‌گانه و حوادث و امور ناگوار انجام شده به دست آنهاست.
عنوان الغدیر
«الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب»، به معنای «غدیر در کتاب (قرآن)، سنت و ادبیات» است. انتخاب این عنوان برای این کتاب بدین معناست که کسی که منکر حدیث غدیر و امور وابسته به آن شود، در واقع منکر قرآن کریم، سنت، ادبیات، تاریخ و مجمع علمی شعر عرب شده است چرا که نویسنده مدعای خود را با اسناد متقن و شواهد قطعی از هر سه منبع مذکور به اثبات رسانده است.
در کتاب «الغدیر» نزدیک 150 کتاب از مهمترین کتاب‌های مسلمین - در رشته‌های مختلف - که در طول تاریخ، شخصیت افراد و اجتماعات را ساخته است به میان آورده شده و براساس ملاک‌ها و مآخذ خود اهل‌سنت به مطالب آنها رسیدگی شده است؛ چنانکه می‌توان گفت، نویسنده الغدیر به نوعی بازسازی علمی دست یافته است و به تصحیح کتابخانه عمومی اسلام توفیق پیدا کرده است، زیرا همین 150 کتاب از علمای گذشته و معاصر اسلام، از تاریخ طبری تا فجر الاسلام احمد امین، میزانی به دست می‌دهد برای صدها کتاب دیگر و هزارها مسأله دیگر.
نقش «الغدیر» در «وحدت اسلامی»
نقش مثبت الغدیر در وحدت اسلامی از این نظر است که:
اولًا منطق مستدل شیعه را روشن می‌کند و ثابت می‌کند که گرایش در حدود صد میلیون مسلمان به تشیع (طبق آمار قبل از انقلاب) - برخلاف تبلیغات زهرآگین عدهای - مولود جریان‌های سیاسی یا نژادی و غیره نبوده؛ بلکه یک منطق قوی متکی به قرآن و سنت موجب این گرایش شده است.
ثانیاً پوچ بودن پارهای از اتهامات وارده به شیعه را ثابت می‌کند اتهاماتی چون:
- شیعۀ غیرمسلمان را بر مسلمانِ غیرشیعه ترجیح می‌دهد.
- شیعه از شکست مسلمانان غیرشیعه از غیر مسلمان شادمان میگردد.
- شیعه به جای حج به زیارت ائمه میرود.
- یا شیعه در نماز چنین می‌کند و در ازدواج موقت چنان.
ثالثاً معرفی کردن شخصیت مظلوم و مجهول‌القدر امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)، شخصیت بزرگی که میتواند مقتدای عموم مسلمین واقع شود و همچنین ذریه اطهارش را به جهان اسلام معرفی می‌کند[۱].
مروری بر مجلدات کتاب
مجلد اول
نویسنده در این مجلد، پس از نقل حدیث غدیر، 110 تن از بزرگان صحابه پیامبر را نام می‌برد که آن حدیث را نقل کرده‌اند و نام تک‌تک آنها را با تکیه بر منابع اهل‌سنت یاد می‌کند. پس از صحابه، نام 84 تن از تابعانی که این حدیث را روایت کرده‌اند یاد می‌شود و آرای نویسندگان رجالی اهل‌سنت درباره آنها بیان می‌شود.
پس از تابعان، نام 360 تن از علمای راوی این حدیث از قرن 2 ق، تا قرن 14 ق، یاد می‌شود. در فصل بعدی کتاب، نام نویسندگانی که آثاری مستقل راجع به حدیث غدیر نگاشته‌اند ذکر می‌شود و در فصل پس از آن، احتجاج‌هایی که به حدیث غدیر شده است بیان شده است. آیات قرآن راجع به غدیر، مبحث بعدی مجلد نخست کتاب الغدیر است و پس از آن عید غدیر و داستان تبریک گفتن عمر و ابوبکر و سایر صحابه به امام علی (علیه‌السلام)، و جایگاه این عید نزد اهل‌بیت (علیه‌السلام) بررسی می‌شود و پس از اینها سخنان برخی از دانشمندان اهل‌سنت دربارۀ غدیر و نیز سند حدیث غدیر نقل و بررسی می‌شود.
مطالب پسین کتاب دربارۀ مفاد و معنای این حدیث است که نویسنده برای این امر شبهات برخی از دانشمندان اهل‌سنت را نقل و بررسی می‌کند و با توجه به قرینه‌های گوناگون، دلالت این حدیث را روشن می‌کند.
مجلد دوم
مجلد دوم مجموعۀ الغدیر به شعرهای مربوط به غدیر می‌پردازد. نویسنده نخست جایگاه شعر و شاعری در قرآن و سنت را بررسی می‌کند. سپس به بررسی شاعران غدیر در قرن اول هجری می‌پردازد که بدین منظور از اشعار امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، حسان بن ثابت، قیس بن سعد بن عباده، عمرو بن عاص و محمد بن عبدالله حمیری با اسناد متقن تاریخی یاد می‌کند که در تأیید مفاد و معنای غدیر برای اثبات جانشینی امام علی (علیه‌السلام) قابل استفاده‌اند. پس از این افراد، شاعرانی از قرن دوم هجری یاد می‌شوند که دربارۀ غدیر شعر سروده‌اند: کمیت، سید حمیری، عبدی کوفی؛ و پس از اینها شاعران قرن سوم: ابوتمام طائی، و دعبل خزاعی یاد می‌شوند.
مجلد سوم
مجلد سوم الغدیر با ادامۀ شاعران غدیریه‌سرای قرن سوم هجری قمری آغاز می‌شود. سپس به مناسبت به بررسی و نقد برخی از آثار مستشرقین دربارۀ اسلام می‌پردازد و سپس با ذکر ابن رومی و افوه حمانی به ادامۀ شاعران قرن سوم می‌پردازد. در ادامه بحثی راجع به زید شهید و دیدگاه شیعه دربارۀ وی، با توجه به شبهات برخی علمای اهل‌سنت مطرح شده است.
نویسنده در ادامه به تفصیل وارد بررسی تهمت‌هایی می‌شود که برخی از علمای اهل‌سنت به شیعه وارد کرده‌اند و آنها را به نحو مستند نقد می‌کند و در این راستا فضایلی از اهل‌بیت (علیه‌السلام)، قرآن و تحریف و متعه را مورد بحث قرار می‌دهد.
ادامه مباحث این مجلد، شاعران غدیریه‌سرای قرن چهارم هجری قمری، است: ابن طباطبا اصفهانی، ابن علویه اصفهانی، مفجّع، ابوالقاسم صنوبری، قاضی تنوخی، ابوالقاسم زاهی، ابوفراس حمدانی.
مجلد چهارم
مطالب مجلد 4، ادامۀ غدیریه‌سرایان قرن چهارم هجری قمری، و پس از آن، شاعران قرن پنج و ششم است. در میان اینان، کسانی چون ابوالفتح کشاجم، صاحب بن عباد، شریف رضی، شریف مرتضی، ابوالعلاء معری و خطیب خوارزمی دیده می‌شوند.
مجلد پنجم
مجلد پنجم، ادامۀ غدیریه‌سرایان قرن ششم و هفتم قمری است. مطالب دیگری که در این مجلد مطرح شده‌اند از این قرار است:
- حدیث رد الشمس؛
- نماز هزار رکعت؛
- محدث در اسلام؛
- علم امامان شیعه به غیب؛
- انتقال جنازه به مشاهد مشرفه؛
- زیارت؛
- جعل حدیث.
نویسنده در همه این مباحث با تکیه بر منابع اهل‌سنت، تهمت‌هایی را که برخی از علمای اهل‌سنت بر شیعه وارد کرده‌اند پاسخ داده است.
مجلد ششم
این مجلد حاوی غدیریه‌سرایان قرن هشتم قمری است که از جمله آنها امام شیبانی شافعی، شمس‌الدین مالکی و علاءالدین حلی است. دیگر موضوع مطرح شده در این مجلد، دانش عمر بن خطاب و اشتباهای وی در قضاوت است که این بحث طبق منابع اهل‌سنت به تفصیل مطرح شده است که در خلال همین مطالب نهی عمر از متعتین (متعه حج و متعه زنان) نیز مورد بحث قرار گرفته است.
مجلد هفتم
مجلد هفتم با غدیریه سرایان قرن 9 آغاز می‌شود و سپس به مبالغه‌هایی می‌پردازد که دربارۀ فضایل ابوبکر شده است که در خلال این مباحث به دانش و آگاهی دینی وی و نیز مباحث فدک پرداخته می‌شود. بحث پایانی این مجلد، ایمان ابوطالب است که نویسنده برای ادعای خویش، مستنداتی گوناگون شامل اشعار، سایر گفته‌ها، کارهای ابوطالب و احادیثی از معصومین را یاد می‌کند.
مجلد هشتم
آغاز این مجلد، با ادامه بحث از ایمان ابوطالب است که برخی از شبهاتی را که با استناد به برخی آیات قرآن مطرح شده است بررسی و پاسخ داده می‌شود و بحث با حدیث ضحضاح ادامه می‌یابد. سپس مطالب این مجلد، سخن از مبالغه‌هایی است که در مورد فضایل ابوبکر صورت گرفته است و پس از آن به مبالغه‌های صورت گرفته درباره عمر پرداخته می‌شود. بحث بعدی کتاب بررسی مبالغه‌های راجع به عثمان است که در خلال این مباحث، دانش وی، بذل و بخشش‌های وی از بیت‌المال و سرانجام تبعید ابوذر به ربذه در زمان عثمان بررسی می‌شود.
مجلد نهم
مباحث این مجلد، ادامه بررسی فضایل عثمان و برخوردهای ناگوار وی با ابن مسعود، عمار، تبعید نیکان کوفه به شام است. سخنان و آراء برخی از صحابه پیامبر(صلی الله علیه) درباره عثمان و داستان کشته شدن وی از دیگر مباحث این کتاب است.
مجلد دهم
ادامه مبالغه‌های صورت گرفته درباره فضایل خلفای سه‌گانه، مطالب آغازین مجلد 10 الغدیر است. ادامه بحث، راجع به ابن عمر و کارهای ناروای اوست که به همین مناسبت، بحث بیعت با یزید طرح می‌شود. فضایل غلوشده درباره معاویه و ذکر خطاها، بدعت‌ها، جنایت‌ها و دیگر کارهای ناگوار وی از جمله جنگ با امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) و ماجرای حکمیت، از دیگر مطالب این مجلد است.
مجلد یازدهم
این مجلد با بررسی رفتار معاویه با امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) آغاز می‌شود و با برخوردهای معاویه با شیعیان امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) و جنایاتی که وی نسبت به حجر بن عدی و یارانش رواداشت ادامه می‌یابد. پس از این، فضایل دروغین معاویه مورد بررسی و نقد قرار نمی‌گیرد و به همین مناسبت غلوّها و داستان‌های خرافی ساخته شده در فضایل برخی اشخاص یاد می‌شود.
غدیریه سرایان قرن 9 تا 12ق دیگر مباحث این مجلد الغدیر است. در پایان این مجلد، نویسنده، مجلد 12 را وعده می‌دهد که حاوی ذکر بقیه شاعران غدیر است ولی درگذشت مؤلف مجال نشر آنها را نمی‌دهد.
وضعیت نشر
اصل کتاب «الغدیر» بیست مجلد بوده که تاکنون یازده مجلد آن به چاپ رسیده است. ترجمه فارسی الغدیر در ۲۲ مجلد توسط بنیاد بعثت منتشر شده است. چاپ جدید الغدیر همراه با تحقیق و تصحیح و تعلیقات استاد سید عبدالعزیز طباطبایی منتشر شده است.
پانویس
- ↑ مجموعه آثار استاد شهید مطهری (الغدیر و وحدت اسلامی(شش مقاله))ج۲۵،ص۳۲-با ویرایش جزئی-
منابع
برگرفته از سایت کتاب الغدیر نوشته علامه امینی - موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل ...