عرفه
عَرَفَه نام روز ۹ ذی‌الحجه و از روزهای پرفضیلت سال است‌که روایات بسیاری آن را به عنوان روزی ویژه برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی کرده‌اند. روز عرفه یک روز پیش از عید قربان است. در منابع روایی اعمالی برای آن برشمرده‌اند که بافضیلت‌ترین آنها دعا و استغفار است. زیارت امام حسین (علیه السلام) و خواندن دعای عرفه نیز در این روز بسیار سفارش شده است. بنابر فقه شیعه حج گزاران باید از ظهر تا غروب شرعی این روز را در عرفات وقوف کنند.
فضیلت اعمال روز عرفه
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: هر کس در این روز قبل از رفتن به مراسم دعای روز عرفه در زیر آسمان دو رکعت نماز بخواند و در پیشگاه خداوند متعال به تمام گناهان و خطاهای خود اعتراف کند و حقیقتاً از درگاه پروردگار پوزش طلبد، خداوند متعال آن‌چه که به اهل عرفات مقدر نموده او را نیز عطا می‌کند و تمام گناهان او را می‌آمرزد. شیخ عباس قمی در مفاتیح‌الجنان می‌گوید: روز عرفه از اعیاد عظیمه و بزرگ است هرچند به اسم عید نامیده نشده و روزی است‌که حق‌تعالی بندگانش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره‌های جود و احسان خود را برای آنها گسترده و شیطان در این روز تحقیر و رانده شده و خشم‌ناک است.
شب عرفه از لیالی متبرکه و شب مناجات با قاضی‌الحاجات و توبه در آن مقبول و دعا در آن شب مستجاب است. کسی‌که آن شب را به عبادت به سر آورد اجر و پاداش هفتاد سال عبادت را دارد.
ریشه این نام‌گذاری عرفه
ریشه این نام‌گذاری سه وجه دارد:
- آنگاه که جبرئیل (علیه السلام) مناسک حج را به حضرت ابراهیم (علیه السلام) می‌آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت: «عرفت؟» یعنی «یاد گرفتی؟» و او پاسخ داد آری. لذا به این نام خوانده شد.
- وجه دیگر این‌که مردم از این جایگاه و در این سرزمین به گناه خود اعتراف می‌کنند.
- بعضی دیگر هم آن را جهت تحمل صبر و رنجی می‌دانند که برای رسیدن به آن باید متحمل شد؛ چرا که یکی از معانی «عرف» صبر و شکیبایی و تحمل است.
عرفات کجاست
عرفات سرزمینی است‌که درآن گناه نشده و آنجا معبد تمام انبیا، اولیا، اوصیا، متقین و اصفیا بوده است. بیابانی صاف و هموار که تقریباً در ۲۴ کیلومتری (چهار فرسخی) شمال مکه و در دامنه کوهی به نام (جبل الرحمه) قرار گرفته است. اوج عظمت دعا از جهت زمانی در روز عرفه آن‌هم در عرفات است.
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: من الذنوب لا تغفر الا بعرفات. برخی از گناهان جز در عرفات بخشوده نمی‌شود.
به این سخن از پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) توجه فرمایید:
- اعظم اهل عرفات جرما من انصرف و هو یظن انه لن یغفرله
گناه‌کارترین فرد در عرفات کسی است‌که از آنجا بازگردد در حالی که گمان می‌برد هرگز آمرزیده نخواهد شد.
حضرت آدم (علیه السلام) در عرفات
مطابق روایتی از امام صادق (علیه السلام)، وقتی جد اعلای ما حضرت آدم (علیه السلام) از باغ بهشتی به زمین فرود آمد، چهل روز هر بامداد بر فراز کوه صفا با چشم گریان در حال سجده بود. جبرئیل (علیه السلام)، فرود آمد و پرسید:
- چرا می‌گریی، ای آدم؟
- چرا نگریم در حالیکه از جوار خداوند به این دنیا فرود آمده ام؟
- به درگاه خدا توبه کن و بسوی او بازگرد.
- چگونه؟
جبرئیل در روز هشتم ذیحجه آدم را به منی برد، آدم شب را در آنجا ماند و صبح‌گاهان عازم صحرای عرفات شد. جبرئیل هنگام خروج از مکه، احرام بستن و لبیک گفتن را به او آموخت و چون عصر روز عرفه فرا رسید، آدم را به غسل فرا خواند و پس از نماز عصر، او را به وقوف در عرفات دعوت کرد و کلماتی را که از پروردگار دریافت کرده بود به وی تعلیم داد، این کلمات عبارت بودند از:
- سبحانک اللهم و بحمدک
- لا اله الا انت
- علمت و ظلمت نفسی
- و اعترفت بذنبی
- اغفر لی انک انت الغفور الرحیم
یعنی:
- جز تو خدایی نیست
- کار بدی کردم و بر خود ظلم نمودم
- اینک به گناه خود اعتراف می‌کنم
- مرا ببخش که تو بخشنده و مهربانی.
آدم (علیه السلام) تا غروب آفتاب همچنان دعا می‌کرد و با تضرع اشک می‌ریخت. وقتی که آفتاب غروب کرد همراه جبرئیل روانه مشعر شد و شب را آنجا گذراند. صبح‌گاهان در مشعر بپاخاست و به دعا پرداخت… تا این‌که سرانجام بخشیده شد …
امام حسین (علیه السلام) و عرفه
روز عرفه دارای دعاهای فراوانی است؛ ولی در این میان، دعای عرفه امام حسین (علیه‌السلام) دارای جایگاه ممتاز و ویژه است و در واقع، ناب ترین و عمیقترین معارف الهی و توحیدی در این دعا، بر زبان سالار شهیدان (علیه‌السلام) جاری گشته است. امام حسین (علیه‌السلام) در آخرین عرفه عمر خود، عصر روز عرفه با گروهی از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت خاک‌ساری و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ کوه ایستادند. امام (علیه السلام) چهره مبارک خود را به سوی کعبه گردانید مانند مسکین نیازمندی که غذا می‌طلبد، دستها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز کرد:
«الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع ولا کصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندی را سزاست که چیزی قضایش را دور نمی‌سازد و از عطا و بخشش او جلوگیری نمیکند و هیچ آفریننده ای آفرینش او را ندارد و او سخاوتمندی بیانتهاست.»
حضرت (علیه السلام) سپس به بیان گوشه ای از نعمتهای بی پایان خداوند که انسان را در تمام مراحل رشد و تکامل در برگرفته، میپردازد و مهربانی مادران و دایه‌ها و مواظبت و پرستاری و دل‌سوزی آنان را از الطاف و عنایتهای خداوند می‌شمرد؛ سپس به لزوم شکر نعمتهای الهی اشاره می‌کند و خود را از ادای یک شکر نیز عاجز و ناتوان می‌بیند.
عرفه در سیره معصومین (علیه‌السلام)
مسروق یکی از یاران اهل‌بیت (علیهم‌السلام) می‌گوید: در روز عرفه به حضور امام حسین (علیه‌السلام) شرفیاب شدم در حالی که پیش روی آن حضرت ویارانش قرآن‌ها قرار داشت و آنان روزه‌دار بودند از محضر ایشان سؤالی کردم و پاسخ خود را دریافت نمودم و از حضورش بیرون آمدم و سپس به محضر امام حسن (علیه‌السلام) رفتم و مشاهده کردم که مردم بر سفره‌های آماده از طعام وارد می‌شدند و می‌خوردند و یا با خود می‌بردند. امام حسن (علیه‌السلام) مرا آشفته حال دید و فرمود:
ای مسروق! چرا غذا نمی‌خوری؟ عرضه داشتم سرورم! من روزه دارم اما چیزی به ذهنم رسید و می‌خواهم سؤال کنم؟ امام حسن (علیه‌السلام) فرمود: هرچه می‌خواهی سؤال کن! گفتم: به خدا پناه می‌برم که رفتار شما خاندان نبوت با هم‌دیگر تفاوت داشته باشد. بر امام حسین (علیه‌السلام) وارد شدم و او را دیدم که به انتظار افطار نشسته است و بر شما وارد شدم و می‌بینم که روزه نیستید؟ امام حسن (علیه‌السلام) مرا به سینه خود چسبانید و با مهربانی فرمودند: آیا نمی‌دانی که خدای متعال ما اهل‌بیت پیامبر را برای تدبیر امور امت فرا خوانده است؟ اگر همه ما بر چیزی اتفاق کنیم دیگر غیر آن بر شما روا نخواهد بود من در این روز روزه نگرفته‌ام به جهت روزه‌خواران شما و برادرم حسین (علیه‌السلام) روزه گرفته است جهت روزه‌داران شما.
امام محمد باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید:
پیامبر گرامی اسلام روز عرفه به هنگام غروب آفتاب در حال نیایش بود و در حالی که چشمان مبارکش پر از اشک بود در آخرین کلامش فرمود ای بهترین سؤال شده و بخشنده‌ترین عطابخش و مهربان‌ترین مهربانان رحمت خود را بر من فرو ریز.
احکام فقهی
در فقه شیعه واجب است حج‌گزار از ظهر روز عرفات (۹ ذی‌الحجه) تا مغرب در عرفات وقوف کند؛ یعنی فرد حج‌گزار باید در صحرای عرفات بماند و از آنجا خارج نشود. این وقوف از ارکان حج است، بدین معنا که چنانچه حج‌گزار از روی عمد وبدون دلیل به عرفات نرود و دست‌کم مقداری هرچند کوتاه در آنجا نماند، حجش باطل خواهد بود[۱].
مذاهب اهل‌سنت، در وقت وقوف روز عرفه اختلاف دارند:
- از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عید؛
- از سحرگاه روز نهم تا سحرگاه روز عید؛
- از ظهر شرعی روز ۹ ذی‌الحجه تا فجر روز دهم.
برخی از اعمال شب و روز عرفه
- احیا و نماز و عبادت در شب عرفه.
- دعا در شب عرفه (که گفته شده است مستجاب می‌گردد).
- زیارت امام حسین (علیه السلام) در شب عرفه.
- غسل.
- روزه روز عرفه (اگر سبب ضعف و مانع از دعا و مناجات نشود).
- قرائت دعای عرفه امام حسین (علیه‌السلام) (که بهتر است بعد از نماز عصر باشد).
- قرائت دعای عرفه امام سجاد (علیه‌السلام) (که در صحیفه سجادیه]] موجود است).
- زیارت امام حسین (علیه السلام) در روز عرفه.
- زیارت حضرت اباالفضل العباس (علیه‌السلام) در روز عرفه.
- اعتراف و اقرار به گناهان.
- دو رکعت نماز که در رکعت اول بعد از حمد، سوره توحید و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره کافرون خوانده می‌شود. سپس چهار رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد، پنجاه مرتبه سوره توحید (این نماز در واقع همان نماز حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) است[۲]).
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نک: موسوی شاهرودی، جامع الفتاوی مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۱۷۳ و ۱۷۴.
- ↑ https://www.valiasr-aj.com/persian/shownews.php?idnews=4810