سوره بقره

سوره بقره دومین سوره قرآن کریم سوره بقره می باشد و بزرگترین سوره محسوب می شود به طوری که شروع آن از جزء اول بوده و در جزء سوم به پایان میرسد. اولین سوره مدنی که بعد از هجرت پیامبر اکرم(ص) به مدینه در زمانهای متعدد و به تدریج نازل شده است سوره بقره می باشد این سوره دارای 286 آیه می باشد. علت اینکه این سوره به نام " بقره" نامگذاری شده است به داستانی که درباره گاو بنی اسرائیل در آیات 67 الی 73 روایت شده است بر می گردد.

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در

نام	سوره بقره
شماره سوره	۲
جزء	۱ و ۲ و ۳
ترتیب نزول	۸۷
مکی/مدنی	مدنی
تعداد آیات	۲۸۶
تعداد کلمات	۶۱۵۶
تعداد حروف	۲۶۲۵۶

علت نام‌گذاری

«سوره بقره»؛ به قرينۀ ماجراى گاو بنى اسرائيل و حكمت عجيبى كه در آن هست . «سوره فسطاط‌ قرآن»؛ فسطاط به خيمۀ بزرگ مي‌گويند و نام‌گذاری سوره بقره به اين نام به خاطر عظمت اين سوره مي‌باشد و آنچه از احکام در غير سوره بقره ياد نشده در اين سوره جمع است.

«سوره سنام قرآن»؛ سنام هر شيء، بالای آنست. اين نيز به خاطر بزرگی و عظمت سوره بقره مي‌باشد. «سوره زهراء»؛ سوره بقره به همراه سوره آل عمران زهراوين نام‌گذاری شده‌اند يعنی دو سوره نورانی که مفرد آن زهراء مي‌شود. «سوره کرسي»؛ به خاطر وجود آية الکرسی در سوره بقره که اعظم آيات قرآن است. «سوره سيد قرآن»؛ به خاطر روايتی از پيامبر(ص) که سوره بقره را به اين وصف خوانده است.

اهداف و آموزه‌ها

اهداف عمدۀ سوره بقره عبارت اند از:

1. بيان اصول عقايد و دلايل توحيد و معاد؛
2. تقسيم بندى مردم در برابر هدايت و روشنگرى قرآن، در سه گروه: مؤمنان، كافران و منافقان؛
3. بيان تاريخ پيامبران، به ويژه موسى(ع) و مناقشۀ آن حضرت با يهوديان در عقايد و كارهاى آنان؛
4. بيان قوانين اسلام در عبادات و معاملات؛
5. قانونمند كردن جامعۀ نوپاى اسلام در شهر مدينه و تنظيم روابط آنها با ملت هاى ديگر، مثل يهوديان و مسيحيان كه در جزیرة العرب ‏ حضور داشتند.

محتوا و موضوعات

سوره بقره كه از طولانى ترين سوره هاى قرآن مجيد است مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبتهاى نيازهاى گوناگون جامعه اسلامى، در مدينه نازل گرديده است. ولى با اين حال جامعيت آن از نظر اصول اعتقادى اسلام و بسيارى از مسائل عملى (عبادى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى) قابل انكار نيست.

چه اينكه در اين سوره:

بحثهايى پيرامون توحيد و شناسايى خدا مخصوصا از طريق مطالعه اسرار آفرينش آمده است؛ بحثهايى در زمينه معاد و زندگى پس از مرگ، مخصوصا مثالهاى حسى آن مانند داستان ابراهيم و زنده شدن مرغان و داستان عزيز؛ بحثهايى در زمينه اعجاز قرآن و اهميت اين كتاب آسمانى؛ بحثهايى بسيار مفصل و طولانى درباره يهود و منافقان و موضع گيريهاى خاص آنها در برابر اسلام و قرآن، و انواع كارشكني‌هاى آنان در اين رابطه؛ بحثهايى در زمينه تاريخ پيامبران بزرگ مخصوصا ابراهيم و موسى(ع) ؛ بحثهايى در زمينه احكام مختلف اسلامى از جمله نماز، روزه، جهاد در راه خدا، حج و تغيير قبله، ازدواج و طلاق، احكام تجارت و دين، و قسمت مهمى از احكام ربا و مخصوصا بحثهاى فراوانى در زمينه انفاق در راه خدا، و همچنين مساله قصاص و تحريم قسمتى از گوشتهاى حرام و قمار و شراب و بخشى از احكام وصيت و مانند آن.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

1. ابىّ‌بن‌كعب از پيامبر اسلام(ص) نقل مي‌كند كه فرمود: «هر كسى سوره بقره را بخواند سلام و رحمت خدا بر او باد و به او اجر مرزبانان و فدا كاران در راه خدا را مي‌دهند».
2. و او مي‌گويد: پيامبر به من فرمود: «اى ابىّ به مسلمانان بگو كه سوره بقره را ياد گيرند كه فرا گرفتن آن بركت و ترك آن موجب حسرت است و ساحران توانايى آن را ندارند».
3. سهل‌بن‌سعد مي‌گويد: رسول اكرم فرمود: «براى هر چيز قلّه اى است و قلّه قرآن سوره بقره است در هر خانه اى كه خوانده شود اگر در روز باشد تا سه روز شيطان وارد آن خانه نخواهد شد و اگر در شب باشد تا سه شب از داخل شدن شيطان بدانجا در امانند».
4. روايت شده است كه رسول اكرم(ص) جمعيّتى را به مكانى فرستاد. سپس خودش به دنبال آنان رفت و از يك يك آنان مي پرسيد كه از قرآن چه مقدار و كدام سوره را حفظ دارى تا به جوانى كه از همه سنّش كمتر بود رسيد، او در جواب اين سؤال قسمتى از قرآن و سوره بقره را نام برد كه حفظ دارد حضرت رو به جمعيت كرد و گفت: اكنون برويد و اين جوان امير بر شما است. گفتند: يا رسول‌اللَّه او از همه ما كم سن تر است. حضرت فرمود: آرى ولى سوره بقره را حفظ دارد.
5. از رسول اكرم(ص) پرسيدند: چه سوره اى از قرآن افضل سوره ها است؟ حضرت فرمود: سوره بقره. عرض كردند: كدام آيات سوره بقرۀ از بقيه برتر است؟ فرمود: آيةالكرسى.
6. امام صادق(ع) فرمود: هر كه سوره بقره و آل عمران را بخواند روز قيامت آن دو سوره چون ابر يا پرده بر سرش سايه مى افكند.

محل و زمان نزول

سوره بقره همه اش مدنى است جز يك آيه و آن «وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ» (بترسيد از روزى كه همه بسوى خدا باز ميگرديد) كه در منا سال حجة الوداع نازل شد. تاريخ نزول سوره بقره ما بين هجرت پيامبر(ص) به مدينه و جنگ بدر مي‌باشد.

فضای نزول

با توجه به مدنى بودن سوره بقره و مقطع زمانى نزول آن در مدينه كه دوران تشكيل حكومت اسلامى و استقبال مردم از دين اسلام بود محتواى اين سوره جهت گيرى خاصى دارد.

محتواى سوره بقره در درجه نخست تحت تأثير موقعيت اجتماعى و فرهنگى مدينه پس از هجرت است. در اين زمان ساكنان مدينه را چهار گروه تشكيل مى دادند:

1. مسلمانان مهاجر كه خانه و كاشانه خود را در مكه رها كرده، با فقر در مدينه زندگى مى كردند.
2. مسلمانان انصار كه از دو گروه اوس و خزرج تشكيل شده بودند و با وجود سابقه دشمنى ديرينه با هم، در پرتو اسلام با يكديگر متحد و برادر شده بودند.
3. يهوديان كه از ثروت و امكانات فراوانى برخوردار و با ظهور اسلام نفوذ و برترى خود را در ميان مردم امى از دست داده بودند.
4. منافقان كه با اسلام عناد داشتند؛ ولى اقتدار مسلمانان در مدينه مانع از آن مى شد كه شرك خود را اظهار كنند و براى حفظ منافع خود به ظاهر ايمان آورده بودند.

هر يك از اين گروهها و فعاليت‌هاى آنها زمينه ساز نزول آياتى از سوره بقره شد؛ براى مثال تركيب خاص اجتماعى مدينه در مقطع نزول، زمينه ساز نزول آياتى درباره گروههاى مزبور و اوصاف آنها در آيات سه تا بيست شد كه اوصاف پرهيزگاران، كافران و منافقان را بيان مى كند ؛ اما چون نفاق هنوز چندان آشكار نشده بود تنها در چند آيه، آن هم با تعبير «مِنَ النَّاسِ» از منافقان ياد شده است. يهوديان نيز چون مهم ترين گروه مخالف اسلام و نظام اسلامى بودند بيش از سي‌ويک آيه سوره بقره درباره آنان نازل شده است؛

همچنين فراهم شدن زمينه مناسب براى تشريع احكام فقهى بر اثر استقرار نظام اسلامى و استقبال مردم از اسلام موجب نزول آيات فراوانى درباره احكام فرعى شد، از اين رو مسائل عبادى، خانوادگى، اقتصادى، اجتماعى و كيفرى فراوانى در اين سوره آمده است. (آيات 168- 284) در اثناى آيات سوره برخى موضوعات ديگر نيز مطرح شده است كه به ظاهر پيوندى با فضاى نزول آن ندارد؛ ولى به اعتقاد مفسران چنين نيست؛ مثلًا داستان حضرت ابراهيم(ع) در آيات يکصدوبيست‌وچهار تا يکصدوچهل‌ويک به تعبير علامه طباطبايى به منزله مقدمه و زمينه ساز آيات تغيير قبله و آيات احكام حج است.

ويژگى

سوره بقره طولانى ترين سوره قرآن كريم است و حدود دو جزء و نيم از سى جزء قرآن را شامل مى شود اين سوره اولين سوره ای است که در مدينه نازل شده و مسلما يك جا نازل نشده، بلكه در فواصل مختلف، و به مناسبت‌هاى نيازهاى گوناگون جامعه اسلامى، در مدينه نازل گرديده است. طولانی ترين آيه قرآن آيه دين (آيه 282) در اين سوره می باشد و مهم ترين آيۀ آن «آيةالكرسى»، (آيه 255) است كه محتواى توحيدى خاصى دارد.

اين سوره با حروف مقطعه شروع شده است و يکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می گويند ولی برخی ديگر هفتمی را يونس می دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نيست (اين قول سعيد بن جبير می باشد).

روايت از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.