سوره انسان

سوره انسان یا هَلْ أَتَیٰ یا دَهْر، هفتاد و ششمین سوره و از سوره‌های مدنی قرآن است که در جزء ۲۹ جای دارد و دارای ۳۱ آیه است. سوره انسان درباره خلقت و هدایت انسان، اوصاف ابرار (نیکوکاران) و نعمت‌هایی که خداوند به آنان می‌دهد و همچنین اهمیت قرآن و مشیت پروردگار سخن می‌گوید. برخی از مفسرین شیعه از جمله علامه طباطبایی بر اساس روایات متعدد معتقدند این سوره در شأن اهل‌بیت نازل شده‌است. بنابر نظر برخی از مفسرین اهل‌سنت از جمله جلال‌الدین سیوطی در کتاب الاتقان فی علوم القرآن نقل می‌کند که آیه و یطعمون الطعام علی حبه… ^{[انسان–8]} ‎ در شأن علی بن ابی طالب و فاطمه دختر رسول‌الله نازل شده‌است.

انسان

کلمه انسان شصت‌وپنج بار در قرآن مجید به‌کار رفته است، با مراجعه به موارد آن معلوم می‌شود که از آن جسد ظاهری و صورت ظاهری مراد نیست چنان‌که در بشر مراد است، بلکه باطن و نهاد و استعداد و انسانیت و عواطف او در نظر است.

مفهوم کلی سوره

• یادآوری رستاخیز؛
• بهشت و نعمت‌های آن؛
• سرمشق ایثار (نذر امام علی(علیه‌السلام) و خانواده‌اش).

اسامی سوره

• سوره انسان،
• سوره دهر،
• سوره هل أتی،
• سوره ابرار، سوره امشاج.

علت نام‌گذاری

1. «سوره انسان»؛ به جهت ذکر نام انسان در آیۀ اول و بیان اینکه خداوند متعال انسان را از عدم خلق نموده است.
2. «سوره دهر»؛ به خاطر وجود واژه دهر در آیه اول سوره به این نام مشهور شده است.
3. «سوره هل أتی»؛ به سبب شروع سوره با این عبارت به این نام مشهور گشته است. روایات هم بیشتر از نام هل اتی برای این سوره استفاده نموده‌اند.
4. «سوره ابرار»؛ به جهت آنکه خداوند در این سوره صحبت از ابرار و نعمت‌های خداوند بر آنان نموده است به این اسم مشهور شده است.
5. «سوره امشاج»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ دوم این سوره می‌باشد. این لفظ در هیچ جای دیگر قرآن وجود ندارد.

تعداد آیات و کلمات و حروف

• سوره انسان سی‌ویک آیه دارد.
• سوره انسان دویست‌وچهل کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
• سوره انسان هزارچهارصد و پنجاه‌ حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها

اساسی‌ترین هدف‌های سوره انسان عبارت‌اند از:

1. یادآوری رستاخیز و عذاب‌ها و نعمت‌های فراوان آن؛
2. ارائۀ یک برنامۀ خودسازی همراه با ایثار و عبادت.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابی‌بن‌کعب از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت نموده که فرمود: «هر کس سوره هل اتی را قرائت کند پاداش او بر خداوند بهشت و حریر است».

حضرت امام محمد باقر(علیه‌السلام) فرمود: «هر کس در هر نماز صبح (روز پنجشنبه) یا در صبح پنجشنبه سوره هل اتی را قرائت کند خداوند صد تا حورالعین باکره (دست نخورده) و چهار هزار حورالعین (دست خورده) به او تزویج نموده و با حضرت محمد رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله و سلم) بوده باشد».

محل نزول

سوره انسان در مکه نازل شده مفسّرین اختلاف کرده‌اند بعضی گفته‌اند تمام آن مکّی و مجاهد و قتاده گفته‌اند. تمام آن مدنی حسن و عکرمه و کلبی گفته‌اند مدنی است مگر آیه (وَ لا تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ کَفُوراً) که آن مکیّست.

و برخی گفته‌اند: که از آیه (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنْزِیلًا) تا آخر سوره مکّی که 8- آیه است و از اوّل سوره تا آیه مذکور که بیست و دو آیه است مدنی است.

زمان نزول

تاریخ نزول سوره انسان ما بین صلح حدیبیه و جنگ تبوک است و بعد از سوره الرحمن نازل شده است.

فضای نزول

سوره انسان در شهر مدینه و در جریان بیماری امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) نازل شده است، زیرا که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) سفارش کردند که علی(علیه‌السلام) نذری برای شفای آنان بنماید و امام علی(علیه‌السلام) و حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و فضّه خادم آنان (و طبق برخی احادیث حسن و حسین علیهماالسلام) نذر کردند که پس از شفا سه روز روزه بگیرند. پس از شفای آن دو عزیز، همۀ خانواده روزه گرفتند و امام علی(علیه‌السلام ) مقداری جو قرض کردند و نان پختند، ولی در هنگام افطار نیازمندی بر در خانه آمد و غذا خواست و آنان ثلث غذای خود را به او دادند، سپس یتیمی آمد و ثلث دیگر را به او دادند و بعد از آن اسیری آمد و ثلث آخر غذای خود را به او دادند. پیامبر(صلی الله علیه) از این جریان مطلع شدند و به خانه فاطمه(سلام الله علیه) آمدند و در این هنگام سوره انسان (یا هجده آیۀ آن) نازل شد.

ویژگی

سوره انسان از سور مفصلات می‌باشد ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند. اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند.

روایتی است که از رسول خدا(صلی الله علیه) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید.

سوره انسان نذر امام علی و فاطمه علیهم‌االسلام و ایثار آنان را می‌ستاید و برخی مفسران نوشته‌اند که این سوره با آن که مطالب زیادی در مورد بهشت دارد، از آنجا که در آن ذکری از فاطمه علیهاالسلام شده، از حوری‌های بهشتی سخنی به میان نیامده است.

منابع

برگرفته از سایت معرفی سوره انسان - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir