استان اردبیل

استان اردبیل
نام	استان اردبیل
کشور	ایران
استان	اردبیل
تعداد جمعیت	1,299,420 نفر
پراکندگی دینی	شیعه سنی اقلیت‌های مذهبی

استان اردبیل، یکی از استان‌های ایران است که در شمال غربی این کشور واقع شده است. مرکز این استان شهر اردبیل است و بر طبق آخرین تقسیمات کشوری، شامل ۹ شهرستان، ۲۵ بخش، ۲۱ شهر و ۶۶ دهستان می‌شود. این استان در سال ۱۳۷۲ از استان آذربایجان شرقی جدا و به استانی مستقل تبدیل شد. به صورت اکثریت قاطع از پیروان دین اسلام و وابسته به مذهب تشیع از شاخه دوازده امامی در حدود ۹۰٪ می‌باشند، اما در میان ترک‌های آذربایجانی اقلیت‌های مذهبی قابل توجهی نظیر اهل‌تسنن، علویان و گروه‌های کوچکی را پیروان آئین بهائیت، زرتشتیان و یارسان شامل می‌شوند. این استان طبق آخرین تقسیمات کشوری دارای دوازده شهرستان، بیست و پنج بخش، بیست و یک شهر، شصت و شش دهستان می‌باشد. اردبیل به خاطر فرهنگ خاص، جاذبه‌های گردشگری، طبیعت زیبا، چشمه‌های آب گرم و جاده‌های فوق العاده‌اش در میان مردم معروف شده است.

وجه تسمیه

واژه اردبیل یک واژه ایرانی است که ریشه در اوستایی دارد که از واژه «آرتا» (به‌معنی مقدس که در فارسی میانه تبدیل به «ارد» شده‌ است و در کلماتی نظیر اردشیر، اردوان، اردستان، اردکان آمده‌است) و «ویل» به معنی شهر تشکیل شده‌است. وسعت این شهرستان ۳۸۱۰ کیلومتر مربع است و چهره عمومی شهرستان اردبیل متاثر از ارتفاعات کوهستان‌های ساوالان (سبلان)، باغرو (تالش) وبزغوش است که این عوامل طبیعی سبب محصور شدن آن شده‌اند. اردبیل از مناطق با اهمیت ایران به‌شمار می‌آید و دارای آثار و ابنیه تاریخی و جاذبه‌های طبیعی بسیار زیادی است.

معرفی اجمالی استان

استان اردبیل یکی از استان‌های ایران است که در شمال غربی این کشور واقع شده است. مساحت این استان ۱۷۹۵۳ کیلومتر مربع (حدوداً ۱٫۰۹ درصد از مساحت کل کشور) و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر یک میلیون و ۲۲۸ هزار نفر می‌باشد. مرکز این استان شهر اردبیل است و بر طبق آخرین تقسیمات کشوری، شامل ۹ شهرستان، ۲۵ بخش، ۲۱ شهر و ۶۶ دهستان می‌شود. این استان در سال ۱۳۷۲ از استان آذربایجان شرقی جدا و به استانی مستقل تبدیل شد.

استان اردبیل یکی از مناطق گردشگری در ایران است. یکی از ویژگی‌های این استان آب و هوای مطبوع و خنک این منطقه در فصول بهار و تابستان می‌باشد. اکثر ساکنان استان اردبیل را، آذری‌ها تشکیل می‌دهند که به‌زبان ترکی آذربایجانی تکلم می‌کنند. البته در پاره‌ای از نواحی شهرستان نمین در شرق استان، زبان‌های تاتی و تالشی نیز در بین مردم تلکم می‌شوند استان اردبیل یکی از استان‌های شمال غربی ایران محسوب می‌شود. این استان از شمال به جمهوری آذربایجان، از سمت غرب به استان آذربایجان شرقی، از سمت شرق به استان گیلان کوه‌های تالش و از سمت جنوب به استان زنجان محدود شده‌ است.

جغرافیا

قسمتی از نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه، آذربایجان شمال غربی‌ترین استان ایران استان اردبیل یکی از استان‌های شمال غربی ایران محسوب می‌شود. این استان از شمال به جمهوری آذربایجان، از سمت غرب به استان آذربایجان شرقی، از سمت شرق به استان گیلان کوه‌های تالش و از سمت جنوب به استان زنجان محدود شده‌است.

استان اردبیل، طبق آخرین تقسیمات کشوری، از ۱۰ شهرستان، ۲۹ بخش، ۲۶ شهر و ۶۶ دهستان، تشکیل یافته‌است. استان اردبیل قبلاً یکی از شهرستان‌های بزرگ استان آذربایجان شرقی بود که بعداً به علت درخواست مردم اردبیل تبدیل به استان شد.

اقتصاد

بررسی آمار شاغلان در بخش‌های عمده اقتصادی استان اردبیل نشان می‌دهد كه از كل شاغلان استان ۴۰ درصد در بخش كشاورزی، ۲۲٫۸ درصد در بخش صنعت و ۳۷٫۲ درصد در بخش خدمات سرگرم كار هستند، به عبارت دیگر معاش غالب مردم این استان از فعالیت‌های كشاورزی و خدمات تأمین می‌شود و صنعت علی‌رغم احداث و بهر‌ه‌ برداری كارخانه‌های بزرگ، هنوز جایگاه اصلی خود را بازنیافته است.

فقر معیشتی به واسطه سطح درآمد پایین در این استان به نسبت متوسط درآمد کشور که طی سال‌های اخیر نگرانی‌هایی را به دنبال داشته، در حالی است که این استان در گروه استان‌هایی قرار دارد که کمترین رشد جمعیتی را داشته و با وجود رتبه‌های قابل توجه در مهاجر فرستی همچنان در توازن معیشتی دچار مشکل است.

آب و هوا

استان اردبیل یکی از نواحی سردسیر کشور محسوب می‌شود ولی به جهت اختلاف ارتفاع حدود ۱۴۰۰ متر دارای آب و هوایی بسیار متنوع است و چهار اقلیم مدیترانه‌ای، گرم مدیترانه‌ای، معتدل کوهستانی سرد و معتدل در آن حکم فرماست.

جمعیت

این استان از پرجمعیت ترین استان‌های ایران ۱۴۰۳، اردبیل با جمعیت تقریبی یک میلیون و ۲۹۹ هزار نفر است. این استان در سرشماری قبلی، یک میلیون و ۲۷۰ هزار نفر جمعیت داشت.

مساجد تاریخی

جمعه مسجد

این مسجد در شمال شرقی شهر، بین محله‌های پیرشمس الدین و عبدالله شاه بر روی تپه مرتفعی واقع گردیده و یکی از قدیمی ترین مساجد شمال غربی ایران است. با توجه به حفاری‌های باستان شناسی که در محوطه اطراف این مسجد صورت گرفته بقایای شبستان های ستون‌دار در بخش شرقی و شمالی و هم چنین آثاری از کتیبه های متعلق به قرن سوم و چهارم ه.ق. کشف گردیده است. اصل بنای کنونی مسجد در دوره سلجوقیان بر روی بقایای کهن‌تری ساخته شده که درنتیجه حمله مغول حدود سال ۶۲۰ هجری ویران و درحدود سال ۶۵۰ هجری مجدداً باز سازی گشته است در این بازسازی، گنبد به طور کامل بازسازی شده و تزیینات مختلف گچبری و نقاشی در شبستان ومحراب آن انجام گردیده است.

مسجد جامع اردبیل، معروف به مسجد جمعه یا جمعه مسجد، یکی از مکان های دیدنی اردبیل است.

مسجد میرزا علی‌اکبر مجتهد

مسجد مجهز و مجلل میرزا علی‌اکبر در مرکز اردبیل نزدیک بازار واقع شده و دارای دو در است. از جاذبه‌های این بنا، دو منبر است که یکی مشبک چوبی و دیگری به صورت صندلی بازودار و چرخدار است.

مسجد اعظم اردبیل

مسجد اعظم اردبیل تا اندازه‌ای نوساز، با سبک نو و در ابعاد قابل توجه که از گنبد الله الله شیخ صفی تقلید شده، ساخته شده است. مؤذنه مسجد در زمان قاجاریه و به سبک آن دوره ساخته شده ولی در سال‌های اخیر دوباره بازآفرینی شده است.

مسجد جامع نمین

معتمدین و پیرمردان در مورد بنای مسجد جامع نقل می‌کنند بانی مسجد شاهزاده عصمت خانم طاهرمیرزا بن اسکندر میرزا بن عباس میرزا نایب السلطنه فتحعلی شاه قاجار است. در محل فعلی مسجد، مسجدی کهنه وجود داشته به دستور شاهزاده خانم مسجد کهنه تخریب نموده و بر روی پی آن مسجد فعلی را ساخته‌اند.

مسجد حسینیه میرزاده خانم اردبیل

این مسجد در نزدیکی میدان قیام در داخل کوچه میرزاده خانم در پنجاه متری خیابان جمهوری اسلامی واقع شده، شامل یک باب مسجد بزرگ، یک باب سالن فاطمیه و شبستان می‌باشد که بقعه شریف سیده خانم بنام میرزاده خانم با ابعاد حدود ۳×۳ متر با سقف آینه کاری و دیوار و کف مرمریت در قسمت غربی مسجد جای گرفته، دارای ضریح فلزی با روکش استیلی می‌باشد. آرامگاه او مورد توجه و زیارت اکثر اهالی محل و در بعضی موارد مورد توجه مردم سایر محلات نیز می‌باشد.

سقاخانه حضرت ابوالفضل(علیه‌السلام) مسجد سلیمان اردبیل

سقاخانه حضرت ابوالفضل(علیه‌السلام) درکنار خیابان شیخ صفی و در جنب مجموعه تاریخی شیخ صفی الدین در کنج جنوبی غربی مسجد قرار دارد که از سالیان قدیم مورد توجه مردم مسلمان منطقه می‌باشد. ساختمان مسجد در سال ۷۴ تخریب شد که در مدت پنج سال با کیفیت بسیار بالایی با زیربنای ۵۵۰ متر مربع با یک گنبد و دو مناره بسیار جالب ساخته شده است. این سقاخانه دارای مسجد، زیر زمین برای برگزاری مراسم خانم‌ها و شبستان می‌باشد که اکثر قسمت‌های بیرونی و داخلی ساختمان از کاشی سنتی خشتی و معرق و سنگ کار شده است.

مسجد جنت سرا

این بنا در ضلع شمالی صحن اصلی بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی واقع است و از ساخته‌های شاه طهماسب اول به شمار می‌آید. درخصوص عملکرد واقعی بنا اطلاع دقیقی در دسترس نیست و به نظر می‌رسد که برای مراسم صوفیانه استفاده می‌شده است. نمای اصلی ایوان، با کاشی‌کاری زیبا و کتیبه‌های قرآنی تزیین وجلوی آن به پنجره بزرگ مشبک گره چینی از جنس فلز مسدود شده است.

مسجد کلخوران

این مسجد در کلخوران، سه کیلومتری اردبیل واقع گردیده است. پوشش این مسجد بر روی ستون‌های ساده‌ای قرار دارد. نمای بیرونی بنا با طاق نماهای آجری و پنجره‌های مشبک و تزیینات آجری نماسازی شده است. سر در ورودی مسجد دارای طاق نماهای کم عرض و مرتفع با نیم ستون‌های آجری بوده و بنای مسجد متعلق به دوره قاجار است.

بقعه شیخ سید امین‌الدین جبرائیل روستای کلخوران

پدر شیخ صفی الدین اسحق اردبیلی، جد سلاطین صفوی می‌باشد که در روستای کلخوران در ۳ کیلومتری اردبیل قرار دارد که مقبره شیخ امین الدین جبرائیل به صورت یک هشت ضلعی در وسط باغ قرار گرفته است. سمتی از بنا در پاکار از سنگ‌های منتظم اجرا شده که بر روی آنها دیوارهای جانبی بقعه از آجر ساخته شده است. در نمای بیرونی بقعه از تزئینات کاشی بصورت تلفیقی استفاده شده است.

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

این بقعه یکی از ده اثر باستانی مهم کشور به‌شمار می‌رود. این بنا در سال ۷۶۵ هجری بنا شده‌ است و در طول زمان مورد احترام پادشاهان صفوی بوده‌است. بنای کنونی این بقعه شامل مجموعه‌ای از گورهای شاهان و شاهزادگان صفوی و چند ساختمان دیگر (ازجمله مسجد، چینی‌خانه، حرم‌خانه و …) می‌شود. در سال ۱۳۸۶ تلاش‌هایی برای ثبت این اثر در فهرست آثار جهانی یونسکو آغاز شده‌ است.

بقعه شیخ حیدر

در محوطه‌ای موسوم به امامزاده در مشگین شهر برج بلندی واقع است که تقریباً از تمام نقاط شهر و همچنین ورودی‌های اصلی شهر بخش‌هایی از آن دیده می‌شود که بنام مقبره شیخ حیدر تحت شماره ۱۸۴ در فهرست آثار ملی ثبت گردیده است. تاریخ ساخت این بنا به دوره ایلخانی باز می‌گردد.

کلیسای مریم مقدس

یکی از جذابیت‌های ایران، اتحاد ادیان مختلف است. این موضوع را حتی در جاهای تاریخی اردبیل و تمام شهرهای دیگر هم مشاهده می‌کنیم. ویژگی منحصربه‌فرد معماری در کلیساها، نقاشی‌های روی دیوارهای آن‌هاست. این نقاشی‌ها مفاهیم دینی مسیحیت را به تصویر می‌کشند. کلیسای مریم مقدس، معماری ایرانی در بنایی مسیحی صحبت‌های بسیاری درباره قدمت این کلیسا وجود دارد. روی درب آن تاریخ ۱۸۷۶ میلادی درج شده است. اما برخی از کارشناسان می‌گویند این تاریخ نصب درب روی کلیسا بوده و قدمت ساختمان کلیسا بیشتر است. در هر صورت تخریب قسمت‌های مختلفی چون مدرسه کلیسا، نشان از قدمت زیاد این مکان تاریخی می‌دهد.

کلیسای مریم مقدس از سال ۱۳۲۳ به بعد به عنوان یکی از مکان های تاریخی اردبیل شناخته شد. بعد از این سال دیگر مراسم‌های مذهبی در آن برگزار نکردند. اما تا امروز پذیرای گردشگران بوده است.

جستارهای وابسته

• تشیع
• اهل‌تسنن
• علویان
• بهائیت
• زرتشتیان

منابع

• موسسه مطالعات ایران و اوراسیاiras.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/21.
• معرفی استان اردبیلdadgostari-ard.eadl.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/22.
• آشنایی با استان اردبیلhamshahrionline.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/21.

جمعیت استان های ایران در سال ۱۴۰۳ (بر اساس داده‌های مرکز ملی آمار) rangefarda.ir، تاریخ درج مطلب پنج‌شنبه 6 خرداد ۱۴۰۳، اخذ شده در تاریخ 1403/8/22.