شوال: تفاوت میان نسخه‌ها
| (۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:شوال.jpg|بی‌قاب|چپ]] | |||
'''ماه شوال''' دهمین ماه از ماههای [[سال قمری|قمری]] در تقویم اسلامی است. شوال ماهی بسیار مبارک است که نخستین روز آن مصادف با [[عید سعید فطر]] است و این عید نیز در حقیقت بزرگ‌ترین عید [[مسلمان|مسلمانان]] به شمار می‌رود. مسلمانان در سراسر جهان در این روز [[عید فطر|نماز عید فطر]] را به صورت جماعت به جای می‌آورند که این موضوع خود نمادی محکم از اتحاد و انسجام آنها در نقاط مختلف دنیا است. [[شوال|ماه شوال]] اعمال مربوط به خود را دارد که یکی از آنها خواندن سوره‌های مبارکی همچون [[سوره انعام]]، [[سوره یس]] و [[سوره کهف|سوره کهف]] است. باید توجه داشته باشیم که خواندن سوره‌های مبارک [[قرآن]] به تنهایی کافی نیست و افراد ضمن تلاوت این آیه‌های مبارک باید به معانی و مفاهیم نهفته در این آیات نیز توجه داشته باشند. [[دعا]] و [[استغفار]] کردن در ماه شوال نیز از جایگاه قابل تاملی در میان دین‌داران برخوردار است به گونه‌ای که اگر آنها تلاش کنند حالت معنویت [[رمضان|ماه رمضان]] را پس از پایان این ماه با خود حفظ کنند، به درجه‌ای از اخلاص در [[ایمان]] دست پیدا خواهند کرد و کمتر گناهانی را مرتکب خواهند شد. | |||
'''ماه شوال''' دهمین ماه از ماههای قمری در تقویم اسلامی است. شوال ماهی بسیار مبارک است که نخستین روز آن مصادف با [[عید سعید فطر]] است و این عید نیز در حقیقت بزرگ‌ترین عید [[مسلمانان]] به شمار می‌رود. مسلمانان در سراسر جهان در این روز [[عید فطر|نماز عید فطر]] را به صورت جماعت به جای می‌آورند که این موضوع خود نمادی محکم از اتحاد و انسجام آنها در نقاط مختلف دنیا است. ماه شوال اعمال مربوط به خود را دارد که یکی از آنها خواندن سوره‌های مبارکی همچون [[سوره انعام]]، [[سوره یس]] و [[سوره کهف|سوره کهف]] است. باید توجه داشته باشیم که خواندن سوره‌های مبارک [[قرآن]] به تنهایی کافی نیست و افراد ضمن تلاوت این آیه‌های مبارک باید به معانی و مفاهیم نهفته در این آیات نیز توجه داشته باشند. [[دعا]] و [[استغفار]] کردن در ماه شوال نیز از جایگاه قابل تاملی در میان دین‌داران برخوردار است به گونه‌ای که اگر آنها تلاش کنند حالت معنویت ماه رمضان را پس از پایان این ماه با خود حفظ کنند، به درجه‌ای از اخلاص در ایمان دست پیدا خواهند کرد و کمتر گناهانی را مرتکب خواهند شد. | |||
== معنای شوال == | == معنای شوال == | ||
<big>شوّال</big> در لغت برگرفته از مصدر «شول» است؛ یعنی «شتر ماده دُمش را بالا برد<ref>ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، ج 11، ص 282، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1421ق؛ صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، ج 7، ص 381، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، 1414ق</ref>»، و به معنای «بلند و مرتفع شدن» است<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 6، ص 285، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق؛ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج 5، ص 1741 – 1742، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق</ref>. از آن‌جا که هنگام نام‌گذاری ماههای عربی، این ماه در فصل سیر و شکار رفتن عرب‌ها قرار داشت، «شوال» نامیده شد<ref> لغت‌نامه دهخدا، واژه «شوال»</ref>. | <big>شوّال</big> در لغت برگرفته از مصدر «شول» است؛ یعنی «شتر ماده دُمش را بالا برد<ref>ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، ج 11، ص 282، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1421ق؛ صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، ج 7، ص 381، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، 1414ق</ref>»، و به معنای «بلند و مرتفع شدن» است<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 6، ص 285، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق؛ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج 5، ص 1741 – 1742، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق</ref>. از آن‌جا که هنگام نام‌گذاری ماههای عربی، این ماه در فصل سیر و شکار رفتن عرب‌ها قرار داشت، «شوال» نامیده شد<ref> لغت‌نامه دهخدا، واژه «شوال»</ref>. | ||
البته روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه) ناظر به آن است که نامیده شدن این ماه به «شوال» به جهت از بین رفتن گناهان [[مؤمنان]] در این ماه است<ref>ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، ج 1، ص 305، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1367ش</ref>. | البته روایتی از [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم(صلی الله علیه)]] ناظر به آن است که نامیده شدن این ماه به «شوال» به جهت از بین رفتن گناهان [[مؤمن|مؤمنان]] در این ماه است<ref>ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، ج 1، ص 305، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1367ش</ref>. | ||
شوّال، دهمین ماه از ماههای قمری در گاه‌شمار اسلامی بوده و اولین روزش عید فطر می‌باشد. | شوّال، دهمین ماه از ماههای قمری در گاه‌شمار اسلامی بوده و اولین روزش [[عید فطر]] می‌باشد. | ||
== سید بن طاووس این ماه را از ماههای حرام می‌داند == | == سید بن طاووس این ماه را از ماههای حرام می‌داند == | ||
[[سید ابن طاووس]] درباره این ماه می‌گوید: «ورود در ماه شوال مانند ورود در [[رجب]] است و... زیرا "این ماه، [[حرام]] می‌باشد" و باید آن‌را با گفتار و کردار بزرگ بشماری مثل کسی که وارد شهر [[مکه]] تا [[مسجد | [[سید بن طاووس|سید ابن طاووس]] درباره این ماه می‌گوید: «ورود در ماه شوال مانند ورود در [[رجب]] است و... زیرا "این ماه، [[حرام]] می‌باشد" و باید آن‌را با گفتار و کردار بزرگ بشماری مثل کسی که وارد شهر [[مکه]] تا [[مسجد]] اعظم آن می‌شود [و آن‌را بزرگ می‌دارد]...<ref>ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، ج 1، ص 305، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1367ش</ref>». | ||
از متن بالا برداشت می‌شود که به عقیده سید ابن | از متن بالا برداشت می‌شود که به عقیده [[سید بن طاووس|سید ابن طاووس]]، شوال از ماههای حرام است، اما این عقیده‌ای خلاف مشهور است و در منابعی که جستجو کردیم، فرد دیگری چنین اعتقادی را مطرح نساخته است. البته شاید مستند ایشان در حرام دانستن ماه شوال روایتی باشد که این ماه را از ماههای حرام دانسته، اما [[محرم الحرام|محرم]] را ماهی حرام نمی‌داند<ref>«حرم الله الأشهر الحرم فی کتابه "یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ" ثلاثة أشهر متوالیة و شهر مفرد للعمرة قال أبو عبدالله (علیه‌السلام): شوال و ذوالقعدة و ذوالحجة و رجب»؛ «خداوند، همان روزی که آسمان‌ها و زمین را آفرید، چهار ماه را به خاطر زیارت این خانه حرام و غرق کرد. سه ماه را پی در پی ویژه حج ساخت که ماه شوّال و ذی قعده و ذی حجّه باشد و یک ماه تک را برای عمره مقرّر کرد که ماه رجب باشد»؛ عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، ج 2، ص 88، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 240، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق</ref>. | ||
سند این روایت سندی حسن و قابل قبول است؛ ولی از جهت محتوا خلاف مشهور و متواتر بین [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] بوده <ref>مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 131، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق</ref> و باید متن آن‌را توجیه و تأویل برد، چنان‌که برخی در صدد تأویل این روایت برآمده‌اند | سند این روایت سندی حسن و قابل قبول است؛ ولی از جهت محتوا خلاف مشهور و متواتر بین [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] بوده<ref>مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 131، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق</ref>. و باید متن آن‌را توجیه و تأویل برد، چنان‌که برخی در صدد تأویل این روایت برآمده‌اند<ref>فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج 12، ص 38، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(علیه‌السلام)، چاپ اول، 1406ق</ref>. | ||
این احتمال را هم می‌توان داد که شاید عبارت ابن طاووس این بوده باشد: «شوال، ماه [[احرام]] است» که یا سهو قلم صورت گرفته و یا در نسخه خطی بوده و بعداً در نسخه چاپی اشتباهاً «حرام» نوشته شده است. به هر صورت؛ بنابر مشهور و [[روایات]] متواتر؛ چهار ماه قمری [[ذی القعده| | این احتمال را هم می‌توان داد که شاید عبارت ابن طاووس این بوده باشد: «شوال، ماه [[احرام]] است» که یا سهو قلم صورت گرفته و یا در نسخه خطی بوده و بعداً در نسخه چاپی اشتباهاً «حرام» نوشته شده است. به هر صورت؛ بنابر مشهور و [[روایات]] متواتر؛ چهار ماه قمری [[ذی القعده|ذی‌القعده]]، [[ذی‌الحجه]]، محرّم و [[رجب]] ماههای حرام هستند. | ||
درباره این‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که تعداد روزهایی که در ماه شوال بعد از عید فطر [[مستحب]] است [[روزه]] گرفته شود، به دلیل روایات مختلف، اختلاف نظر وجود دارد؛ به نظر برخی، [[روزه]] گرفتن بعد از عید فطر به مدت شش روز مستحب است<ref>حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج 1، ص 384، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1413ق</ref>. برخی، استحباب آن‌را از روز چهارم شوال به مدت شش روز دانسته‌اند<ref> طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی (محشّی)، ج 3، ص 660، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1420ق</ref>. بعضی نیز اصل استحباب آن‌را ثابت ندانسته‌اند<ref>موسوی عاملی، محمد، مدارک الأحکام، ج 6، ص 281، قم، مؤسسة آل البیت(علیه‌السلام)؛ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج 13، ص 386 – 387، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1405ق؛ کاشف‌الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، ج 4، ص 51، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، 1422ق</ref>. در این‌باره هر فردی می‌تواند به فتوای [[مرجع تقلید]] خودش عمل نماید. | |||
== احکام شوال == | == احکام شوال == | ||
در | در شرع مقدس برای بعضی روزها و ماه‌ها از جمله ماه شوال، احکام ویژه‌ای بیان شده است. | ||
=== باب حج === | === باب حج === | ||
شوال از ماههای حج است؛ بدین معنا که [[حج تمتع|عمره تمتع]] برای کسی که می‌خواهد | شوال از ماههای [[حج]] است؛ بدین معنا که [[حج تمتع|عمره تمتع]] برای کسی که می‌خواهد حج تمتع بگزارد باید در آن ماه‌ها انجام بدهد<ref> نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۲.</ref>.(ماههای حج). | ||
=== باب صوم === | === باب صوم === | ||
رویت هلال ماه شوال بیانگر پایان یافتن ماه [[رمضان]] و حلول ماه شوال و وجوب [[افطار]] در نخستین روز آن است. | رویت هلال ماه شوال بیانگر پایان یافتن ماه [[رمضان]] و حلول ماه شوال و وجوب [[افطار]] در نخستین روز آن است. | ||
روز اول شوال، عید فطر و دارای احکام ویژه‌ای | روز اول شوال، عید فطر و دارای احکام ویژه‌ای همچون [[نماز عید]]، حرمت روزه و استحباب [[غسل]] در شب آن است. | ||
وجوب [[زکات فطره]] بر شخص، منوط به دارا بودن شرایط آن هنگام رؤیت هلال ماه شوال است؛ چنان که بنابر قول مشهور میان متأخران، زمان واجب شدن زکات فطره نیز ادراک هلال شوال می‌باشد | وجوب [[زکات فطره]] بر شخص، منوط به دارا بودن شرایط آن هنگام رؤیت هلال ماه شوال است؛ چنان که بنابر قول مشهور میان متأخران، زمان واجب شدن زکات فطره نیز ادراک هلال شوال می‌باشد<ref> نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۸۵. </ref>. به قول برخی، روزه گرفتن بعد از عید فطر به مدت شش روز [[مستحب]] است<ref> حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج۱، ص۳۸۴</ref>. برخی، استحباب آن را از روز چهارم شوال به مدت شش روز دانسته‌اند<ref>طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۳، ص۶۶۰</ref> بعضی نیز اصل استحباب آن را ثابت ندانسته‌اند<ref> کاشف‌الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، ج۴، ص۵۱</ref>. | ||
== حوادث تاریخی مهم ماه شوال == | == حوادث تاریخی مهم ماه شوال == | ||
حوادث تاریخی مهمی در این ماه روی داده است که مهمترین آنها عبارت‌‌اند از: [[شهادت]] [[ | حوادث تاریخی مهمی در این ماه روی داده است که مهمترین آنها عبارت‌‌اند از: | ||
* [[شهادت]] [[جعفر بن محمد (صادق)|حضرت امام جعفرصادق(علیه‌السلام)]] در سال 148 قمری، | |||
* [[غزوه احد]] و شهادت [[حضرت حمزه]] در سال 3 هجری، | |||
* [[غزوه خندق]] و قتل [[عمرو بن عبدود]] دلاور عرب بدست [[علی بن ابی طالب|امام علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السلام)]] در سال 5 قمری<ref>محدث قمی، هدایة الانام الی وقایع الایام، ص 32</ref>. | |||
== اهمّیت و فضیلت ماه شوال == | == اهمّیت و فضیلت ماه شوال == | ||
[[ | [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه)]] فرمودند: سُمِّی شَوَّالاً لأِنَّ فِیهِ شَالَت ذُنُوبُ المُؤمِنِینَ أی اِرتَفَعَت؛ شوّال را از این جهت شوّال نامیدند که در آن ماه، گناهان مؤمنان مرتفع و برداشته می‌شود<ref>المراقبات. ص 362</ref>. بدان که وقت [[ظهور]] آثار اعمال [[ماه رمضان]] و اعطای پاداش آن، روز عید فطر است<ref>المراقبات. ص 334</ref>. [[علی بن الحسین (زین العابدین) | ||
|امام سجّاد(علیه‌السلام)]] به اولاد خود می‌فرمود: لَیلَهُ القَدرِ لَیسَ دَونَ لَیلَهَ القَدر؛ شب (عید) فطر کمتر از [[شب قدر]] نیست<ref>المراقبات. ص 334</ref>. | |||
== آداب و اعمال == | == آداب و اعمال == | ||
=== شب اوّل === | === شب اوّل === | ||
شب اوّل، شب عید فطر است و از جمله لیالی شریفه است و در فضیلت و [[ثواب]] [[عبادت]] و احیای آن [[احادیث]] بسیار وارد شده و روایت شده است که آن شب کمتر از شب قدر نیست. | شب اوّل، شب عید فطر است و از جمله لیالی شریفه است و در فضیلت و [[ثواب]] [[عبادت]] و احیای آن [[احادیث]] بسیار وارد شده و روایت شده است که آن شب کمتر از [[شب قدر]] نیست. | ||
=== غسل === | === غسل === | ||
| خط ۶۵: | خط ۴۸: | ||
=== احیاء === | === احیاء === | ||
آن شب به نماز و [[دعا]] و استغفار و سؤال از حق تعالی و بیتوته در [[مسجد]] [[احیاء]] نماید. | آن شب به [[نماز]] و [[دعا]] و [[استغفار]] و سؤال از حق تعالی و بیتوته در [[مسجد]] [[احیاء]] نماید. | ||
=== تکبیر === | === تکبیر === | ||
| خط ۷۱: | خط ۵۴: | ||
=== دعا === | === دعا === | ||
چون نماز مغرب و [[نافله]] ی آن را خواند، دست‌ها را به سوی آسمان بلند کند و بگوید: یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْجُودِ یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس به [[سجده]] برود و صد مرتبه در سجده بگوید: أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ، پس هر حاجت که دارد از حق تعالی بخواهد که إن شاء الله تعالی بر آورده خواهد شد. در روایت است که: بعد از نماز مغرب به سجده رود و بگوید: یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ یَا مُصْطَفِیاً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس صد مرتبه بگو: أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ. | چون [[نماز مغرب]] و [[نافله]] ی آن را خواند، دست‌ها را به سوی آسمان بلند کند و بگوید: یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْجُودِ یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس به [[سجده]] برود و صد مرتبه در سجده بگوید: أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ، پس هر حاجت که دارد از حق تعالی بخواهد که إن شاء الله تعالی بر آورده خواهد شد. در روایت است که: بعد از نماز مغرب به سجده رود و بگوید: یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ یَا مُصْطَفِیاً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس صد مرتبه بگو: أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ. | ||
=== زیارت === | === زیارت === | ||
امام حسین(علیه‌السلام) را [[زیارت]] کند. که فضیلت بسیار دارد و زیارت مخصوصه‌ی این شب در باب زیارات آمده است. | |||
=== ذکر === | === ذکر === | ||
ده مرتبه این ذکر را بگوید: ((یا دآئِمَ الفَضلِ عَلَی البَرِیهِ یا بَاسِطَ الیدَینِ بِالعَطِیهِ یا صَاحِبَ المَوَاهِبِ السَّنِیهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الوَرَی سَجِیهً وَاغفِلَنَا یا ذَاالعُلَی فِی هَذِهِ العَشِیهِ)). | ده مرتبه این ذکر را بگوید: ((یا دآئِمَ الفَضلِ عَلَی البَرِیهِ یا بَاسِطَ الیدَینِ بِالعَطِیهِ یا صَاحِبَ المَوَاهِبِ السَّنِیهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الوَرَی سَجِیهً وَاغفِلَنَا یا ذَاالعُلَی فِی هَذِهِ العَشِیهِ)). | ||
=== نماز === | === نماز === | ||
چهارده رکعت نماز گزارد و بخواند در هر رکعتی [[سوره حمد|حمد]] و [[آیت الکرسی|آیة‌الکرسی]] و سه مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تا برای او به هر رکعتی ثواب [[عبادت]] چهل سال و عبادت هر که روزه گرفته و نماز خوانده در آن ماه، باشد. | چهارده رکعت نماز گزارد و بخواند در هر رکعتی [[سوره حمد|حمد]] و [[آیت الکرسی|آیة‌الکرسی]] و سه مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تا برای او به هر رکعتی ثواب [[عبادت]] چهل سال و عبادت هر که [[روزه]] گرفته و نماز خوانده در آن ماه، باشد. | ||
=== غسل === | === غسل === | ||
در آخِر شب غسل کند و در جای نماز خود بنشیند تا طلوع فجر <ref>مفاتیح‌الجنان. فصل چهارم. در اعمال ماه شوّال</ref> | در آخِر شب [[غسل]] کند و در جای نماز خود بنشیند تا طلوع فجر<ref>مفاتیح‌الجنان. فصل چهارم. در اعمال ماه شوّال</ref>. | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۲۹
ماه شوال دهمین ماه از ماههای قمری در تقویم اسلامی است. شوال ماهی بسیار مبارک است که نخستین روز آن مصادف با عید سعید فطر است و این عید نیز در حقیقت بزرگ‌ترین عید مسلمانان به شمار می‌رود. مسلمانان در سراسر جهان در این روز نماز عید فطر را به صورت جماعت به جای می‌آورند که این موضوع خود نمادی محکم از اتحاد و انسجام آنها در نقاط مختلف دنیا است. ماه شوال اعمال مربوط به خود را دارد که یکی از آنها خواندن سوره‌های مبارکی همچون سوره انعام، سوره یس و سوره کهف است. باید توجه داشته باشیم که خواندن سوره‌های مبارک قرآن به تنهایی کافی نیست و افراد ضمن تلاوت این آیه‌های مبارک باید به معانی و مفاهیم نهفته در این آیات نیز توجه داشته باشند. دعا و استغفار کردن در ماه شوال نیز از جایگاه قابل تاملی در میان دین‌داران برخوردار است به گونه‌ای که اگر آنها تلاش کنند حالت معنویت ماه رمضان را پس از پایان این ماه با خود حفظ کنند، به درجه‌ای از اخلاص در ایمان دست پیدا خواهند کرد و کمتر گناهانی را مرتکب خواهند شد.
معنای شوال
شوّال در لغت برگرفته از مصدر «شول» است؛ یعنی «شتر ماده دُمش را بالا برد[۱]»، و به معنای «بلند و مرتفع شدن» است[۲]. از آن‌جا که هنگام نام‌گذاری ماههای عربی، این ماه در فصل سیر و شکار رفتن عرب‌ها قرار داشت، «شوال» نامیده شد[۳].
البته روایتی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه) ناظر به آن است که نامیده شدن این ماه به «شوال» به جهت از بین رفتن گناهان مؤمنان در این ماه است[۴]. شوّال، دهمین ماه از ماههای قمری در گاه‌شمار اسلامی بوده و اولین روزش عید فطر می‌باشد.
سید بن طاووس این ماه را از ماههای حرام می‌داند
سید ابن طاووس درباره این ماه می‌گوید: «ورود در ماه شوال مانند ورود در رجب است و... زیرا "این ماه، حرام می‌باشد" و باید آن‌را با گفتار و کردار بزرگ بشماری مثل کسی که وارد شهر مکه تا مسجد اعظم آن می‌شود [و آن‌را بزرگ می‌دارد]...[۵]».
از متن بالا برداشت می‌شود که به عقیده سید ابن طاووس، شوال از ماههای حرام است، اما این عقیده‌ای خلاف مشهور است و در منابعی که جستجو کردیم، فرد دیگری چنین اعتقادی را مطرح نساخته است. البته شاید مستند ایشان در حرام دانستن ماه شوال روایتی باشد که این ماه را از ماههای حرام دانسته، اما محرم را ماهی حرام نمی‌داند[۶].
سند این روایت سندی حسن و قابل قبول است؛ ولی از جهت محتوا خلاف مشهور و متواتر بین شیعه و اهل‌سنت بوده[۷]. و باید متن آن‌را توجیه و تأویل برد، چنان‌که برخی در صدد تأویل این روایت برآمده‌اند[۸].
این احتمال را هم می‌توان داد که شاید عبارت ابن طاووس این بوده باشد: «شوال، ماه احرام است» که یا سهو قلم صورت گرفته و یا در نسخه خطی بوده و بعداً در نسخه چاپی اشتباهاً «حرام» نوشته شده است. به هر صورت؛ بنابر مشهور و روایات متواتر؛ چهار ماه قمری ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرّم و رجب ماههای حرام هستند.
درباره این‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌که تعداد روزهایی که در ماه شوال بعد از عید فطر مستحب است روزه گرفته شود، به دلیل روایات مختلف، اختلاف نظر وجود دارد؛ به نظر برخی، روزه گرفتن بعد از عید فطر به مدت شش روز مستحب است[۹]. برخی، استحباب آن‌را از روز چهارم شوال به مدت شش روز دانسته‌اند[۱۰]. بعضی نیز اصل استحباب آن‌را ثابت ندانسته‌اند[۱۱]. در این‌باره هر فردی می‌تواند به فتوای مرجع تقلید خودش عمل نماید.
احکام شوال
در شرع مقدس برای بعضی روزها و ماه‌ها از جمله ماه شوال، احکام ویژه‌ای بیان شده است.
باب حج
شوال از ماههای حج است؛ بدین معنا که عمره تمتع برای کسی که می‌خواهد حج تمتع بگزارد باید در آن ماه‌ها انجام بدهد[۱۲].(ماههای حج).
باب صوم
رویت هلال ماه شوال بیانگر پایان یافتن ماه رمضان و حلول ماه شوال و وجوب افطار در نخستین روز آن است. روز اول شوال، عید فطر و دارای احکام ویژه‌ای همچون نماز عید، حرمت روزه و استحباب غسل در شب آن است. وجوب زکات فطره بر شخص، منوط به دارا بودن شرایط آن هنگام رؤیت هلال ماه شوال است؛ چنان که بنابر قول مشهور میان متأخران، زمان واجب شدن زکات فطره نیز ادراک هلال شوال می‌باشد[۱۳]. به قول برخی، روزه گرفتن بعد از عید فطر به مدت شش روز مستحب است[۱۴]. برخی، استحباب آن را از روز چهارم شوال به مدت شش روز دانسته‌اند[۱۵] بعضی نیز اصل استحباب آن را ثابت ندانسته‌اند[۱۶].
حوادث تاریخی مهم ماه شوال
حوادث تاریخی مهمی در این ماه روی داده است که مهمترین آنها عبارت‌‌اند از:
- شهادت حضرت امام جعفرصادق(علیه‌السلام) در سال 148 قمری،
- غزوه احد و شهادت حضرت حمزه در سال 3 هجری،
- غزوه خندق و قتل عمرو بن عبدود دلاور عرب بدست امام علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السلام) در سال 5 قمری[۱۷].
اهمّیت و فضیلت ماه شوال
رسول خدا(صلی الله علیه) فرمودند: سُمِّی شَوَّالاً لأِنَّ فِیهِ شَالَت ذُنُوبُ المُؤمِنِینَ أی اِرتَفَعَت؛ شوّال را از این جهت شوّال نامیدند که در آن ماه، گناهان مؤمنان مرتفع و برداشته می‌شود[۱۸]. بدان که وقت ظهور آثار اعمال ماه رمضان و اعطای پاداش آن، روز عید فطر است[۱۹]. [[علی بن الحسین (زین العابدین) |امام سجّاد(علیه‌السلام)]] به اولاد خود می‌فرمود: لَیلَهُ القَدرِ لَیسَ دَونَ لَیلَهَ القَدر؛ شب (عید) فطر کمتر از شب قدر نیست[۲۰].
آداب و اعمال
شب اوّل
شب اوّل، شب عید فطر است و از جمله لیالی شریفه است و در فضیلت و ثواب عبادت و احیای آن احادیث بسیار وارد شده و روایت شده است که آن شب کمتر از شب قدر نیست.
غسل
در وقتی که آفتاب غروب کرد، غسل کند.
احیاء
آن شب به نماز و دعا و استغفار و سؤال از حق تعالی و بیتوته در مسجد احیاء نماید.
تکبیر
در عقب نماز مغرب و عشاء و نماز صبح و عقب نماز عید این‌گونه تکبیر بخواند: اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ* وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهُ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ* عَلَی مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَی مَا أَوْلَانَا.
دعا
چون نماز مغرب و نافله ی آن را خواند، دست‌ها را به سوی آسمان بلند کند و بگوید: یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ یَا ذَا الْجُودِ یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس به سجده برود و صد مرتبه در سجده بگوید: أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ، پس هر حاجت که دارد از حق تعالی بخواهد که إن شاء الله تعالی بر آورده خواهد شد. در روایت است که: بعد از نماز مغرب به سجده رود و بگوید: یَا ذَا الْحَوْلِ یَا ذَا الطَّوْلِ یَا مُصْطَفِیاً مُحَمَّداً وَ نَاصِرَهُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتُهُ وَ نَسِیتُهُ أَنَا وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ پس صد مرتبه بگو: أَتُوبُ إِلَی اللَّهِ.
زیارت
امام حسین(علیه‌السلام) را زیارت کند. که فضیلت بسیار دارد و زیارت مخصوصه‌ی این شب در باب زیارات آمده است.
ذکر
ده مرتبه این ذکر را بگوید: ((یا دآئِمَ الفَضلِ عَلَی البَرِیهِ یا بَاسِطَ الیدَینِ بِالعَطِیهِ یا صَاحِبَ المَوَاهِبِ السَّنِیهِ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ خَیرِ الوَرَی سَجِیهً وَاغفِلَنَا یا ذَاالعُلَی فِی هَذِهِ العَشِیهِ)).
نماز
چهارده رکعت نماز گزارد و بخواند در هر رکعتی حمد و آیة‌الکرسی و سه مرتبه قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ تا برای او به هر رکعتی ثواب عبادت چهل سال و عبادت هر که روزه گرفته و نماز خوانده در آن ماه، باشد.
غسل
در آخِر شب غسل کند و در جای نماز خود بنشیند تا طلوع فجر[۲۱].
پانویس
- ↑ ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، ج 11، ص 282، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، 1421ق؛ صاحب بن عباد، المحیط فی اللغة، ج 7، ص 381، بیروت، عالم الکتاب، چاپ اول، 1414ق
- ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 6، ص 285، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق؛ جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج 5، ص 1741 – 1742، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق
- ↑ لغت‌نامه دهخدا، واژه «شوال»
- ↑ ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، ج 1، ص 305، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1367ش
- ↑ ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، ج 1، ص 305، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1367ش
- ↑ «حرم الله الأشهر الحرم فی کتابه "یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ" ثلاثة أشهر متوالیة و شهر مفرد للعمرة قال أبو عبدالله (علیه‌السلام): شوال و ذوالقعدة و ذوالحجة و رجب»؛ «خداوند، همان روزی که آسمان‌ها و زمین را آفرید، چهار ماه را به خاطر زیارت این خانه حرام و غرق کرد. سه ماه را پی در پی ویژه حج ساخت که ماه شوّال و ذی قعده و ذی حجّه باشد و یک ماه تک را برای عمره مقرّر کرد که ماه رجب باشد»؛ عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، ج 2، ص 88، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 4، ص 240، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق
- ↑ مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 131، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، 1406ق
- ↑ فیض کاشانی، محمد محسن، الوافی، ج 12، ص 38، اصفهان، کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی(علیه‌السلام)، چاپ اول، 1406ق
- ↑ حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج 1، ص 384، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1413ق
- ↑ طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی (محشّی)، ج 3، ص 660، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1420ق
- ↑ موسوی عاملی، محمد، مدارک الأحکام، ج 6، ص 281، قم، مؤسسة آل البیت(علیه‌السلام)؛ بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة، ج 13، ص 386 – 387، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ اول، 1405ق؛ کاشف‌الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، ج 4، ص 51، قم، مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول، 1422ق
- ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۸، ص۱۲.
- ↑ نجفی جواهری، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۱۵، ص۴۸۵.
- ↑ حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام، ج۱، ص۳۸۴
- ↑ طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، ج۳، ص۶۶۰
- ↑ کاشف‌الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، ج۴، ص۵۱
- ↑ محدث قمی، هدایة الانام الی وقایع الایام، ص 32
- ↑ المراقبات. ص 362
- ↑ المراقبات. ص 334
- ↑ المراقبات. ص 334
- ↑ مفاتیح‌الجنان. فصل چهارم. در اعمال ماه شوّال
