خمس: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{Mbox
[[پرونده:خمس.jpg|بی‌قاب|چپ]]
| type  = notice
'''خُمس''' اصطلاحی فقهی به معنای پرداخت یک پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در [[فقه]] آمده است. خُمس از [[فروع دین]] است و آیه ۴۱ [[سوره انفال]] و بیش از ۱۱۰ حدیث در کتاب‌های روایی از آن سخن گفته‌اند.
| class = ambox-In_use
| image = [[File:Ambox clock.svg|48px|alt=|link=]]
| css = margin: 1px
| text  = این {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|[[راهنما:بخش|بخش]]|{{#switch:{{NAMESPACE}}
| {{ns:0}}      = مقاله
| بحث          = [[راهنما:صفحه بحث|صفحه بحث]]
| رده‌بندی      = [[ویکی‌پدیا:رده‌بندی|رده]]
| راهنما          = [[راهنما:فهرست|فهرست]]
| درگاه        = [[ویکی‌پدیا:درگاه|درگاه]]
| الگو      = [[ویکی‌پدیا:فضای نام الگو|الگو]]
| کاربر          = [[ویکی‌پدیا:صفحه‌های کاربری|صفحه کاربری]]
| بحث کاربر      = [[ویکی‌پدیا:صفحه‌های کاربری|صفحه بحث کاربری]]
| ویکی‌پدیا      = [[ویکی‌پدیا:فضای نام ویکی‌پدیا|صفحه ویکی‌پدیا]]
| بحث ویکی‌پدیا = [[ویکی‌پدیا:فضای نام ویکی‌پدیا|صفحه بحث ویکی‌پدیا]]
}}}} هم‌اکنون  برای {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|{{{2|مدتی کوتاه}}}|{{{1|مدتی کوتاه}}}}} '''تحت ویرایش عمده''' است. این برچسب برای جلوگیری از [[راهنما:تعارض ویرایشی|تعارض ویرایشی]] اینجا گذاشته شده‌است، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده می‌شود ویرایشی در این {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|بخش|صفحه}} انجام ندهید.<br>
<small>{{#if:{{{زمان|}}}|این پیام در {{{زمان|}}} اضافه شده است.|}} این صفحه آخرین‌بار در {{#time:H:i، j F Y|{{REVISIONTIMESTAMP}}}} ({{کوچک}}ساعت هماهنگ جهانی{{پایان کوچک}}) ({{Time ago|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}) تغییر یافته‌است؛ لطفا اگر در چند ساعت اخیر [{{fullurl:{{FULLPAGENAME}}|action=history}} ویرایش نشده است]، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با در دست ساخت جایگزین می‌کنید.</small>
<includeonly>{{#ifeq:{{{category}}}|no||{{#switch:{{NAMESPACE}}
| کاربر
| بحث کاربر = <!-- no category -->
| [[رده:صفحه‌های سخت در دست ویرایش]]}}}}</includeonly>
}}<noinclude>
</noinclude>


<div class="wikiInfo">
خمس از موضوعات مهم [[فقه|فقه اسلامی]] و به طور خاص فقه امامیه است. محاسبه و پرداخت خمس از تکالیفی است که [[مذهب شیعه|شیعیان]] در طول زندگی به آن عنایتی ویژه دارند.
[[پرونده:خمس.jpg|بندانگشتی|خمس]]
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
!نام
|خمس
|-
|فروع ین
|[[نماز]] • [[روزه]] • [[خمس]] • [[زکات]] • [[حج]] • [[جهاد]] • [[امر به معروف]] • [[نهی از منکر]] • [[تولی]] • [[تبری]]
|-
|-
|}
</div>


'''خُمس،''' اصطلاحی فقهی به معنای پرداخت یک پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در [[فقه]]<ref>ر.ک:مقاله فقه</ref> آمده است. خُمس از [[فروع دین]] است و آیه ۴۱ سوره انفال و بیش از ۱۱۰ حدیث در کتابهای روایی از آن سخن گفته‌اند.
نیمی از خمس به [[سادات]] فقیر اختصاص دارد و نیم دیگر به عنوان سهم امام در دوران [[غیبت کبری|غیبت امام زمان]] توسط [[مرجع تقلید|مراجع تقلید]] در اموری که با توجه به تاریخ زندگی [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیه السلام)]] مورد مصرف خمس تشخیص می‌دهند، هزینه می‌گردد.
 
خمس از موضوعات مهم فقه اسلامی و به طور خاص [[فقه امامیه]] است. محاسبه و پرداخت خمس از تکالیفی است که [[شیعیان]] در طول زندگی به آن عنایتی ویژه دارند.
 
نیمی از خمس به سادات فقیر اختصاص دارد و نیم دیگر به عنوان سهم امام در دوران غیبت امام زمان توسط [[مراجع تقلید]] در اموری که با توجه به تاریخ زندگی [[اهل بیت(ع)]]<ref>ر.ک:مقاله اهل بیت(ع)</ref> مورد مصرف خمس تشخیص می‌دهند، هزینه می‌گردد.


وجوهات حاصل از پرداخت خمس یکی از منابع اصلی مالی [[حوزه‌های علمیه]] و ترویج دین در جامعه اسلامی است.  
وجوهات حاصل از پرداخت خمس یکی از منابع اصلی مالی [[حوزه‌های علمیه]] و ترویج دین در جامعه اسلامی است.  


=خمس از نظر لغت=
== خمس از نظر لغت ==
 
خمس در لغت به معنای<big>یک پنجم</big> و در اصطلاح فقه عبارت از یک پنجم از درآمد و [[غنیمت|غنیمت]] است‌که باید طبق شرایط خاصی پرداخت شود<ref> احکام اقتصادی (ج 1)، ص 19</ref>. پس خُمُس یا خُمس در اصطلاح [[شریعت|شرع]] حقی است‌که خروج آن از مال [[واجب]] بوده و [[بنی هاشم|بنی ‌هاشم]] مستحق آن هستند<ref>مجمع البحرین ج۴، ص۶۶</ref>.
خمس در لغت به معناى <big>يك پنجم</big> و در اصطلاح فقه عبارت از يك پنجم از درآمد و [[غنيمت]] است كه بايد طبق شرايط خاصى پرداخت شود. <ref> احكام اقتصادى (ج 1)، ص 19</ref> پس خُمُس یا خُمس در اصطلاح شرع حقی است که خروج آن از مال واجب بوده و [[بنی ‌هاشم]] مستحق آن هستند. <ref>مجمع البحرین ج۴، ص۶۶</ref>
 
=خمس در قرآن=


[[خداوند]] در آیه زیر وجوب خمس و مصارف آن را به طور فشرده بیان نموده و اهمیت آن را گوش‌زد كرده است:
== خمس در قرآن ==
خداوند در آیه زیر وجوب خمس و مصارف آن را به طور فشرده بیان نموده و اهمیت آن را گوش‌زد کرده است:


«وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبى وَالْیَتامی وَالْمَساكِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا؛ <ref> سوره انفال، آیه 41</ref> (ای مؤمنان) بدانید كه آنچه به شما غنیمت و فایده رسد (كم یا زیاد) خمس (یك پنجم) آن مخصوص خدا و رسول و خویشان او و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان است اگر یتیمان به خدا و آنچه بر بنده خود نازل كرده‌ایم دارید».
{{متن قرآن |وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا |سوره = انفال |آیه = 41 }} (ای مؤمنان) بدانید که آنچه به شما غنیمت و فایده رسد (کم یا زیاد) خمس (یک پنجم) آن مخصوص [[خدا]] و رسول و خویشان او و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان است اگر یتیمان به خدا و آنچه بر بنده خود نازل کرده‌ایم دارید».


اگر چه متعارف از غنیمت چیزی است كه در جنگ از دشمن به دست می‌آید ولی با توجه به گفتار اهل لغت كه غنیمت را مطلق سود گرفته‌اند و بر حسب روایات فراوانی كه از [[پیغمبر اكرم(ص)]] و ائمه (ع) رسیده آیه خمس شامل فوائد و سودهای دیگر نیز می‌گردد. چنان كه پیغمبر اكرم (ص) فرمود: «وَاخراجُ الخُمسِ مِنْ كلِّ مایَملِكُهُ اَحَدٌ مِنَ‌ النّاس؛ <ref>جامع الاحادیث، ج 8، ص 546</ref> خمس از هر چه انسان مالك شود اخراج می‌گردد».
اگر چه متعارف از غنیمت چیزی است که در [[جنگ]] از دشمن به‌دست می‌آید ولی با توجه به گفتار اهل لغت که غنیمت را مطلق سود گرفته‌اند و بر حسب روایات فراوانی که از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم)]] و ائمه (علیه السلام) رسیده آیه خمس شامل فوائد و سودهای دیگر نیز می‌گردد. چنان‌که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: «وَاخراجُ الخُمسِ مِنْ کلِّ مایَملِکُهُ اَحَدٌ مِنَ‌ النّاس<ref>جامع الاحادیث، ج 8، ص 546</ref>؛ خمس از هر چه انسان مالک شود اخراج می‌گردد».


و شخصی از موسی ابن جعفر (ع) پرسید از چه چیز خمس باید داده شود؟ فرمود: «فی كُلِّ ما اَفادَ النّاسُ مِنْ قَلیلٍ اَوْ كَثیرٍ؛ <ref> وسائل، ج 6، باب 8، ‌ص 350، ح 6</ref> در هر چیزی كه مردم فائده برند كم باشد یا زیاد (باید خمس آن داده شود)».
و شخصی از [[موسی بن جعفر (کاظم)|موسی ابن جعفر (علیه السلام)]] پرسید از چه چیز خمس باید داده شود؟ فرمود: «فی کُلِّ ما اَفادَ النّاسُ مِنْ قَلیلٍ اَوْ کَثیرٍ<ref> وسائل، ج 6، باب 8، ‌ص 350، ح 6</ref>؛ در هر چیزی که مردم فائده برند کم باشد یا زیاد (باید خمس آن داده شود)».


با در نظر گرفتن روش رسول اكرم و امامان معصوم (ع) كه خمس را از امور دیگری غیر از غنیمت‌های جنگی نیز می‌گرفته‌اند و موارد فراوانی كه نقل شده رسول اكرم (ص) به دادن خمس امر می‌كرد از جمله آن حضرت به طایفه بنی قیس نوشت: «فَاَنتُم اِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلوهَ و آتَیتُم الزَّكوهَ و اَعطَیتُم سهمَ اللهِ و الصفِی فَاَنتُمْ آمِنونَ؛ <ref> اسدالغابه، ج 1، ص 328</ref> اگر شما [[نماز]] را به پا دارید و [[زكات]]<ref>ر.ک:مقاله زکات</ref> و خمس بدهید درامانید».
با در نظر گرفتن روش رسول اکرم و امامان معصوم (علیه السلام) که خمس را از امور دیگری غیر از غنیمت‌های جنگی نیز می‌گرفته‌اند و موارد فراوانی که نقل شده رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به دادن خمس امر می‌کرد از جمله آن حضرت به طایفه بنی قیس نوشت: «فَاَنتُم اِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلوهَ و آتَیتُم الزَّکوهَ و اَعطَیتُم سهمَ اللهِ و الصفِی فَاَنتُمْ آمِنونَ<ref> اسدالغابه، ج 1، ص 328</ref>؛ اگر شما [[نماز]] را به پا دارید و [[زکات]] و خمس بدهید درامانید».


و آن حضرت همچنان كه افرادی را برای جمع‌آوری زكات می‌فرستاد برای گرفتن خمس نیز مأمورینی را اعزام می‌فرمود: چنان كه [[علی (ع)]] را به [[یمن]] اعزام داشت و دستور داد خمس را از آن‌ها بگیرد. <ref> بحارالانوار، ج 21، ص 360</ref> و مردی از بنی‌اسد را نیز مأمور گرفتن خمس كرد. <ref> تفسیر عیاشی، ج 2، ص 93</ref> لذا جای تردید باقی نمی‌ماند كه مقصود از آیه خمس لزوم خمس در موارد دیگری از سود علاوه بر غنائم جنگی نیز خواهد بود و با توجه به آن چه ذكر شد و بسیاری از مدارك و روایات دیگر علمای شیعه فتوا داده‌اند كه آیه مزبور شامل سودهای دیگری نیز می‌شود و علاوه بر لزوم دادن خمس غنیمت‌های جنگی در شش مورد دیگر (كه بعداً بیان می‌شود) نیز دادن خمس را واجب دانسته‌اند.
و آن حضرت هم‌چنان که افرادی را برای جمع‌آوری [[زکات]] می‌فرستاد برای گرفتن خمس نیز مأمورینی را اعزام می‌فرمود: چنان که [[علی بن ابی‌طالب|علی (علیه السلام)]] را به [[یمن]] اعزام داشت و دستور داد خمس را از آنها بگیرد<ref> بحارالانوار، ج 21، ص 360</ref>. و مردی از بنی‌اسد را نیز مأمور گرفتن خمس کرد<ref> تفسیر عیاشی، ج 2، ص 93</ref>. لذا جای تردید باقی نمی‌ماند که مقصود از آیه خمس لزوم خمس در موارد دیگری از سود علاوه بر غنائم جنگی نیز خواهد بود و با توجه به آن چه ذکر شد و بسیاری از مدارک و روایات دیگر علمای شیعه فتوا داده‌اند که آیه مزبور شامل سودهای دیگری نیز می‌شود و علاوه بر لزوم دادن خمس غنیمت‌های جنگی در شش مورد دیگر (که بعداً بیان می‌شود) نیز دادن خمس را واجب دانسته‌اند.


و نكته قابل توجهی كه آیه مزبور به آن اشاره كرده است اهمیت خمس می‌باشد كه می‌فرماید: «باید خمس سودی كه می‌برید بدهید اگر به خدا و آنچه بر بنده خود نازل كرده‌ایم ایمان دارید» و می‌رساند كه اگر بر كسی خمس واجب شده و از دادن آن خودداری می‌كند به خدا و آنچه بر [[پیامبر]] نازل شده [[ایمان]] و اعتقاد ندارد. <ref> فروع دين، غلامحسين رحيمي، ص 31</ref>
و نکته قابل توجهی که آیه مزبور به آن اشاره کرده است اهمیت خمس می‌باشد که می‌فرماید: «باید خمس سودی که می‌برید بدهید اگر به خدا و آنچه بر بنده خود نازل کرده‌ایم ایمان دارید» و می‌رساند که اگر بر کسی خمس واجب شده و از دادن آن خودداری می‌کند به خدا و آنچه بر پیامبر نازل شده [[ایمان]] و اعتقاد ندارد<ref> فروع دین، غلامحسین رحیمی، ص 31</ref>.


=خمس در روایات=
== خمس در روایات ==
# [[علی بن موسی (رضا)|امام رضا (علیه السلام)]] می‌فرماید: هیچ مالی [[حلال]] نمی‌گردد مگر از طریقی که خداوند آن را حلال کرده است؛ خمس، پشتوانه ما برای تقویت دین ما و اداره زندگی ما و کمک به دوستان ما است. با خمس، آبروی خود را از کسانی که از قدرتشان بیم داریم، حفظ می‌کنیم. پس خمس را از ما دریغ ندارید و خود را از دعای ما محروم نکنید<ref> وسائل الشیعه، ج 6، ص 375</ref>.
# قالَ‌الباقِر: «لایحلُّ لاَحدٍ ان یَشْتَرِیَ منَ الخُمسِ شَیْئاً حَتّی یَصِلَ الَینا حَقَّنا<ref> وسائل، ج 6، ص 337، ح 4</ref>؛ ابوبصیر می‌گوید: [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امام باقر (علیه السلام)]] فرمود: برای هیچ کس حلال نیست که چیزی از خمس (مالی که خمس آن داده نشده) بخرد تا این که حق ما را به ما برساند.
# در کافی بسند خود از علی بن ابراهیم از پدرش از ابن ابی عمیر از حسین بن عثمان از سماعه روایت کرده که گفت: از امام ابی الحسن (علیه السلام) از مساله خمس سؤال کردم، حضرت فرمود: خمس در هر فائده ای که مردم می‌برند چه کم و چه زیاد واجب است<ref>کافی، ج 1، ص 545</ref>.
# [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه السلام)]] می‌فرماید: به راستی خداوندی که خدائی جز او نیست چون زکات را برای ما [[حرام]] کرده خمس را برای ما قرار داده است پس زکات را بر ما حرام کرده و خمس را برای ما (دادن خمس به ما) [[واجب]] کرده است و کرامت برای ما حلال است<ref> وسائل، ج 6، ص 337، ح 2</ref>.


# [[امام رضا (ع)]] مى فرمايد: هيچ مالى حلال نمى گردد مگر از طريقى كه خداوند آن را حلال كرده است؛ خمس، پشتوانه ما براى تقويت دين ما و اداره زندگى ما و كمك به دوستان ما است. با خمس، آبروى خود را از كسانى كه از قدرتشان بيم داريم، حفظ مى كنيم. پس خمس را از ما دريغ نداريد و خود را از دعاى ما محروم نكنيد. <ref> وسائل الشيعه، ج 6، ص 375</ref>
== فلسفه خمس ==
#
احکام اسلامی بر اساس مصلحت ها و مفسده‌هایی است که در ذات موضوعات آنها نهفته است و هیچ گاه این احکام بی حساب مقرر نگردیده است. حکمت و فلسفه بخش قابل ملاحظه‌ای از احکام اسلامی در آیات و روایات توضیح داده شده است؛ بخش دیگر آن را نیز عقل آدمی با کمک علم و تجربه در گذر زمان می‌تواند دریابد. بنابراین وجوب خمس نیز براساس مصلحت یا مصلحت هایی است که در حقیقت آن موجود است. چنان که در برخی از روایات به آن اشاره شده است.
# قالَ‌الباقِر: «لایحلُّ لاَحدٍ ان یَشْتَرِیَ منَ الخُمسِ شَیْئاً حَتّی یَصِلَ الَینا حَقَّنا؛ <ref> وسائل، ج 6، ص 337، ح 4</ref> ابوبصیر می‌گوید: [[امام باقر(ع)]]<ref>ر.ک:مقاله امام باقر (ع)</ref> فرمود: برای هیچ كس حلال نیست كه چیزی از خمس (مالی كه خمس آن داده نشده) بخرد تا این كه حق ما را به ما برساند.
#
# در كافى بسند خود از على بن ابراهيم از پدرش از ابن ابى عمير از حسين بن عثمان از سماعه روايت كرده كه گفت: از امام ابى الحسن (ع) از مساله خمس سؤال كردم، حضرت فرمود: خمس در هر فائده اى كه مردم مى برند چه كم و چه زياد واجب است . <ref>كافى، ج 1، ص 545</ref>
#
# [[امام صادق (ع)]]<ref>ر.ک:مقاله امام صادق (ع)</ref> می‌فرماید: به راستی خداوندی كه خدائی جز او نیست چون زكات را برای ما حرام كرده خمس را برای ما قرار داده است پس زكات را بر ما حرام كرده و خمس را برای ما (دادن خمس به ما) واجب كرده است و كرامت برای ما حلال است. <ref> وسائل، ج 6، ص 337، ح 2</ref>
#
# ابوبصیر می‌گوید: به امام صادق (ع) عرض كردم: كوچكترین چیزی كه بنده را داخل آتش می‌كند چیست؟ فرمود: این است كه كسی یك درهم مال یتیم را بخورد و ما یتیم هستیم. <ref> وسائل، ج 6، ص 337، ح 1</ref>
#
# امام زمان (ع) در نامه‌ای كه برای محمد ابن عثمان (دومین نایب خاص خود) فرستاد در آن نوشته بود به نام خداوند رحمن و رحیم لعنت خدا و فرشتگان و تمام مردم بر كسی كه یك درهم بدون مجوز مال ما را بخورد. <ref>وسائل، ج 6، ص 337، ح 7</ref>
#
# در نامه دیگری كه آن حضرت در پاسخ محمد بن عثمان فرستاد نوشت (و اما آنچه پرسیده بودی از عمل كسی كه مالی از (خمس) مال‌های ما در دست او است و آن را برای خود حلال دانسته و بدون دستور ما مانند مال خود در آن تصرف می‌كند. هر كس چنین كاری كند ملعون بوده و ما دشمن او هستیم چنان كه [[پیغمبر (ص)]] فرمود هر كس چیزی از حق [[اهل بیت]]<ref>ر.ک:مقاله اهل بیت (ع)</ref> مرا حلال شمرد به زبان من و به زبان هر پیغمبر مستجاب الدعوه ملعون خواهد بود. پس هر كس به ما (در ندادن حق) ستم كند از جمله ستمگران به ما خواهد بود و لعنت خداوند بر او است كه خداوند می فرماید لعنت خدا بر ستمگران. <ref> وسائل، ج 6، ص 376، ح 6</ref>
#
# محمد بن زید طبری می‌گوید: جمعی از مردم [[خراسان]] خدمت امام رضا (ع) رسیدند و از آن حضرت خواستند كه خمس را برای آن‌ها حلال كند آن حضرت فرمود: حلال نمی‌كنم شما به زبان خود را دوست خالص ما معرفی می‌كنید ولی حقی كه خدا برای ما قرار داده و ما را برای آن قرار داده كه آن خمس است از ما باز می‌دارید و سه بار فرمود نه برای هیچ یك از شما حلال نمی‌كنم. <ref>وسائل، ج 6، ص 376، ح 3</ref>
#
=فلسفه خمس=


[[احكام اسلامى]] بر اساس مصلحت ها و مفسده هايى است كه در ذات موضوعات آن ها نهفته است و هيچ گاه اين احكام بى حساب مقرر نگرديده است. حكمت و فلسفه بخش قابل ملاحظه اى از احكام اسلامى در آيات و روايات توضيح داده شده است؛ بخش ديگر آن را نيز عقل آدمى با كمك علم و تجربه در گذر زمان مى تواند دريابد. بنابراين وجوب خمس نيز براساس مصلحت يا مصلحت هايى است كه در حقيقت آن موجود است. چنان كه در برخى از روايات به آن اشاره شده است.
به عنوان نمونه امام صادق (علیه السلام) درباره علت دریافت خمس از مردم می‌فرمود: «انّی لَاخُذُ مِنْ احَدِکُمُ الدِّرْهَمَ وَ انّی لَمِنْ اکْثَرِ اهْلِ الْمَدینَةِ مالًا، ما اریدُ بِذلِکَ الَّا انْ تُطَهَّرُوا<ref>علل الشرایع، شیخ صدوق، ص 377-378</ref>؛ من با این که از بیشتر اهل [[مدینه|مدینه]] داراترم، یک درهم (خمس) را هم از شما می‌گیرم و از این کار قصدی جز پاک شدن شما ندارم».


به عنوان نمونه امام صادق (ع) درباره علت دريافت خمس از مردم مى فرمود: «انّى لَاخُذُ مِنْ احَدِكُمُ الدِّرْهَمَ وَ انّى لَمِنْ اكْثَرِ اهْلِ الْمَدينَةِ مالًا، ما اريدُ بِذلِكَ الَّا انْ تُطَهَّرُوا؛ <ref>علل الشرايع، شيخ صدوق، ص 377-378</ref> من با اين كه از بيشتر اهل [[مدينه]] داراترم، يك درهم (خمس ) را هم از شما مى گيرم و از اين كار قصدى جز پاك شدن شما ندارم».
چنان که از حدیث شریف استفاده می‌شود اهل بیت (علیه السلام) از نظر معیشت و گذران زندگی هیچ نیازی به کمک دیگران ندارند و فلسفه اصلی خمس، اداره حکومتی است که آن بزرگواران باید در رأس آن قرار گیرند و مردم را به سوی پاکی رهنمون شوند. بر همین اساس است که در بعضی از روایات از خمس به عنوان «حق امارت و حکومت» یاد شده است.


چنان كه از حديث شريف استفاده مى شود اهل بيت (ع) از نظر معيشت و گذران زندگى هيچ نيازى به كمك ديگران ندارند و فلسفه اصلى خمس، اداره حكومتى است كه آن بزرگواران بايد در رأس آن قرار گيرند و مردم را به سوى پاكى رهنمون شوند. بر همين اساس است كه در بعضى از روايات از خمس به عنوان «حق امارت و حكومت» ياد شده است.
[[علی بن ابی‌طالب|حضرت علی (علیه السلام)]] می‌فرماید: آن چه خدای عالم از اسباب و راه‌های معیشت و زندگی مخلوقات در [[قرآن]] بیان فرموده پنج چیز است که عبارتند از: جهت امارت و حکومت، عمران و آبادانی، اجاره، تجارت و صدقات؛ اما جهت امارت و حکومت همان خمس است که خداوند تعالی درباره‌اش فرمود: {{متن قرآن |وَاعْلَمُوا انَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَانَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکینِ...|سوره = انفال |آیه = 41}} بدانید هر چیزی را که به غنیمت گرفتید خمس آن از آنِ خداوند، پیامبر، خویشاوندان پیامبر، یتیمان و مسکینان است<ref> وسائل الشیعه، ج 6، ص 341</ref>».


[[حضرت على (ع)]] مى فرمايد: آن چه خداى عالم از اسباب و راه هاى معيشت و زندگى مخلوقات در [[قرآن]] بيان فرموده پنج چيز است كه عبارتند از: جهت امارت و حكومت، عمران و آبادانى، اجاره، تجارت و صدقات؛ اما جهت امارت و حكومت همان خمس است كه خداوند تعالى درباره اش فرمود: «وَاعْلَمُوا انَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَىْ ءٍ فَانَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِى الْقُرْبى وَالْيَتامى وَالْمَساكينِ...؛ بدانيد هر چيزى را كه به غنيمت گرفتيد خمس آن از آنِ خداوند، پيامبر، خويشاوندان پيامبر، يتيمان و مسكينان است». <ref>سوره انفال، آيه 41</ref> <ref> وسائل الشيعه، ج 6، ص 341</ref>
با توجه به این حدیث شریف و آیه شریفه، بر اساس فقه شیعه ، خمس در درجه اول مال خداست<ref>مال خداست؛ یعنی حق خداوند است که خمس دهنده باید آن را در راه خداوند (فی سبیل الله) به مصرف برساند، منت‌ها خداوند همین سهم خود را برای پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و خاندانش قرار داده و شخص موظف است خمس مال خود را به پیغمبر، امام معصوم ‌علیه‌السلام یا نایب او بپردازد</ref>. که در نظام حکومتی الهی در اختیار مقام رسالت و امامت قرار می‌گیرد و در زمان غیبت به [[ولی فقیه|ولی فقیه]]، [[مجتهد |مجتهد جامع الشرایط]]، عالم بالله و امین بر حلال و حرام الهی سپرده می‌شود تا در راه مصالح مسلمانان، توسعه و ترویج فرهنگ و معارف اسلامی، تبلیغات، ایجاد سازمان‌های دفاعی و غیره مصرف کند. از این رو، اداره شئون مقام [[ولایت|ولایت]]، [[امامت]] و رهبری، تقویت مراکز دینی و اسلامی، تقویت بنیه اقتصادی [[حکومت اسلامی]]، تضمین استقلال آن، رفع محرومیت ها و نیازمندی‌های جامعه (به ویژه [[سادات]]) و... از آثار و برکات خمس خواهد بود.


با توجه به اين حديث شريف و آيه شريفه، خمس در درجه اول مال خداست <ref>مال خداست؛ يعنى حق خداوند است كه خمس دهنده بايد آن را در راه خداوند (فى سبيل الله) به مصرف برساند، منت‌ها خداوند همين سهم خود را براى پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله و خاندانش قرار داده و شخص موظف است خمس مال خود را به پيغمبر، امام معصوم عليه السلام يا نايب او بپردازد.</ref> كه در نظام حكومتى الهى در اختيار مقام رسالت و امامت قرار مى گيرد و در زمان غيبت به [[ولى فقيه]]، [[مجتهد جامع الشرايط]]، عالم بالله و امين بر حلال و حرام الهى سپرده مى شود تا در راه مصالح مسلمانان، توسعه و ترويج فرهنگ و معارف اسلامى، تبليغات، ايجاد سازمان هاى دفاعى و غيره مصرف كند. از اين رو، اداره شئون مقام [[ولايت]]، [[امامت]] و رهبرى، تقويت مراكز دينى و اسلامى، تقويت بنيه اقتصادى [[حكومت اسلامى]]، تضمين استقلال آن، رفع محروميت ها و نيازمندى هاى جامعه (به ويژه [[سادات]]) و... از آثار و بركات خمس خواهد بود.
امام رضا (علیه السلام) فرمود: «انَّ الْخُمْسَ عَوْنُنا عَلی دینِنا وَ عَلی عَیالاتِنا وَ عَلی مَوالینا<ref> جامع احادیث الشیعه، ج 8، ص 581</ref>؛ همانا خمس کمکی بر دین (اهداف دینی)، خاندان و دوستان ماست».


امام رضا (ع) فرمود: «انَّ الْخُمْسَ عَوْنُنا عَلى دينِنا وَ عَلى عَيالاتِنا وَ عَلى مَوالينا؛ <ref> جامع احاديث الشيعه، ج ص 581</ref> همانا خمس كمكى بر دين (و اهداف دينى، خاندان و دوستان ماست».
از همین رهگذر، مؤمنان نیز باید برای برپایی و نشر آیین خود مایه بگذارند و با پرداخت خمس اموال خود حکومت اسلامی را در اداره کشور و استقلال آن در تمام زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و نظامی یاری نمایند<ref>احکام اقتصادی (ج 1)، ص 19</ref>.


از همين رهگذر، مؤمنان نيز بايد براى برپايى و نشر آيين خود مايه بگذارند و با پرداخت خمس اموال خود حكومت اسلامى را در اداره كشور و استقلال آن در تمام زمينه هاى فرهنگى، اقتصادى، سياسى و نظامى يارى نمايند. <ref>احكام اقتصادى (ج 1)، ص 19</ref>
== جستارهای وابسته ==
* [[فقه]]
* [[فروع دین]]
* [[سادات]]
* [[زکات]]


=پانویس=
== پانویس ==
{{پانویس|3}}
{{پانویس}}


[[رده:اقتصاد اسلامی]]
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
[[رده:اصطلاحات فقهی]]
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]]
[[رده:اصطلاحات اسلامی]]
[[رده:فروع دین اسلام]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۱۶

خمس.jpg

خُمس اصطلاحی فقهی به معنای پرداخت یک پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در فقه آمده است. خُمس از فروع دین است و آیه ۴۱ سوره انفال و بیش از ۱۱۰ حدیث در کتاب‌های روایی از آن سخن گفته‌اند.

خمس از موضوعات مهم فقه اسلامی و به طور خاص فقه امامیه است. محاسبه و پرداخت خمس از تکالیفی است که شیعیان در طول زندگی به آن عنایتی ویژه دارند.

نیمی از خمس به سادات فقیر اختصاص دارد و نیم دیگر به عنوان سهم امام در دوران غیبت امام زمان توسط مراجع تقلید در اموری که با توجه به تاریخ زندگی اهل‌بیت (علیه السلام) مورد مصرف خمس تشخیص می‌دهند، هزینه می‌گردد.

وجوهات حاصل از پرداخت خمس یکی از منابع اصلی مالی حوزه‌های علمیه و ترویج دین در جامعه اسلامی است.

خمس از نظر لغت

خمس در لغت به معناییک پنجم و در اصطلاح فقه عبارت از یک پنجم از درآمد و غنیمت است‌که باید طبق شرایط خاصی پرداخت شود[۱]. پس خُمُس یا خُمس در اصطلاح شرع حقی است‌که خروج آن از مال واجب بوده و بنی ‌هاشم مستحق آن هستند[۲].

خمس در قرآن

خداوند در آیه زیر وجوب خمس و مصارف آن را به طور فشرده بیان نموده و اهمیت آن را گوش‌زد کرده است:

Ra bracket.png وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا [انفال–41] La bracket.png (ای مؤمنان) بدانید که آنچه به شما غنیمت و فایده رسد (کم یا زیاد) خمس (یک پنجم) آن مخصوص خدا و رسول و خویشان او و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان است اگر یتیمان به خدا و آنچه بر بنده خود نازل کرده‌ایم دارید».

اگر چه متعارف از غنیمت چیزی است که در جنگ از دشمن به‌دست می‌آید ولی با توجه به گفتار اهل لغت که غنیمت را مطلق سود گرفته‌اند و بر حسب روایات فراوانی که از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) و ائمه (علیه السلام) رسیده آیه خمس شامل فوائد و سودهای دیگر نیز می‌گردد. چنان‌که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمود: «وَاخراجُ الخُمسِ مِنْ کلِّ مایَملِکُهُ اَحَدٌ مِنَ‌ النّاس[۳]؛ خمس از هر چه انسان مالک شود اخراج می‌گردد».

و شخصی از موسی ابن جعفر (علیه السلام) پرسید از چه چیز خمس باید داده شود؟ فرمود: «فی کُلِّ ما اَفادَ النّاسُ مِنْ قَلیلٍ اَوْ کَثیرٍ[۴]؛ در هر چیزی که مردم فائده برند کم باشد یا زیاد (باید خمس آن داده شود)».

با در نظر گرفتن روش رسول اکرم و امامان معصوم (علیه السلام) که خمس را از امور دیگری غیر از غنیمت‌های جنگی نیز می‌گرفته‌اند و موارد فراوانی که نقل شده رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) به دادن خمس امر می‌کرد از جمله آن حضرت به طایفه بنی قیس نوشت: «فَاَنتُم اِنْ اَقَمْتُمُ الصَّلوهَ و آتَیتُم الزَّکوهَ و اَعطَیتُم سهمَ اللهِ و الصفِی فَاَنتُمْ آمِنونَ[۵]؛ اگر شما نماز را به پا دارید و زکات و خمس بدهید درامانید».

و آن حضرت هم‌چنان که افرادی را برای جمع‌آوری زکات می‌فرستاد برای گرفتن خمس نیز مأمورینی را اعزام می‌فرمود: چنان که علی (علیه السلام) را به یمن اعزام داشت و دستور داد خمس را از آنها بگیرد[۶]. و مردی از بنی‌اسد را نیز مأمور گرفتن خمس کرد[۷]. لذا جای تردید باقی نمی‌ماند که مقصود از آیه خمس لزوم خمس در موارد دیگری از سود علاوه بر غنائم جنگی نیز خواهد بود و با توجه به آن چه ذکر شد و بسیاری از مدارک و روایات دیگر علمای شیعه فتوا داده‌اند که آیه مزبور شامل سودهای دیگری نیز می‌شود و علاوه بر لزوم دادن خمس غنیمت‌های جنگی در شش مورد دیگر (که بعداً بیان می‌شود) نیز دادن خمس را واجب دانسته‌اند.

و نکته قابل توجهی که آیه مزبور به آن اشاره کرده است اهمیت خمس می‌باشد که می‌فرماید: «باید خمس سودی که می‌برید بدهید اگر به خدا و آنچه بر بنده خود نازل کرده‌ایم ایمان دارید» و می‌رساند که اگر بر کسی خمس واجب شده و از دادن آن خودداری می‌کند به خدا و آنچه بر پیامبر نازل شده ایمان و اعتقاد ندارد[۸].

خمس در روایات

  1. امام رضا (علیه السلام) می‌فرماید: هیچ مالی حلال نمی‌گردد مگر از طریقی که خداوند آن را حلال کرده است؛ خمس، پشتوانه ما برای تقویت دین ما و اداره زندگی ما و کمک به دوستان ما است. با خمس، آبروی خود را از کسانی که از قدرتشان بیم داریم، حفظ می‌کنیم. پس خمس را از ما دریغ ندارید و خود را از دعای ما محروم نکنید[۹].
  2. قالَ‌الباقِر: «لایحلُّ لاَحدٍ ان یَشْتَرِیَ منَ الخُمسِ شَیْئاً حَتّی یَصِلَ الَینا حَقَّنا[۱۰]؛ ابوبصیر می‌گوید: امام باقر (علیه السلام) فرمود: برای هیچ کس حلال نیست که چیزی از خمس (مالی که خمس آن داده نشده) بخرد تا این که حق ما را به ما برساند.
  3. در کافی بسند خود از علی بن ابراهیم از پدرش از ابن ابی عمیر از حسین بن عثمان از سماعه روایت کرده که گفت: از امام ابی الحسن (علیه السلام) از مساله خمس سؤال کردم، حضرت فرمود: خمس در هر فائده ای که مردم می‌برند چه کم و چه زیاد واجب است[۱۱].
  4. امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: به راستی خداوندی که خدائی جز او نیست چون زکات را برای ما حرام کرده خمس را برای ما قرار داده است پس زکات را بر ما حرام کرده و خمس را برای ما (دادن خمس به ما) واجب کرده است و کرامت برای ما حلال است[۱۲].

فلسفه خمس

احکام اسلامی بر اساس مصلحت ها و مفسده‌هایی است که در ذات موضوعات آنها نهفته است و هیچ گاه این احکام بی حساب مقرر نگردیده است. حکمت و فلسفه بخش قابل ملاحظه‌ای از احکام اسلامی در آیات و روایات توضیح داده شده است؛ بخش دیگر آن را نیز عقل آدمی با کمک علم و تجربه در گذر زمان می‌تواند دریابد. بنابراین وجوب خمس نیز براساس مصلحت یا مصلحت هایی است که در حقیقت آن موجود است. چنان که در برخی از روایات به آن اشاره شده است.

به عنوان نمونه امام صادق (علیه السلام) درباره علت دریافت خمس از مردم می‌فرمود: «انّی لَاخُذُ مِنْ احَدِکُمُ الدِّرْهَمَ وَ انّی لَمِنْ اکْثَرِ اهْلِ الْمَدینَةِ مالًا، ما اریدُ بِذلِکَ الَّا انْ تُطَهَّرُوا[۱۳]؛ من با این که از بیشتر اهل مدینه داراترم، یک درهم (خمس) را هم از شما می‌گیرم و از این کار قصدی جز پاک شدن شما ندارم».

چنان که از حدیث شریف استفاده می‌شود اهل بیت (علیه السلام) از نظر معیشت و گذران زندگی هیچ نیازی به کمک دیگران ندارند و فلسفه اصلی خمس، اداره حکومتی است که آن بزرگواران باید در رأس آن قرار گیرند و مردم را به سوی پاکی رهنمون شوند. بر همین اساس است که در بعضی از روایات از خمس به عنوان «حق امارت و حکومت» یاد شده است.

حضرت علی (علیه السلام) می‌فرماید: آن چه خدای عالم از اسباب و راه‌های معیشت و زندگی مخلوقات در قرآن بیان فرموده پنج چیز است که عبارتند از: جهت امارت و حکومت، عمران و آبادانی، اجاره، تجارت و صدقات؛ اما جهت امارت و حکومت همان خمس است که خداوند تعالی درباره‌اش فرمود: Ra bracket.png وَاعْلَمُوا انَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَانَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبی وَالْیَتامی وَالْمَساکینِ... [انفال–41] La bracket.png بدانید هر چیزی را که به غنیمت گرفتید خمس آن از آنِ خداوند، پیامبر، خویشاوندان پیامبر، یتیمان و مسکینان است[۱۴]».

با توجه به این حدیث شریف و آیه شریفه، بر اساس فقه شیعه ، خمس در درجه اول مال خداست[۱۵]. که در نظام حکومتی الهی در اختیار مقام رسالت و امامت قرار می‌گیرد و در زمان غیبت به ولی فقیه، مجتهد جامع الشرایط، عالم بالله و امین بر حلال و حرام الهی سپرده می‌شود تا در راه مصالح مسلمانان، توسعه و ترویج فرهنگ و معارف اسلامی، تبلیغات، ایجاد سازمان‌های دفاعی و غیره مصرف کند. از این رو، اداره شئون مقام ولایت، امامت و رهبری، تقویت مراکز دینی و اسلامی، تقویت بنیه اقتصادی حکومت اسلامی، تضمین استقلال آن، رفع محرومیت ها و نیازمندی‌های جامعه (به ویژه سادات) و... از آثار و برکات خمس خواهد بود.

امام رضا (علیه السلام) فرمود: «انَّ الْخُمْسَ عَوْنُنا عَلی دینِنا وَ عَلی عَیالاتِنا وَ عَلی مَوالینا[۱۶]؛ همانا خمس کمکی بر دین (اهداف دینی)، خاندان و دوستان ماست».

از همین رهگذر، مؤمنان نیز باید برای برپایی و نشر آیین خود مایه بگذارند و با پرداخت خمس اموال خود حکومت اسلامی را در اداره کشور و استقلال آن در تمام زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و نظامی یاری نمایند[۱۷].

جستارهای وابسته

پانویس

  1. احکام اقتصادی (ج 1)، ص 19
  2. مجمع البحرین ج۴، ص۶۶
  3. جامع الاحادیث، ج 8، ص 546
  4. وسائل، ج 6، باب 8، ‌ص 350، ح 6
  5. اسدالغابه، ج 1، ص 328
  6. بحارالانوار، ج 21، ص 360
  7. تفسیر عیاشی، ج 2، ص 93
  8. فروع دین، غلامحسین رحیمی، ص 31
  9. وسائل الشیعه، ج 6، ص 375
  10. وسائل، ج 6، ص 337، ح 4
  11. کافی، ج 1، ص 545
  12. وسائل، ج 6، ص 337، ح 2
  13. علل الشرایع، شیخ صدوق، ص 377-378
  14. وسائل الشیعه، ج 6، ص 341
  15. مال خداست؛ یعنی حق خداوند است که خمس دهنده باید آن را در راه خداوند (فی سبیل الله) به مصرف برساند، منت‌ها خداوند همین سهم خود را برای پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و خاندانش قرار داده و شخص موظف است خمس مال خود را به پیغمبر، امام معصوم ‌علیه‌السلام یا نایب او بپردازد
  16. جامع احادیث الشیعه، ج 8، ص 581
  17. احکام اقتصادی (ج 1)، ص 19