توهین به مقدسات (مقاله)

توهین (اهانت) به مقدسات، اعم از مقدسات اسلامی و یا مقدسات پیروان مذاهب اسلامی در واقع عنوانی است عام که شامل هر گونه توهین ساده، توهین مشدّد و یا افتراء فعلی و یا قولی می‌گردد و در واقع از جهت فقهی و حقوقی برای مرتکب آن مجازات تعیین گردیده است.

توهین به مقدسات از جهت فقهی - حقوقی

جرم اهانت به مقدسات یکی از مسائل بسیار مهم در فقه و جوامع اسلامی است. مقدسات شامل مواردی است که مورد احترام جامعه اسلامی است و آنها عبارت است از:

• ذات باریتعالی؛
• قرآن کریم؛
• پیامبراکرم(صلی‌الله علیه وآله وسلم)؛
• ائمه اطهار(علیه‌السلام)؛
• مکان‌ها و زمان‌های مقدس؛
• ولی فقیه؛
• مراجع عظام؛
• مومنان؛
• و بطور کلی تمامی اشخاصی که از هرگونه ناپاکی منزه بوده و رعایت حرمت آنها ضرورت دارد. در این مقاله دیدگاه فقها و حقوقدانان را درباره توهین به مقدسات و مجازات مربوط به آن را کشف نماید. این جرم اهانت به مقدسات در کتب قواعد فقه در قالب قاعده «حرمه اهانه المحترمات» تحت عنوان تعظیم شعائر اسلامی بیان گردیده است، در قانون مجازات اسلامی هم در مادهٔ ۵۱۳ این جرم و همچنین مصداق بارز آن یعنی جرم ساب النبی نیز بیان گردیده است.

این نوشتار جرم اهانت به مقدسات را از بعد فقهی و حقوقی مورد بررسی قرار داده و مجازات مربوط به آن را مشخص کرده تا ابعاد مجهول و ناشناخته و عواقب ارتکاب توهین به مقدسات برای عموم مردم شناخته شود.

• توهین در لغت به معنی «سست گردانیدن» و در اصطلاح حقوقی عبارت از نسبت دادن هر فعل یا ترک فعلی که عرفاً‌ مخالف حیثیت و احترام طرف تلقی شود.

عنوان توهین مفهوم کلی است و شامل افتراء نیز می‌شود. وجه مشترک عمل مجرمانه توهین و افتراء هتک حیثیت طرف جرم است. با این وجود بین این دو، وجوه افتراقی وجود دارد:

1. توهین غالباً به وسیله الفاظ و گفتار و حرکات رکیک واقع می‌شود در صورتی که افتراء با استفاده از وسایل خاصی نظیر اوراق چاپی یا خطی، نشریات و امثال آن صورت می‌گیرد؛
2. توهین به ویژه فحاشی از جرائم صرفاً مادی است و تحقق آن موکول به اثبات قصد مجرمانه نیست ولی در افتراء تحقق قصد مجرمانه شرط است؛
3. توهین غالباً ‌به صورت حضوری است و موارد غیابی آن خیلی اندک است ولی افتراء غالباً بدون حضور طرف صورت می‌گیرد.

به طور کلی توهین به اعتبار شخصیت طرف جرم و وسیلۀ ارتکاب جرم به توهین ساده، مشدد و توهین به‌ وسیله مطبوعات تقسیم می‌شود.

عناصر اختصاصی توهین ساده

عنصر مادی

برای تحقق جرم لازم است که مرتکب با انجام عمل مادی خود به صورت گفتار یا نوشتار موجبات هتک حرمت دیگری را فراهم نماید و نیز توهین متوجه شخص یا اشخاص معینی باشد.

عنصر روانی

توهین و فحاشی از جرایم عمدی است و منظور از عمد، علم و آگاهی مرتکب به وهن‌آور بودن کردار یا گفتاری است که به حیثیت طرف لطمه‌ وارد می‌کند.

توهین مشدّد

در پاره‌ای اوقات جرم توهین به اعتبار شخصیت و مقام و منصب طرف توهین و یا وسیلۀ ارتکاب آن با عکس‌العمل شدید قانون‌گذار مواجه می‌شود. عمده‌ترین توهین‌های‌ مشدد در حال حاضر عبارتند از:

1. توهین به رئیس‌جمهور و سایر مقامات مملکتی و رسمی و نمایندگان سیاسی کشورهای خارجی.
2. توهین از طریق مطبوعات.

لکن باید دانست که:

• اولا: هر نوع اهانتی مستوجب اعدام نیست.
• ثانیا: اهانت به هر امر مقدسی مجازات اعدام به همراه ندارد. ثالثا: اگر شخصی هم مستحق اعدام باشد اجرای اعدام درباره او شرایط متعددی دارد و هر کسی مجاز به اجرای آن نیست.

عنصر معنوی

جرم توهین و فحاشی از جمله جرائم عمدی است و منظور از آن علم و آگاهی مرتکب، به وهن آور بودن کردار یا گفتار یا نوشتاری است که به حیثیت و شرافت طرف لطمه وارد می‌سازد. به طور کلی سوء نیت در جرم توهین و فحاشی مفروض می‌باشد و احتیاج به اثبات ندارد و اثبات خلاف آن به عهده متهم می‌باشد. در توهین مشدد شخص مرتکب علاوه بر داشتن قصد اهانت باید شخصیت طرف توهین را بشناسد و از سمت و مقام او نیز آگاهی داشته باشد و گرنه عمل او توهین ساده تلقی خواهد شد.

گفتنی است که توهین به افراد عادی، توهین ساده و از جرایم قابل گذشت، ولی توهین به ماموران رسمی و مقامات دولتی، توهین مشدد و از جرایم غیرقابل گذشت می‌باشد.

مجازات جرم توهین

مجازات توهین به افراد عادی، چنان‌چه موجب حدّ قذف نباشد، شلاق تا 74 ضربه و یا پنجاه‌هزار ریال تا یک میلیون ریال جزای نقدی است و مجازات توهین به مقامات و مسئولین، حبس از سه تا شش ماه یا شلاق تا 74 ضربه و یا جزای نقدی از پنجاه هزار تا یک میلیون ریال می‌باشد و اگر مرتکب، ضمن عمل توهین، اقدام به ایراد ضرب یا جرح به مأمور نماید، این مورد طبق ماده 614 قانون مجازات اسلامی از موارد تعدد جرم محسوب می‌شود.

نهی از توهین حتی به دشمنان در اسلام

در آیین اسلام، اصل آن است که تمام جان­ها حرمت داشته باشند و آبروها و حیثیت­‌ها حفظ گردند. بدون شک ادبیات گفتاری و رفتاری مسلمانان، مشحون از نکات اخلاقی و تربیتی است و به شدت با دشنام، بدزبانی و دشمن ­تراشی مخالف است. البته بدیهی است دینی که پیروانش را از دشنام دادن به پدیده­‌های طبیعت (روزگار، شب، روز، باد، زمین، آسمان و...) نهی می­کند، به طریق اولی آنها را از دشنام دادن به یکدیگر و توهین به مقدسات باز می­دارد. و شاهد و دلیل بر مدعای بالا آیه وَلَا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَی رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ ^{[انعام–108]} ‎ است.

جرم بودن توهین به مقدسات دینی در فضای مجازی

‌رئیس پلیس فتا استان خوزستان سرهنگ شاهین حسنوند در گفت‌و‌گو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی پلیس فتا اظهار کرد: با رصد فضای مجازی توسط کارشناسان پلیس فتا در جهت کاهش جرایم و تخلفات در این بستر، صفحه‌ای در یکی از شبکه‌های اجتماعی شناسایی گردید که اقدام به توهین به مقدسات و ائمه(علیه‌السلام) کرده و سعی در تحریف افکار عمومی‌داشته است.

رئیس پلیس فتا خوزستان افزود: درج و انتشار هرگونه محتوای اهانت‌آمیز به دین مبین اسلام، مقدسات دینی یا ائمه اطهار(علیه‌السلام) در فضای مجازی و تبلیغ برای گروه‌ها و فرقه‌های ضاله و منحرف در این فضا جرم تلقی شده و پلیس با عاملین آن برخوردی قانونی و قاطع خواهد داشت. این مقام ارشد انتظامی با تاکید مجدد بر جرم بودن انتشار مطالب موهن عنوان کرد: کاربران باید دقت کنند که حتی باز نشر مطالب توهین‌آمیز و خلاف واقع نیز جرم محسوب شده و مجازات آن در قانون لحاظ شده است. لذا شهروندان باید دقت داشته باشند که ضمن هوشیاری نسبت به عدم باز‌نشر این‌گونه مطالب، درصورت عضویت ناخواسته در گروه‌ها و کانال‌های مشکوک و منحرف به سرعت گروه را ترک کرده و آن را به پلیس فتا گزارش دهند.

اهانت به مقدسات از منظر جامعه بین‌الملل

یکی از اصول مسلم اخلاقی و انسانی، احترام به هم نوع است. این اصل نقش مهمی را در تحکیم روابط دوستانه میان جوامع بشری ایفا می‌کند. احترام گزاردن به هم نوع دایره گسترده‌ای دارد و شاید بتوان گفت تمام آن چه که دیگران به آن تعلق خاطر دارند را شامل می‌شود و بسته به میزان تعلق خاطر، انتظار احترام متناسبی را هم طالبند. ارزش‌های مذهبی نمونه‌ای است که میزان تعلق خاطر به آن در حدی است که اغلب مذهبیون برای حفظش از جان و مال خویش هم دریغ نمی‌کنند. از این رو در تعهدات بین‌المللی برای حفظ ثبات و صلح در جوامع بشری از اهانت به مقدسات مذهبی منع شده است. و حتی برخی از کشورها هم چون انگلستان، نسبت به مقدسات دینی نوعی حمایت‌های قانونی را اعمال کرده و مجازات هایی را برای اهانت کنندگان به مذهب مسیحیت معین نموده‌اند. بدون شک احترام گزاردن به ارزش‌های مذهبی دیگران باعث مصون ماندن مذهب خویش از توهین دیگران است.

فتاوای صادره در خصوص اهانت به مقدسات پیروان مذاهب اسلامی

شیخ الازهر

شیخ کریمه گفت: من ۲۲ فتوا از مراجع ایران و عراق و لبنان در اختیار دارم که همگی توهین به صحابه و همسران پیامبر(صلی‌الله علیه وآله وسلم) را حرام می‌دانند و از کسانی که به صحابه و همسران پیامبر(صلی‌الله علیه وآله وسلم) توهین می‌کنند برائت جسته‌اند. به گزارش شبکه اجتهاد، در حالی که شیخ الازهر برای شرکت در کنفرانس اهل‌سنت عازم چچن شده، شیخ احمد کریمه استاد فقه الازهر اولین کنفرانس تقریب میان شیعه و سنی و برادری میان مسلمان و مسیحی را با حضور برخی شخصیت‌های شیعی و مسیحی برگزار کرد.

احمد کریمه در سخنان خود در اولین کنفرانس برادری اسلامی و مذهبی از احیاء نقش الازهر در تقریب شیعه و سنی و عدم تکفیر مذاهب اسلامی خبر داد و گفت: الازهر به تنوع مذهبی احترام می‌گذارد و شیعه و اباضیه را تکفیر نمی‌کند و من ۲۲ فتوا از مراجع ایران و عراق و لبنان در اختیار دارم که همگی توهین به صحابه و همسران پیامبر(صلی‌الله علیه وآله وسلم) را حرام می‌دانند و از کسانی که به صحابه و همسران پیامبر(صلی‌الله علیه وآله وسلم) توهین می‌کنند برائت جسته‌اند.

فتوای مقام معظم رهبری

فتوای مقام معظم رهبری پیرامون حرمت اهانت به نمادهای اهل‌سنت و همسران پیامبر فتوایی است که طی آن این مرجع تقلید شیعه اهانت به مقدسات اهل‌سنت و عایشه همسر پیامبر مکرم اسلام و همچنین اهانت به همسران سایر پیامبران را حرام اعلام کرده‌است. این فتوا در پاسخ به استفتائی از سوی جمعی از علمای شیعه منطقه احساء عربستان سعودی به دنبال اهانت‌های یک روحانی کویتی به نام یاسر الحبیب به عایشه، صادر شد. سؤال‌کنندگان در این استفتاء خواستار ارائه نظر فقهی آیت‌الله خامنه‌ای پیرامون «توهین صریح و بدگویی به عایشه در برخی شبکه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی» شده بودند. خبرگزاری مهر وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی اولین رسانه‌ای بود که این فتوا را در بخش عربی خود منتشر کرد. صدور این فتوا با بازتاب‌ها و واکنش‌هایی در جهان اسلام و نیز رسانه‌های غربی و عربی خصوصاً کشورهای سنی‌نشین منطقه مواجه شد..

ایشان همچنین درباره اصل اهانت و شرکت در جلسات موهن چنین گفته‌اند:

- اینجانب همچون بسیاری از علمای اسلام و دلسوزان امّت اسلامی بار دیگر اعلام می‌کنم که هر گفته و عملی که موجب برافروختن آتش اختلاف میان مسلمانان شود و نیز اهانت به مقدّسات هر یک از گروه‌های مسلمان یا تکفیر یکی از مذاهب اسلامی، خدمت به اردوگاه کفر و شرک و خیانت به اسلام و حرام شرعی است. - آن شیعه‌های هم که از روی نادانی و غفلت یا گاهی از روی غرض ـ این را هم سراغ داریم و افرادی را هم از بین شیعیان می‌شناسیم که فقط مسأله‌شان مسأله‌ نادانی نیست، بلکه مأموریت دارند برای اینکه ایجاد اختلاف کنند ـ به مقدسات اهل‌سنت اهانت می‌کند، عرض می‌کنم: رفتار هر دو گروه حرام شرعی و خلاف قانون است.

- هرگونه گفتار یا کردار و رفتاری که در زمان حاضر سوژه و بهانه به دست دشمن بدهد و یا موجب اختلاف و تفرقه بین مسلمین گردد، شرعا حرام اکید است.

فتوای سایر علما و مراجع

• آیت‌الله سیستانی: شیعیان باید پیش از اهل‌تسنن به دفاع از حقوق اجتماعی و سیاسی سنی‌ها بپردازند. گفتمان ما بر دعوت به وحدت استوار است و بنده بارها گفته و باز هم می‌گویم که نگویید سنی‌ها برادران‌مان هستند بلکه آنها نفس و جان ما هستند. من به خطبه‌‎های نماز جمعه اهل‌سنت بیشتر از خطبه‌های شیعیان گوش می‌دهم.
• آیت‌الله بهجت: آیت‌الله بهجت درباره برخی از رفتارها به نام عیدالزهرا فرمودند: «چه بسا ... این کارها موجب اذیت و آزار و یا قتل شیعیانی که در بلاد و کشورهای دیگر در اقلیت هستند گردد در اینصورت اگر یک قطره خون از آنها ریخته شود ما مسبب آن و یا شریک جرم خواهیم بود.»

«کسی که وحدت مسلمانان را نخواهد، مسلمان نیست. ائمه(علیه‌السلام) ما در نماز جماعت آنان شرکت می‌کردند، به جهت اتحاد مسلمانان.»

• آیت‌الله جوادی آملی: سب صحابه، اهانت به مقدسات شیعه یا سنی، توهین و تحقیر ظالمانه نسبت به باورهای هرکدام از دو گروه، حرام و ایجاد اختلاف و روشن کردن آتش تفرقه و شقاق و تحطیم و هدم اساس وحدت امت اسلامی، گناهی بزرگ است.
• آیت‌الله نوری‌همدانی: توهین به مقدسات اهل‌سنت جایز نیست.
• آیت‌الله موسوی‌ اردبیلی: مومنین باید از کارهایی که موجب تشدید اختلاف به خصوص در شرایط فعلی و در مقابل کفر و الحاد می‌شود اجتناب کنند.
• آیت‌الله شبیری زنجانی: مومنین باید از انجام اموری که باعث تفرقه و اختلاف و تضعیف اسلام می‌شود اجتناب کنند.
• آیت‌الله مکارم شیرازی: از توهین به مقدسات سایر مذاهب پرهیز شود تا بهانه برای ریختن خون شیعیان در دیگر مناطق به دست دشمنان ندهیم. در شرایطی که تکفیری‌ها، تبلیغات وسیعی بر ضد شیعیان و همه مسلمانان دارند، شیعه و سنی باید با یکدیگر هماهنگ باشند تا با آنها مقابله کنند.

لزوم اتحاد مسلمانان در مقابل توهین دیگران به مقدسات اسلامی

توهین به پیامبر (صلی‌الله علیه وآله وسلم)توسط نشریه هتّاک فرانسوی شارلی ابدو

شارلی اِبدو (به فرانسوی: Charlie Hebdo) به معنای «هفته‌نامه شارلی»، مجلهٔ فکاهی چپ‌گرای فرانسوی است که چهارشنبه‌ها منتشر می‌شود. که شماره ۱۰۱۱ اُم این مجله در تاریخ ۲ نوامبر ۲۰۱۱ منتشر گشت و در آن شارلی ابدو به شریعت اسلامی اشاره کرده و با چاپ کاریکاتور موهنی علیه پیامبر اسلام(صلی‌الله علیه وآله وسلم) احساسات میلیون ها مسلمان دوستدار پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله وسلم) را در سراسر جهان جریحه دار کرد.

بیانیه مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در پی اهانت به رسول اکرم(صلی‌الله علیه وآله وسلم)و سوزاندن قرآن کریم

مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با انتشار بیانیه‌ای، توهین مجدد مجله موهن "شارلی ابدو" فرانسه به ساحت مقدس رسول اکرم(صلی‌الله علیه وآله وسلم) و سوزاندن مصحف نورانی قرآن کریم در سوئد را محکوم کرد.

به گزارش روابط عمومی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، متن پیام به شرح زیر است:

وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَاّ رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ بزرگ‌ترین وجه رسالت حضرت ختمی مرتبت، محمد مصطفی(صلی‌الله علیه وآله وسلم)، هدایت و راهنمایی مردم به سوی نجات و رستگاری است. این مسأله، شاه بیت وظایف تمام انبیاء الهی بود و رسول الله اعظم(صلی‌الله علیه وآله وسلم)، با تمام وجود این مأموریت را به ثمر رساند. بعد از گذشت 14 قرن از این دعوت عظیم که باید آن را نقطه عطف دوران بشری تلقی کرد، هنوز دل‌های آگاه ملت‌ها به این حقیقت زنده عشق ورزیده و او را الگو و اسوه حسنه خود قرار می‌دهند. حتی کسانی که اعتقادی به این دعوت نجات بخش ندارند، در مواجهه با این حرکت بزرگ، با احترام برخورد کرده و راه و روش پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه وآله وسلم)را می‌ستایند. در عصر حاضر که بشریت، نیاز خود به هدایت‌گری آسمانی را بیش از پیش حس می‌کند و روز به روز در حال گرویدن به مکتب نورانی اسلام است، افراد فرومایه و کوردل، برای مبارزه و مخاصمه، راه مبتذل و خارج از حیطه منزلت انسانی یعنی تمسخر را در پیش گرفته‌اند. این سنت الهی است که چند صباحی، به منحرفان مهلت می‌دهد، شاید بیدار شده و راه هدایت و رستگاری در پیش گیرند و الاّ عذاب الیم که برخاسته از فعل شنیع آنهاست، در انتظارشان خواهد بود.

توهین‌های سخیف و مکرر مجله موهن "شارلی ابدو" در فرانسه و سوزاندن مصحف نورانی قرآن کریم در سوئد، نمونه‌هایی از جاهلیت مدرن و انحطاط فکری و اخلاقی عصر حاضر است. ما مسلمانان ضمن احترام به پیروان همه انبیاء مکرم الهی، اعتقاد داریم که توهین به حضرت رسول الله اکرم(صلی‌الله علیه وآله وسلم)، توهین به همه انبیاء الهی و بی حرمتی به قرآن کریم، بی حرمتی به کتب همه پیامبران است. فلذا، ضمن ابراز انزجار از این اقدام جاهلانه و بی منطق و محکوم نمودن آن، از تمامی پیروان بیدار دل و بصیر ادیان الهی به ویژه مسلمانان انتظار داریم، در مقابل این اهانت ها، واکنش نشان داده و به تمسخر کنندگان ثابت کنند که: "پیروان ادیان توحیدی، در مواجهه با دشمن مشترک، یَدِ واحد و متحد هستند". همانگونه که مسلمانان، در مقابله با عناصر فریب خورده و افراطی موسوم به "داعش"، از مسیحیان و ایزدیان محترم در سوریه و عراق و همچنین حزب الله لبنان از هموطنان مسیحی اش دفاعی جانانه کردند، اکنون نیز مناسب است از طریق فضای رسانه‌ای به ویژه فضای مجازی، نسبت به این اقدام ناروا واکنشی مناسب و در خور شأن تمسخر کنندگان نشان دهند. از مجامع حقوقی و قانونی انتظار می‌رود، طبق قوانین بین‌المللی با این اقدامات موهن قاطعانه برخورد کنند.

ومن الله التوفیق مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی

جستارهای وابسته

• ائمه(علیه‌السلام)
• صحابه
• تکفیر
• عایشه