استان کرمانشاه

استان کرمانشاه
نام	استان کرمانشاه
کشور	ایران
استان	کرمانشاه
پراکندگی دینی	شیعه سنی اقلیت‌های مذهبی

استان کرمانشاه یا کرمانشاهان از نظر وسعت هفدهمین استان ایران است که مساحت ۲۴٬۶۴۰ کیلومتر مربع است و ۱/۵ درصد از مساحت کل کشور را در بر گرفته است، این استان در غرب کشور قرار گرفته است که کشور عراق با آن مرز مشترک دارد. این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استان لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به استان‌های دیاله و حلبچه در کشور عراق محدود می‌شود. مرکز استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه است. غار پرآو که شهرت جهانی دارد یکی از بزرگترین غارهای دنیاست و در کوه پرآو واقع شده‌است. استان کرمانشاه از دیدگاه مذهبی و دینی دارای گوناگونی بسیار زیادی است. پیروان مذاهب شیعه، سنی و یارسان و اقلیت‌هایی از پیروان سلسله‌های تصوف تشیع و تسنن چون خاکساریه، نعمت‌اللهی، اویسیه، نقشبندیه، قادریه و ادیان یهودی، مسیحی (ارمنی و آشوری) و بهائی در استان کرمانشاه در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند.

تاریخچه

این استان جزء استان‌های کهنسال کشور ایران است که آثار روزگار مجد و عظمت ایران را می‌توان در جای جای این استان دید، این نقطه از کشور برخلاف دیگر نقاط همیشه و در همه زمان مورد سکونت بوده است.

استان کرمانشاه اولین زیستگاه انسان های اولیه است که مدارک و شواهد باستان شناختی این ادعا را ثابت می کند، و همچنین از مراکز مهم جمعیتی در زاگرس میانی است.

بر اساس چیزهایی که در غار شکارچیان بیستون پیدا شده است می‌توان نکاتی را درباره سابقه زندگی بشر در دوران پارینه سنگی در ایران روشن کرد، که گویای این حقیقت است که انسان تمامی مراحل و ادوار زندگی خود از عهد حجر تا دوره های تمدنی پیش از تاریخ، و سپس تا تشکیل حکومت های بزرگ سیر تکامل خویش را در این منطقه طی کرده است. استان کرمانشاه یکی از استان‌های کردنشین ایران است. برخی از بزرگ‌ترین اقوام و ایلات و طوایف نظیر قوم لک، ایل کلهر، ایل زنگنه، ایل گوران، ایل سنجابی، ایل جمور، ایل قلخانی و ایل زوله در استان کرمانشاه زندگی می‌کنند. زبان‌ها و گویش‌های گوناگون نظیر کلهری، جافی، کردی کرمانشاهی، فارسی کرمانشاهی، لکی، ترکی سنقری، سورانی، پاوه‌ای، ژاو رودی، لهونی، بالاجوبی، اورامی و گوران از رایج‌ترین گونه‌های گویشی در استان کرمانشاه هستند. در این استان قومیت‌های گوناگون دیگری نیز زندگی می‌کنند. استان کرمانشاه از دیدگاه مذهبی نیز گوناگونی بسیار زیادی دارد. به‌طور مثال پیروان شیعه، سنی، یارسان، نعمت‌اللهی، یهودی و مسیحی (ارمنی و آشوری) در این استان در کنار هم زندگی می‌کنند. صنایع دستی در استان کرمانشاه از سابقه تاریخی طولانی برخوردار بوده، به‌طوری که روزگاری کرند کرمانشاه زرادخانه مهمی بود که سلاح‌های گوناگون را می‌ساختند. در تاریخ یورش‌های تیموریان و جنگ‌های ایران و عثمانی، از سلاح‌های ساخت کرند یاد شده است. صنایع دستی در استان کرمانشاه به موازات توسعه کشاورزی و دامداری پیشرفت‌هایی داشته و در اقتصاد و زندگی مردم استان به‌ویژه عشایر و روستایی‌ها نقش مهمی داشته است.

موقعیت جغرافیایی

استان کرمانشاه جزو نواحی کوهستانی کشور به شمار می‌آید که بین فلات ایران و جلگه بین‌النهرین واقع شده است. همچنین این استان در قسمت شمال غربی کوه زاگرس قرار گرفته که همین باعث شده، سراسر منطقه تحت پوشش قله‌ها و ارتفاعات این رشته کوه قرار گیرد. بر اساس نظریه زمین شناسان؛ استان کرمانشاه در دوران‌های مختلف زمین شناسی، بر اثر حرکت صفحه آفریقا– عربستان، به سمت صفحه ایران و در نتیجه پیدایش چین خوردگی و رسوبات دوران دوم و اوایل دوران سوم تشکیل شده است. ارتفاعات و چاله‌های موجود در منطقه، بعد از پیدایش، تحت تاثیر عوامل فرسایشی قرار گرفته است. جنس مواد تشکیل دهنده ناهمواری ها، اغلب رسوبی و از نوع آهک است که نمونه بارز آن کوه بیستون و کوه پرآو یا پرآب است.

از مهم‌ترین کوه‌های این استان می‌توان کوه‌های دالاهو، کوه‌های پرآو یا پرآب، کوه شاهو، کمر زرد، هزار خانی پایین، دالاخانی، کوه بدر، سیروله، بازی دراز و کوه سه سر را نام برد.

وجود مجموعه‌ای از رشته کوه‌های موازی در استان، باعث پیدایش دشت‌های مرتفع کوهستانی در میان این رشته کوه‌ها شده است. از مهم‌ترین پهنه هموار استان می‌توان ماهیدشت در جنوب غرب کرمانشاه را ذکر کرد. از دیگر دشت‌های وسیع سرسبز استان می‌توان به دشت حسن آباد، گواور، دیره، دینور، چم چمال، اسلام آباد و کرند، بشیوه پاطاق، ذهاب و سومار اشاره کرد.

جمعیت

بر اساس آخرین سرشماری رسمی سال 1395 جمعیت استان حدود ۱٬۹۵۲٬۴۳۴ نفر بوده است. جمعیت کرمانشاه در سال 1401 حدودا 2 میلیون نفر و در سال 1403 حدود 2 میلیون و 100 هزار نفر براورد می‌شود.

مردم شناسی

کرد‌ها از تبار ایرانی و بخش اصلی بازماندگان قوم ایرانی ماد هستند. ماد‌های آریایی پس از ورود به زاگرس اقوام بومی آنجا یعنی کاسی‌ها و لولوبی‌ها در لرستان دیگر اقوام آسیانی را در خود حل کردند و زبان ایرانی خود را در منطقه رواج کامل دادند. کتیبه‌های ایرانی ۲۵۰۰۰ ساله همگی حکایت از آن دارد که اتحاد بزرگی میان پارس و ماد وجود داشته است. این نکته امروز باید الگوی ملت ایران باشد تا باردیگر همچون دوره کوروش بزرگ و داریوش بزرگ - ایرانیان از همه اقوام و تیره‌ها دست اتحاد و یکی شدن به یکدیگر بدهند تا شکوه گذشته خویش را بازستانند و دست بیگانگان را از این سرزمین‌های آریایی کوتاه کنند. در کتیبه‌های سومری ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد از سرزمینی به نام «کاردا» نام برده شده است. کاردا‌ها همان‌هایی بودند که به گفته گزنفون مورخ یونانی راه را بر تیگلاث پیلسر شاه آشور که با قبایل گوتی در حال جنگ بود بستند و لشکر کشی او را به سوی دریای مدیترانه متوقف ساختند. گزنفون این قوم را کاردو می‌نامد. بنا بر نوشته‌های تاریخ نویسان و جغرافی دانان عرب، از قبیل: لاهوری، طبری و ابن اثیر قبایلی که بعدا به نام کرد شناخته شدند بیشتر نواحی شرقی رود بوتان و سواحل شمالی دجله را تا نواحی جزیره (جزیره ابن عمر) متصرف شدند.

فرهنگ مردم

دین اکثریت مردم کرمانشاه اسلام است که بیشتر آنها شیعه و برخی نیز اهل‌تسنن می‌باشند. از دیگر اقلیت‌های مذهبی که در این استان به چشم می خورد می توان به 12% زرتشتی، 2% مسیحی و 3% کلیمی اشاره کرد. یکی از شیرین ترین و جذاب ترین گویش های ایرانی فارسی کرمانشاهی است که البته در خود شهر کرمانشاه بیشتر استفاده می‌شود. زبان مردم کرمانشاه در کل کردی می‌باشد که گوناگونی گویش زبان کردی در این استان بسیار به چشم می خورد و از متدوال ترین آن‌ها می‌توان به کردی کلهری ( ایلات زنگنه، سنجابی، احمدوند، بهتوری، نانکلی، پایروندها،‌ اهالی قصرشیرین، سرپل ذهاب، قلخانی، کرندی، قلعه زنجیری‌های ساکن کرمانشاه، صحنه، اهالی دینور)، کردی اورامی (کندوله در دینور، برخی از نواحی منطقه گوران، ایل بزرگ باجلان، ایل لهونی )، گویش کردی سورانی (جاف جوانرود، روانسر، دسته ای از مردم سنجابی، اهالی جیگیران) و گویش لکی که ترکیبی از گویش کردی کلهری و لری است ( هرسین، اقوام کاکاوند، عثمان وند، جلالوند ) اشاره کرد. جذابیت زبان کردی در کنار لباس‌های رنگارنگ و زیبای مردم کرمانشاه کامل می‌شود که البته امروزه کمتر در شهر به چشم می‌خورد و این نوع پوشش را بیشتر در روستا‌ها و توابع این استان خواهید دید.

پیشینه مذهبى

ساكنان فلات ایران، از جمله منطقه كرمانشاهان در دوره ماقبل تاریخ معتقد بودند كه حیات آفریده یك ربه‌النوع است و منبع آن مؤنث است و نه مذكر. بسیارى از مجسمه‌‏هاى كوچك از ربه‌‏النوعى برهنه كه در مكان‌هاى ماقبل تاریخى ایران، از جمله استان كرمانشاهان به دست آمده است، نشان مى‌‏دهد كه انسان پیش از تاریخ كرمانشاهان داراى این گونه معتقدات بوده است. پس از آن، در دوره عیلامیان، بت‏‌پرستى رواج یافته كه در پى كاوش‌هاى باستان شناسى، بت‌هایى از خدایان این دوره كشف شده است. متون بابلى مربوط به قوم كاسى نشان مى‏‌دهد كه در سرزمین آنان از جمله كرمانشاهان، اختلاطى از آیین‏‌هاى مختلف وجود داشته كه در آن خدایانى از منشأ آسیایى در جنب خدایان بابلى، هند و اروپایى قرار داشته‏‌اند. روزگارى كه آیین مزدایى در برابر مهرپرستى قد علم كرد، بین پیروان دو آیین، اختلاف عقیده پیدا شد و بدین جهت مزدا پرستى نتوانست تا مدتى در همه نقاط ایران گسترش یابد. بنابر روایات ایرانى، چون چند قرن قبل از میلاد مسیح، پیامبرى در ایران ویج (یعنى وطن آریایی‌ها) ظهور كرده بود كه او را «زراتوشترا» مى‏‌گفتند، لذا دین ملى ایرانیان پیش از اسلام متأثر از نام وى، «زرتشى» نام گرفت. آیین زرتشت همانند دین یهود و مسیح، اساس یكتاپرستى بشر و یكى از مظاهر پر ارج مادى و معنوى ایران زمین است. این آیین از روزگار مادها تا انقراض دولت ساسانى، همواره در میان تمامى ایرانیان به ویژه مردم كرمانشاه محبوبیت و نفوذ معنوى كامل داشته است. طبق عقاید زرتشت، راستى ریشه همه سعادت‌ها و مایه خیرهاست و دروغ ریشه تمام شرها و باعث هلاكت است. انسان در سه چیز باید راستى پیشه كند: در منش، گویش و روش. به عبارتى باید پندار نیك، گفتار نیك و كردار نیك پیشه كند تا در صف پیروان «اهورامزدا» درآید و گرنه گرفتار دوزخ خواهد شد.» علاوه بر دین زرتشت، دین مسیح نیز در منطقه كرمانشاه پیروانى داشته است. همزمان با به سلطنت رسیدن یزدگرداول و به سبب دشمنى وى با مغان و موبدان، نسبت به مسیحیان رأفت و مهربانى پیش گرفت و شناسایى رسمى دین مسیح در ایران آغاز شد به طورى كه در سال 1410 میلادى حدود چهل ناحیه اسقفى در ایران وجود داشته است. آیین مسیح ابتدا در بین‌‏النهرین ظهور كرد و سپس در فلات ایران انتشار یافت. طبق نقل منابع تاریخى، در سال 424 میلادى، كردستان (منطقه كردنشین ایران) از جمله مناطقى بود كه داراى اسقف بود و از آنجا كه در آن زمان مرسوم نبود كه در نقاطى كه تعداد كمى مسیحى زندگى مى‏‌كرد، اسقف مخصوص برود، از این رو معلوم مى‏‌شود كه این ناحیه داراى مسیحیان فراوان بوده است. با انقراض حكومت ساسانى و تسلط مسلمین بر كشور ایران، دین زرتشت كه دین رسمى كشور بود رو به اضمحلال نهاد و بیشتر ایرانیان به دین اسلام گرویدند. پس از فتح كرمانشاه در سال 21 هجرى به دست مسلمین اكثر مردم كرمانشاه به دین اسلام روى آوردند گرچه برخى نیز بر كیش خود ماندگار شدند.

امروزه اكثریت مردم استان كرمانشاه پیرو دین اسلام و مذهب جعفرى اثنى‌عشرى هستند و گروهى نیز از مذهب اهل‌سنت پیروى مى‏‌كنند. اقلیت‌هاى مذهبى ساكن در این استان زرتشتى، كلیمى و مسیحى مى‌‏باشند.

آمار مذاهب وادیان

بر اساس نتایج تفصیلى سرشمارى عمومى نفوس و مسكن آبان ماه 1375 از مجموع جمعیت استان:

1. 1774691 نفر مسلمان؛
2. 350 نفر زرتشتى؛
3. 167 نفر كلیمى؛
4. 154 نفر مسیحى؛
5. 834 نفر پیرو سایر ادیان بوده‏‌اند.
6. وضعیت دینى 2400 نفر اظهار نشده بوده است.

اهمیت استان در حکومت جمهوری اسلامی

یکی از شهرهای ایران که در پیروزی جمهوری اسلامی نقش به سزایی را ایفا کرد همین استان کرمانشاه بود که آرامش آن پس از پیروزی حکومت جمهوری اسلامی ایران دوام چندانی نداشت و به فاصله تنها دو سال وارد جنگ ایران و عراق شد. از آن جایی که استان کرمانشاه جزء شهر های مرزی ایران به شمار می آید طی هشت سال دفاع مقدس به طور کامل درگیر جنگ زمینی و هوایی با ارتش عراق بود. در تابستان سال 1367 بخش زیادی از این منطقه ( قصر شیرین، سر پل ذهاب، اسلام آباد غرب تا امتداد تنگه مرصاد ) به تصرف رژیم بعصی عراق درآمد اما با استفاده از موقعیت جغرافیایی این منطقه ورق برگشت و پس از 8 سال جنگ تحمیلی عراق در استان کرمانشاه پایان یافت. پس از بررسی تاریخ پر فراز و نشیب استان کرمانشاه کمی رنگ به مطلب ببخشیم و از جاذبه های گردشگری استان کرمانشاه دیدن کنیم

اقوام و زبان

استان کرمانشاه یکی از استان‌های کردنشین کشور محسوب می‌شود. ساکنین این استان را کرد‌ها که از اقوام اصیل آریایی هستند تشکیل می‌دهند. غیر از ساکنین بومی، اقوام دیگری چون: ارمنی، ترک، عرب، لر و لک نیز در پی مهاجرت به این منطقه آمده و در آنجا ساکن شده اند؛ بنابراین از رایج‌ترین زبان‌های مورد استفاده در استان زبان کردی و زبان فارسی کرمانشاهی هستند. سابقه تاریخی کرد‌ها موجب پیدایش گویش‌های بی شماری شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: گویش کردی کلهری، گویش کردی اورامی، گویش کردی سورانی، گویش لکی. زبان کردی دارای چهار شاخه اصلی و شصت گونه گویشی را در بر می‌گیرد که چهار شاخه اصلی زبان کردی شامل: کرمانجی شمال، کرمانجی جنوب، کردی کرمانشاهی، اورامی و گوران است که هر یک گویش‌های خاصی را شامل می‌شود. زبان کنونی مردم کرمانشاه و کردستان بدون هیچ شک و شبه‌ای از پهلوی و اوستایی ایران گرفته شده است. مهم‌ترین سند ریشه پهلوی زبان کردی سروده‌های باباطاهر عریان شاعر بلند آوازه ایران است که به لهجه محلی می‌باشد و از واژه‌های پهلوی یا همان کوردی امروزی استفاده کرده است. جدای از این گویش ها، به دلیل مهاجرت اقوام مختلف زبان‌های دیگری نیز در استان مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارتند از: زبان‌های ارمنی، ترکی، عربی و لری.

جاهای دیدنی

در استان کرمانشاه ۳۰۰۰ اثر تاریخی برآورد شده‌ است که ۷۱۶ اثر آن به ثبت آثار ملی و یک اثر به ثبت اثر جهانی رسیده‌است. در این میان بیستون به ثبت جهانی رسیده است و در همه جای استان آثار گران‌بهایی دیده می‌شود از جمله طاق بستان، طاق گرا، معبد آناهیتا، کاروانسرای صفوی بیستون، کاروانسرای ماهیدشت، کاروانسرای سرپل ذهاب، خانه خدیوی، کاخ شاپور، حمام حسن خان کنگاور، حمام حاج اصغر خان کنگاور، پل میان راهان، پل ماهیدشت و آتشکده چهارقاپی می‌توان اشاره کرد. جاذبه‌های گردشگری و جاهای دیدنی استان کرمانشاه می‌توان به غار سنگی دست‌ساز حسین کوهکن در منطقه توریستی میگوره از توابع شهر بانه‌وره اشاره کرد. غار «او» ۹ اتاق دارد و از چهار خانه مجزا تشکیل شده که در بعضی نقاط نسبت به سطح زمین ارتفاع کمتری دارد. در بعضی از اتاق‌ها ارتفاع به ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتی‌متر می‌رسد. دو خانه تک اتاقی بوده و دو تای دیگر شامل چند اتاق مجزا یا همان دالان است که هر دالان به دالان دیگری ختم می‌شود. خالو حسین در یکی از خانه‌های تک اتاقی به‌طور مجزا مقبره خود را نیز با دستان خود کنده است تا پس از مرگش او را در آنجا دفن کنند. آثار فرهنگی استان کرمانشاه را بازار کرمانشاه، تکیه معاون الملک، تکیه بیگلربیگی، آرامگاه بابا یادگار، اویس قرنی، مقبره احمدبن اسحاق قمی، امامزاده احمدبن محمدباقر و آرامگاه میرعبیدالله، مسجد عمادالدوله، مقبره خلیفه حیدر حیدری باینگانی در بخش باینگان از توابع پاوه و سایر مساجد کهن و زیبا تشکیل می‌دهند.

منابع

• استان کرمانشاهkermanshah.mcth.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/5.
• آشنایی با استانkermanshah.inso.gov.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/5.
• همه چیز در مورد استان کرمانشاهrentija.com،تاریخ درج مطلب 27 خرداد 1398، اخذ شده در تاریخ 1403/8/5.
• پیشینه مذهبی استان کرمانشاهaf.samta.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/5.