نصیریه

نام	نصیریه
منطقه فعالیت	کشور سوریه
موسسان	محمد بن نصیر نمیری• حسین بن حمدان خصیبی
چهره مشهور دوره معاصر	حافظ اسد

نصیریه یا همان جامعه علویان سوریه که با بیداری و قدرت گیری خود در منطقه غرب آسیا در یکی دو قرن اخیر، توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده اند، در قرن سوم هجری و در زمان حیات امام حسن عسکری (ع) و دوران غیبت صغرا در جغرافیای عراق پا به عرصه وجود گذاردند.

محمد بن نصیر نمیری بنیان گذار این فرقه از کسانی بود که با استفاده از موقعیت خود در حلقه یاران عسکریین علیهماالسلام نیز بحران عقیدتی دوران غیبت صغرا، موفق شد با ادعای بابیت و ادعاهای گزاف دیگر، جماعتی را به دور خود جمع کند.

نیم قرن پس از وی حسین بن حمدان خصیبی چهره شاخص و مؤسس دوم نصیریه بود که با تعالیم وسیع و تبلیغات گسترده خود از طریق سفر به اقصی نقاط جهان اسلام توانست تعالیم نصیری را با آموزه هایی از تصوف بیامیزد و در نهایت با هجرت به شمال شام در پرتو فضای پر تسامح فرهنگی ناشی از حکومت حمدانیان حلب و به ویژه سیف الدوله، هسته اولیه جامعه علویان سوریه را تشکیل دهد. او و جانشینانش با نشرافکار خود توانستند این جامعه را تا دهه های متمادی گسترش داده، پایه های حضور خود را در سوریه مستحکم نمایند.

عقاید نصیریه چیست

در اکثر کتاب های منتشره که پیرامون فرقه‌ها و مذاهب نوشته شده است، نصیریه را گروهی از غلاة شیعه محسوب داشته اند که به الوهیت ائمه اطهار خصوصاً مولی الموحَدین اعتقاد دارند و در بیان وجه تسمیه آنها به نصیریه انتساب آنها به محمد بن نصیر نمیری را عامل این نام گذاری دانسته اند. یا به قول دکتر عبدالرحمن بدوی، بعضی آنان را به نصیر که غلام حضرت علی (ع) بود، منسوب می دانند.

هاشم عثمان دانشمند علوی سوری سخنان فوق را رد کرده و می گوید: در باره اصل این فرقه سه قول است:

1. این فرقه منسوب به محمد بن نصیر نمیری هستند که این قول نادرست است؛ زیرا محمد بن نصیر متوفی 359 در قرن چهارم است در حالی که اصطلاح نصیریه 200 سال بعد یعنی در اواخر قرن ششم ظهور پیدا کرد، و علاوه بر این پیروان وی را نمیریه گویند، نه نصیریه.

2. منسوب به غلام حضرت علی (ع) به نام نصیر می‌باشند که این قول هم صحیح نیست؛ زیرا اساساً امیر المؤمنین غلامی بنام نصیر نداشته است.

3. منسوب به کوهی به نام «النصیریه» «Nasarie» می‌باشند که گروهی با عقاید خاص در اطراف این کوه زندگی می کردند و از نظر تاریخی بعد از سال 488 وجود داشته اند. که با توجه به قراین، وجه تسمیه اخیر مناسب تر به نظر می‌رسد:

فرقه نصیریه که افراد آن دوست دارند، علوی خوانده شوند، بنابر آنچه از کتب دانشمندان معاصر علوی بدست می‌آید، تمام عقایدشان همانند عقاید شیعیان اثنی عشریه است. شیخ عزیز ابراهیم علوی می گوید: علویان همان شیعیان امامیه اثنی عشری هستند، آنها فرائض را أداء می‌کنند، نماز و روزه و حج زیر سایه ایمان و اسلام، آنگونه که شایسته است و خدا در قرآن امر فرموده است و در سنَت مطهره که از رسول اکرم و ائمه اطهار که اولین آنها امام علی بن ابیطالب و آخرین آنها محمد بن الحسن الحجه المهدی (عج) است، ثابت شده، بدون هیچ تحریف و تغییر و تبدیل به انجام می‌رسد و اگر چه منکر برخی از شطحیات غلوّ گونه نمی شویم که علَت آنها انزوای صد ساله در غار ها و کوه ها و دوری از مدارس و علم و علماء و فقه و حدیث نبوی، بعلَت ظلم سلاطین خصوصاً در زمان ملوک و ترکهای عثمانی بوده است، اضافه بر این مخفی کاری هایی که بعلَت دستور برخی از مشایخ صورت می گرفته، هم می باشد،

حضرت آیت‌الله سبحانی می‌فرماید: « علویان مذهب خاصَی ندارند که بتوان آن را وجه تمایز مذهب اهل بیت دانست، آنها شیعیان امامی و اثنی عشری هستند که رفتار های مذهبی آنها طبق مذهب اهل بیت است. که همیشه در معاملات شرعی و احکام دینی بر آن تکیه دارند و فقط در دومسئله قدری متمایز می شوند:

طریقت جنبلائیه

گفته می شود که این طریقت را فردی به نام ابو محمد عبدالله جنبلائی معروف به جنان ایجاد کرد و برخی از علویان اعتقاد دارند، وی یکی از رؤسای بزرگ آنهاست و از دانا ترین متصوفه زمان خود است. او در عراق عجم در سرزمینی به نام جنبلاء اقامت داشت و به همین علَت به فارس شهرت یافت و گفته می شود او به مصر مسافرت کرد و در آنجا حسین بن حمدان خصیبی را دید، وارد طریقت او شد و با او به جنبلا بر گشت و از او احکام تصوف و فلسفه، علوم ستاره شناسی و هیئت و سایر علوم زمان خود را آموخت. خصیبی یکی از مشایخ بزرگ علویین است و جانشین جنبلایی در ریاست طریقت شد. محمد أمین غالب الطویل در تاریخ العلویین می نگارد:

روش حسین بن حمدان خصیبی و نمایندگانش در دین، راهنمایی افراد سایر ادیان به دین اسلام بود و آنها مثل سایر مردم مسلمان شیعه طبق دستورات معمولی باقی می ماندند و کسانی را که در آنها شایستگی های لازم را می دید در طریقت جنبلایی وارد می کرد. و از اینجا دانسته می شود که هدف وی دعوت مردم به مذهب اهل بیت بود، آنگونه که روشن است و طریقت جنبلائیه چیزی غیر از اعتقادات صوفیانه مثل سایر اعتقادات صوفیانه مخفی که در اکثر فرقه‌های مسلمان است نیست.

اعتقاد به باب

دیدگاه علویان این است که ائمه اوصیاء رسول خدایند و از آنجا که ائمه در بر دارنده علوم اولین و آخرین هستند، پس ناچاراً برای هر کدام بابی است که علوم از آنها اخذ شود، پس برای هر کدام بابی برگزیدند:

1- الامام علی بن ابیطالب بابه سلمان فارسی

2- الامام حسن المجتبی بابه قیس بن ورقه

3- الامام حسین الشهید بابه رشید هجری

4- الامام علی زین‌العابدین بابه عبدالله الغالب

5- الامام محمد‌الباقر بابه یحیی بن معمر

6- الامام جعفر الصادق بابه جابر بن یزید جعفی

7-الامام موسی الکاظم بابه محمد بن ابی زینب

8- الامام علی الرضا بابه مفضل بن عمر

9- الامام محمد الجواد بابه محمد بن مفضل

10-الامام علی الهادی بابه عمر بن فرات

11- الامام حسن بن علی العسکری بابه ابو شعیب محمد بن نصیر النمیری

12- فلیس للامام محمد المهدی باب

حضرت آیة الله سبحانی در ادامه می‌نویسد: علویان به رسالت محمد بن عبدالله ایمان دارند و شکی در امامت پسر عموی پیامبر علی بن ابیطالب و یازده امام از صلب ایشان ندارند، گوینده شهادتین از روی ایمان هستند و اعتقادات شان گواهی به لا اله الا الله، محمَد رسول الله و موالات اهل بیت رسول خداو نماز و روزه و حج و زکات و جهاد در راه خدا و معاد روز قیامت است. کتابشان قرآن و راهی جز شریعت قرآن ندارند. بزرگان دینی دارند که بوسیله آنان دین را شناخته اند و شعائر دینی خود را بر پا می دارند. هر سخنی که قرآن بر آن اشاره نکرده رها می‌کنند....عصیان رسول را در عمل نمی‌کنند و کلامش را مخالف نمی نمایند و علم را در اهل بیت منحصر می دانند، و اعتمادشان به جعفر بن محمد الصادق است. در بحث های دینی و تفسیر قرآن و فقه و فتوی....عبادت خدای تعالی را می‌کنند، و در عبادتش کسی را شریک نمی‌دانند.

شیخ عبدالرحمن الخیر یکی از علویان بر جسته می گوید: اصول دین پنج تاست: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد با همان تعریف و مبنایی که شیعه اثنی عشری در مورد این اصول پنج گانه دارند. توحید یعنی: اعتقاد داریم به وجود خدای یگانه که خالق عالم دیدنی و ندیدنی است. شریکی در ملکش ندارد و موصوف است به صفات کمال و منزه است از صفات نقص. عدل یعنی: اعتقاد داریم بر این که خدای تعالی عادل است و مبری از ظلم است و از عمل زشت و بیهوده و بشر را به آنچه که در قدرت و توان او نیست مکلف نمی کند و امرش نمی کند مگر آنچه به صلاح اوست و نهی نمی کند مگر از آنچه به ضرر آنهاست و اگرچه بیشتر مردم فساد و صلاح خود را تشخیص نمی دهند. نبوت یعنی: اعتقاد داریم خدای تعالی بندگان نیکش را به رسالت بر می گزیند تا پیام های الهی را برسانند بمردم و آنان را به آنچه صلاحشان در آن نهفته است راهنمایی کنند و از آنچه بدبختی دنیا و آخرت است بازشان دارد... اعتقاد داریم به عصمت همه پیامبران از خطا و فراموش کاری و از ارتکاب گناه و اشتباه قبل از برانگیخته شدن و بعد از آن...

امامت یعنی: اعتقاد داریم امامت مقامیست که به اقتضای حکمت الهی برای مصالح بشر بعنوان وزارت انبیاء برای نشر دعوت الهی ایجاد شده است و در مورد قیام ائمه بعد از انبیاء معتقدیم که ما برای تطبیق احکام دین بین مردم و حفظ شریع از تغییر و تحریف و تفسیر های اشتباه محتاج ائمه هستیم. و برای همین اقتضای حکم و لطف الهی این است که امام را به نصّ معین نماید و این که امام همه عیناْ مثل پیامبر معصوم باشند تا مؤمنین با اطمینان به اعمال و اقوال او اقتداء کنند. و اعتقاد داریم به این که امام بعد از پیامبر (ص) امام علی بن ابیطالب و بعد از او پسرانش امام حسن و امام حسین و سپس 9 تن از فرزندان امام حسین که آخرین آنها مهدی (عج) است.

معاد یعنی: اعتقاد داریم به این که خدای تعالی باز می گرداند مردم را بعد از مرگ برای محاسبه اعمال و جزاء می دهد نیکوکار را برای نیکو کاریش و گناهکار را بعلت گناه کاریش و ایمان داریم به آنچه در قرآن است و آنچه حدیث پیامبر است از اخبار روز قیامت و نشور و بهشت و جهنم و آتش و عذاب و نعمت و صراط و میزان و غیر از اینها از آنچه که ثابت شده در کتاب خدا و احادیث صحیح که از پیامبر رسیده است. امَا فروع دین زیادند که مهمترین آنها نماز و روزه و زکات و حج و جهاد است.

بزرگان فرقة نصیریه از ابتدا تاکنون

دربارة فرقة نصیریه دیدگاه‌های مختلف و متعارض بیان شده است. عدّه‌ای این فرقه را پیروان محمّد بن نصیر نمیری دانسته‌ و اعتقاد دارند که آنها امامان معصوم (ع) را خدا دانسته و به تناسخ و حلال بودن محارم اعتقاد دارند و بنیانگذار آن را محمد بن نصیر نمیری می‌دانند، نمیری به امامان امامیه تا امام دهم اعتقاد داشته و دربارة امام حسن عسکری (ع) غلو کرده و او را خدا ‌دانسته و خود را پیامبر می‌دانست. او در سال 395 هـ .ق درگذشت.

ولی امروزه کسانی که از نصیریه در سوریه و لبنان زندگی ‌می‌کنند، خود را شیعة دوازده امامى‌دانسته و خود را علویّون معرفی کرده و موارد بالا مثل تناسخ و غلو را ردّ کرده و اعتقادات شیعة امامیّه را کاملاً قبول داشته و می‌گویند: محمد بن نصیر نمیری، رئیس فرقة نمیریه بوده و در میان نصیریه و علویّون فقط عدّة‌ کمی غلو کرده‌ و ائمه را خدا دانسته و به تناسخ اعتقاد دارند. آنها تأسیس علویّون را در سال 488 تا 690 دانسته‌اند، این در حالی است که محمد بن نمیر در سال 359 درگذشته بود.

از بزرگان این فرقه در گذشته اطّلاعات زیادی در دست نیست. علویّون سوریه و لبنان در ضمن کتابی که در ردّ غلوّ و تناسخ و معرفی خود نگاشته‌اند عدّه‌ای از بزرگان خود را نام برده‌اند. از این کتاب و منابع دیگر بزرگان آنها را در دو قسمت می‌توان نام برد:

بزرگان دینی و علمی

بزرگان دینی عبارتند از:

1. ابراهیم جمال از لاذقیه
3. استاد ابراهیم سعوداز جبله
5. استاد ابراهیم صالح
7. ابراهیم حرخوش مقیم لاذقیه
9. شیخ ابراهیم حسن نجّار
11. شیخ ابراهیم کامل، خطیب مسجد امام علی (ع) طرابلس لبنان
13. شیخ احمد علی حلوم استاد و مقیم در لاذقیه
15. شیخ احمد محمّد رمضان
17. شیخ اسماعیل شحّود
19. شیخ حسین سعود از جبله
21. شیخ حسن عباس آل عباس
23. شیخ حمدان خیر
25. شیخ حسن محمّد علی
27. شیخ حیدر محمّد حیدر
29. شیخ سلمان خلیل وقاف
31. شیخ سلمان حسن
33. شیخ احمد خضر
35. شیخ احمد سلمان
37. شیخ سلیمان عیسی مصطفی
39. استاد علی صالح علی صالح و عدّة زیادی که ذکر همة آنها موجب اطالة‌کلام است. پیروان و بزرگان آنها معمولاً در سوریه و لبنان ساکن هستند.

از بزرگان سیاسی

1. ترفیع محمّد نبهان، از مبارزین نصیریه قبل از استقلال و به حکومت رسیدن آنها
3. جاسم علون از مبارزین
5. محمّد عمران وشّاح بابی اقدس
7. حافظ اسد، که در ابتدا به لقب و رتبة «نجیب» رسیده و بعد به وزارت دفاع منسوب و سپس با تشکیل حزب بعث در سال 1965 م در سوریه به حکومت رسیده و مدّت زیادی رئیس جمهور سوریه بوده و در آنجا از محبوبیّت والائی برخوردار بود.
9. ابراهیم ماخوس، قبل از ریاست جمهوری حافظ اسد، رئیس وزرای دولت بود.
11. احمد سویدانی که از بزرگان و مبارزین نصیریه در سیاست و حکومت بود.

هم اکنون در سوریه بشار اسد رئیس جمهور می‌باشد. او و پدرش از فرقه‌ نصیریه بوده و قبل از تشکیل حکومت، حافظ اسد را از مبارزین این فرقه نام برده‌اند. تمام فعالیّت‌های این فرقه سرّی بوده و قبل از تشکیل حکومت کاملاً سرّی عمل می‌کردند.

انتقادات وارده بر فرقه نصیریه

بنابر آنچه مورخان نوشته‌اند: نصیریه نام دیگر علویون می‌باشد. که غالباً در شمال لبنان و ساحل سوریه و کوه‌های علویین و مناطق اسکندرون و بعضی مناطق جنوبی ترکیه ساکن می‌‌باشند. و لیکن با این وجود می‌توان فرقة نصیریه را به دو گروه غلات و شیعیان اثنی عشری تقسیم کرد. گروه اثنی عشری در مناطق شامات (سوریه، لبنان و ترکیه) سکونت دارند و نصیریه‌های غالی غالباً در پاکستان و اطراف شبه قاره منزل و مأوی دارند.

از این رو برای بهتر شدن مطلب به معرفی اعتقادات هر کدام از این دو گروه به اختصار می‌پردازیم.

و اما گروه اول یا نصریه‌های غالی

این گروه که تعالیم و معتقداتشان التقاطی از معتقدات شیعه، مسیحیت و ... است. تاریخ پیدایششان به قرن پنجم هجری قمری و به شخصی به نام نصیر می‌رسد.

عقاید اساسی نصیریان غالی را می‌توان در امور زیر خلاصه کرد:

1. علی بن ابی‌طالب خداست یا خدا در او حلول کرده است.

2. سلمان فارسی فرستادة علی (ع)است.

3. کلمة سرّ عبارت است از سه حرف ع (علی)، م (محمد) و س (سلمان فارسی).

4. ارادت به ابن مجلم، زیرا او لاهوت را از بند ناسوت رها کرد، از این رو، کسانی را که به ابن ملجم لعنت می‌فرستند بر خطا می‌دانند.

5. شراب از نور است، و بر این اساس درخت مو را بزرگ می‌‌دارند و کندن آن را گناه می‌شمارند.

و اما گروه دوم یا نصیریان که شیعة اثنی عشری هستند.

این گروه همان علویون ساکن در شمال لبنان و ساحل سوریه و کوه‌های علویین و مناطق اسکندرون و بعضی مناطق جنوبی ترکیه می‌‌باشند.

این گروه شیعة امامیه و پیرو فقه جعفری (مذهب جعفری) هستند. فلذا در اعتقادات، فروع الدین و ادلة تشریع چیزی غیر از آنچه شیعیان اثنی عشری می‌گویند قائل نیستند. و لیکن با این وجود انتقاداتی بر آنها وارد است که ذیلاً به برخی از آنها اشاره می‌شود.

1. عدم اتحاد و عمل کرد قبیله‌ای

این در صورتی است که خداوند متعال در قرآن کریم می‌­فرماید: «به ریسمان الهی چنگ زنید و متفرق نشوید»

و در جای دیگر می‌فرماید:

«کسانی که ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند (پیروزند زیرا) حزب و جمعیت خداوند پیروز می‌‌باشند.»

از این دو آیة شریفه به روشنی می‌توان فهمید که :

اولاً آنهایی که دارای یک عقیده و یک دین و مذهب هستند همگی آنها حزب آن دین می‌‌باشند. ثانیاً کسانی که پیرو یک دین و مذهب شدند حق ندارند متفرق و گروه، گروه شوند. زیرا شرط پیروزی یک جمعیت و پیروان یک مذهب و آیین، ایمان محکم، تقوا، عمل صالح و از همه مهمتر اتحاد و همبستگی است فلذا متحد نبودن و قبیله‌ای عمل کردن باعث شکست و نابودی می‌شود.

2. محروم کردن زنان از ارث و مهر زن را حق ولی او دانستن

اما خداوند کریم در کتاب آسمانی فرموده است:

«حکم خدا در حق فرزندان شما این است که پسران دو برابر دختران ارث می‌برند ... »

فلذا می‌بینیم که خداوند متعال زنان را از ارث محروم نکرده است.

3. مشایخ آنها دوست دارند عوام دستشان را ببوسند.

ما وقتی به روایات نگاه می‌کنیم می‌بینیم که در آموزه‌های اهل بیت (ع) بوسیدن دست بزرگان قبایل بخاطر رئیس قبیله بودنشان مذموم و مطرود است، چرا که امام رضا (ع) در حدیثی می‌فرمایند: هیچ مردی دست مرد دیگری را نبوسد؛ چرا که بوسیدن دست دیگران مانند نماز خواندن به آن شخص است»

4. مشایخ آنها زکات را حق اختصاصی خود می‌دانند

لیکن در قرآن کریم خداوند متعال موارد مصرف زکات را چنین بر شمرده است: «زکات فقط از آن فقرا و تنگدستان و عاملان آنست و آنهایی که جلب دلهایشان کنند و برای آزاد کردن بردگان و قرض دادن و صرف در راه خدا و به راه ماندگان است و این قراری از جانب خداست و خدا دانای شایسته کار است»

5. مشایخ آنها اقدام به بر پایی نماز جماعت نمی‌کنند

در صورتی که خداوند سبحان در قرآن کریم در آیات متعددی اقامه نماز را از ویژگیهای بارز یک مؤمن دانسته است.

6. اهمال در قیام به واجبات

در صورتی که امام علی (ع) در خصوص واجبات می‌فرمایند: هیچ عبادتی مانند انجام واجبات نیست.

و در جایی دیگر می‌فرماید:

«بدرستی که خدای سبحان واجب کرده بر شما فریضه‌ای چند، پس ضایع مگرانید آنها را ...»

نتیجه آنکه نصیریه‌هایی که شیعة اثنی عشری هستند اگر چه انتقادات و ایراداتی بر برخی آداب و رسوم آنها وارد است منتها در عقاید و احکام مذهبشان جعفری بوده و همانند سایر شیعیان می‌‌باشند. اما نصیریه‌هایی که غالی هستند، خارج از اسلام و مذهب جعفری می‌‌باشند و ما هم به پیروی از ائمه اطهار(ع)از آنها بیزاری می جوییم و انتقادات وارد بر غالیان بر آنها وارد است.