کربلا
| کربلا | |
|---|---|
 | |
کربلا شهری است‌که در صد کیلومتری جنوب غربی بغداد قرار دارد. در زمان حیات علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) این شهر را به نام‌های نینوا و شط الفرات نیز می‌شناختند. این شهر مرکز استان کربلا است. شهر مقدس کربلا پس از شهرهای مکه، مدینه منوره، بیت‌المقدس و نجف، مقدس‌ترین شهر شیعیان جهان محسوب می‌شود. واقعۀ مصیبت‌بار عاشورا در همین سرزمین رخ داده است. حرم مطهر اباعبدالله الحسین (علیه‌السّلام) و اصحاب و یارانش در کربلاست. کربلا مکانی است که در زمان‌های مختلف و مناسبت‌های گوناگون مذهبی، اقوام، فرق و مذاهب مختلف را گرد هم می‌آورد از جمله مناسبت‌ها همایش اربعین است‌که مسلمانان جهان اسلام خود را به کربلا رسانده تا به عبادت و عزاداری بپردازند.
معرفی کربلا
کربلا از ثروتمندترین شهرهای عراق است و منابع اصلی درآمد آن از زائرین اماکن متبرکه و کشاورزی است و بویژه محصول خرما است. این شهر از دوبخش قدیم یا بخش مذهبی و کربلای جدید تشکیل شده است. مدارس اسلامی و ساختمان‌های دولتی زیادی نیز در کربلا متمرکز شده‌اند.
مرقد مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) که در برخی از منابع نیز آن را مسجدالحسین (علیه‌السّلام) نام‌گذاری کرده‌اند، در مرکز بخش مذهبی شهر کربلا قرار دارد.
در روز عاشورا بسیاری از مسلمانان و شیعیان جهت زیارت این مکان مقدس به شهر کربلا می‌آیند. بسیاری از زائران مسن نیز به کربلا می‌آیند تا آخرین سال‌ها و روزهای زندگی خود را در این شهر مقدس سپری کنند.
کربلا در جنوب کشور عراق و در ناحیه غربی رود فرات قرار دارد و فاصله آن تا شهر بغداد (پایتخت عراق) در برخی منابع حدود 97 کیلومتر و در برخی دیگر 108 کیلومتر ذکر شده است. این شهر تا قبل از سال 61 هجری صرفا بیابان بود و محلی برای عبور کاروان‌ها از شهرهای مختلف عراق محسوب می‌شد. بعد از واقعه عاشورا و نبرد کربلا نام این منقطه در اسناد تاریخی ذکر شد[۱].
دلایل شهرت کربلا
- نام قدیم کربلا در برخی از اسناد نینوا، غاضریه، حائر، کربله و طف بوده است.
- کربلا از سال 61 هجری معروف شد. دقیقا دو روز بعد از حادثه نبرد کربلا، آبادانی شهر شروع شد.
- مهم‌ترین منبع درآمد مردم کربلا فروش خرما و محصولات کشاورزی و صنعت توریسم است.
- کربلا جزو ثروتمندترین شهرهای عراق است.
- این شهر جزو مناطقی از کشور عراق است که بیشتر تحرکات ضد استبداد و استعمار در دوره‌های مختلف از زمان امویان تا استعمار بریتانیا در این شهر شکل گرفتند.
- اولین بار در سال 1860 میلادی خط تلگرام به کربلا رسید و این شهر به دنیای خارج وصل شد.
- مهم‌ترین منبع تامین آب در کربلا، رود فرات است.
- کربلا در حال حاضر به دو قسمت کربلای قدیم و جدید تقسیم می‌شود.
تاریخ کربلا
مهم‌ترین واقعه تاریخ شهر مقدس کربلا، شهادت جانگداز امام حسین (علیه‌السّلام) و ۷۲ نفر از یاران ایشان در عاشورای سال ۶۱ هجری (۱۰ اکتبر ۶۸۰ میلادی) است.
حسین بن علی (علیه‌السّلام) یکی از محورهای وحدت شیعه و از چهرههای برجسته و شاخصی بود که مورد توجه قرار داشت و همواره سلطه‌گران اموی از نفوذ شخصیت او بیم داشتند. با مرگ معاویه در سال ۶۰ هجری، یزید به والی مدینه نوشت که از امام حسین (علیه‌السّلام) به نفع او بیعت بگیرد. اما سید الشهدا که فساد یزید و بیلیاقتی او را میدانست، از بیعت امتناع کرد و برای نجات اسلام از بلیه سلطه یزید که به زوال و محو دین میانجامید، راه مبارزه را پیش گرفت.
از مدینه به مکه هجرت کرد و در پی نامه‌نگاری‌های کوفیان و شیعیان عراق به آن‌حضرت و دعوت برای آمدن به کوفه، آن امام ابتدا مسلم بن عقیل را فرستاد و نامههایی برای شیعیان کوفه و بصره نوشت و با دریافت پاسخ کوفیان در بیعت‌شان با مسلم بن عقیل، در روز هشتم ذیحجه سال ۶۰ هجری از مکه به سوی عراق، حرکت کرد.
پیمان‌شکنی کوفیان و شهادت مسلم بن عقیل، اوضاع عراق را نامطلوب ساخت و سیدالشهدا که همراه خانواده، فرزندان و یاران به سوی کوفه میرفت، پیش از رسیدن به کوفه در سرزمین«کربلا» در محاصره سپاه کوفه قرار گرفت. تسلیم نیروهای یزیدی نشد و سرانجام در روز عاشورا در آن سرزمین، مظلومانه و تشنه‌کام، همراه اصحابش به شهادت رسید.
از آن پس، کربلا کانون الهام و عاشورا سرچشمه قیام و آزادگی شد و کشته شدن وی، سبب زنده شدن اسلام و بیدار شدن وجدان‌های خفته گردید.
شهر کربلا از کم آبی در مقیضه بود که در اوئل قرن هجدهم با ساختن بندی در ابتدای نهر حسینیه این مشکل تا حدود زیادی مرتفع شد. در ۱۸۰۱ میلادی و پس از حمله وهابی‌ها به کربلا شهر به شدت آسیب دید و و هابی‌ها کربلا را غارت کردند. پس از حمله وهابی‌ها و رفع قائله آنان بزرگان کربلا حکومت خودمختاری را در این شهر اعلام کردند، اما دوره حاکمیت بزرگان کربلا بر این شهر زیاد طول نکشید و با حمله عثمانی‌ها در سال ۱۸۴۳ خاتمه یافت.
حاکمیت عثمانی‌ها بر کربلا سبب مهاجرت بسیاری از علما از این شهر به نجف مقدس شد. از این زمان به بعد نجف مرکزیت دینی یافت. تا سال‌های اولیه قرن بیستم میلادی ایرانیان ۷۵ درصد سکنه کربلا را تشکیل می‌دادند، اما در دوره سلطه بریتانیایی‌ها بر کربلا جمعیت ایرانیان ساکن کربلا به تدریج کاهش یافت.
در زمان حاکمیت صدام حسین در عراق سخت‌گیری‌ها بر مردم شهر کربلا شدت یافت و در این زمان غیر شیعیان مجاز به سفر به کربلا نبودند. در سال ۱۹۹۱ و در جریان قیام شیعیان علیه حکومت صدام حسین آسیب‌های فراوانی به شهر کربلا وارد شد. سرکوب قیام شیعیان عراق نقاب را از چهره بی‌رحم صدام برکشید و چهره واقعی او را برملا و بی‌رحمی و سنگدلی صدام نزد جهانیان را آشکار ساخت[۲].
در روز اربعین بسیاری از مسلمانان و شیعیان جهت زیارت این مکان و شرکت در راه‌پیمایی عظیم به شهر مقدس کربلا می‌روند.
اماکن زیارتی
وجود حرم امام حسین (علیه‌السّلام) و حرم حضرت عباس (علیه‌السّلام) شهر کربلا را در ردیف مهم‌ترین شهرهای زیارتی برای شیعیان قرار داده است. حرم امام حسین محل دفن امام حسین (علیه‌السّلام)، شماری از بنی‌هاشم و یاران امام است که در واقعه کربلا به شهادت رسیدند.
زیارت حرم امام حسین (علیه‌السّلام) همواره یکی از اعمال مورد توجه شیعیان بوده است. سفارش به زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) در برخی از روزهای خاص نظیر عاشورا، اربعین و نیمه شعبان، موجب شده بیشترین جمعیت زائران مربوط به این ایام باشد. در فقه شیعه، حرم و تربت امام حسین (علیه‌السّلام) احکام خاصی دارد.
حرم امام حسین (علیه‌السّلام)، بارها از سوی مخالفان شیعه از جمله خلفای عباسی و وهابیان تخریب شد. یکی از نخستین تخریب‌های حرم امام حسین (علیه‌السّلام) در زمان متوکل و آخرین آن در سال ۱۴۱۱ق توسط حکومت بعث عراق در جریان انتفاضه شعبانیه صورت گرفت.
حرم حضرت عباس (علیه‌السّلام) نیز در ۳۷۸ متری شمال شرقی حرم امام حسین (علیه‌السّلام) قرار دارد. زائران کربلا علاوه بر زیارت امام حسین (علیه‌السّلام)، حرم حضرت عباس (علیه‌السّلام) را نیز زیارت می‌کنند. شیعیان در روز تاسوعا در حرم حضرت عباس عزاداری می‌کنند. در تقویم عزاداری شیعه روز تاسوعا منتسب به ابوالفضل‌العباس (علیه‌السّلام) است.
شهر کربلا علاوه بر وجود حرم امام حسین (علیه‌السّلام) و حضرت عباس (علیه‌السّلام) اماکن زیارتی دیگر دارد که بیشتر آن به واقعه کربلا مربوط می‌شود. خیمه‌گاه، تل زینبیه و مرقد حر بن یزید ریاحی از آن جمله است. در نزدیکی حرم امام حسین (علیه‌السّلام) دو مقام امام صادق (علیه‌السّلام) و مقام امام زمان وجود دارد که در فرهنگ شیعه دارای احترام و زیارت‌گاه آنان است.
احزاب و تشکلات سیاسی و اجتماعی
شهر کربلا در دو قرن اخیر به دلیل اقامت مراجع تقلید شیعه و رونق حوزه علمیه کربلا نقش مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی عراق ایفا کرد. فعالیت تشکیلات سیاسی اجتماعی در کربلا با تحولات سیاسی عراق و گاه ایران همراه بود. واکنش علمای ساکن در نجف و کربلا در قبال جنبش مشروطه ایران از آن جمله است. ماجرای مشروطه همان‌گونه که علما و حوزه نجف را متلاطم کرد بر کربلا نیز تأثیر گذاشت با این تفاوت که کربلایی‌ها موضع منفی نسبت به مشروطه داشتند.
کربلا در قرن بیستم و به طور خاص در دوره اشغال عراق توسط بریتانیا نیز شاهد شکل‌گیری احزاب و جریان‌های متعدد یا تأسیس شاخه‌ای از احزاب فعال عراق بود. مرجعیت شیعه در کربلا و حوزه علمیه این شهر همکاری‌های سیاسی، فکری و فرهنگی با برخی از جریان‌های فعال در کربلا داشتند.
استقلال عراق و خروج بریتانیا از این کشور از اصلی‌ترین اهداف جریان‌های عراق در نیمه نخست قرن بیستم بود. جمعیة الإتحاد و الترقی و الجمعیة الوطنیة الإسلامیة از این نوع بودند. جمعیة الوطنیه توسط محمدرضا شیرازی فرزند محمدتقی شیرازی، مرجعیت شیعه در کربلا، و جمعی از روحانیان شیعه در کربلا با هدف مبارزه با حضور بریتانیا در ۱۹۱۷م تأسیس شد. این تشکیلات پس از فتوای جهاد میرزای شیرازی نقش مهمی در برپایی انقلاب ۱۹۲۰ عراق داشت.
با تشکیل گروهک‌های مختلف کمونیستی، در سایه استقلال عراق شاخه‌ای از احزاب کمونیستی نظیر «حزب الشیوعی» در شهرهای کربلا و نجف فعالیت و طیف وسیعی از جوانان را به خود جذب می‌کردند. حوزه و مرجعیت در نجف و کربلا برای مقابله با تهدید گسترش کمونیسم برای اسلام به فکر ایجاد تشکیلاتی افتادند.
این تشکیلات با نام حزبُ الدّعوَةِ الاسلامیة در ۱۹۵۶م تأسیس شد. یکی از نخستین نشست‌های حزب الدعوه در کربلا برگزار شد. شماری از رهبران سیاسی این حزب نظیر ابراهیم جعفری و نوری مالکی از اهالی کربلا بودند. پس از حزب الدعوه نیز در ۱۹۶۲م سازمان عمل اسلامی وابسته به خاندان شیرازی در کربلا تأسیس شد.
در دوران حکومت بعث به ریاست صدام نیز برخی از علما و روحانیون شیعی عراقی مجلس اعلای اسلامی عراق را تأسیس کردند. پس از سقوط حکومت صدام جریان‌های شیعی متعددی در عراق شکل گرفت که بسیاری از آنها شاخه‌ای در کربلا ایجاد کردند و به فعالیت‌های سیاسی فرهنگی مشغول شدند. از جمله این تشکیلات می‌توان به سازمان بدر عراق و جریان صدر اشاره کرد[۳].
حوزه‌ها و مراکز علمی
پیشینه علوم دینی اسلامی در کربلا به قرن‌های نخستین قمری با حضور اصحاب برخی امامان معصوم (علیه‌السّلام) و راویان شیعه برمی‌گردد. آنان در این دوره به تربیت شاگرد در کربلا اشتغال داشتند. عبدالله بن جعفر حمیری از نزدیکان به امام هادی (علیه‌السّلام) و امام حسن عسکری (علیه‌السّلام)، شاگردان متعددی را در این شهر تربیت کرده است. پس از دوره غیبت فقهایی نظیر نجاشی، سیدبن طاووس، شهید اول و ابن‌فهد حلی در این شهر کسب علم کردند.
در قرن نهم هجری، حوزه علمیه در کربلا شکل گرفت که از نخستین بزرگان این حوزه، سید عزالدین حسین بن مساعد حائری و فیض الله برمکی بغدادی بودند. در حوزه علمیه کربلا دو مکتب اخباری و اصولی فعالیت داشتند اما مکتب اخباری طرفداران زیادی نداشت. با ظهور صفویه مکتب اخباری توسط محمدامین استرآبادی احیا شد. پس از سقوط صفویان، آزار و اذیت‌های افغان‌های سنی‌مذهب و فشارهای نادرشاه، علمای ایرانی را مجبور به مهاجرت به عراق به ویژه کربلا کرد. در این دوره مکتب اخباری در کربلا به اوج خود رسیده بود و شمار زیادی از علمای ایرانی مرام اخباری داشتند. با این همه مکتب اخباری به دلایلی رو به افول نهاد.
حوزه کربلا در سده سیزدهم هجری به دلیل مهاجرت علمای ایران به نجف یا بازگشت به ایران دیگر رونق سابق خود را نداشت تا آنکه محمدتقی شیرازی از سامرا به کاظمین و در نهایت به کربلا مهاجرت کرد. رهبری وی در مبارزه با اشغالگری بریتانیا در عراق و شرکت برخی از روحانیان و طلاب حوزه علمیه کربلا در جنبش فراگیر ضد بریتانیا، جان تازه‌ای به حوزه علمیه کربلا بخشید.
در قرن‌های مختلف مدارس علمیه متعددی در کربلا تأسیس شد. شمار زیادی از این مدارس از سوی علمای ایرانی مقیم در عراق بنا شد. مدرسه سید مجاهد، مدرسه صدر‌اعظم نوری و مدرسه خوئی از جمله این مدارس است. علاوه بر مدارس علمیه کتابخانه‌های متعددی نیز در کربلا ساخته شد که تعدادی از آنان به دلیل وجود نسخه‌های خطی جایگاه ویژه‌ای برای محققان شیعه دارد. برخی مورخان ۷۸ کتابخانه در کربلا را فهرست کرده‌اند که شماری از آنان از سوی علمای مقیم کربلا احداث شده است. در کنار مدارس علمیه، دانشگاه کربلا، دانشگاه اهل‌البیت و پژوهشکده‌های وابسته به آستان مقدس امام حسین و حرم حضرت عباس (علیه‌السّلام) نیز پس از سقوط حکومت بعث فعالیت‌های علمی و پژوهش‌های متعددی را در زمینه تشیع انجام داده‌اند.
