سوره کهف
سوره کَهْفْ هجدهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء پانزدهم و شانزدهم قرآن. کهف به معنای غار است و دلیل نام‌گذاری این سوره به کهف وجود داستان اصحاب کهف در آن آمده است. اعتقاد به حق و انجام عمل صالح از توصیه‌های این سوره به مردم است. داستان اصحاب کهف داستان موسی و بنده‌ای از بندگان خدا (خضر) حکایت ذوالقرنین و داستان باغستان دو نفر از مهم‌ترین حکایاتی است که در این سوره بیان شده است. گفته شده سوره کهف هنگامی نازل شد که عده‌ای از قریش قصد آموختن مسائلی از یهودیان برای آزمودن پیامبر (صلی الله علیه وآله) را داشتند. این مسائل پرسش از سه داستان گفته‌شده و زمان برپایی قیامت بود.
| سوره کهف | |
|---|---|
 | |
 | |
| شماره سوره | ۱۸ |
| محل نزول | مکه(مکی) |
| جزء | ۱۵ و ۱۶ |
| تعداد آیات | ۱۱۰ |
کهف
غار وسیع[۱].
مفهوم کلی سوره
اسامی سوره
علت نام‌گذاری
تعداد آیات کلمات حروف
اهداف و آموزه‌ها
اهداف کلی سوره کهف عبارتند از:
محتوا و موضوعات
سوره کهف با حمد و ستایش خداوند آغاز می‌شود و با توحید و ایمان و عمل صالح پایان می‌یابد.
محتوای این سوره همچون سایر سوره‌های مکی بیشتر بیان مبدء و معاد و بشارت و انذار است و نیز به مساله مهمی که مسلمانان در آن روزها سخت به آن نیاز داشتند اشاره می‌کند و آن اینکه یک اقلیت هر چند کوچک باشد در برابر یک اکثریت هر چند ظاهرا قوی و نیرومند باشند نباید تسلیم گردد و در فساد محیط حل شود بلکه همچون گروه کوچک اصحاب کهف باید حساب خودشان را از محیط فاسد جدا کنند و بر ضد آن قیام نمایند. آن روز که توانایی دارند به مبارزه ادامه دهند و در صورت عدم توانایی هجرت نمایند.
همچنین از جمله داستان‌های این سوره داستان دو نفر است که یکی بسیار ثروتمند و مرفه اما بی‌ایمان و دیگری فقیر و تهی‌دست اما مؤمن بود ولی او هرگز عزت و شرف خود را در برابر آن فرد بی ایمان از دست نداد و تا آنجا که می‌توانست او را نصیحت و ارشاد کرد و سرانجام اعلام بیزاری نمود و پیروزی هم با او بود. تا مؤمنان در شرائطی همچون آغاز دعوت پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بدانند اگر ثروتمندان بی‌ایمان جنب و جوشی دارند موقت و خاموش‌شدنی است همانند فقر و تنگدستی افراد با ایمان.
بخش دیگری از این سوره به داستان موسی و خضر (هر چند نام خضر در این سوره نیامده است) اشاره می‌کند که چگونه موسی در برابر کارهایی که ظاهر آن زننده اما باطنش پر مصلحت بود نتوانست صبر و حوصله به خرج دهد ولی پس از توضیحات خضر به عمق مسائل کاملا آگاه شد و از بی‌تابی خود پشیمان گشت. این نیز درسی است برای همه تا به ظواهر حوادث و رویدادها ننگرند و بدانند در زیر این ظواهر باطنی بسیار عمیق و پر معنی وجود دارد.
بخش دیگری از این سوره ماجرای ذوالقرنین را شرح می‌دهد که چگونه شرق و غرب عالم را پیمود و با اقوام گوناگونی که سنن و آداب بسیار متفاوتی داشتند روبرو شد و سرانجام با کمک گروهی از مردم به مقابله با توطئه یاجوج و ماجوج برخاست و سدی آهنین بر سر راه آنها کشید و نفوذشان را قطع کرد تا مسلمانان با بینش وسیع تر خود را برای نفوذ در شرق و غرب جهان آماده سازند و برای مبارزه با یاجوج‌ها و ماجوج‌ها دست اتحاد به هم دهند.
جالب اینکه در این سوره به سه داستان اشاره شده (داستان اصحاب کهف داستان موسی و خضر و داستان ذو القرنین) که بر خلاف غالب داستان‌های قرآن در هیچ جای دیگر از قرآن سخنی از اینها به میان نیامده است (تنها در سوره انبیاء آیه 96 به مسئله یاجوج و ماجوج بدون ذکر نام ذوالقرنین اشاره شده است) و این یکی از ویژگی‌های این سوره است. و به هر حال محتوایش از هر نظر پر بار و تربیت‌کننده می‌باشد[۱۰].
فضائل خواص و ثواب قرائت
ابی‌بن‌کعب از پیامبر گرامی اسلام روایت کرده است که هر کس سوره کهف را بخواند تا هشت روز از هر فتنه‌ای آسوده است. اگر در این هشت روز دجال ظهور کند خداوند او را از فتنه وی حفظ کند و هر کس آیه آخر آن «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ ...» را هنگام رفتن به بستر خواب بخواند از بستر او نوری به سوی کعبه می‌درخشد که در کنار آن فرشتگانی از درگاه خدا برایش طلب رحمت می‌کنند تا از خواب برخیزد. اگر در مکه باشد و این آیه را بخواند نوری از بستر او به بیت‌المعمور می‌تابد که در کنار آن فرشتگان برایش طلب رحمت می‌کنند تا از خواب برخیزد.
سمرةبن‌جندب از آن بزرگوار روایت کرده است که: هر کس ده آیه از سوره کهف از حفظ بخواند فتنه دجال به او زیانی نمی‌رساند و هر کس همۀ سوره را بخواند داخل بهشت می‌شود. و فرمود: آیا سوره‌ای به شما نشان دهم که وقتی نازل شد هفتاد هزار فرشته آن را همراهی کردند و عظمت آنها آسمان‌ها و زمین را فرا گرفته بود؟ گفتند: آری. فرمود: سوره اصحاب کهف است. هر کس در روز جمعه این سوره را بخواند خداوند تا سه روز بعد از روز جمعه دیگر او را می‌آمرزد و به او نوری می‌بخشد که به آسمان می‌رسد و در فتنه دجال از خطر محفوظ است.
واقدی به اسناد خود از ابوالدرداء از پیامبر گرامی اسلام روایت کرده است که: هر کس ده آیۀ اول سوره کهف را حفظ کند اگر دجال را درک کند ضرری نمی‌بیند. هر کس اواخر سوره کهف را از حفظ کند در روز قیامت نوری با اوست. همچنین از آن بزرگوار روایت شده است که: هر کس سوره کهف را در روز جمعه بخواند تا شش روز از هر فتنه‌ای آسوده است و اگر دجال بیرون آید از شر او محفوظ است.
عیاشی به اسناد خود از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده است که: هر کس سوره کهف را در هر شب جمعه‌ای بخواند شهید از دنیا می‌رود و خداوند او را با شهیدان مبعوث می‌کند و در روز قیامت در موقف شهیدان می‌ایستد[۱۱].
محل و زمان نزول
سوره کهف مکی است.
ابن عباس گوید: تنها آیه: 
وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ [کهف–28] 
در داستان عیینة بن حصن فزاری در مدینه نازل شده است[۱۲].
سوره کهف بعد از سوره غاشیه و در حدود سال‌های هشت تا دوازده بعثت نازل شده است[۱۳].
ویژگی
سوره کهف یکی از پنج سوره‌ای است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره‌ها عبارتند از سوره فاتحه سوره انعامسوره کهف سوره سبأسوره فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند.
همچنین این سوره جزو سور مئین (صد آیه‌ای‌ها) است ابن قتیبه می‌گوید سور مئین سوره‌هایی هستند که بعد از سور طوال آمده‌اند علت نام‌گذاری این سوره‌ها به مئین نزدیک بودن تعداد آیه‌های این سوره‌ها به عدد صد می‌باشد[۱۴]. گفته شده این سوره‌ها عبارتند از سوره بنی إسرائیل کهف سوره مریم سوره طه سوره أنبیاء سوره حج و سوره مؤمنون»[۱۵]. برخی دیگر نیز سور مئین را سوره‌های «سوره توبه سوره نحل سوره هود سوره یوسف کهف سوره بنی اسرائیل سوره انبیاء سوره طه سوره مؤمنونسوره شعراء و سوره صافات» ذکر کرده‌اند[۱۶].
روایتی است که از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۱۷].
بخاری از ابن مسعود روایت کرده که دربارۀ سوره‌های: بنی اسرائیل کهف مریم طه و الانبیاء گفت: «این سوره‌ها از سوره‌های کهن اول است و از دیرینه‌ها هستند» سپس به همین ترتیب آنها را ذکر کرد[۱۸].
این سوره با حمد و ستایش خدا آغاز می‌گردد و با ذکر توحید و ایمان و عمل صالح پایان می‌یابد. و در این سوره از برخی داستان‌های عجیب تاریخ بشر پرده برداشته شده است و آیۀ آخر این سوره ویژگی خاصی دارد که هر کس آن را قبل از خواب با رعایت شرایطی بخواند هر ساعتی که اراده کند از خواب بیدار خواهد شد[۱۹].
نیمه اوّل قرآن با "فا" کلمۀ «وَ لْیَتَلَطَّفْ» از سوره کهف پایان می‌یابد و از آن پس نیمه دوم قرآن آغاز می‌گردد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ قاموس قرآن ج6 ص154.
- ↑ تفسیر قرآن مهر ج 12 ص 183.
- ↑ همان ص 183.
- ↑ همان.
- ↑ الموسوعة القرآنیةج 2 ص 62.
- ↑ الكشف و البیان ج 6 ص 144.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ تفسیر قرآن مهر ج 12 ص 183.
- ↑ تفسیر قرآن مهر ج 12 ص 183.
- ↑ ترجمه تفسیر مجمع‌البیان ج 15 ص 4-3.
- ↑ همان.
- ↑ تفسیر أحسن‌الحدیث ج 6 علیه ص 166.
- ↑ زاد المسیر فی علم التفسیر ج 4 ص 141.
- ↑ دراسة حول القرآن الکریم ص ۳۷
- ↑ ]التمهید فی علوم القرآن ج1 ص313.
- ↑ جامع البیان فی تفسیر القرآن ج 1 ص 34.
- ↑ ترجمه الإتقان فی علوم ج 1 ص 215.
- ↑ تفسیر قرآن مهر ج 12 ص 184.