سوره مریم
سوره مریم نوزدهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء شانزدهم قرآن جای دارد. این سوره به‌دلیل نقل داستان حضرت مریم به نام «مریم» نام‌گذاری شده است. پیام اصلی این سوره بشارت و انذار است که در قالب داستان‌هایی از پیامبران از جمله داستان حضرت زکریا، حضرت یحیی، حضرت ابراهیم، حضرت موسی و حضرت عیسی بیان شده است. بررسی مسائل مربوط به قیامت و چگونگی رستاخیز، نفی فرزند از خداوند و بیان مسئله شفاعت از موضوعات محوری این سوره است. آیه ۹۶ سوره مریم با نام آیه "وُد" از آیات مشهور این سوره است. مداومت بر خواندن سوره مریم را باعث بی‌نیازی انسان از جان، مال و فرزند دانسته‌اند.
مریم
مریم دختر عمران، مادر عیسی، زنی‌که قرآن به پاکی او شهادت داده است، نامش سی‌وچهار بار در قرآن کریم ذکر شده است[۱].
مفهوم کلی سوره
اسامی سوره
- مریم؛
- کهیعص[۳].
علت نام‌گذاری
- سوره مریم؛ نام‌گذاری آن به نام مریم از آن جهت است که در آیات 16- 35 این سوره داستان مریم دختر عمران و مادر عیسی و تولد عیسی مطرح شده است.
- «سوره کهیعص»؛ این نام سوره از حروف مقطعه اولین آیۀ آن گرفته شده است[۴].
تعداد آیات و کلمات و حروف
- سوره مریم نودوهشت آیه دارد[۵].
- سوره مریم هفتصدوشصت‌ودو کلمه دارد[۶]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
- سوره مریم سه هزاروهشتصدودو حرف دارد[۷]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
اهداف کلی سوره مریم عبارتند از:
- توجه به پاکی خدا و اثبات وحدانیت او؛
- توجه دادن مردم به رستاخیز؛
- بیان برخی داستان‌های پیامبران در راستای دو هدف فوق[۸].
محتوا و موضوعات
سوره مریم از نظر محتوا دارای چندین بخش مهم است:
- مهم‌ترین بخش این سوره را قسمتی از سرگذشت زکریا و مریم و مسیح و یحیی و ابراهیم قهرمان توحید و فرزندش اسماعیل و ادریس و بعضی دیگر از پیامبران بزرگ الهی تشکیل می‌دهد که دارای نکات تربیتی خاصی است؛
- قسمت دیگری از این سوره که بعد از بخش نخست مهم‌ترین بخش را تشکیل می‌دهد مسائل مربوط به قیامت و چگونگی رستاخیز و سرنوشت مجرمان و پاداش پرهیزکاران و مانند آنست؛
- بخش دیگر مواعظ و نصائحی است که در واقع مکمل بخش‌های گذشته می‌باشد؛
- بالآخره آخرین بخش، اشارات مربوط به قرآن و نفی فرزند از خداوند و مساله شفاعت است که مجموعا برنامه تربیتی مؤثری را برای سوق نفوس انسانی به ایمان و پاکی و تقوا تشکیل می‌دهد[۹].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
- ابی‌بن‌کعب، از پیامبر گرامی اسلام، نقل کرده است که هر کس سوره مریم را بخواند به عدد کسانی که زکریا و یحیی و مریم و عیسی و موسی و هارون و ابراهیم و اسحاق و يعقوب را تصدیق یا تکذیب کردند، و به عدد کسانی که از خدا فرزند خواستند، و به عدد کسانی که از خدا فرزند نخواستند، او را ده حسنه می‌دهد.
- امام صادق فرمود: هر کس سوره مریم را بخواند، از دنیا نمی‌رود تا اینکه نعمتی به او داده شود که برای او و مال و فرزندش، وسیله بی‌نیازی باشد. در آخرت نیز از اصحاب عیسی‌بن‌مریم است و اجر او در آخرت، به اندازه ملک سلیمان است در این جهان[۱۰].
محل و زمان نزول
- سوره مریم به اتفاق همه، مکی است[۱۱].
- سوره مریم بعد از سوره فاطر در مکه نازل شده است و می‌توان گفت در سال‌های چهارم یا پنجم بعثت نازل شده است[۱۲].
فضای نزول
غرض سوره مریم ذکر نمونه‌هایی از انسان‌های پاک و نمونه‌هایی از انسان‌های ناپاک و سرمشق قرار دادن آن دو گروه است، بدین طریق که در این سوره حالات زکریّا، یحیی، مریم، عیسی، إبراهیم، موسی، اسماعیل صادق الوعد و ادریس در صورت‌های بسیار عالی توحیدی بیان شده است، سپس به جریان اقوامی که در پی آنها آمده ولی زحمات آنها را به هدر داده‌اند اشاره رفته است و آنگاه مقداری از حالات مشرکان و انکار معاد به وسیله آنها به میان آمده و در آخر فرموده است 
فَإِنَّما یَسَّرْناهُ بِلِسانِکَ لِتُبَشِّرَ بِهِ الْمُتَّقِینَ وَ تُنْذِرَ بِهِ قَوْماً لُدًّا [مریم–97] 
از همه این‌ها فهمیده می‌شود که شأن [و فضای] نزول بخصوصی در این سوره نبوده است بلکه خداوند حالات نیکان را بیان فرموده و به جریان بدکاران اشاره کرده و آنگاه گفته است: خواسته ایم با این آیات نیکوکاران را بشارت دهی و بدکاران را انذار نمایی، علی هذا وضع آن روز مقتضی نزول چنین سوره بوده است[۱۳].
ویژگی
سوره مریم از سور مثانی می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند. مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند[۱۴].
سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر[۱۵].
همچنین بنابر یکی از دو قول سوره مریم جزو سور مئین (صد آیه‌ای‌ها) است ابن قتیبه می‌گوید سور مئین سوره‌هایی هستند که بعد از سور طوال آمده‌اند علت نام‌گذاری این سوره‌ها به مئین نزدیک بودن تعداد آیه‌های این سوره‌ها به عدد صد می‌باشد[۱۶]. گفته شده این سوره‌ها عبارتند از «بنی إسرائیل، کهف، مریم، طه، أنبیاء، حج و مؤمنون»[۱۷]. برخی دیگر نیز سور مئین را سوره‌های «توبه، نحل، هود، یوسف، کهف، بنی اسرائیل، انبیاء، طه، مؤمنون، شعراء و صافات» ذکر کرده‌اند[۱۸]. روایتی است که از رسول خدا نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۱۹].
بخاری از ابن مسعود روایت کرده که دربارۀ سوره‌های: بنی اسرائیل، کهف، مریم، طه، و الانبیاء گفت: «این سوره‌ها از سوره‌های کهن اول است، و از دیرینه‌ها هستند» سپس به همین ترتیب آنها را ذکر کرد[۲۰].
آیۀ پنجاه‌وهشتم سوره مریم سجده تلاوت دارد.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج5، ص 251.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 12، ص 311.
- ↑ همان، ص 313.
- ↑ همان.
- ↑ الكشف و البیان، ج 6، ص 205.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 12، ص 314.
- ↑ تفسیر نمونه، ج 13، ص 3.
- ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 15، ص 140.
- ↑ همان.
- ↑ تفسير أحسن‌الحديث، ج 6، ص 289.
- ↑ تفسير أحسن‌الحديث، ج 6، ص 290-289.
- ↑ زاد المسیر فی علم التفسیر، ج 4، ص 141.
- ↑ التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313.
- ↑ زاد المسیر فی علم التفسیر، ج 4، ص 141.
- ↑ دراسة حول القرآن الکریم، ص ۳۷.
- ↑ التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص313.
- ↑ جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 34.
- ↑ ترجمه الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 215.
منابع
برگرفته از سایت ترجمه سوره مریم - پایگاه جامع قرآنquran.inoor.ir