سوره زمر
| سوره زمر | |
|---|---|
 | |
 | |
| شماره سوره | ۳۹ |
| محل نزول | مکه(مکی) |
| جزء | ۲۳ و ۲۴ |
| تعداد آیات | ۷۵ |
سوره زُمَرْ سی و نهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء ۲۳ و ۲۴ جای گرفته است. این سوره در مورد اعتقاداتی مانند توحید، معاد، اهمیت قرآن و نبوت سخن می‌گوید. دعوت به یکتاپرستی خالص شاخص‌ترین پیام این سوره است. بخشی از این سوره نیز در مورد توبه است. در فضیلت این سوره از پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) روایت شده است: هر کس سوره زمر را قرائت نماید در روز قیامت امیدش قطع نشده و خداوند ثواب خائفان از خدا که از او بیم دارند را به قاری این سوره عطا می‌کند.
زمر
جمع زمره است به معنی دسته، جماعت، فوج[۱].
مفهوم کلی سوره
اسامی سوره و علت نام‌گذاری
- زمر؛
- غُرَف[۳].
- «سوره زمر»؛ سبب نام‌گذاری این سوره به «زمر» (فوج و گروه) تکرار این واژه در آیات هفتادویک و هفتادوسه است.
- «سوره غرف»؛ از آن رو «غُرَف» (اتاق و کاخ) نامیده شده که این واژه در آیۀ بیستم این سوره تکرار شده است[۴].
تعداد آیات و کلمات و حروف
- سوره زمر هفتادوپنج آیه دارد[۵].
- سوره زمر هزاروصدوهفتاد ودو کلمه دارد[۶]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
- سوره زمر چهارهزارونهصدوهشت حرف دارد[۷]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌های اساسی سوره زمر عبارت‌اند از:
محتوا و موضوعات
سوره زمر از چند بخش مهم تشکیل یافته است:
- چیزی که بیش از همه در سراسر این سوره منعکس است مسالۀ دعوت به توحید خالص می‌باشد، توصیه در تمام ابعاد و شاخه‌هایش، توحید خالقیت، توحید ربوبیت و توحید عبادت، مخصوصا روی مسالۀ اخلاص در عبادت و بندگی خدا بارها در آیات مختلف این سوره تکیه شده است و تعبیراتش در این زمینه آن چنان مؤثر است که قلب انسان را به سوی اخلاص می‌کشاند و جذب می‌کند؛
- مسالۀ مهم دیگری که در مقاطع مختلف این سوره و تقریبا از آغاز تا انجام آن مورد توجه است مساله معاد و دادگاه بزرگ عدالت خدا است، مساله ثواب و جزا، غرفه‌های بهشتی و سایبان‌های آتشین دوزخی، مساله ترس و وحشت روز قیامت و آشکار شدن نتایج اعمال و ظاهر شدن خود آنها در آن صحنه بزرگ، مساله سیاه شدن صورت دروغگویان و کسانی که بر خدا افترا بستند، رانده شدن کافران به سوی جهنم، ملامت و سرزنش فرشتگان عذاب نسبت به آنها و دعوت بهشتیان به سوی بهشت و تبریک و تهنیت فرشتگان رحمت به آنها! این مسائل که بر محور معاد دور می‌زند آن چنان با مسائل توحیدی آمیخته است که گویی تار و پود یک پارچه را تشکیل می‌دهد؛
- بخش دیگری از این سوره که تنها قسمت کوتاهی از آن را اشغال می‌کند اهمیت قرآن مجید است ولی این بخش کوتاه ترسیم جالبی از قرآن و تاثیر نیرومند آن در قلوب و جان‌ها در بر دارد؛
- بخش دیگری که آن هم نسبتا کوتاه است بیان سرنوشت اقوام پیشین و مجازات دردناک الهی نسبت به تکذیب‌کنندگان آیات حق می‌باشد؛
- و بالآخره بخشی از این سوره نیز پیرامون مسالۀ توبه و باز بودن درهای بازگشت به سوی خداست و مؤثرترین آیات توبه و رحمت در این بخش بیان شده که شاید در قرآن آیه ای نویدبخش‌تر از آن در این زمینه نباشد[۹].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
- ابی‌بن‌کعب از پیامبر خدا (صلّی‌الله علیه وآله) نقل کرده که فرمود: «هر که سوره زمر را بحواند خداوند امید او را قطع نکرده و ثواب ترسندگان را که از خداوند می‌ترسند به او می‌بخشد».
هارون‌بن‌خارجه از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل کرده که فرمود: «هر که سوره زمر را بخواند خدا شرافت دنیا و آخرت را به او می‌بخشد و او را بدون مال و فامیل عزیز می‌گرداند تا هر که او را ببیند شکوهش به وی نموده شده و جسدش بر آتش حرام گردد و برای او هزار شهر در بهشت ساخته شود که در هر شهری هزار کاخ بوده و در هر کاخی صد حوریه می‌باشد و همچنین برای او دو چشمه جاری و دو چشمه جوشان و دو بوستان خرم و حوریان پرده‌نشین در خیمه‌ها می‌باشد[۱۰].
محل وزمان نزول
- همه آیات سوره زمر طبق گفته «مجاهد و قتاده و حسن» مکی می‌باشد و برخی گفته‌اند: سه آیه این سوره در مدینه نازل شده که درباره «وحشی» قاتل «حمزه» و از اول آیه (قُلْ یا عِبادِیَ) تا آخر آیه سوم می‌باشد[۱۱].
- سوره زمر در دوران اخیر زندگی مسلمانان در مکه، یعنی پس از معراج و قبل از هجرت فرود آمده است[۱۲].
فضای نزول
مشرکان از آن حضرت خواسته‌اند از دعوت خود دست بردارد و متعرض خدایان آنها نشود و او را از غضب خدایان خود ترسانده‌اند و نیز او را به عبادت آنها خوانده‌اند، این جریان سبب نزول سوره زمر با آن لحن موکد گردیده است.
علاوه بر این سوره مبارکۀ زمر مسئله توحید و یگانگی خدا و نفوذ قدرت او را در اراده کائنات در حدّ اعلی از راه عقل و وحی آسمانی بیان می‌کند و از آنها نتیجه می‌گیرد که خلقت و تدبیر کائنات در دست خداست، عبادت و اطاعت خاص اوست و نیز مسئله معاد را مطرح کرده و در آخر می‌فرماید: متّقیان گروه گروه به بهشت و کفار فوج فوج رهسپار آتش خواهند شد.
راه زندگی آن نیست که انسان در دفع مضرات و جلب منافع به مجسمه‌ها و مخلوق روی آورد و زندگی خویش را با رسومات از خود ساخته به آخر رساند و گرنه خلقت او عاطل و باطل خواهد بود، خدا از خلقت او غرضی دارد، رسیدن به آن هدف و غرض، در اطاعت و زندگی از نظر خداست[۱۳].
ویژگی
- سوره زمر از سور مثانی می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند[۱۴].
- سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر[۱۵].
- روایتی است که از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۱۶].
- آیۀ مشهور باز بودن راه توبه برای همگان «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِم ...» (آیه پنجاه و سوم) در این سوره است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج 3، ص 179.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 18، ص 21.
- ↑ همان، ص 23.
- ↑ همان
- ↑ الكشف و البيان، ج 8، ص 220.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 18، ص 24.
- ↑ تفسير نمونه، ج 19، ص 360-359.
- ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 21، ص 138.
- ↑ همان.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 18، ص 23.
- ↑ تفسير احسن‌الحديث، ج 9، ص 259-258.
- ↑ زاد المسير فی علم التفسير، ج 4، ص 141.
- ↑ التمهید في علوم القرآن، ج1، ص 313.
- ↑ جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
منایع
- برگرفته از سایت معرفی سوره زمر - پایگاه جامع قرآنquran.inoor.ir.