سوره کهف
سوره کَهْفْ هجدهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء پانزدهم و شانزدهم قرآن. کهف به معنای غار است و دلیل نامگذاری این سوره به کهف وجود داستان اصحاب کهف در آن آمده است. اعتقاد به حق و انجام عمل صالح از توصیه‌های این سوره به مردم است. داستان اصحاب کهف، داستان موسی و بنده‌ای از بندگان خدا (خضر)، حکایت ذوالقرنین و داستان باغستان دو نفر، از مهمترین حکایاتی است که در این سوره بیان شده است. گفته شده سوره کهف هنگامی نازل شد که عده‌ای از قریش قصد آموختن مسائلی از یهودیان برای آزمودن پیامبر(ص) را داشتند. این مسائل، پرسش از سه داستان گفته‌شده و زمان برپایی قیامت بود.
كهف
غار وسیع[۱].
مفهوم کلی سوره
اسامی سوره
- کهف،
- اصحاب کهف،
- حائلة[۳].
علت نامگذاری
«سوره کهف» و «سوره اصحاب کهف»؛ كهْف به معناى غار و شكاف كوه است و نام‌گذارى این سوره به این دو نام بر اساس آیات نهم تا بیست‌وششم این سوره است كه داستان اصحاب كهف، یعنى آن غارنشینان یكتاپرست را مطرح كرده است[۴].
«سوره حائلة»؛ به خاطر اینکه این سوره میان آتش و قاری حائل می شود[۵].
تعداد آیات، کلمات، حروف
اهداف و آموزه‌ها
اهداف کلی سوره کهف عبارتند از:
- توجه به مبدأ؛
- توجه به معاد و اثبات آن؛
- عبرت آموزى از سرگذشت هاى عجیب پیشینیان[۹].
محتوا و موضوعات
سوره کهف با حمد و ستایش خداوند آغاز مى شود، و با توحید و ایمان و عمل صالح پایان مى یابد.
محتواى این سوره همچون سایر سوره هاى مكى بیشتر بیان مبدء و معاد و بشارت و انذار است، و نیز به مساله مهمى كه مسلمانان در آن روزها سخت به آن نیاز داشتند اشاره مى كند، و آن اینكه یك اقلیت هر چند كوچك باشد، در برابر یك اكثریت هر چند ظاهرا قوى و نیرومند باشند نباید تسلیم گردد، و در فساد محیط حل شود، بلكه همچون گروه كوچك اصحاب كهف باید حساب خودشان را از محیط فاسد جدا كنند، و بر ضد آن قیام نمایند.آن روز كه توانایى دارند به مبارزه ادامه دهند و در صورت عدم توانایى، هجرت نمایند.
همچنین از جمله داستانهاى این سوره، داستان دو نفر است كه یكى بسیار ثروتمند و مرفه اما بى‌ایمان و دیگرى فقیر و تهیدست اما مؤمن بود، ولى او هرگز عزت و شرف خود را در برابر آن فرد بى ایمان از دست نداد، و تا آنجا كه مى توانست او را نصیحت و ارشاد كرد و سرانجام اعلام بیزارى نمود و پیروزى هم با او بود. تا مؤمنان در شرائطى همچون آغاز دعوت پیغمبر(ص) بدانند اگر ثروتمندان بى‌ایمان جنب و جوشى دارند موقت و خاموش‌شدنى است همانند فقر و تنگدستى افراد با ایمان.
بخش دیگرى از این سوره به داستان موسى و خضر (هر چند نام خضر در این سوره نیامده است) اشاره مى كند كه چگونه موسى(ع) در برابر كارهایى كه ظاهر آن زننده، اما باطنش پر مصلحت بود نتوانست صبر و حوصله به خرج دهد، ولى پس از توضیحات خضر به عمق مسائل كاملا آگاه شد و از بیتابى خود پشیمان گشت. این نیز درسى است براى همه، تا به ظواهر حوادث و رویدادها ننگرند، و بدانند در زیر این ظواهر باطنى بسیار عمیق و پر معنى وجود دارد.
بخش دیگرى از این سوره ماجراى ذوالقرنین را شرح می‌دهد كه چگونه شرق و غرب عالم را پیمود، و با اقوام گوناگونى كه سنن و آداب بسیار متفاوتى داشتند روبرو شد، و سرانجام با كمك گروهى از مردم به مقابله با توطئه یاجوج و ماجوج برخاست و سدى آهنین بر سر راه آنها كشید، و نفوذشان را قطع كرد تا مسلمانان با بینش وسیعتر خود را براى نفوذ در شرق و غرب جهان آماده سازند و براى مبارزه با یاجوج‌ها و ماجوج‌ها دست اتحاد به هم دهند.
جالب اینكه در این سوره به سه داستان اشاره شده (داستان اصحاب كهف، داستان موسى و خضر و داستان ذو القرنین) كه بر خلاف غالب داستانهاى قرآن در هیچ جاى دیگر از قرآن سخنى از اینها به میان نیامده است (تنها در سوره انبیاء آیه 96 به مسئله یاجوج و ماجوج بدون ذكر نام ذوالقرنین اشاره شده است) و این یكى از ویژگی‌هاى این سوره است. و به هر حال محتوایش از هر نظر پر بار، و تربیت‌كننده مى باشد[۱۰].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب، از پیامبر گرامى اسلام روایت كرده است كه هر كس سوره کهف را بخواند، تا هشت روز از هر فتنه اى آسوده است. اگر در این هشت روز، دجال ظهور كند، خداوند او را از فتنه وى حفظ كند و هر كس آیه آخر آن «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ ...» را هنگام رفتن به بستر خواب بخواند، از بستر او نورى به سوى كعبه مى درخشد كه در كنار آن فرشتگانى از درگاه خدا برایش طلب رحمت مى كنند، تا از خواب برخیزد. اگر در مكه باشد و این آیه را بخواند، نورى از بستر او به بیت‌المعمور مى تابد، كه در كنار آن فرشتگان برایش طلب رحمت مى كنند، تا از خواب برخیزد.
سمرةبن‌جندب از آن بزرگوار روایت كرده است كه: هر كس ده آیه از سوره كهف از حفظ بخواند، فتنه دجال به او زیانى نمى رساند و هر كس همۀ سوره را بخواند، داخل بهشت مى شود. و فرمود: آیا سوره اى به شما نشان دهم كه وقتى نازل شد، هفتاد هزار فرشته، آن را همراهى كردند و عظمت آنها آسمان‌ها و زمین را فرا گرفته بود؟ گفتند: آرى. فرمود: سوره اصحاب كهف است. هر كس در روز جمعه، این سوره را بخواند، خداوند تا سه روز بعد از روز جمعه دیگر او را مى آمرزد و به او نورى مى بخشد كه به آسمان مى رسد و در فتنه دجال، از خطر محفوظ است.
واقدى به اسناد خود از ابوالدرداء، از پیامبر گرامى اسلام روایت كرده است كه: هر كس ده آیۀ اول سوره كهف را حفظ كند، اگر دجال را درك كند، ضررى نمى بیند. هر كس اواخر سوره كهف را از حفظ كند، در روز قیامت، نورى با اوست. همچنین از آن بزرگوار روایت شده است كه: هر كس سوره كهف را در روز جمعه بخواند، تا شش روز از هر فتنه اى آسوده است و اگر دجال بیرون آید، از شر او محفوظ است.
عیاشى به اسناد خود از امام صادق(ع) روایت كرده است كه: هر كس سوره كهف را در هر شب جمعه اى بخواند، شهید از دنیا مى رود و خداوند او را با شهیدان مبعوث مى كند و در روز قیامت، در موقف شهیدان مى ایستد[۱۱].
محل و زمان نزول
سوره کهف مكى است.
ابن عباس گوید: تنها آیه: وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ در داستان عیینة بن حصن فزارى در مدینه نازل شده است[۱۲].
سوره کهف بعد از سوره غاشیه و در حدود سالهاى هشت تا دوازده بعثت نازل شده است[۱۳].
ویژگی
سوره کهف یکی از پنج سوره ای است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره ها عبارتند از سوره فاتحه، سوره انعام، سوره کهف، سوره سبأ، سوره فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند.
همچنین این سوره جزو سور مئین (صد آیه ای ها) است ابن قتیبه می گوید سور مئین سوره هایی هستند که بعد از سور طوال آمده اند علت نامگذاری این سوره ها به مئین نزدیک بودن تعداد آیه های این سوره ها به عدد صد می باشد[۱۴]. گفته شده این سوره ها عبارتند از سوره بنی إسرائیل، كهف، سوره مریم، سوره طه، سوره أنبیاء ، سوره حج و سوره مؤمنون»[۱۵]. برخی دیگر نیز سور مئین را سوره های «سوره توبه، سوره نحل، سوره هود، سوره یوسف، سوره کهف، سوره بنی اسرائیل، سوره انبیاء، سوره طه، سوره مؤمنون، سوره شعراء و سوره صافات» ذکر کرده اند[۱۶].
روایتى است كه از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئین را به جاى انجیل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشید[۱۷].
بخارى از ابن مسعود روایت كرده كه دربارۀ سوره‌هاى: بنى اسرائیل، كهف، مریم، طه، و الانبیاء گفت: «این سوره‌ها از سوره‌هاى كهن اول است، و از دیرینه‌ها هستند» سپس به همین ترتیب آنها را ذكر كرد[۱۸].
این سوره با حمد و ستایش خدا آغاز مى گردد و با ذكر توحید و ایمان و عمل صالح پایان مى یابد. و در این سوره از برخى داستان هاى عجیب تاریخ بشر پرده برداشته شده است، و آیۀ آخر این سوره ویژگى خاصى دارد كه هر كس آن را قبل از خواب با رعایت شرایطى بخواند، هر ساعتى كه اراده كند، از خواب بیدار خواهد شد[۱۹].
نیمه اوّل قرآن با "فا" كلمۀ «وَ لْیَتَلَطَّفْ» از سوره كهف پایان مى‌یابد و از آن پس، نیمه دوم قرآن آغاز مى‌گردد.
منبع
برگرفته از سایت معرفی سوره کهف - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir
پانویس
- ↑ قاموس قرآن،ج6، ص154.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 12، ص 183.
- ↑ همان، ص 183.
- ↑ همان.
- ↑ الموسوعة القرآنیة، ج 2، ص 62.
- ↑ الكشف و البیان، ج 6، ص 144.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 12، ص 183.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 12، ص 183.
- ↑ ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 15، ص 4-3.
- ↑ همان.
- ↑ تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 6، ص 166.
- ↑ زاد المسیر فى علم التفسیر، ج 4، ص 141.
- ↑ دراسة حول القرآن الکریم، ص ۳۷
- ↑ ]التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص313.
- ↑ جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 34.
- ↑ ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج 1، ص 215.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 12، ص 184.