عربستان سعودی

عربستان سعودی

نام کشور	فارسی: عربستان سعودی عربی:المملکة العربیة السعودیة انگلیسی
مکان	خاورمیانه
نوع حکومت	پادشاهی مطلقه اسلامی متمرکز
پایتخت	ریاض
واحد پول	ریال سعودی (SR) (SAR)
زبان	عربی نوین معیار
دین رسمی	اسلام سنی (وهابی) شیعه اقلیت
آمار درصدی	سنی (92%؛ عمدتاً وهابی)، شیعه (8%)
آمار وهابی‌ها	۲۲/۹ درصد (۳/۹۷ میلیون نفر)
جمعیت	34,813,871
امید طول عمر	64 سال

عربستان سعودی با نام رسمی پادشاهی عربی سَعودی (به عربی: المملکة العربیة السعودیة) بزرگترین کشور در باختر آسیا است. این کشور که بخش عمده شبه‌جزیره عربستان را دربر گرفته‌است از شمال با عراق، اردن و کویت از سوی خاور با امارات متحده عربی، قطر و خلیج فارس از جنوب خاوری با عمان از سوی جنوب با یمن و از سوی باختر با دریای سرخ هم‌مرز است. جایگاه‌های مهم دینی مسلمانان هم‌چون کعبه، قبرستان بقیع، مسجد النبی و آرامگاه پیامبر اسلام در این کشور جای دارد. بیشتر ساکنان این کشور سنی مذهب هستند و شیعیان به صورت اقلیت در این کشور زندگی می‌کنند. شیعیان در این کشور به سبب سیاست‌های خاص مذهبی حکومت سعودی در شرایط سختی به سر می‌برند و علی‌رغم همه تلاش‌های صورت گرفته هنوز وضع آنان بهبودی نیافته است. آل سعود خاندان سلطنتی حاکم بر بخش‌هایی از شبه جزیره عرب و سپس سراسر عربستان سعودی، از سده هجدهم تا کنون است. این خاندان برای گسترش و تثبیت حکومت خود و بر اساس آیین وهابیت که غیر از وهابیان را کافر می‌داند.

تاریخچه

عربستان احتمالاً محل اولیه‌ زندگی سامی‌ها بوده‌ است که از ۴ هزار سال پیش از میلاد مسیح به میان‌ رودان و فلسطین کوچ نمودند و بعدها به آشوری‌ها، بابلی‌ها، کنعانی‌ها و آمور‌ی‌ها معروف شدند. دوران باستان –در هزار سال اول پیش از میلاد– فرمانروایی منائیان در بخش عسیر و در جنوب حجاز، در درازای کرانۀ دریای سرخ برقرار شده بود. در سدۀ یکم پیش از میلاد، منائیان از مرکز تجارت خود در ددان (الاولی) دست کشیدند. منائیان یک مرکز تجاری در بخش شمال مدائن ایجاد نمودند. در بخش خاوری، کشور دیلمون جای داشت که به ظاهر یک مرکز سیاسی – فرهنگی واقع در کرانۀ خلیج فارس بود. برخی این محل را همان جزیره بحرین دانسته‌اند. اگرچه بخش‌هایی از سرزمین اصلی نیز بخشی آن بوده‌است و با زمین‌های درونی که اکنون عربستان سعودی نامیده می‌شود، روابط بازرگانی داشته‌است.

کشور عربستان در دوران اسلامی تحت حاکمیت حکومت‌های اسلامی بوده است. این کشور از سال ۱۷۴۴ تحت سلطه حکومت سعودی قرار گرفت و هرچند طی دو مرحله، حکومت از دست آل سعود خارج شد اما از سال ۱۹۰۲ که دوره سوم حکومت آل سعود با تصرف ریاض توسط ملک عبدالعزیز بن عبدالرحمان شروع شد، این دوره همچنان ادامه دارد.

عربستان پیش از اسلام

عربستان پیش از اسلام عموماً بایر و آتش فشانی بوده و این امر کشاورزی را جز در جوار واحه‌ها و چشمه‌سارها، دشوار می‌نمود؛ بنابراین شهرها و دیارها در عربستان موقعیتی پراکنده و دور از هم داشتند و در بین آنها دو شهر مکه و مدینه جزو شهرهای مهم عربستان محسوب می‌شدند.
اجتماعی زندگی کردن برای زنده ماندن در شرایط صحرایی لازم بوده؛ بدون یاری یکدیگر و تشکیل قبیله، محیط ناملایم و شرایط سخت زندگی در صحرا حیات انسانی را غیرممکن می‌ساخت. نیاز به همبستگی و اتحاد افراد به عنوان یک گروه، موجبات تشکیل قبیله را فراهم می‌ساخت و این گروه‌های قبیله‌ای بر اساس وابستگی‌های خونی و قوم و خویشی تشکیل می‌شد.
مردم عربستان یا کوچ‌نشین یا ساکن یک ناحیه بودند. گروه اول به صورت مداوم در تلاش برای یافتن آب و چراگاه برای حیواناتشان بوده، در حالی که گروه دوم با تکیه بر تجارت یا کشاورزی امرار معاش و گذران زندگی می‌نمودند.
به‌دلیل شرایط سخت زندگی، کوچ نشینان برای ادامه زندگی تا حدی مجبور به یورش به کاروان‌ها و واحه‌های اطراف بوده و بنابراین از منظر آنان این‌گونه غارتها و چپاول‌گری‌ها، تبه‌کاری به‌حساب نمی‌آمد. مدینه به صورت عمده یک مرکز کشاورزی بود، در حالی که مکه یک مرکز مهم تجاری برای بسیاری از قبایل اطراف محسوب می‌گشت که شامل چند سرزمینی که شامل؛ دولت عاد، یمن، اردن و دیگر بود.

جغرافیای عربستان

عربستان بزرگترین کشور در غرب آسیا محسوب می‌شود، این کشور از بخش شمال با عراق و همینطور کویت و اردن همسایه است. از بخش جنوب نیز با عمان هم مرز است. عربستان کشور محل تولد اسلام محسوب می‌شود و به طور کلی در بین مسلمانان جایگاه ویژه ای دارد. این کشور به طور کلی ثروت زیادی از بخش نفت به دست آورده است و بیشترین ذخایر نفتی در جهان را دارد. در این کشور بیش از 27 میلیون نفر زندگی می‌کنند که 16 میلیون آنها شهروند این کشور هستند. در حدود 75 درصد از این کشور توسط بیابان‌های خشک و بی‌آب و علف پوشانده شده است. به طور کلی سه صحرای بزرگ، نفوذ و دهنا و ربع الخالی در این کشور دیده می‌شود.

زبان رسمی در عربستان عربی و دین رسمی در بین مردم اسلام است. مذهب در حدود 75 الی 90 درصد از ساکنان این کشور سنی است و الباقی به مذهب شیعه اعتقاد دارند. پادشاه کشور عربستان پیرو اسلام و قرآن است. واحد رسمی پول در این کشور نیز ریال سعودی است.

این کشور با شهرهای مذهبی خود یعنی مکه و مدینه یکی از مهمترین قطب‌های گردشگری مذهبی محسوب می‌شود. به طور کلی در طول سال گردشگران زیادی وارد این کشور می‌شوند. پتانسیل‌های گردشگری در عربستان بسیار زیاد است و یکی از بهترین کشورهایی است که می‌توان برای سفر انتخاب نمود.

مکه از مقدس ترین شهرهای اسلام محسوب می‌شود که به دلیل جاذبه برجسته خود یعنی کعبه شهرت زیادی دارد. این شهر به طور کلی یکی از مکان‌های بسیار ارزشمند محسوب می‌شود. مکان‌های مذهبی در عربستان به طور کلی دارای فضای دیدنی و ارزشمندی هستند و همینطور تفریحات سیاحتی زیادی نیز در این بخش‌ها دیده می‌شود. به طور کلی عربستان یک کشور بسیار دیدنی و خاص است.

اقتصاد در عربستان

تولید ناخالص داخلی در این کشور ۶/۵۶۴ میلیارد دلار است. شش میلیون و ۵۶۳ هزار نفر نیروی کار این کشور را تشکیل می‌دهند.

نرخ بیکاری در این کشور ۱۳ درصد است. البته این آمار تنها شامل مردان است و زنان در این آمارگیری‌ها لحاظ نشده‌اند. در سال ۲۰۰۷ نرخ تورم در این کشور ۱/۴درصد بود.

عربستان از بزرگترین صادرکنندگان نفت و گاز جهان است. این کشور در سال ۲۰۰۷ به طور میانگین روزانه ۱۱ میلیون بشکه نفت تولید کرد که نزدیک به ۹ میلیون بشکه از آن را صادر می‌کرد.

محصولات صادراتی این کشور شامل نفت و محصولات پتروشیمی است که به کشورهای آمریکا، ژاپن، کره جنوبی، چین و تایوان صادر می‌کند.

محصولات وارداتی این کشور شامل ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد غذایی، مواد شیمیایی، وسایل نقلیه موتوری و منسوجات است که از کشورهای آمریکا، چین، آلمان، ژاپن، ایتالیا، انگلیس و کره جنوبی وارد می‌شود.

پادشاهی سعودی

حکومت پادشاهی سعودی در سال ۱۷۵۰ (میلادی) به وسیله محمد بن سعود پایه ریزی شد. پس از وی ملک عبدالعزیز با پشتیبانی شیخ محمد بن عبدالوهاب، شهر ریاض را به تصرف درآورد. در زمان عبدالعزیز، استان عسیر، تهامه، حجاز، عمان، احساء، قطیف، زیاره، بحرین، وادی الدواسر، الخرج، محمل، وشم، سُدَیر، استان قصیم، المجمعه، منیح، رنیّه و تربة تحت تصرف وهابیان درآمد. سعود بن عبدالعزیز کشورگشایی‌های وهابیان را در شبه جزیره عربستان تا خلیج فارس ادامه داد. در زمان ابراهیم بن سعود، عربستان از مصر شکست خورد و طوسون پاشا، فرمانده سپاه مصر، مکه را فتح کرد. اما نتوانست در مدینه پیشروی کند و به قاهره بازگشت. پس از طوسون پاشا، برادرش ابراهیم محمد علی پاشا نجد را گرفت و خود را به درعیه (پایتخت آل سعود) رساند و آن را به محاصره درآورد. این بار نیز مقاومت وهابیان را بار دیگر در هم شکست. دوران فرمانروایی عبدالله بن سعود آل سعود، اوج نفوذ فرهنگ اروپا در عربستان بود تا این که عبدالله بن سعود شکست خورد و به دستور ابراهیم پاشا محکوم به اعدام شد.
نخستین تلاش در زمینه برپایی دوباره فرمانروایی آل سعود توسط مشاری بن عبدالرحمن بن حسن بن مشاری آل سعود بود. پس از وی ترکی بن عبدالله آل سعود، ریاض را اشغال کرد. فیصل بن ترکی بن سعید ایجاد فرمانروایی دوم آل سعود را اعلام نمود. خالد بن سعود بن عبدالعزیز آل سعود به فرمانروایی نجد منصوب شد، اما عرب‌ها بر وی شوریده، او را از ریاض بیرون کردند. در دوران فرمانروایی عبدالله بن ثنیان بن ابراهیم آل سعود، مصر ارتش خود را از عربستان فراخواند. عبدالله بن فیصل بن ترکی بن عبدالله آل سعود با همدستی قبیله عجمان و سعود به بخش احساء حمله کرد. سعود بن فیصل بن ترکی آل سعود، قطیف را دوباره به سرزمین‌های سعودی افزود. عبدالرحمن بن فیصل به درگیری با فرمانروایی آل رشید پرداخت و سرانجام از آنها شکست خورد و فرمانروایی دوم سعودی نیز از بین رفت.

فرمانروایی سوم سعودی را ملک عبدالعزیز بنیان نهاد و از ۱۹۰۲ تا ۱۹۵۳ حکومت کرد. پس از مرگ عبدالعزیز، پسران دیگرش با نام‌های سعود بن عبدالعزیز (حکومت ۱۹۵۳–۱۹۶۴) فیصل بن عبدالعزیز (حکومت ۱۹۶۴–۱۹۷۵) و خالد بن عبدالعزیز (۱۹۷۵–۱۹۸۲) و فهد بن عبدالعزیز (حکومت ۱۹۸۲–۲۰۰۵) در پی یکدیگر به پادشاهی رسیدند. فهد بن عبدالعزیز لقب خادم الحرمین الشریفین را برای خود برگزید. وی برای گسترش آیین وهابیت کوشش بسیار نمود و روابط و مناسبات سیاسی با جهان غرب ایجاد کرد. با مرگ فهد، برادرش عبدالله بن عبدالعزیز به پادشاهی عربستان رسید. عبدالله در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۵ میلادی درگذشت و برادر و ولیعهد وی سلمان بن عبدالعزیز آل سعود به پادشاهی رسید.

تقسیمات کشوری و نحوه اداره مناطق

کشور عربستان سعودی متشکل از ۱۳ استان است:

باحه/ تبوک/ جازان /جوف /حائل /مرزهای شمالی / ریاض/ استان شرقیه/ عسیر/ قصیم/ مدینه/ مکه /نجران

کشور عربستان‌سعودی از نظر تقسیمات کشوری (اداری) به 13 منطقه یا استان تقسیم شده و مسئولیت اداره هر منطقه برعهده یک امیر از خاندان بزرگ سعودی است. این امرا در حوزه تحت مسئولیت خود از اختیارات کامل برخوردار هستند و سطح آنان از نظر کشوری در مرتبه وزراء است. مناطق 13 گانه عربستان عبارتند از: الشرقیه- الریاض- الحائل- القصیم- التبوک- المدینه‌المنوره- مکه‌المکرمه- الباحه- العسیر- نجران- جوف- جیزان و الحدودالشمالیه که مهمترین مناطق از نظر مذهبی مدینه و مکه و از نظر اقتصادی منطقه شرقیه است که بیشترین سکنه آنرا شیعیان تشکیل می‌دهند.

شهر مکه (Mecca)

شهر مکه یکی از شهرهای مهم در جهان اسلام و شهر مذهبی و تاریخی این کشور است و بخاطر قرار داشتن کعبه، قبله‌گاه مسلمانان در آن مقدس‌ترین شهر در اسلام به ‌شمار می‌رود.

مکه، شهر کعبه و شهر مسجد الحرام است مرکز ظهور دین اسلام، سرزمینى مقدس از آغاز خلقت و خاصه از زمان حضرت ابراهیم علیه السلام، نخستین آیه‌هاى قرآن کریم نیز در مکه بر حضرت محمد (ص) فرود آمد و بمدت سیزده سال ادامه داشت.

سرزمینى که زادگاه رسول اکرم و حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و بسیاری از صحابه گرانقدر صدر اسلام و نیز محل بعثت پیامبر اسلام بوده است.

این شهر پیش از اسلام به سبب خانه وجود کعبه در آنجا مرکز تجارت شبه جزیره عربستان بوده است.

برخی از علماء اسلام برآنند که نام مکه، به دلیل کمی آب در آن جاست. برخی هم گفته‏‌اند که مکه از آن روی مکه نامیده شده است که گناهان را محو می‌کند.

شهر مقدس مکه، ام القرى نیز نامیده مى شود. این نام براى این شهر، در دو آیه از قرآن مجید اطلاق شده است. ام القرى مادر آبادی‌ها، شهر مکه. علت این که به مکه ام القرى گفته مى شود این است که طبق روایاتى پس از فروکش کردن طوفان نوح، نخستین خشکى که از آب بیرون زد سرزمین مکه بود. این واقعه را دحوالارض مى گویند. لذا به مکه مادر آبادی‌ها گفته شد.

از نام‌هاى معروف مکه که بیانگر احترام فوق العاده و قداست بیش از حد این سرزمین مقدس است، نام بلدالأمین مى باشد. این نام به همین صورت در قرآن کریم آمده و مورد قسم و سوگند الهى واقع شده است.

قدمت مکه

منطقه مکه از قدیم الایام در مسیر کاروانیان راه یمن و شام بود ولى تاریخ جغرافیایى و آبادانى اش با اسکان حضرت‌ هاجر و حضرت اسماعیل علیه السلام در آن شروع مى شود. آن زمان که حضرت ابراهیم پیامبر عظیم الشأن همسر و فرزند خود را به امر الهى در بیابان غیر ذى ذرع و بى آب و علف ساکن ساخت، به اراده الهى چشمه آبى زیر پاى کودک حضرت هاجر علیه السلام جوشید و با پیدایش آب زمزم که در حدود مکه بسر مى بردند در این نقطه اقامت گزیدند تا که کعبه به دست تواناى پیامبر گرانقدر حضرت ابراهیم (ع) و با کمک فرزندش حضرت اسماعیل (ع) بنا گردید.

آب و هوای مکه

مکه شهرى است کوهستانى و خشک و سوزان و در تابستان، هوایش بسیار گرم است و شب‌ها، در تابستان هوایش بهتر شود.

حرم

اطراف مکه مکرمه، محدوده ای به عنوان حرم در نظر گرفته شده است، و حرم از هر جانب مکه عبارت از آن حدی است که نمی‌شود بدون احرام از آن حد گذشت، و خداوند متعال آن حد را محل امن برای انسان و حتی حیوان و گیاه قرار داده است.

مسجد الحرام

مسجدی است بسیار باعظمت که در فضیلت و شرافت بی‌نظیر می‌باشد، یک نماز در آن برابری می‌کند با صد هزار نماز در مساجد دیگر، پس بایستی وقت را غنیمت شمرده و از فضیلت‌های معنوی مسجد الحرام حداکثر بهره را بُرد. کعبه در وسط مسجد الحرام قرار دارد.

حجر اسماعیل

بنایی است به شکل نیم دایره با دیواری به ارتفاع یک متر و 30 سانتیمتر که در جانب شمالی کعبه قرار دارد، و قبر حضرت اسماعیل علیه السلام و هاجر، مادر آن حضرت در آن جا می‌باشد، و بنابر بعضی روایات قبور جمعی از انبیاء علیهم السلام هم در آن جا است.

مقام ابراهیم

محلی است در نزدیک کعبه، به فاصله حدود 13 متر، دارای گنبدی کوچک که با شیشه احاطه شده، و در آن سنگی قرار دارد، که گفته می‌شود حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام بر آن ایستاده، و مردم را به حج خدا دعوت کرده است، و اثر پاهای مبارکش در آن پیدا می‌باشد، حجاج محترم نماز طواف خود را پشت این مقام بجای می‌آورند.

زمزم

نام چاه آبی است که خداوند به لطف خود در زیر پای حضرت اسماعیل جاری ساخت، و در طول تاریخ و پیش آمد حوادث، بارها مرمَّت ولایروبی گردیده، و فعلاً آب آن نیز مورد استفاده حُجّاج بیت الله الحرام قرار نمی‌گیرد. آب آن مورد توجه خاص نبی اکرم (ص) بوده و در طول تاریخ اسلام مؤمنین بدان تبرک می‌جسته اند. آب زمزم، مبارک و موجب شفاست.

صفا و مروه

صفا در سمت جنوب شرقی و مروه در سمت شمال شرقی کعبه قرار دارند. منظره صفا و مروه بسیار زیبا و باشکوه می‌باشد.

شعب و قبرستان ابیطالب

شعب و قبرستان ابیطالب در شمال شرقی مسجد الحرام و در نزدیکی صفا و مروه واقع و نزدیک محل ولادت رسول خدا (ص) و فاطمه زهرا (س) است.

قبرستان ابیطالب محل دفن بسیاری از صحابه بزرگوار رسول الله (ص) خاصه همسر گرامی ایشان ام المومنین حضرت خدیجه (س) و فرزند گرامی رسول الله (ص) اسماعیل می‌باشد.

غار حرا

جبل النور، اسم کوهی است در داخل شهر مکه، و در آن غاری می‌باشد به نام غارِ حِرا که رسول اکرم (ص) قبل از بعثت در آن به تفکر و عبادت خداوند می‌پرداخت تا این که در 27 رجب جبرئیل امین بر آن حضرت نازل شد، و با آوردن آیات سوره علق آن حضرت به نبوت مبعوث شد.

عرفات، مشعر و منی

سرزمین عرفات بیابان وسیع و همواری است که در شمال مکه در مسافت حدود 21 کیلومتری واقع شده و از حد حرم خارج است. عرفات سرزمینی است که حضرت آدم و حوّا علیهماالسلام بعد از جدایی طولانی، در این سرزمین به یکدیگر رسیدند، و نسبت به هم آشنا و عارف گردیدند. عرفات سرزمینی است که آدم در این سرزمین اعتراف به گناه خویش کرده است. عرفات سرزمینی است که دعا در آن مستجاب است، کوه عرفات را «جبل الرحمه» می‌گویند، و امام حسین علیه السلام دعای معروف عرفه را در کنار همین کوه خواندند. وقوف در سرزمین‌های عرفات، مشعر الحرام و منی از ارکان حج می‌باشد.

این شهر دارای ده‌ها مسجد و مراکزی است که یاد و خاطره ای از حضرت محمد (ص) و یا اصحاب گرامی ایشان را در خود جای داده‌اند.

شهرمدینه

این شهر نیز از شهرهای مهم و اصلی اسلامی محسوب شده که در شمال ریاض قرار گرفته و آب‌و هوایی خشک و بیابانی با تابستان‌های داغ و زمستان‌های سرد دارد. شهر مدینه محل زندگی و مدفن هزاران تن از صحابه کرام رسول الله و ائمه اطهار و اهل بیت علیهم السلام و نیز مزار خاتم الانبیاء حضرت محمد مصطفی (ص) در این شهر تاریخی واقع می‌باشد که سالیانه میلیون‌ها نفر از مسلمان‌ها برای زیارت به این شهر مشرف شده و موفق به ادای نماز و دعا و نیایش در مسجد نبوی که مهمترین مسجد پس از مسجد الحرام در اسلام است می‌گردند.

نام قدیمی این شهر یثرب بود که پس از هجرت پیامبر اسلام، به مدینةالنبی (شهر پیامبر) تغییر نام یافت. فاصله مدینه تا مکه حدود ۴۲۰ کیلومتر است. مدینه النبی(ع) صدها اثر و مسجد و خاطره از رسول الله (ع) و خاندان گرامی و اصحاب پاک ایشان را در خود جای داده است.

جنت البقیع در مدینه النبی (ص)

با فضیلت ترین قبرستان در اسلام که محل دفن امام حسن (ع)، امام زین‌العابدین (ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق (ع)، عباس ابن عبدالمطلب عموی گرامی رسول الله (ص)، حضرات فاطمه بنت اسد مادر گرامی علی (ع)، زینت، رقیه و ام کلثوم دختران گرامی رسول الله (ص)، امهات المومنین حضرات زینت بنت حجش، سوده، عایشه، زینب بنت خزیمه، ام سلمه، جویریه، ام حبیبه، ماریه قبطیه و حفصه، حضرات ابراهیم فرزند گرامی رسول الله (ص)، عقیل ابن ابیطالب، امام مالک، نافع، حلیمه سعدیه، عثمان ابن عفان، عثمان ابن مظنون، فاطمه ام البنین مادر گرامی عباس ابن علی (ع)، عاتکه و صفیه عمه‌های محترمه رسول الله (ص)، شهدای احد و شهدای حره و هزاران تن از اصحاب گرامی رسول الله (ص) و علما و بزرگان اسلام و...

شهر جده (Jeddah)

این شهری در غرب عربستان است و در کناره دریای سرخ قرار دارد و به عروس دریای سرخ ملقب است. این شهر پایتخت اقتصادی و گردشگری عربستان سعودی محسوب می‌شود.

شهر دمام (Dammam)

یکی از مناطق نفت خیز کشور عربستان بشمار می‌رود. این شهر بعد از بندر جده، یکی از مناطق مهم صادرات و واردات در کشور عربستان است. یکی از فرودگاه‌های بزرگ جهان در این شهر ساخته شده است.

شهر ریاض (Riyadh)

پایتخت کشور عربستان است. این شهر یکی از آبادترین و پررونق‌ترین شهرهای عربستان سعودی است. دانشگاه ملک سعود بزرگترین و قدیمی‌ترین دانشگاه در کشور عربستان در این شهر قرار دارد.

آب و هوا

عربستان سعودی دارای آب و هوای گرم و خشک صحرایی است. دمای هوا در روزهای تابستان بطور متوسط ۴۵ درجه و در شب با اختلاف دمای زیاد نسبت به روز است. در بعضی مناطق کوهستانی حاشیه دریای سرخ و استان اصیر آب و هوا در ۸ ماه از سال نسبتا مناسب است اما سرما بندرت به زیر صفر درجه می‌رسد.

منابع طبیعی

این کشور از نظر منابع طبیعی چون طلا و مس، نفت، گاز و آهن غنی است. هر چند از نظر جنگل و مناطق جنگلی، کشتزار دایمی و زراعت با فقر روبه‌روست. مخاطرات طبیعی چون طوفان‌های شن بسیار روی می‌دهد. بیشتر گیاهان در واحه‌ها می‌رویند. شتر در زندگی سنتی عربستان نقش مهمی بازی می‌کند. جانوران اهلی از جمله شتر، گوسفند و بز بیش از دیگر جانوران دیده می‌شوند. روباه، خرگوش، موش صحرایی، جوجه‌تیغی، عقاب، کرکس و جغد در عربستان دیده می‌شوند اما نسل شترمرغ و شیر آفریقایی در آن جا از بین رفته‌است. فلامینگو، پلیکان، حواصیل و پرندگان آبزی در بخش‌های ساحلی عربستان باشنده هستند. مارهای کشنده بیابانی از جمله مار کبری و افعی شاخدار در بعضی بخش‌ها فراوانند.

عجایب و دیدنی‌های عربستان

برج الملکه

یک برج بسیار زیبا با ارتفاع 302 متر است که در 99 طبقه در شهر ریاض قرار دارد و پنجمین برج بلند و غول پیکر در دنیا است. نورپردازی‌های بسیار زیادی در این برج دیده می‌شود و یک مکان تفریحی بی‌نظیر برای سفرهای خانوادگی محسوب می‌شود. این برج به رنگ آبی طراحی شده است که پس از نورپردازی‌های مشخص رنگ سبز و قرمز را نیز ترکیب می‌کند. در ابتدای این برج مغازه‌های خرید لباس و مرکز خرید بسیار وسیعی دیده می‌شود که یکی از زیباترین دیدنی‌های عربستان محسوب می‌شود.

عرفات

یک دشت زیبا است که در حدود 20 کیلومتری جنوب مکه قرار دارد و یک منطقه عجیب و غریب و دیدنی است، در این دشت تاریخ را مرور می‌کنید و به دوره‌هایی خواهید رفت که شاید هرگز در ذهن خود تداعی نکرده اید.

کوه صفا

یک منطقه دیدنی در عربستان است که در ضلع شرقی مسجد الحرام قرار دارد و منطقه جغرافیایی این کوه بسیار خاص طراحی شده است به طور کلی کوه صفا از کوه‌های دیدنی و بی‌نظیر در عربستان محسوب می‌شود.

کوه نور

کوه نور در عربستان این کوه قدمت زیادی دارد.

غار حرا

در نزدیکی کوه نور قرار دارد و یکی از بهترین دیدنی‌های عربستان محسوب می‌شود که افراد به دلیل عقاید دینی و یا تاریخی خود از این غار دیدن می‌کنند. فضای داخلی غار بسیار زیبا و خاص است.

مسجد جمعه مدینه

در هر صورت معماری به کار رفته در مسجد جمعه مدینه یکی از زیباترین دیدنی‌های عربستان است که بسیار تاریخی و متبرک طراحی شده است و به طور کلی به رنگ سفید و بسیار زیبا طراحی شده است که هر ساله تعداد زیادی از افراد را به سمت خود می‌کشاند این مسجد به طور کلی یکی از بخش‌های دیدنی در عربستان محسوب می‌شود که بسیار زیبا نامگذاری شده است. این منطقه به طور کلی دارای فضای تفریحی و آرامبخشی است.

شهرتنومه

شهر "تنومه" در جنوب غربی عربستان سعودی برخلاف دیگر شهرهای این کشور، سرسبز و دارای آب و هوای معتدل است. برخلاف تصور عمومی که عربستان سعودی را تنها با بیابان و جغرافیای گرم و خشک و شنزار می‌شناسد اما برخی مناطق عربستان سعودی، سرسبز و کوهستانی هستند. شهرتنومه از جمله این شهرهاست. تنومه به شهر مه و آبشار شهرت یافته است.

فرهنگ

جامعه عربستان بر پایه روابط قبیله‌ای استوار است. وجود تعصب و علقه نیرومند قبیله‌ای به علاوه مذهب، شکل دهنده کلی فرهنگ جامعه است. با این که دین اسلام در این سرزمین ظهور نمود و مدت زمانی این سرزمین مرکزیت جهان اسلام را به عهده داشت، اما از آنجا که در سرزمین فوق قبیله‌های زیادی زندگی می‌کنند و هر کدام آداب و رسوم خاص خود را به عنوان یک میراث نگهداری می‌کنند.
امروزه سه جناح عمده در داخل آل سعود وجود دارد که هریک درصدد قبضه کردن قدرت است. گروه اول خاندان فهد است که از دهه؟، به صورت گروه غالب در خانواده سعودی بوده است و از نایف بن عبدالعزیز، سلطان بن عبدالعزیز، سلمان بن عبدالعزیز(پادشاه فعلی عربستان سعودی) و غیره تشکیل شده و همگی از یک مادر بوده و به قبیله سدید وابسته‌اند. گروه دوم که ملک عبدالله از آن خاندان است از مادر دیگری هستند که به قبیله شمر وابسته‌اند. سعود بن فیصل، وزیر سابق امور خارجه نیز از این گروه است. گروه سوم، فرزندان فیصل هستند که فاقد تشکیلات گروهی هستند و افرادی چون خالد بن فیصل و ترکی فیصل به آن تعلق دارند.

نظام حقوقی عربستان سعودی برگرفته از فقه حنبلی یکی از مذاهب اسلامی است. بر اساس احکام دین اسلام، مردان در صورت تمایل مجاز به ازدواج با حداکثر چهار زن هستند. مجازات زنای محصنه در کشور سعودی، سنگسار است. مجازات قتل عمد، قاچاق مواد مخدر، عمل لواط و سرقت مسلحانه، در کشور عربستان سعودی اعدام است. بر اساس رویه معمول در عربستان سعودی، محکومان به اعدام را معمولاً سر بریدن است. اما در برخی موارد نیز محکومین به اعدام، تیرباران می‌شوند در برخی موارد مرتبط با جرایم سنگین، جسد محکومین پس از گردن‌زده‌شدن برای عبرت به صلیب کشیده (چارمیخ) می‌شود.

مطابق سنت رایج در عربستان سعودی، در مراسم عروسی و میهمانی‌ها، محل میهمانان زن و مرد از هم جُداست.

رکورد تعطیلات عید فطر در عربستان

مردم عربستان بر اساس عادت و آداب و رسوم همیشگی خود صبح روز عید فطر قهوه، چای، انواع آبمیوه‌ها و خرماها را تناول می‌کنندو پس از آن یکی از مشهورترین خوردنی‌ها که از برنج و گوشت الکبسه درست شده می‌خورند. از عادت‌های اهل مکه خوردن شیرینی المنار بعد از نماز عیدفطر است که همسرانشان تهیه کرده اند. کشور عربستان به مناسبت فرارسیدن عید فطر ۲۳ روز تعطیل است و به نوعی رکورددار تعداد روزهای تعطیلی عید فطر محسوب می‌شود.

تحصیلات و آموزش

با این که دولت سعودی دختران را از آموزش منع نکرده‌است و حتی آموزش رایگان نیز برای ایشان در نظر گرفته، حضور دختران در آموزشگاه‌ها و مدارس بسیار محدود است. بر اساس آمار رسمی دولت سعودی، ۵۵ درصد دانش‌آموزان دبستان، ۷۹ درصد دانش‌آموزان راهنمایی و ۸۱ درصد دانش‌آموزان دبیرستان پسر هستند. دیدگاه‌های سنتی در عربستان سعودی باعث شده‌است که بسیاری از دختران در سنین پایین مدرسه را ترک می‌گویند. در عربستان سعودی، مدارس و دانشگاه‌های متفاوت برای دختران و پسران وجود دارد و هیچ مدرسه مختلطی در آن جا یافت نمی‌شود. با این حال بسیاری بر این باورند که مدرسه‌ها و دانشگاه‌های مربوط به زنان از کیفیت آموزشی پایین‌تری برخوردارند. تحصیل زنان در همه رشته‌های فنی و مهندسی و نیز رشته حقوق ممنوع است.

حوزه‌های علمیه و مراکز آموزشی ـ دینی

در عربستان، چیزی به نام حوزه‌های علمیه، آن گونه که در کشورهای شیعه نشین مرسوم بوده و هست، وجود ندارد. پس از استقرار دولت عربستان سعودی(به ویژه در مرحله سوم آن به دست ملک عبدالعزیز بن سعود در سال ۱۳۵۳ هـ.) دولت تلاش بسیاری کرد تا غیر از مراکز دانشگاهی، مرکزیتی به عنوان حوزه‌های علمی‌مانند حوزه‌های علمی شیعه و یا مدارس امام خطیب (الجامعات الاسلامیه در عثمانی و جامع الأزهر در مصر) به وجود نیاید.

در واقع، حوزه‌های علمی ـ دینی عربستان، شکل دانشگاهی تکامل یافته است، به گونه‌ای که مروّج آیین و مذهب رسمی وهّابیت هم هستند. از گذشته‌های دور تاکنون، از داخل و خارج عربستان علاقه‌مندان به تحصیل در رشته‌های دینی مانند قرآن، تفسیر، حدیث، تاریخ اسلام و فقه، جذب دانشگاه‌های این کشور می‌شوند.

جامعة ام‌القری

جامعة الملک سعود

جامعة الملک عبدالعزیز

جامعة الاسلامیة فی المدینة

برای نمونه، دانشگاه اسلامی در مدینه(تأسیس در سال ۱۳۸۱ هـ.) با پنج دانشکده تخصصی و بخش‌های گوناگون وابسته، به آموزش دانشجویان در شریعت اسلامی، تبلیغ و ارشاد، اصول دین، قرآن و حدیث، حدیث و روایات شریفه، مطالعات اسلامی، زبان عربی و مانند آن می‌پردازد. فارغ‌التحصیلان این مراکز علمی به اقامه نماز جماعت در مساجد و تبلیغ مسائل شرعی و دینی در داخل و خارج عربستان مشغول می‌شوند.

دین

اسلام تنها دین رسمی در عربستان است. ساخت پرستش گاهی به غیر از مسجد در عربستان سعودی ممنوع است. در سال ۲۰۱۷ در ادامه اصلاحات اجتماعی در سعودی، توافق میان کاردینال «جان لوئیس توران» رئیس شورای گفتگوی ادیان واتیکان وابسته به پاپ و «محمد بن عبدالکریم العیسی» دبیرکل عربستانی اتحادیه جهان اسلام منعقد شد و ریاض با ساخت کلیسا در کشور عربستان موافقت کرد.

آیین رسمی کشور عربستان سعودی اسلام سلفی است. آیین‌های دیگر اهل تسنن و مذهب شیعه نیز در عربستان سعودی رواج دارند. احکام و فتواهای دینی در عربستان سعودی، فرهنگ و سیاست را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هم‌اکنون عبدالعزیز بن عبدالله آل الشیخ، بالارتبه‌ترین روحانی سنی در عربستان سعودی است.

بر پایه آمارهای منتشره دولتی حدود ۸۵درصد از شهروندان سعودی سنی و از مذهب احمد بن حنبل پیروی می‌کنند و ۱۵ درصد بقیه نیز شیعیان هستند که بیشترین آنان در منطقه شرقیه عربستان سکونت دارند. اگر چه در ظاهر به فتواهای احمدبن حنبل عمل می‌شود. اما آیینی که محمدبن عبدالوهاب آن را پایه‌گذاری کرده‌است بیشتر در جامعه حاکمیت دارد.

شصت درصد جمعیت ۳۳ میلیونی عربستان سعودی، عرب‌های بومی با آیین حنبلی (از آیین‌های اهل سنت) هستند. بیش از چهار میلیون نفر در این کشور شیعه (دوازده امامی، زیدی و اسماعیلیه) هستند که این مردم بیشتر از جمعیت شیعی کشورهای کویت، قطر، یمن، عمان و امارت متحده عربی است. با وجود در اقلیت بودن شیعیان در عربستان، سکونت آنان در ناحیه استراتژیک و میدان‌ها نفتی غوار، قطیف و احساء جایگاه برتری به آنان داده‌است.

اکثر جمعیت عربستان مسلمان و بر مذهب حنبلی‌ بوده و شیعیان در اقلبت هستند. تعداد اندکی مسیحی، یهودی و مهاجران بودایی، هندو و سیک نیز در این کشور سکونت دارند.

حج

حج، عبادتی واجب و از فروع دین اسلام است. از آنجا که حج تنها در مکه انجام می‌شود، مسلمانان بسیاری برای انجام حج تمتع و حج عمره به عربستان سفر می‌کنند. براساس آمار رسمی حکومت عربستان در سال ۱۴۴۰ق (۱۳۹۷ش-۱۳۹۸ش) حدود شش میلیون و هفتصد هزار زائر غیر عربستانی در حج عمره شرکت کرده‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۶ش حدود دو میلیون و سیصد هزار زائر (عربستانی و غیر عربستانی) در حج تمتع شرکت کرده‌اند.

احزاب و جمعیت‌ها

با توجه به اینکه بر عربستان حکومت مطلقه پادشاهی حاکمیت دارد و همه امور کشور به دست شاهان رقم می‌خورد طبیعی است که احزاب و جمعیت‌های سیاسی و حتی اجتماعی جایگاهی نداشته باشند. پادشاهان این کشور با این استدلال که قرآن و سنت در جامعه رایج است اجازه تشکیل احزاب را نمی‌دهند. از سوی دیگر احزاب معمولًا برای تربیت نیروهای سیاسی و دخالت دادن آنان در سرنوشت کشور از طریق انتخابات اعلام موجودیت می‌کنند لیکن در عربستان هیچگونه انتخاباتی برگزار نمی‌شود و طبق قانون اساسی انتصاب مسئولان کشوری و لشکری در اکثر رده‌ها توسط پادشاه صورت می‌گیرد.
با این وجود از سال‌های دور برخی از احزاب اسلامی، ناسیونالیست و یا چپگرا در مقاطع مختلف در عربستان و یا خارج کشور ایجاد شده‌اند لیکن به دلیل بسته بودن محیط عربستان و نیز بهبود روابط این کشور با جهان خارج، این احزاب یا منحل شده و یا از میزان فعالیت خود کاسته‌اند.

اتحادیه خلق شبه جزیره عربستان

جبهه ملی برای آزادی عربستان

اتحادیه دموکراتیک خلق

حزب بعث

از مهمترین احزاب و جمعیت‌های چپ‌گرا و ناسیونالیست، سازمان انقلاب اسلامی شبه جزیره عربستان، حزب ا... حجاز مهمترین گروه‌های شیعه و جنبش اخوان بزرگترین گروه سنی بوده‌اند که از دهه 70 در عربستان ظاهر شده‌اند.

بعد از جنگ عراق و کویت یک گروه کمیته دفاع از حقوق قانونی نیز در عربستان تأسیس شد که با عکس‌العمل شدید دولت عربستان مواجه شد. دو سال بعد این گروه دچار انشعاب شد و سعدالفقیه که سخنگوی کمیته را داشت جنبش اصلاح اسلامی را در خارج ایجاد کرد که هم اکنون بارزترین معارض دولت سعودی به شمار می‌رود و در لندن فعالیت دارد.

وهابیت

وهابیت جنبشی مذهبی است که محمد بن عبدالوهاب در قرن هجدهم در نجد عربستان بنیان گذاشت و از سال ۱۷۴۴ مورد پذیرش خاندان سعودی قرار گرفت. دیدگاه وهابی به یک پالایش اساسی در اسلام معتقد است و زیارت قبور و تقدیس برخی افراد را دلالتی بر شرک می‌داند. وهابیت هدف خود را بازگشت به آموزه‌های اصیل در قرآن و حدیث (سنت پیامبر) می‌داند و با هر نوع بدعتی مخالفت می‌کند. وهابیت از نظر ایدئولوژیکی پیرو اعتقادات ابن تیمیه و از نظر فقهی پیرو مذهب حنبلی است.

وهابیت الهام‌بخش بسیاری از جنبش‌های مذهبی جهان اسلام از هند و سوماترا تا سودان و شمال آفریقا بوده‌است و بر جنبش طالبان در افغانستان و برخی جنبش‌های اسلامی دیگر قرن بیستم هم تأثیر گذاشته‌است.

گروه داعش یکی از گروه‌هایی است که با عقاید وهابی فعالیت می‌کند.

چهرهای سرشناس و معرف

ابن غنّام

اِبْن‌ِ غَنّام‌، حسین‌ بن‌ ابى‌‌بکر بن‌ غنام‌ مورخ‌، فقیه‌، ادیب‌ و از مشایخ‌ وهابى‌ است که در احساء متولد شده و برای تحصیل به درعیه رفتو از جمله شاگردان محمد بن عبدالوهاب قرار گرفت. وی استاد دو تن از نوادگان محمد بن عبدالوهاب است.

اسامه بن لادن

اسامه بن‌لادن نیز مانند اغلب چهره‌های بارز و تأثیرگذار جهان، زندگی پر فراز و نشیبی داشت. او از نخستین سال‌های جوانی، برخلاف سایر برادران و هم‌سالان خود و علی‌رغم بهره‌مندی از ثروتی بزرگ، زندگی سخت و زاهدانه‌ای را در مسیر اهداف بزرگ خویش انتخاب کرد. اما متأسفانه زحمات بن‌لادن، آنگونه که او انتظار داشت، به بار ننشست و برخلاف خواسته‌های او، اقداماتش نه‌تنها ضربه‌ای به قدرت ایالات متحده وارد نساخت، بلکه نفوذ مضاعف آمریکا و بیشتر شدن پایگاه‌های نظامی او در کشورهای اسلامی را در پی داشت.

ابراهیم سلیمان الربیش

وی در سال 1979در عربستان به دنیا آمد. متولد شهر بریده، متاهل و دارای سه فرزند می‌باشد. الربیش مراحل ابتدایی تحصیل را در همان بریده سپری کرد و در معهد علمی فارغ‌التحصیل شد بعدها و در رشته شریعت اسلامی از دانشگاه محمد بن سعود در شهر قصیم مدرک کارشناسی گرفت.

فارس آل شویل الزهرانی

آل شویلفارس أحمد جمعان آل شویل الزهرانی ملقب بـه أبوجندل الأزدی یکی از اولین تئوریسین‌های گروه تروریستی القاعده در عربستان بود.

عبدالعزیز بن صالح الجربوع

عبدالعزیز بن صالح الجربوعاو از شاگردان عبدالعزیز بن باز، عبدالله بن جبرین و محمد بن عثیمین است. تالیفات او در خدمت ترویج اندیشه سلفیه جهادی و مورد حمایت تکفیری‌ها می‌باشد.

ناصر بن حمد الفهد

او متولد1388 ق در شهر ریاض است که در دانشکده شریعت دانشگاه امام محمد بن سعود درس خوانده است. او به دلیل اعتراضاتی که نسبت به مساله حاکمیت سعودی ابراز کرد زندانی شد.

سلطان بن بجاد العتیبی

او یک سلفی تکفیری است. یکی از کتاب‌های او به نام «الأدلة الساطعة وَ البراهین الواضحة فی تحریم العسکریة المعاصر أو رسالة إلى عسکری» است. او در این کتاب به شرک یا تحریم یا بدعی بودن نظامی‌گری و قوانین حاکم بر آن حکم کرده است.

محمد بن عبدالله القحطانی

جهیمان در سال ۱۹۷۸ شروع به نوشتن رساله اشراط الساعه کرد. در این رساله او به احادیث فتن و اشراط الساعه و ظهور مهدی می‌پردازد. از اوائل ۱۹۷۷ بود که ایده ظهور مهدی در ابتدای قرن پانزدهم هجری به ذهن جهیمان العتیبی و محمد بن عبدالله سیطره پیدا کرد و جماعت به این نتیجه رسید که محمد بن عبدالله همان مهدی منتظر است.

احمد بن عمرالحازمی

احمد بن عمر بن مساعى الحازمی یا احمد الحازمی، متولد مکه، رهبر جریان فکری حازمیة است که از جمله اساتید علوم شرعی و متخصص در زبان عربی دانشگاه مکه است. او فردی است که با تفکرات تند خود موجب شکاف و انشقاق درون داعش شده است. تکفراتی که او را در مقابل جریان بن علی قرار داده است. هواداران حازمی، پیروان بنعلی را به کفر، جهمیه و مرجئه بودن متهم کردند و پیروان بنعلی هوادارن حازمی را به تندوری و پیروی از مرام خوارج متهم می‌کردند.

جهیمان العتیبی

جهیمان بن محمد بن سیف العتیبی در سال ۱۹۳۸ در جنوب قصیم در یکی از هجرهای اخوان به نام هجر ساجر متولد شد. این هجر در سال ۱۹۱۳ تشکیل شده بود.

بن باز

عبدالعزیز بن عبدالله بن‌باز، در چهاردهم ماه ذی الحجه سال 1330ق، در شهر ریاض عربستان و در خانواده‌ای اهل‌علم به دنیا آمد.

محمد بن صالح بن عثیمین

محمد بن صالح بن محمد عثیمین المقبل الوهیبی التمیمی معروف به ابن عثیمین متولد 1347هـ و متوفای 1421هـ یکی از معروفترین نظریه پردازان و رهبران فکری سلفی وهابی است. از مهمترین اساتید وی عبدالرحمن ناصرالسعدی صاحب تفسیر السعدی، عبدالعزیز بن باز مفتی اعظم عربستان و محمد امین شنقیطی صاحب تفسیر اضواء البیان است که همگی مروج افکار تکفیری وهابیت هستند.

محمد بن ابراهیم بن عبداللطیف آل الشیخ

محمد بن ابراهیم بن عبداللطیف آل الشیخ متولد سال 1311هـ و متوفای سال 1389هـ است. علمای زیادی نزد وی شاگردی کرده‌اند که عبدالعزیز بن باز یکی از چهره‌های سرشناس وهابیت، از مهمترین آنان می‌باشند. وی اولین مفتی اعظم و قاضی القضاة عربستان سعودی در دوره سوم بوده و در کنار این کارها مسئولیت‌های دیگری برعهده داشت که برخی از آنها عبارتند از: مدرس در مدارس دینی عربستان، رئیس دانشگاه مدینه، رئیس مجلس رابطه العالم الاسلامی، رئیس تعلیم دختران در عربستان سعودی، موسس کتابخانه عمومی سعودی در ریاض.

ربیع بن هادی محمد عمیر المدخلی

ربیع بن هادی محمد عمیر المدخلی متولد سال 1351هـ ق، در قید حیات و از چهره‌های معروف علمای درباری عربستان است. ربیع بن هادی بارزترین شاگرد محمد امان جامی است از دیگر اساتید وی عبدالعزیز بن باز مفتی اعظم عربستان، محمد ناصرالدین البانی محدث مشهور وهابی‌ها و محمد امین شنقیطی صاحب تفسیر اضواء البیان است.

محمدبن عبدالوهاب

محمد بن عبدالوهاب در سال 1115ق. 1081ش. در خانوادهی اهل علم در شهر «عیینه» به دنیا آمد. پدرش شیخ عبدالوهاب، از قفیهان حنبلی و قاضی شهر بود عیینه در منطقه ی «نجد» قرار دارد ـ نجد از نظر لغوی به معنی منطقه ی بلند است ـ و حجهز، همچون حائلی، آن را از تهامه جدا می‌کند.

جنبش اسلامی عربستان

عربستان به این دلیل که زادگاه دین مقدس اسلام محسوب می‌گردد، دگرگونی‌های زیادی در آن واقع شده و جنبش اسلامی عربستان و اندیشه‌های بسیاری در این سرزمین رشد و پس از آن به دورترین نقاط عالم پراکنده گردیده‌اند. از آن جمله از جنبش وهابیت می‌توان نام برد.
این جنبش در قرن هجدهم میلادی پس از زوال ترکان عثمانی در عربستان با دعوت «محمد بن عبدالوهاب» به وجود آمد. «عبدالوهاب» در نجد متولد شد و از همان کودکی باورهای مردم را زشت می‌پنداشت و مسخره می‌کرد. او به خاطر مخالفت با باورهای مردم نجد، به کشورهای عراق، ایران و شام مسافرت کرد و مدت‌ها در این کشورها ماندگار شد. با تمام این سختی‌ها، دست از باورهای خرافی خود برنداشت و سرانجام پس از درگذشت پدرش ـ که مخالف عقاید او بود ـ به عربستان برگشت و در سال 1153 آشکارا به تبلیغ دیدگاه‌هایش پرداخت. اصول کلی دعوت او، بنابر ادعایش، مبارزه با نوآوری و خرافه در اسلام و بازگشت به سنت‌های واقعی آن بود.
«محمد بن عبدالوهاب» که جنبش وهابیت را پایه ریزی کرد، پیرو باورهای تند «ابن حنبل» و «ابن تیمیه» بود و خود را پیرو قرآن و سنت قلمداد می‌کرد و بسیاری از باورهای اسلامی و حتی تفاسیر و زیارت قبر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را قبول نداشت و به عنوان بدعت رد می‌کرد. «علاوه بر این، او مشروعیت سلاطین عثمانی را منکر شد و در راه طرفداری شدید از عقاید و اعمال پیامبر وعظ می‌کرد. او استفاده از تسبیح، تنباکو، شراب و اجناس لوکس و زیارت اماکن مقدس (زیارتگاه‌ها) را ممنوع اعلام کرد. پیروان شیخ با توجه به تأکید کلی او بر یگانگی مطلق خدا، موحدین نامیده می‌شدند و در خارج از عربستان نیز به وهابی‌ها معروفند.»

جریانات و سازمان‌های شیعی

جنبش مبلغان طلایه‌دار در قطیف

این جنبش در دهه ۱۳۹۰ق (۱۹۷۰م) در کویت و با حمایت آیت‌ الله سید محمد شیرازی و متأثر از اندیشه‌های وی و به ریاست محمدتقی مدرسی کار خود را آغاز کرد. شاخه‌این جنبش در قطیف به رهبری شیخ صفار و شیخ توفیق السیف فعالیت خود را در منطقه قطیف آغاز کرد. آنها به پخش کتاب، نشریه و نوارهای صوتی آیت‌ الله شیرازی اقدام می‌نمودند و به دنبال ایجاد تغییرات در وضعیت شیعیان بودند.

سازمان انقلاب اسلامی

جنبش مبلغان طلایه‌دار در قطیف اندکی پس از آغاز فعالیت، کار خود را در قالب یک سازمان جدید به نام سازمان انقلاب اسلامی ادامه داد. این سازمان به جای حمایت از خشونت، خواستار تعلیم و آگاهی‌دادن به توده‌ها بود. این سازمان فعالیت خود را در سال ۱۳۹۵ق علنی کرد.

رهبران سازمان به سهم جوانان و زنان اعتقاد خاصی داشتند. رهبری این سازمان با شیخ صفار بود.

الحرکة الاصلاحیه

در سال ۱۴۰۸ق رهبری سازمان انقلاب اسلامی تصمیم گرفت تا پس از صدور فرمان عفو عمومی به‌وسیله پادشاه عربستان، بتدریج به کاهش تنش با رژیم سعودی اقدام کند. بدین ترتیب سازمان از یک گزینه افراطی و تهاجمی به دیدگاهی متعادل و مدرن تغییر جهت داد. این تغییر چند دلیل داشت که عبارت بودند از:

1. تغییر شرایط اجتماعی به دلیل پایان یافتن جنگ اول خلیج فارس

2. درک این نکته توسط رهبران سازمان مبنی بر این که شیعیان با توجه به جمعیتشان نمی‌توانند انقلابی موفق را به راه‌اندازند.

3. الگوگیری از نمونه ایران با واقعیت جامعه شیعی عربستان تناسب چندانی ندارد.

شیخ حسن صفار و نیروهایش حتی برای این که سازمانش متهم به جانب‌داری از حکومت ایران علیه دولت سعودی نشود، تصمیم گرفتند از ایران خارج شوند. و بعد در سال ۱۴۱۲ق. سازمان انقلاب اسلامی برای حذف لحن انقلابی و مذهبی‌اش به الحرکه الاصلاحیه تغییر نام داد و فعالیت‌های خود را در قالب‌هایی مسالمت‌ جویانه در داخل و خارج عربستان پی‌گیری نمود. نتیجه این اقدام و تغییرات شرایط منطقه‌ای این شد که دولت سعودی حاضر به گفت‌وگو با نمایندگان جنبش شد.

حزب‌الله عربستان

این گروه در سال ۱۴۰۷ق به دست تنی چند از روحانیان مشهور، از جمله شیخ‌هاشم الشکوس، شیخ عبدالرحمن الجُبیل و عبدالجلیل الما، تأسیس شد. حزب‌الله نسبت به مذاکرات با دولت سعودی مخالفت شدیدی نشان داد و تأکید کرد.

باورهای اصلی حزب

1. حکومت سعودی نماینده همه جمعیت عربستان نیست.

2. این حکومت واجد شرایط حکومت بر این کشور نیست.

3. دولت سعودی، فاسد و دروغگوست.

4. اینکه کل جمعیت عربستان، به‌ویژه شیعیان، باید با یکدیگر همکاری، و روابط خود را تقویت کنند و هوشیارانه برنامه‌های رژیم را زیر نظر بگیرند.

به اعتقاد گروه حزب‌الله حکومت به تعهداتش پای بند نخواهد بود و پیش از آنکه مخالفان از فشار خود بکاهند دولت باید حسن نیت خود را اثبات کند.

سنت‌گرایان

این گروه کوچک‌ترین گروه‌بندی سیاسی اسلامی شیعیان عربستان است. آنها متشکل از تعداد معدودی از روحانیان مستقل هستند که فاقد هرگونه سازمان دهی اصولی‌اند. جناح محافظه کار در واقع مجموعه‌ای از فتاوای مذهبی صادر شده از سوی سیدابوالقاسم خویی، مرجع عالی‌قدر شیعه در نجف، را دستاویز خود قرار داده بودند، اینها معتقدند که جامعه شیعی در کل باید از سیاست ملی دوری کند و فقط بر امور جامعه شیعی متمرکز گردد.

شیعیان لیبرال

شیعیان لیبرال سکولار، به همان میزان همتایان سنی خود، اقلیتی تقریباً کوچک در جامعه شیعی هستند. گرچه از میان آنها برخی همچون نبیل الخنیزی توجه‌های ملی و بین‌المللی را به خود جلب کرده‌اند، به‌طور کلی از نفوذ حاشیه‌ای برخوردارند.

روحانیون شیعه

شیخ نمر باقر النمر

نمر باقر النمر (زاده ۱۳۷۹ق) مشهور به شیخ نمر، عالم شیعه در عربستان است. شیخ نمر منتقد سیاست‌های حکومت سعودی بود و بارها بازداشت شد. او به اتهام محاربه، داشتن عقاید انحرافی، خودداری از تبعیت نسبت به حکومت، تشویق به سرنگونی نظام سیاسی، تشویق به ترور اتباع خارجی مستقر در کشور و... از تابستان ۲۰۱۲م به زندان افتاد و ۱ آذر ۱۳۹۳ش (۲۲ نوامبر ۲۰۱۴م)، محکوم به اعدام شد. صدور حکم اعدام برای شیخ نمر، واکنش‌ها و مخالفت‌های گسترده‌ای از سوی محافل حقوق بشری و شیعیان سراسر جهان در پی داشت. با وجود تمامی مخالفتها، سرانجام این روحانی در ۱۲ دی ۱۳۹۴ اعدام شد.

محمد علی عمری

محمد علی عَمْری (۱۳۲۷-۱۴۴۷ ق) شخصیت‌ برجسته دینی اجتماعی شیعی در مدینه منوّره عربستان بود. گفته شده نسب او به عثمان بن سعید عمری نایب امام زمان(ع) می‌رسد. دامنه تاثیر دینی و اجتماعی او را تا شهرهای جده و مکه نیز دانسته‌اند. نفوذ او در میان شیعیان مدینه تا حدی بود که دولت عربستان او را عامل ارتباطی خود با جامعه شیعیان مدینه قرار داد. عمری به دفعات توسط حکومت آل سعود محکوم به زندان و اعدام شد و اعدامی نافرجام را نیز از سر گذراند. او نمایندگی مراجع تقلید شیعه در عربستان را به عهده داشت.

عبدالهادی فضلی

عبدالهادی فضلی متوفی ۱۴۳۴ه. ق، از شخصیت‌های تأثیرگذار در منطقه شرقی عربستان. او دارای تحصیلات جامع در علوم حوزوی و دانشگاهی و دارای شخصیت بارز در هر دو عرصه علمی بود. فضلی تالیفات فراوانی در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی‌دارد. او از شخصیت شهید محمد باقر صدر متأثر بود و از حامیان انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رفت.

شیخ حسن الصَفّار

متولد ۱۹۵۸م، امام جمعه قطیف و از رهبران شیعیان عربستان است. او در کشورهای مختلف از جمله عراق، ایران و کویت تحصیل و تدریس علوم حوزوی داشته است. صفار در دهه هفتاد و هشتاد میلادی چهره‌ای انقلابی بود. او در سال ۱۹۷۹م از رهبران انتفاضه شرق عربستان بود و پس از آن مجبور به ترک کشورش شد. اما در دهه آخر قرن بیستم و پس از حمله صدام به کویت، موضع‌گیری میهن‌پرستانه شیخ صفار و هم‌فکرانش، سبب ایجاد ارتباط آنان با حکومت و بازگشت آنان به کشور شد.

شیخ صفار تلاش بسیاری در وحدت و هم‌زیستی دو گروه شیعه و سلفیه انجام داده و معتقد است این نوع ارتباط می‌تواند در شناخت و درک بهتر گروه دیگر کمک کننده باشد.

در نگاه صفار شیعیان هر کشوری، بخشی از وطن خود هستند و نمی‌توان به شیعیان به عنوان جهانی مستقل و نهادی مجزا نگاه کرد. بنابراین برای بهبود اوضاع شیعیان، آنها می‌بایست از هرگونه انزوا و استقلال از جامعه و محیط پیرامون خود کناره‌گیری کنند.

شیخ نزار آل اسماعیل

مدیر مدرسه امام مهدی(عج) وابسته به جامعه اامصطفی العالمیه

سیاست‌های تبعیضی علیه شیعیان

پس از روی دادن تحولات دهه هفتاد میلادی، از جمله پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، دولت عربستان نظارت‌های سخت‌ تری بر شیعیان ساکن در منطقه الشرقیه انحام داده‌است؛ چرا که با پیروزی انقلاب ایران، برخی جنبش‌های مذهبی در شیعیان عربستان نیز شکل گرفته بود. جنبش الرسالیین الطلائع که در سال ۱۹۶۷ میلادی در عراق شکل گرفته بود، فکر و تأثیر خود را به شیعیان عربستان انتقال داد. همچنین جنبش انقلاب اسلامی در شبه‌جزیره عرب، به رهبری حسن صفار و جنبش حزب‌الله الحجاز نیز به فعالیت‌های تبلیغی خود اقدام کردند.

یکی از مهم‌ترین عوامل فشار بر شیعیان عربستان از سوی دولت مرکزی، تحریک‌های علمای وهابیت و سخنرانی‌های آن علیه شیعیان است. در گزارشی که از سوی گروه بحران‌های بین‌المللی در سپتامبر ۲۰۰۵ میلادی با عنوان مسئله شیعه در عربستان منتشر شده از غیبت نمایندگی شیعیان در پست‌های عمومی به عنوان یکی از مظاهر تبعیض اشاره شده‌است. نه تنها هیچ فرد شیعی به عنوان وزیر یا عضو نظام پادشاهی انتخاب نمی‌شود که استخدام شیعیان در شغل‌هایی مثل نیروهای مسلح، نیروهای گارد، دستگاه امنیتی، شرکت هواپیمایی و پست‌های مدیریتی در شرکت‌های نفتی ممنوع است.

سازمان کنفرانس اسلامی

سازمان کنفرانس اسلامی در سال 1969 میلادی مطابق با سال 1389 ه. ق و پس از به آتش کشیدن مسجدالاقصی از سوی صهیونیسمها توسط کشورهای اسلامی تشکیل گردید.

اولین هدف از تشکیل این سازمان فرو نشاندن احساسات برانگیخته شده مسلمانان در سراسر جهان در قبال این جنایت صهیونیسمها بود. مقر دائمی سازمان کنفرانس اسلامی در بندر جده عربستان‌سعودی است و 57 کشور اسلامی در آن عضویت دارند. به دلیل اینکه بیشترین هزینه این سازمان توسط عربستان تأمین می‌شود به همین میزان تأثیرات دیدگاه‌های دولت ریاض بر مواضع این سازمان بیشتر از اعضای دیگر می‌باشد. نهاد اقتصادی سازمان کنفرانس اسلامی بانک توسعه اسلامی می‌باشد کهکی ازاهداف اصلی آن کمک به‌ایجاد تأسیسات زیربنایی کشورهای عضو است.

روابط ایران و عربستان سعودی

با پیروزی انقلاب ایران، آیت‌الله خمینی، از مردم کشورهای عربی خواستند تا علیه پادشاهان مورد حمایت آمریکا قیام کنند. این اقدام با واکنش کشورهای عربی به‌خصوص عربستان سعودی همراه بود و منجر به حمایت عربستان سعودی از عراق در جنگ با ایران شد.

حمایت عربستان از صدام حسین در جنگ ایران و عراق و حمایت ایران از حوثی‌ها در جنگ داخلی یمن نمونه‌ای از این اختلافات و درگیری‌ها است. در جنگ داخلی سوریه، ایران با کمک‌های نظامی و مالی خود، در کنار روسیه از حامیان دولت بشار اسد بود. در حالی که عربستان سعودی از نیروهای شورشی ضد دولت حمایت می‌کرد. هر دو کشور یکدیگر را به حمایت از تروریسم متهم می‌کنند.

جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی از ژانویه ۲۰۱۶، پس از واقعه حمله به سفارت عربستان در تهران هیچگونه روابط دیپلماتیک ندارند. این حمله در شنبه ۱۲ دی ۱۳۹۴ بعد از اعدام شیخ نمر باقر النمر، روحانی مخالف دولت عربستان صورت گرفت. وزارت کشور عربستان گفته‌است وی در میان ۴۷ نفری است که به اتهام ارتکاب جرائم تروریستی اعدام شده‌اند.

پس از انتشار خبر اعدام وی در کشورهای عربستان، بحرین و ایران تظاهراتی علیه دولت عربستان انجام شد. معترضان در مشهد، پرچم عربستان را از ساختمان کنسولگری این کشور پایین کشیده‌اند. عده‌ای از معترضان مواد آتش‌زا به ساختمان کنسولگری عربستان پرتاب کرده‌اند. در تهران نیز از ساعت ۲۲ شب تجمع در مقابل سفارت انجام شد که عده‌ای از این تجمع کنندها وارد ساختمان سفارت شدند، پرچم عربستان را پایین آوردند و سفارت را به آتش کشیدند. خبرگزاری‌های نزدیک به دولت جمهوری اسلامی از حمله کنندگان به سفارت عربستان با نام «عده‌ای خودسر» یاد کردند.