مقام ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۳۰

مقام ابراهیم(علیه‌السلام) سنگی است در مسجدالحرام کنار کعبه که می‌گویند حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) بر روی آن ایستاد و خانۀ کعبه را ساخت. هم‌چنین گفته‌اند او روی این سنگ مردم را به حج فراخواند. به‌گفته تاریخ‌نگاران مسلمان سنگ به قدرت خدا نرم شد و جای دو پای حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) در آن باقی ماند. مقام ابراهیم هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلایی‌رنگ در کنار کعبه قرار گرفته است و با شاذَروان کعبه یازده متر فاصله دارد. قرآن از مقام ابراهیم به عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا یاد کرده و به مسلمانان سفارش کرده است که در این جایگاه نماز بخوانند. در روایات هم مقام ابراهیم سنگی بهشتی دانسته شده است. در فقه اسلامی واجب است طواف واجب در محدوده بین کعبه و مقام ابراهیم انجام شود و نماز طواف پشت مقام ابراهیم خوانده شود. برپایه روایات دعاخواندن نزد مقام ابراهیم مستحب است.

تاریخچه مقام ابراهیم

بر اساس روایات، پس از اینکه خداوند به ابراهیم(علیه‌السلام) امر فرمود مردم را برای انجام حج فراخوانَد، ایشان بر روی این سنگ قرار گرفته و امر الهی را انجام داد و جای پای وی در سنگ ماند^[۱]. در نقلی دیگر، اثر پاها به هنگام ساخت قسمت‌های بالای دیوار کعبه که ابراهیم (علیه‌السلام) بر روی این سنگ می‌ایستاد ایجاد شده است^[۲].

این سنگ در کنار حَجَرُ الْاَسوَد از سنگ‌های مقدس و بهشتی دانسته شده^[۳]. حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) و اسماعیل(علیه‌السلام) در حالی به نماز می‌ایستادند که این سنگ مابین آنها و کعبه قرار می‌گرفت. رسول خدا(صلی الله علیه) نیز در مکه به همین کیفیت نماز می‌خواندند^[۴].

بر اساس منابع تاریخی، تا زمان خلیفه دوم این سنگ بر روی زمین قرار داشت. در زمان وی جاری شدن سیلی که «اُمِّ اَشهَل» نام گرفت این سنگ را تا مسافت زیادی جابجا کرد و خلیفه برای سنگ، پایه‌ای در جای قبلی خود ساخت^[۵]. در قرن دوم هجری سنگ مقام که از چندجا شکسته شده بود را با نقره به هم متصل نموده و روکشی از طلا برای آن قرار دادند. بعدها برای حفاظت بیشتر، گنبدی با چهار پنجره از آهن بر روی آن ساختند.

تا سال ۱۳۴۶ شمسی ساختمانی چوبی به ابعاد ۳ در ۶ متر بر روی مقام وجود داشت که برای طواف‌کنندگان ایجاد زحمت می‌کرد. دولت سعودی تصمیم داشت مقام را به نزدیکی باب بنی شیبه منتقل کند اما به دلیل مخالفت عمومی عالمان مسلمان، جای مقام ابراهیم تغییر نکرد و استوانه فلزی طلایی رنگی بر روی آن قرار گرفت^[۶]. از شیشه‌های اطراف این استوانه می‌توان سنگ مقام و جای پاها که هم اکنون با نقره پوشانده شده را مشاهده کرد^[۷]. مقام ابراهیم حدود ۱۳ متر از کعبه فاصله دارد.

جهت جغرافیایی ایران به سمت قبله نیز به گونه‌ای است که نمازگزاران رو به مقامْ نماز می‌خوانند^[۸].

مقام ابراهیم، سنگی در مسجدالحرام

«مقام ابراهیم» نام سنگی است که در مسجدالحرام کنار کعبه قرار گرفته است^[۹]. این سنگ هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلایی‌رنگ جای گرفته است^[۱۰].

درخصوص علت نام‌گذاری این سنگ به مقام ابراهیم دیدگاه‌های متفاوتی هست: برخی علتش را آن دانسته‌اند که حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) هنگام ساخت کعبه بر آن می‌ایستاد و دیوارهای کعبه را بالا می‌برد^[۱۱]. گروهی گفته‌اند هنگامی که ساختن خانه کعبه توسط ابراهیم(علیه‌السلام) پایان یافت، جبرئیل فرود آمد و مناسک حج را به او آموخت، آنگاه ابراهیم روی این سنگ رفت و گفت: ‌ای مردم، پروردگارتان را پاسخ گویید^[۱۲].

کسانی هم علت نام‌گذاری را آن دانسته‌اند که زمانی که ابراهیم برای دیدار فرزندش اسماعیل آمد و او را نیافت، همسر اسماعیل به‌عنوان ادای احترام، از ابراهیم خواست اجازه دهد تا سر او را بشوید. او نیز اجازه داد و در حالی که سوار بر مرکب بود، همسر اسماعیل این سنگ را زیر پای او قرار داد و سر او را شست^[۱۳].

مقام ابراهیم در قرآن

در دو آیه از قرآن کریم به مقام ابراهیم اشاره شده است و آن را از نشانه‌های آشکار خداوند بر روی زمین دانسته و مسلمانان را دعوت به نماز در این جایگاه می‌کند:

وَاتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی ^{[بقره–۱۲۵]}‎ (و از مقام ابراهیم، نمازگاهی برای خود اختیار کنید.) فِیهِ آیاتٌ بَینَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً ^{[آل‌عمران–۹۷]}‎ (در آن (مکه)، نشانه‌هایی روشن است [از جمله‌] مقام ابراهیم است؛ و هر که وارد آن شود در امان است.)

نماز طواف

قبله قرار دادن مقام، از زمان ابراهیم و اسماعیل تا زمان پیامبر(صلی الله علیه) سابقه دارد^[۱۴]. و قرآن نیز مسلمانان را دعوت به نماز در این جایگاه می‌کند^[۱۵].

بر اساس فقه شیعه، نماز طواف واجب (طواف زیارت و طواف نساء) پشت مقام ابراهیم و در نزدیکی آن خوانده می‌شود^[۱۶]. در مورد کسانی که به دلیل عذری در طبقه دوم مسجد‌الحرام طواف می‌کنند ولی می‌توانند نماز را در صحن مسجد و پشت مقام ابراهیم بخوانند اختلاف فتوا وجود دارد^[۱۷]. نماز طواف مستحبی را هرکجای مسجدالحرام می‌توان به جای آورد.

آیا جای پای حضرت ابراهیم حقیقی و معتبر است

خداوند در آیه 97 سوره آل عمران درباره کعبه و مسجدالحرام می‌فرماید: در آن نشانه‌های روشن از جمله مقام ابراهیم است. و هر کس داخل آن (خانه خدا) شود در امان خواهد بود. حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) در خطبه 192 نهج‌البلاغه به بعضی از این نشانه اشاراتی دارند از جمله اینکه: (آیا مشاهده نمی‌کنید که همانا خداوند انسان‌های پیشین از آدم تا آیندگان این جهان را با سنگ‌هایی در مکه آزمایش کرد که نه زیان می‌رسانند و نه نفعی دارند... این سنگ‌ها را خانه محترم خود قرار داده و آن را عامل پایداری مردم گردانید.

سپس آدم(علیه‌السلام) و فرزندانش را فرمان داد که به سوی کعبه برگردند و آن را اجتماع و سرمنزل مقصود و بار اندازشان گردانند تا مردم با عشق قلب‌ها به سرعت از میان فلات و دشت‌های دور و از درون شهرها، روستاها، دره‌های عمیق و جزایر از هم پراکنده دریاها به مکه روی آورند شانه‌های خود را بجنبانند و گرداگرد کعبه لااله الاالله بر زبان جاری سازند و در اطراف خانه طواف کنند و با موهای آشفته و با بدن‌های پر گرد و غبار در حرکت باشند. لباس‌های خود را که نشانه شخصیت هر فرد است در آورند و با اصلاح نکردن موهای سر قیافه خود را تغییر دهند که آزمونی بزرگ و امتحانی سخت و آزمایشی آشکار است برای پاکسازی و خالص شدن که خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به بهشت قرار داد.) مقام ابراهیم جای پای حضرت ابراهیم است محلی که برای بنای خانه کعبه آن حضرت ایستاده و سنگ بنیان توحید را بنا نهاده است.

«فیه آیات بینات»، ضمیر «ها» در «فیه» به بیت برمیگردد، یعنی در بیت‌الحرام دلالت‌های واضح و روشنی وجود دارد. و مفسرین درباره آیات بینات می‌گویند: منظور از آیات، مقام ابراهیم، حجرالاسود، ارکان بیت، امن بودن آن، حج کردن و ازدحام مردم در آنجاست و..^[۱۸].» و در اصول کافی و تفسیر عیاشی آمده است، از حضرت صادق(علیه‌السلام) درباره آیات بینات سؤال شد، فرمود مقام ابراهیم، حجرالاسود، و حجر اسماعیل می‌باشد^[۱۹].

مقام ابراهیم، اثر قدم‌های حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) در سنگی است که هنگام بالا بردن و ساختن دیوار کعبه روی آن ایستاده است که معجزه و آیه و نشانه است. هر چند گودی حدود ده سانتی‌متری امروزی نتیجه دست مالیدن به جهت تبرک به آن سنگ پیدا شده است.

خلاصه اینکه از میان این نشانه‌های روشن بیت، مقام ابراهیم است و آن محلی است که؛

در آن ابراهیم(علیه‌السلام) ایستاد به خاطر بنای کعبه،
به خاطر انجام مراسم حج،
برای دعوت عمومی مردم برای انجام مراسم دیگر^[۲۰].

درباره مقام ابراهیم، جای اصلی آن و تغییری که در آن داده شده چند قول هست. این اقوال را می‌توان به این صورت خلاصه کرد:

قول اول

جای اصلی مقام ابراهیم(علیه‌السلام) کنار دیوار کعبه بود. اهل جاهلیت آن را به جای کنونی منتقل کردند. پیامبر اسلام دوباره آن را به کنار دیوار منتقل کرد و عمر بن خطاب، آن را دوباره به جای کنونی منتقل کرد. این قول، از روایات شیعه به دست می‌آید. در کتاب «الکعبه والحج فی العصور المختلفه»، ابوالقاسم زین‌العابدین، ص 171، به این قول اشاره کرده و آورده است: یکی از اقوال این است که حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) مقام ابراهیم را به کعبه چسبانده بود و عمر بن خطاب از آنجا به جای کنونی منتقل کرده است.

قول دوم

جای اصلی مقام ابراهیم، جای کنونی بود، در جاهلیت از ترس سیل آن را به دیوار چسباندند و در عهد پیامبر و ابوبکر به این صورت مانده بود ولی عمر بن خطاب آن را به جای کنونی که جای اصلی آن بود، منتقل کرد. ابوالقاسم زین‌العابدین به این هم اشاره کرده است.

قول سوم

جای اصلی مقام ابراهیم همین جای فعلی بود، در جاهلیت، در عهد پیامبر، در عهد ابی‌بکر و در عهد عمر هم در همین جا بود. سیل آمد و مقام را برد و مردم مقام را روبروی در کعبه گذاشتند و عمر بن خطاب به جای اصلی برگردانید. ابوالقاسم زین‌العابدین این قول را هم آورده است.

قول چهارم

سیل ام نهشل مقام ابراهیم را برد. مردم مقام را به دیوار کعبه چسباندند و عمر آن را به جای اصلی که همین جای کنونی است برگردانید.

قول پنجم

مقام ابراهیم، بین در کعبه و مصلای آدم بود. پیامبر آن را به جای کنونی منتقل کرد. در ایام حکومت عمر بن خطاب سیل آن را برد. مردم آن را به دیوار کعبه چسباندند و عمر آن را به جایی که پیامبر در نظر گرفته بود آورد.

قول ششم

ابوالقاسم قول دیگری به این صورت آورده است که مقام ابراهیم را حضرت ابراهیم به دیوار چسبانده بود و پیامبر اسلام به جای کنونی تغییر داد^[۲۱]. صاحب جواهر هم روایتی از پسران غبسه و عرویه آورده که طبق آن کسی که مقام ابراهیم را در جای کنونی قرار داده، خود پیامبر اسلام است^[۲۲]. این قول‌ها جز قول اول، همه از روایات اهل سنت به دست می‌آید. امام باقر(علیه‌السلام) یا امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: در عصر رسول خدا مردم به دور کعبه و مقام ابراهیم طواف می‌کردند ولی شما الان بین مقام ابراهیم و کعبه طواف می‌کنید. امام اضافه کرد: «حد طواف در آن زمان و در این زمان یکی است و این حد عبارت است از جایی که مقام ابراهیم الان در آن است تا کعبه».

پانویس

↑ صدوق، علل الشرایع، مکتبة الداوری، ص۴۲۳
↑ ازرقی، اخبار مکه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۹؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ج۱، ص۳۹۵
↑ طبرسی، مجمع البیان، بیروت، ‌دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۳؛ ازرقی، اخبار مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ ق. ، ج۲، ص۲۹
↑ طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۳؛ ازرقی، اخبار مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق. ، ج۲، ص۲۹
↑ اخبار مکه، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران، چاپ و نشر بنیاد مستضعفان، ۱۳۶۸ه. ش. ج۲، ص۳۲۷
↑ التاریخ القویم، ج۴، ص۵۲
↑ سائد بکداش، فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، صص۱۰۵-۱۰۴
↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۰
↑ مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ تفسیر طبری، ج٢، ص۵۳٧؛ تفسیر فخر رازی، ج۴، ص۵۲؛ الاساس فی التفسیر، ج١، ص۲۶۸
↑ فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵
↑ ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨
↑ صحیح بخاری، ج۶، ص٣٩٨
↑ سیره حلبی، ج١، ص۱۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج٢، ص۱۶۹
↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳
↑ سوره بقره، آیه ۱۲۵
↑ مناسک حج، م۷۹۶
↑ مناسک حج، م۲/۸۰۰
↑ مجمع البیان، طبرسى، ج 2 از مجلد 1، ص 798 و المیزان، علامه طباطبائى، ج 3، ص 389
↑ مجمع البیان، طبرسى، ج 2 از مجلد 1، ص 798 و المیزان، علامه طباطبائى، ج 3، ص 389
↑ تفسیر نمونه، ج3، ص15، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص99
↑ الکعبه والحج فی العصور المختلفه، ص 171
↑ جواهر، ج 19، ص 296

[1] صدوق، علل الشرایع، مکتبة الداوری، ص۴۲۳

[2] ازرقی، اخبار مکه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۹؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ج۱، ص۳۹۵

[3] طبرسی، مجمع البیان، بیروت، ‌دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۳؛ ازرقی، اخبار مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ ق. ، ج۲، ص۲۹

[4] طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۳؛ ازرقی، اخبار مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق. ، ج۲، ص۲۹

[5] اخبار مکه، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران، چاپ و نشر بنیاد مستضعفان، ۱۳۶۸ه. ش. ج۲، ص۳۲۷

[6] التاریخ القویم، ج۴، ص۵۲

[7] سائد بکداش، فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، صص۱۰۵-۱۰۴

[8] جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۰

[9] مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ تفسیر طبری، ج٢، ص۵۳٧؛ تفسیر فخر رازی، ج۴، ص۵۲؛ الاساس فی التفسیر، ج١، ص۲۶۸

[10] فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵

[11] ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨

[12] صحیح بخاری، ج۶، ص٣٩٨

[13] سیره حلبی، ج١، ص۱۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج٢، ص۱۶۹

[14] طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳

[15] سوره بقره، آیه ۱۲۵

[16] مناسک حج، م۷۹۶

[17] مناسک حج، م۲/۸۰۰

[18] مجمع البیان، طبرسى، ج 2 از مجلد 1، ص 798 و المیزان، علامه طباطبائى، ج 3، ص 389

[19] مجمع البیان، طبرسى، ج 2 از مجلد 1، ص 798 و المیزان، علامه طباطبائى، ج 3، ص 389

[20] تفسیر نمونه، ج3، ص15، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص99

[21] الکعبه والحج فی العصور المختلفه، ص 171

[22] جواهر، ج 19، ص 296

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class="wikiInfo">[[پرونده:مقام ابراهیم.jpg |جایگزین=مقام ابراهیم|مقام ابراهیم]]
+<div class="wikiInfo">[[پرونده:مقام ابراهیم.jpg |جایگزین=مقام ابراهیم|مقام ابراهیم]]</div>
-{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
+'''مقام ابراهیم(علیه‌السلام)''' سنگی است در [[مسجدالحرام]] کنار [[کعبه]] که می‌گویند [[حضرت ابراهیم|حضرت ابراهیم(علیه‌السلام)]] بر روی آن ایستاد و خانۀ کعبه را ساخت. هم‌چنین گفته‌اند او روی این سنگ مردم را به [[حج]] فراخواند. به‌گفته تاریخ‌نگاران [[مسلمان]] سنگ به قدرت [[خدا]] نرم شد و جای دو پای حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) در آن باقی ماند.
-!نام
-!مقام ابراهیم
-|-
-|مکان
-|[[مسجدالحرام]]
-|-
-|در [[قرآن]]
-|آیه ۱۲۵ [[سوره بقره]] • آیه ۹۷ [[سوره آل عمران]]
-|-
-|وقایع مرتبط
-|[[طواف]] [[واجب]] در محدوده بین [[کعبه]] و مقام ابراهیم
-|-
-|بازسازی
-|تعمیر در زمان خلافت مهدی عباسی و متوکل عباسی
-|-
-|}
-</div>
-'''مقام ابراهیم(علیه السلام)''' سنگی است در [[مسجدالحرام]] کنار [[کعبه]] که می‌گویند [[حضرت ابراهیم|حضرت ابراهیم(علیه السلام)]] بر روی آن ایستاد و خانۀ کعبه را ساخت. همچنین گفته‌اند او روی این سنگ مردم را به [[حج]] فراخواند. به‌گفته تاریخ‌نگاران [[مسلمان]] سنگ به قدرت [[خدا]] نرم شد و جای دو پای حضرت ابراهیم(علیه السلام) در آن باقی ماند.
 مقام ابراهیم هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلایی‌رنگ در کنار کعبه قرار گرفته است و با شاذَروان کعبه یازده متر فاصله دارد.
 [[قرآن]] از مقام ابراهیم به عنوان یکی از نشانه‌های روشن خدا یاد کرده و به [[مسلمانان]] سفارش کرده است که در این جایگاه [[نماز]] بخوانند. در [[روایات]] هم مقام ابراهیم سنگی بهشتی دانسته شده است.
 در [[فقه اسلامی]] [[واجب]] است [[طواف]] واجب در محدوده بین کعبه و مقام ابراهیم انجام شود و [[نماز طواف]] پشت مقام ابراهیم خوانده شود. برپایه روایات [[دعا]]خواندن نزد مقام ابراهیم [[مستحب]] است.
 == تاریخچه مقام ابراهیم ==
-بر اساس روایات، پس از اینکه خداوند به ابراهیم(علیه السلام) امر فرمود مردم را برای انجام حج فراخوانَد، ایشان بر روی این سنگ قرار گرفته و امر الهی را انجام داد و جای پای وی در سنگ ماند. <ref>صدوق، علل الشرایع، مکتبة الداوری، ص۴۲۳</ref> در نقلی دیگر، اثر پاها به هنگام ساخت قسمت‌های بالای دیوار کعبه که ابراهیم (علیه السلام) بر روی این سنگ می‌ایستاد ایجاد شده است. <ref> ازرقی، اخبار مکه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۹؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ج۱، ص۳۹۵</ref>
+بر اساس روایات، پس از اینکه خداوند به ابراهیم(علیه‌السلام) امر فرمود مردم را برای انجام حج فراخوانَد، ایشان بر روی این سنگ قرار گرفته و امر الهی را انجام داد و جای پای وی در سنگ ماند<ref>صدوق، علل الشرایع، مکتبة الداوری، ص۴۲۳</ref>. در نقلی دیگر، اثر پاها به هنگام ساخت قسمت‌های بالای دیوار کعبه که ابراهیم (علیه‌السلام) بر روی این سنگ می‌ایستاد ایجاد شده است<ref> ازرقی، اخبار مکه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۵۹؛ نیشابوری، تفسیر غرائب القرآن، ج۱، ص۳۹۵</ref>.
-این سنگ در کنار [[حَجَرُ الْاَسوَد]] از سنگ‌های مقدس و بهشتی دانسته شده. <ref> طبرسی، مجمع البیان، بیروت، ‌دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۳؛ ازرقی، اخبار مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ ق. ، ج۲، ص۲۹</ref> حضرت ابراهیم(علیه السلام) و [[حضرت اسماعیل|اسماعیل(علیه السلام)]] در حالی به نماز می‌ایستادند که این سنگ مابین آنها و کعبه قرار می‌گرفت. [[رسول خدا(ص)]] نیز در مکه به همین کیفیت نماز می‌خواندند. <ref>طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۳؛ ازرقی، اخبار مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق. ، ج۲، ص۲۹</ref>
+این سنگ در کنار [[حجر الاسود|حَجَرُ الْاَسوَد]] از سنگ‌های مقدس و بهشتی دانسته شده<ref> طبرسی، مجمع البیان، بیروت، ‌دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۳؛ ازرقی، اخبار مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ ق. ، ج۲، ص۲۹</ref>. حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) و [[حضرت اسماعیل|اسماعیل(علیه‌السلام)]] در حالی به نماز می‌ایستادند که این سنگ مابین آنها و کعبه قرار می‌گرفت. [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه)]] نیز در مکه به همین کیفیت نماز می‌خواندند<ref>طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۲۰۳؛ ازرقی، اخبار مکه، دارالثقافه، ۱۴۰۳ق. ، ج۲، ص۲۹</ref>.
-بر اساس منابع تاریخی، تا زمان [[خلیفه دوم]] این سنگ بر روی زمین قرار داشت. در زمان وی جاری شدن سیلی که «اُمِّ اَشهَل» نام گرفت این سنگ را تا مسافت زیادی جابجا کرد و [[خلیفه]] برای سنگ، پایه‌ای در جای قبلی خود ساخت. <ref>اخبار مکه، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران، چاپ و نشر بنیاد مستضعفان، ۱۳۶۸ه. ش. ج۲، ص۳۲۷</ref> در قرن دوم هجری سنگ مقام که از چندجا شکسته شده بود را با نقره به هم متصل نموده و روکشی از طلا برای آن قرار دادند. بعدها برای حفاظت بیشتر، گنبدی با چهار پنجره از آهن بر روی آن ساختند.
+بر اساس منابع تاریخی، تا زمان [[خلیفه دوم]] این سنگ بر روی زمین قرار داشت. در زمان وی جاری شدن سیلی که «اُمِّ اَشهَل» نام گرفت این سنگ را تا مسافت زیادی جابجا کرد و [[خلیفه]] برای سنگ، پایه‌ای در جای قبلی خود ساخت<ref>اخبار مکه، ترجمه دکتر محمود مهدوی دامغانی، تهران، چاپ و نشر بنیاد مستضعفان، ۱۳۶۸ه. ش. ج۲، ص۳۲۷</ref>. در قرن دوم هجری سنگ مقام که از چندجا شکسته شده بود را با نقره به هم متصل نموده و روکشی از طلا برای آن قرار دادند. بعدها برای حفاظت بیشتر، گنبدی با چهار پنجره از آهن بر روی آن ساختند.
-تا سال ۱۳۴۶ شمسی ساختمانی چوبی به ابعاد ۳ در ۶ متر بر روی مقام وجود داشت که برای طواف‌کنندگان ایجاد زحمت می‌کرد. دولت سعودی تصمیم داشت مقام را به نزدیکی باب بنی شیبه منتقل کند اما به دلیل مخالفت عمومی عالمان مسلمان، جای مقام ابراهیم تغییر نکرد و استوانه فلزی طلایی رنگی بر روی آن قرار گرفت. <ref>التاریخ القویم، ج۴، ص۵۲</ref> از شیشه‌های اطراف این استوانه می‌توان سنگ مقام و جای پاها که هم اکنون با نقره پوشانده شده را مشاهده کرد. <ref>سائد بکداش، فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، صص۱۰۵-۱۰۴</ref> مقام ابراهیم حدود ۱۳ متر از کعبه فاصله دارد.
+تا سال ۱۳۴۶ [[شمسی]] ساختمانی چوبی به ابعاد ۳ در ۶ متر بر روی مقام وجود داشت که برای طواف‌کنندگان ایجاد زحمت می‌کرد. دولت سعودی تصمیم داشت مقام را به نزدیکی باب بنی شیبه منتقل کند اما به دلیل مخالفت عمومی عالمان مسلمان، جای مقام ابراهیم تغییر نکرد و استوانه فلزی طلایی رنگی بر روی آن قرار گرفت<ref>التاریخ القویم، ج۴، ص۵۲</ref>. از شیشه‌های اطراف این استوانه می‌توان سنگ مقام و جای پاها که هم اکنون با نقره پوشانده شده را مشاهده کرد<ref>سائد بکداش، فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، صص۱۰۵-۱۰۴</ref>. مقام ابراهیم حدود ۱۳ متر از کعبه فاصله دارد.
-جهت جغرافیایی [[ایران]] به سمت قبله نیز به گونه‌ای است که نمازگزاران رو به مقامْ نماز می‌خوانند. <ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۰</ref>
+جهت جغرافیایی [[ایران]] به سمت قبله نیز به گونه‌ای است که نمازگزاران رو به مقامْ نماز می‌خوانند<ref>جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۱۰۰</ref>.
 == مقام ابراهیم، سنگی در مسجدالحرام ==
-«مقام ابراهیم» نام سنگی است که در مسجدالحرام کنار کعبه قرار گرفته است. <ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ تفسیر طبری، ج٢، ص۵۳٧؛ تفسیر فخر رازی، ج۴، ص۵۲؛ الاساس فی التفسیر، ج١، ص۲۶۸</ref> این سنگ هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلایی‌رنگ جای گرفته است. <ref>فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵</ref>
+«مقام ابراهیم» نام سنگی است که در مسجدالحرام کنار کعبه قرار گرفته است<ref>مجمع البیان، ج١، ص٢٠٣؛ تفسیر طبری، ج٢، ص۵۳٧؛ تفسیر فخر رازی، ج۴، ص۵۲؛ الاساس فی التفسیر، ج١، ص۲۶۸</ref>. این سنگ هم‌اکنون در مقصوره‌ای طلایی‌رنگ جای گرفته است<ref>فضل الحجرالاسود و مقام ابراهیم، ص۱۰۴و۱۰۵</ref>.
-درخصوص علت نام‌گذاری این سنگ به مقام ابراهیم دیدگاه‌های متفاوتی هست: برخی علتش را آن دانسته‌اند که [[حضرت ابراهیم|حضرت ابراهیم(علیه السلام)]] هنگام ساخت کعبه بر آن می‌ایستاد و دیوارهای کعبه را بالا می‌برد. <ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨</ref> گروهی گفته‌اند هنگامی که ساختن خانه کعبه توسط [[حضرت ابراهیم|ابراهیم(علیه السلام)]] پایان یافت، [[جبرئیل]] فرود آمد و [[مناسک حج]] را به او آموخت، آنگاه ابراهیم روی این سنگ رفت و گفت: ‌ای مردم، پروردگارتان را پاسخ گویید. <ref> صحیح بخاری، ج۶، ص٣٩٨</ref>
+درخصوص علت نام‌گذاری این سنگ به مقام ابراهیم دیدگاه‌های متفاوتی هست: برخی علتش را آن دانسته‌اند که [[حضرت ابراهیم|حضرت ابراهیم(علیه‌السلام)]] هنگام ساخت کعبه بر آن می‌ایستاد و دیوارهای کعبه را بالا می‌برد<ref>ازرقی، اخبار مکه، ج٢، ص٣٢؛ صحیح بخاری، کتاب الانبیاء، ج۶، ص٣٩٨</ref>. گروهی گفته‌اند هنگامی که ساختن خانه کعبه توسط [[حضرت ابراهیم|ابراهیم(علیه‌السلام)]] پایان یافت، [[جبرئیل]] فرود آمد و [[مناسک حج]] را به او آموخت، آنگاه ابراهیم روی این سنگ رفت و گفت: ‌ای مردم، پروردگارتان را پاسخ گویید<ref> صحیح بخاری، ج۶، ص٣٩٨</ref>.
-کسانی هم علت نام‌گذاری را آن دانسته‌اند که زمانی که ابراهیم برای دیدار فرزندش [[اسماعیل]] آمد و او را نیافت، همسر اسماعیل به‌عنوان ادای احترام، از ابراهیم خواست اجازه دهد تا سر او را بشوید. او نیز اجازه داد و در حالی که سوار بر مرکب بود، همسر اسماعیل این سنگ را زیر پای او قرار داد و سر او را شست. <ref> سیره حلبی، ج١، ص۱۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج٢، ص۱۶۹</ref>
+کسانی هم علت نام‌گذاری را آن دانسته‌اند که زمانی که ابراهیم برای دیدار فرزندش [[اسماعیل]] آمد و او را نیافت، همسر اسماعیل به‌عنوان ادای احترام، از ابراهیم خواست اجازه دهد تا سر او را بشوید. او نیز اجازه داد و در حالی که سوار بر مرکب بود، همسر اسماعیل این سنگ را زیر پای او قرار داد و سر او را شست<ref> سیره حلبی، ج١، ص۱۵۷؛ تفسیر قرطبی، ج٢، ص۱۶۹</ref>.
 == مقام ابراهیم در قرآن ==
 در دو [[آیه]] از [[قرآن کریم]] به مقام ابراهیم اشاره شده است و آن را از نشانه‌های آشکار [[خداوند]] بر روی زمین دانسته و مسلمانان را دعوت به نماز در این جایگاه می‌کند:
-وَاتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی <ref> آیه ۱۲۵ سوره بقره</ref> (و از مقام ابراهیم، نمازگاهی برای خود اختیار کنید.)
+{{متن قرآن |وَاتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّی |آیه = ۱۲۵ |سوره = بقره }} (و از مقام ابراهیم، نمازگاهی برای خود اختیار کنید.)
-فِیهِ آیاتٌ بَینَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً <ref>آیه ۹۷ سوره آل عمران</ref> (در آن (مکه)، نشانه‌هایی روشن است [از جمله‌] مقام ابراهیم است؛ و هر که وارد آن شود در امان است.)
+{{متن قرآن |فِیهِ آیاتٌ بَینَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِناً |آیه = ۹۷ |سوره = آل‌عمران }} (در آن (مکه)، نشانه‌هایی روشن است [از جمله‌] مقام ابراهیم است؛ و هر که وارد آن شود در امان است.)
 == نماز طواف ==
-قبله قرار دادن مقام، از زمان ابراهیم و اسماعیل تا زمان [[پیامبر(ص)]] سابقه دارد <ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳</ref> و [[قرآن]] نیز مسلمانان را دعوت به نماز در این جایگاه می‌کند. <ref>سوره بقره، آیه ۱۲۵</ref>
+قبله قرار دادن مقام، از زمان ابراهیم و اسماعیل تا زمان پیامبر(صلی الله علیه) سابقه دارد<ref>طبرسی، مجمع البیان، ج۱، ص۲۰۳</ref>. و [[قرآن]] نیز مسلمانان را دعوت به نماز در این جایگاه می‌کند<ref>سوره بقره، آیه ۱۲۵</ref>.
-بر اساس [[فقه]] [[شیعه]]، نماز طواف واجب ([[طواف زیارت]] و [[طواف نساء]]) پشت مقام ابراهیم و در نزدیکی آن خوانده می‌شود. <ref>مناسک حج، م۷۹۶</ref> در مورد کسانی که به دلیل عذری در طبقه دوم مسجد الحرام طواف می‌کنند ولی می‌توانند نماز را در صحن [[مسجد]] و پشت مقام ابراهیم بخوانند اختلاف فتوا وجود دارد. <ref>مناسک حج، م۲/۸۰۰</ref> نماز طواف مستحبی را هرکجای مسجدالحرام می‌توان به جای آورد.
+بر اساس [[فقه]] [[شیعه]]، نماز طواف واجب ([[طواف زیارت]] و [[طواف نساء]]) پشت مقام ابراهیم و در نزدیکی آن خوانده می‌شود<ref>مناسک حج، م۷۹۶</ref>. در مورد کسانی که به دلیل عذری در طبقه دوم [[مسجد‌ الحرام|مسجد‌الحرام]] طواف می‌کنند ولی می‌توانند نماز را در صحن [[مسجد]] و پشت مقام ابراهیم بخوانند اختلاف فتوا وجود دارد<ref>مناسک حج، م۲/۸۰۰</ref>. نماز طواف مستحبی را هرکجای مسجدالحرام می‌توان به جای آورد.
-== آیا جای پای حضرت ابراهیم حقیقی و معتبراست ==
+== آیا جای پای حضرت ابراهیم حقیقی و معتبر است==
-[[خداوند]] در آیه 97 سوره آل عمران درباره کعبه و مسجدالحرام مى‌فرماید: در آن نشانه‌هاى روشن از جمله مقام ابراهیم است. و هر کس داخل آن ([[خانه خدا]]) شود در امان خواهد بود. [[امام علی|حضرت امیرالمؤمنین على(علیه السلام)]] در خطبه 192 [[نهج البلاغه]] به بعضى از این نشانه اشاراتى دارند از جمله اینکه: (آیا مشاهده نمى کنید که همانا خداوند انسان‌هاى پیشین از آدم تا آیندگان این جهان را با سنگ هایى در مکه آزمایش کرد که نه زیان مى رسانند و نه نفعى دارند... این سنگ ها را خانه محترم خود قرار داده و آنرا عامل پایدارى مردم گردانید.
+[[خداوند]] در آیه 97 [[سوره آل عمران]] درباره کعبه و مسجدالحرام می‌فرماید: در آن نشانه‌های روشن از جمله مقام ابراهیم است. و هر کس داخل آن ([[خانه خدا]]) شود در امان خواهد بود. حضرت امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) در خطبه 192 [[نهج‌البلاغه]] به بعضی از این نشانه اشاراتی دارند از جمله اینکه: (آیا مشاهده نمی‌کنید که همانا خداوند انسان‌های پیشین از آدم تا آیندگان این جهان را با سنگ‌هایی در مکه آزمایش کرد که نه زیان می‌رسانند و نه نفعی دارند... این سنگ‌ها را خانه محترم خود قرار داده و آن را عامل پایداری مردم گردانید.
-سپس [[حضرت آدم|آدم(علیه السلام)]] و فرزندانش را فرمان داد که به سوى کعبه برگردند و آن را اجتماع و سرمنزل مقصود و بار اندازشان گردانند تا مردم با عشق قلب ها به سرعت از میان فلات و دشت هاى دور و از درون شهرها، روستاها، دره هاى عمیق و جزایر از هم پراکنده دریاها به مکه روى آورند شانه هاى خود را بجنبانند و گرداگرد کعبه لااله الاالله بر زبان جارى سازند و در اطراف خانه طواف کنند و با موهاى آشفته و با بدن هاى پر گرد و غبار در حرکت باشند. لباس هاى خود را که نشانه شخصیت هر فرد است در آورند و با اصلاح نکردن موهاى سر قیافه خود را تغییر دهند که آزمونى بزرگ و امتحانى سخت و آزمایشى آشکار است براى پاکسازى و خالص شدن که خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به [[بهشت]] قرار داد.)
+سپس [[حضرت آدم|آدم(علیه‌السلام)]] و فرزندانش را فرمان داد که به سوی کعبه برگردند و آن را اجتماع و سرمنزل مقصود و بار اندازشان گردانند تا مردم با عشق قلب‌ها به سرعت از میان فلات و دشت‌های دور و از درون شهرها، روستاها، دره‌های عمیق و جزایر از هم پراکنده دریاها به مکه روی آورند شانه‌های خود را بجنبانند و گرداگرد کعبه لااله الاالله بر زبان جاری سازند و در اطراف خانه طواف کنند و با موهای آشفته و با بدن‌های پر گرد و غبار در حرکت باشند. لباس‌های خود را که نشانه شخصیت هر فرد است در آورند و با اصلاح نکردن موهای سر قیافه خود را تغییر دهند که آزمونی بزرگ و امتحانی سخت و آزمایشی آشکار است برای پاکسازی و خالص شدن که خداوند آن را سبب رحمت و رسیدن به [[بهشت]] قرار داد.)
-مقام ابراهیم جاى پاى حضرت ابراهیم است محلى که براى بناى خانه کعبه آن حضرت ایستاده و سنگ بنیان [[توحید]] را بنا نهاده است.
+مقام ابراهیم جای پای حضرت ابراهیم است محلی که برای بنای خانه کعبه آن حضرت ایستاده و سنگ بنیان [[توحید]] را بنا نهاده است.
-«فیه آیات بینات»، ضمیر «ها» در «فیه» به بیت برمى گردد، یعنى در [[بیت الحرام]] دلالت هاى واضح و روشنى وجود دارد. و مفسرین درباره آیات بینات مى گویند: منظور از آیات، مقام ابراهیم، [[حجرالاسود]]، ارکان بیت، امن بودن آن، حج کردن و ازدحام مردم در آنجاست و...» <ref>مجمع البیان، طبرسى، ج 2 از مجلد 1، ص 798 و المیزان، علامه طباطبائى، ج 3، ص 389</ref>
+«فیه آیات بینات»، ضمیر «ها» در «فیه» به بیت برمیگردد، یعنی در [[بیت الله الحرام|بیت‌الحرام]] دلالت‌های واضح و روشنی وجود دارد. و مفسرین درباره آیات بینات می‌گویند: منظور از آیات، مقام ابراهیم، [[حجرالاسود]]، ارکان بیت، امن بودن آن، حج کردن و ازدحام مردم در آنجاست و..<ref>مجمع البیان، طبرسى، ج 2 از مجلد 1، ص 798 و المیزان، علامه طباطبائى، ج 3، ص 389</ref>.»
-و در [[اصول کافى]] و [[تفسیر عیاشی]] آمده است، از [[حضرت صادق(علیه السلام)]] درباره آیات بینات سؤال شد، فرمود مقام ابراهیم، حجرالاسود، و [[حجر اسماعیل]] مى باشد. <ref>مجمع البیان، طبرسى، ج 2 از مجلد 1، ص 798 و المیزان، علامه طباطبائى، ج 3، ص 389</ref>
+و در [[اصول کافی]] و [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]] آمده است، از حضرت صادق(علیه‌السلام) درباره آیات بینات سؤال شد، فرمود مقام ابراهیم، حجرالاسود، و [[حجر اسماعیل]] می‌باشد<ref>مجمع البیان، طبرسى، ج 2 از مجلد 1، ص 798 و المیزان، علامه طباطبائى، ج 3، ص 389</ref>.
-مقام ابراهیم، اثر قدم هاى حضرت ابراهیم(علیه السلام) در سنگى است که هنگام بالا بردن و ساختن دیوار کعبه روى آن ایستاده است که [[معجزه]] و آیه و نشانه است. هر چند گودى حدود ده سانتى مترى امروزى نتیجه دست مالیدن به جهت [[تبرک]] به آن سنگ پیدا شده است.
+مقام ابراهیم، اثر قدم‌های حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) در سنگی است که هنگام بالا بردن و ساختن دیوار کعبه روی آن ایستاده است که [[معجزه]] و آیه و نشانه است. هر چند گودی حدود ده سانتی‌متری امروزی نتیجه دست مالیدن به جهت [[تبرک]] به آن سنگ پیدا شده است.
-خلاصه اینکه از میان این نشانه‌هاى روشن بیت، مقام ابراهیم است و آن محلى است که؛
+خلاصه اینکه از میان این نشانه‌های روشن بیت، مقام ابراهیم است و آن محلی است که؛
-# در آن ابراهیم(علیه السلام) ایستاد به خاطر بناى کعبه
+# در آن ابراهیم(علیه‌السلام) ایستاد به خاطر بنای کعبه،
-#
+#به خاطر انجام مراسم حج،
-# به خاطر انجام مراسم حج،
+#برای دعوت عمومی مردم برای انجام مراسم دیگر<ref>تفسیر نمونه، ج3، ص15، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص99</ref>.
-#
-# براى دعوت عمومى مردم براى انجام مراسم دیگر.<ref>تفسیر نمونه، ج3، ص15، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص99</ref>
-#
 درباره مقام ابراهیم، جای اصلی آن و تغییری که در آن داده شده چند قول هست. این اقوال را می‌توان به این صورت خلاصه کرد:
-===  قول اول ===
+===قول اول ===
-جای اصلی مقام ابراهیم(علیه السلام) کنار دیوار کعبه بود. اهل [[جاهلیت]] آن را به جای کنونی منتقل کردند. [[پیامبر اسلام]] دوباره آن را به کنار دیوار منتقل کرد و [[عمر بن خطاب]]، آن را دوباره به جای کنونی منتقل کرد. این قول، از روایات شیعه به دست می‌آید. در کتاب «الکعبه والحج فی العصور المختلفه»، ابوالقاسم زین‌العابدین، ص 171، به این قول اشاره کرده و آورده است: یکی از اقوال این است که حضرت ابراهیم(علیه السلام) مقام ابراهیم را به کعبه چسبانده بود و عمر بن خطاب از آنجا به جای کنونی منتقل کرده است.
+جای اصلی مقام ابراهیم(علیه‌السلام) کنار دیوار کعبه بود. اهل [[جاهلیت]] آن را به جای کنونی منتقل کردند. پیامبر اسلام دوباره آن را به کنار دیوار منتقل کرد و [[عمر بن خطاب]]، آن را دوباره به جای کنونی منتقل کرد. این قول، از روایات شیعه به دست می‌آید. در کتاب «الکعبه والحج فی العصور المختلفه»، ابوالقاسم زین‌العابدین، ص 171، به این قول اشاره کرده و آورده است: یکی از اقوال این است که حضرت ابراهیم(علیه‌السلام) مقام ابراهیم را به کعبه چسبانده بود و عمر بن خطاب از آنجا به جای کنونی منتقل کرده است.
-=== قول دوم ===
+===قول دوم ===
 جای اصلی مقام ابراهیم، جای کنونی بود، در جاهلیت از ترس سیل آن را به دیوار چسباندند و در عهد پیامبر و [[ابوبکر]] به این صورت مانده بود ولی عمر بن خطاب آن را به جای کنونی که جای اصلی آن بود، منتقل کرد. ابوالقاسم زین‌العابدین به این هم اشاره کرده است.
-=== قول سوم ===
+===قول سوم ===
 جای اصلی مقام ابراهیم همین جای فعلی بود، در جاهلیت، در عهد پیامبر، در عهد [[ابوبکر|ابی‌بکر]] و در عهد عمر هم در همین جا بود. سیل آمد و مقام را برد و مردم مقام را روبروی در کعبه گذاشتند و عمر بن خطاب به جای اصلی برگردانید. ابوالقاسم زین‌العابدین این قول را هم آورده است.
-== قول چهارم ===
+===قول چهارم ===
 سیل ام نهشل مقام ابراهیم را برد. مردم مقام را به دیوار کعبه چسباندند و عمر آن را به جای اصلی که همین جای کنونی است برگردانید.
-=== قول پنجم ===
+===قول پنجم ===
-مقام ابراهیم، بین در کعبه و مصلای آدم بود. پیامبر آن را به جای کنونی منتقل کرد. در ایام حکومت عمر بن خطاب سیل آن را برد. مردم آن را به دیوار کعبه چسباندند و عمر آن را به جایی که پیامبر در نظر گرفته بود آورد.
+مقام ابراهیم، بین در کعبه و مصلای آدم بود. پیامبر آن را به جای کنونی منتقل کرد. در ایام حکومت [[عمر بن خطاب]] سیل آن را برد. مردم آن را به دیوار کعبه چسباندند و عمر آن را به جایی که پیامبر در نظر گرفته بود آورد.
-=== قول ششم ===
+===قول ششم ===
-ابوالقاسم قول دیگری به این صورت آورده است که مقام ابراهیم را حضرت ابراهیم به دیوار چسبانده بود و پیامبر اسلام به جای کنونی تغییر داد<ref>الکعبه والحج فی العصور المختلفه، ص 171</ref>
+ابوالقاسم قول دیگری به این صورت آورده است که مقام ابراهیم را حضرت ابراهیم به دیوار چسبانده بود و پیامبر اسلام به جای کنونی تغییر داد<ref>الکعبه والحج فی العصور المختلفه، ص 171</ref>.
-صاحب جواهر هم روایتی از پسران غبسه و عرویه آورده که طبق آن کسی که مقام ابراهیم را در جای کنونی قرار داده، خود پیامبر اسلام است <ref>جواهر، ج 19، ص 296</ref>
+صاحب جواهر هم روایتی از پسران غبسه و عرویه آورده که طبق آن کسی که مقام ابراهیم را در جای کنونی قرار داده، خود پیامبر اسلام است<ref>جواهر، ج 19، ص 296</ref>.
-این قول ها جز قول اول، همه از روایات اهل سنت به دست می‌آید.
+این قول‌ها جز قول اول، همه از روایات اهل سنت به دست می‌آید.
-[[امام باقر(علیه السلام)]] یا امام صادق(علیه السلام) فرمود: در عصر رسول خدا مردم به دور کعبه و مقام ابراهیم طواف می‌کردند ولی شما الان بین مقام ابراهیم و کعبه طواف می‌کنید. امام اضافه کرد: «حد طواف در آن زمان و در این زمان یکی است و این حد عبارت است از جایی که مقام ابراهیم الان در آن است تا کعبه».
+امام باقر(علیه‌السلام) یا امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: در عصر رسول خدا مردم به دور کعبه و مقام ابراهیم طواف می‌کردند ولی شما الان بین مقام ابراهیم و کعبه طواف می‌کنید. امام اضافه کرد: «حد طواف در آن زمان و در این زمان یکی است و این حد عبارت است از جایی که مقام ابراهیم الان در آن است تا کعبه».
-== پانویس ==
+==پانویس==
 {{پانویس}}
-[[رده:حج]]
+[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]]
-[[رده:مکان‌های تاریخی مسجدالحرام]]
+[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]]