استان بوشهر

استان بوشهر
نام	استان بوشهر
کشور	ایران
استان	استان بوشهر
تعداد جمعیت	1197293
پراکندگی دینی	شیعه سنی اقلیت‌های مذهبی

بوشهر «پایتخت انرژی ایران»، یکی از استان‌های جنوبی ایران است‌که در حاشیه خلیج فارس قرار دارد، این استان سومین اقتصاد بزرگ کشور بوده و در درآمد سرانه کشور رتبه اول را به خود اختصاص داده است. موقعیت جغرافیایی این استان باعث شده در همه دوران‌ها مورد توجه قرار بگیرد. مردمان خونگرم و مهمان نواز از یه طرف و طبیعت بکر و زیبای آن، جاذبه‌های تاریخی از سویی دیگر گردشگران بسیاری را علاقه مند به سفر به این استان می‌کند. در بعضی از مناطق استان بوشهر مانند شهرستان کنگان، شهرستان عسلویه، جزیرهٔ شیف، شهرستان گناوه، جزیره شمالی بندر ریگ و شهر بوشهر اقلیتی از اهل‌سنت زندگی می‌کنند. گروه‌هایی چند از اقلیت‌های دینی زرتشتی، مسیحی و یهودی نیز در این استان زندگی می‌کنند. برخی از اهالی جزیره شیف و بنادر کنگان و عسلویه نیز به زبان عربی صحبت می‌کنند.

تاریخچه

قدمت سرزمین بوشهر، به عهد ایلامی و تمدن بین‌النهرین برمی‌گردد. این سرزمین جزء یکی از ایالت‌های جنوب غربی دولت ماد در زمان مادها در آغاز قرن هشتم قبل از میلاد بوده و جزو ساتراپ‌نشین چهاردهم دولت ماد در زمان حکومت هوخشتره بوده است. در اطراف شهر برازجان آثاری باارزش از دوره هخامنشیان به دست آمده است. در دوره ساسانی و در زمان اردشیر بابکان شهر و رام اردشیری در دو فرسنگی شهر بوشهر ساخته شد که اکنون خرابه‌های آن به نام ریشهر معروف است.

از اواخر قاجاریه تا سال ۱۳۱۶ ایران به ۲۷ بخش تقسیم شده بود که بوشهر، بنادر و جزایر خلیج فارس یکی از این بخش‌ها به‌شمار می‌رفت. از سال ۱۳۱۶ در تقسیمات جدید کشوری، بوشهر و توابع آن یکی از شهرستان‌های استان هفتم (فارس) محسوب شده و جزء قلمرو استانداری فارس شد. در سال ۱۳۳۹ در تقسیمات سیاسی کشور تحولاتی انجام شد و بوشهر و توابع آن به نام فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر از استان فارس جدا شد.

در اوایل دهه ۱۳۴۰ این فرمانداری کل و فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان تحت عنوان فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ادغام شد. این فرمانداری کل در آذر ماه سال ۱۳۴۶ به استان ساحلی تغییر نام پیدا کرد و بوشهر و توابع آن زیر نظر استانداری ساحلی به مرکزیت بندر عباس قرار گرفت. در آذر ماه سال ۱۳۴۹ شهرستان‌های بوشهر و دشتستان تحت عنوان فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی جدا شد و سرانجام در تاریخ ۱۳۵۲٫۷٫۹ استان بوشهر با دو شهرستان بوشهر و دشتستان تشکیل شده و پس از آن تاکنون به ۱۰ شهرستان تقسیم شده است.

موقعیت جغرافیایی

استان بوشهر از نظر موقعیت جغرافیایی از دو بخش «جلگه‌ای» و «كوهستانی» تشكیل شده است. بخش «جلگه‌ای» این استان در امتداد خلیج فارس قرار دارد و هرچه از سمت شمال و شمال غربی به طرف جنوب و جنوب شرقی پیش رویم بر عرض جلگه‌ای آن افزوده می‌شود و اما بخش «كوهستانی» استان كه در شمال و شرق آن واقع شده، از دو رشته كوه «‌گچ ترش» و «نوكند» تشكیل شده كه در سراسر طول استان به موازات هم امتداد یافته اند و در حقیقت دنباله «رشته كوه های زاگرس»‌ هستند.

عوامل متعددی در جریان آب و هوایی منطقه تاثیر به سزایی دارد كه از آن جمله می توان به: كمی ارتفاع، قرار گرفتن در محدوده عرض‌های جغرافیایی پایین، مجاورت با دریا، وزش بادهای گرم جنوب غربی و بادهای گرم و مرطوب دریایی، عبور پاییزی- زمستانی طوفان‌های موسمی سودانی و مدیترانه‌ای اشاره كرد. در خصوص آب و هوای استان می‌توان گفت؛ آب و هوای منطقه در داخل استان، به دلیل نزدیكی به خط استوا و كمی ارتفاع، «گرم و خشك بیایانی» و در نوار ساحلی «گرم و مرطوب» است.

رودهای این استان به علت عبور از طبقات نمكی معمولاً شور و غیرقابل شرب هستند كه مهم ترین آنها عبارتند از: رود مند، رود دالكی، رود شاپور، رود حله، رود اهرم و رود شور. همچنین از رودهای فصلی استان بوشهر می‌توان به رود اهرم، رود دره آبداری، رود گپ و رود شور گناوه اشاره كرد.

آب‌وهوا

آب‌و‌هوای بوشهر گرم و خشک و در نواحی ساحلی گرم و مرطوب است. دمای این استان در روزهای گرم تابستان به بالای ۵۰ درجه‌ سانتی‌گراد می‌رسد و کم‌ترین دمایی که تا کنون برای شهرهای شمالی این استان در زمستان ثبت شده، ۱- درجه سانتی‌گراد بوده است. بهترین فصل سفر به بوشهر، زمستان، پاییز و اوایل فروردین است.

جمعیت و پراکندی استان

براساس آخرین آمار اداره کل ثبت احوال استان بوشهر، جمعیت این استان تا پایان نیمه نخست ۱۴۰۱ به یک میلیون و ۱۹۷ هزار و ۲۹۳ نفر رسیده است که از این میزان ۷۱.۵ درصد در شهرها زندگی می‌کنند و ۲۸.۵ درصد روستانشین هستند.

پیشینه مذهبی

با بررسی اجمالی در متون تاریخی، روشن می‏‌گردد كه دین مردم این استان در اوایل هزاره سوم یا اواخر هزاره دوم قبل از میلاد پرستش انواع ربّ النوع (بت پرستی)، بوده است. با ظهور زرتشت، بسیاری از ایرانیان به سوی این دین گرایش پیدا كردند و در مدت نه چندان طولانی این دین، دین رسمی ایرانیان قرار گرفت.

آثار مذهبی بجا مانده در استان بوشهر همچون آتشكده‏‌هایی در خارك، گناوه، خورموج و... شاهد دل‌بستگی مردم به این دین است. همچنین از دیگر مذاهب مردم این خطه می‌‏بایست از مسیحیت نام برد. شهر «ریو اردشیر» در حدود ده كیلومتری بوشهر یكی از مراكز مهم مسیحیان در دوره ساسانیان بوده است.

باقیمانده كلیسا، صومعه و قبرستان مسیحیان در جزیره خارك نمایانگر وجود مسیحیان در این منطقه است.

در زمان خلافت عمر، سال 18 ه .ق بندر جنابه (گناوه) به دست عثمان بن ابی العاصی ثقفی، حاكم بحرین، تسخیر شد. سپس عثمان برادر خود حكم بن ابی العاصی را با سپاهی بزرگ از قبایل عبدالقیس ازد، تمیم و بنو ناجیه از راه دریا به دیگر نقاط آن فرستاد و آن را تصرف كرد. عاقبت الامر با فتح توج، آنجا را سرزمین مسلمانان گردانید و در آن مستقر گردید.

در سال 23 ه .ق شهرك، مرزبان و والی فارس، علیه اعراب مسلمان قیام كرد و با لشگری عظیم به سوی ریشهر تاخت و آن شهر و نواحی اطراف آن را به اشغال درآورد و مسلمین را تحت فشار قرار داد. ولی در مصاف با عثمان بن ابی العاصی كه از سوی عثمان (خلیفه سوم) به جنگ با او آمده بود، شكست خورد و كشته شد و این مناطق آزاد گردید. بدین ترتیب تمامی مردم این منطقه، به دین اسلام روی آوردند.

از طرف دیگر لشگر اسلام، پیروان دین زرتشت را به تغییر دین وادار نكردند و آنان را در ردیف یهود و نصاری محسوب داشتند و در مقابل پرداخت جزیه در باقی ماندن در عقیده اجداد خود مخیر داشتند.

با تسلط سلسله صفویه بر مناطق مختلف كشور و ترویج مذهب تشیع، اغلب مردم این استان نیز به مذهب تشیع گرویدند. امروزه علاوه بر شیعه اثنی عشری، شیعیان اخباری و شیخیه نیز در این استان وجود دارند. به طوری كه اهالی روستای «دوّان» همه شیخی هستند.

در بنادر و دیگر نقاط استان، اهل‌سنت و جماعت نیز وجود دارد كه بر طبق آمار سال 1369، نسبت جمعیت آنها به كل استان 2/5 درصد (31470 نفر) بوده است كه به ترتیب در شهرهای كنگان (23970 نفر)، بوشهر (6000 نفر) و در گناوه (1500 نفر) سكونت داشته‌‏اند. بیشتر از ۹۹٪ از مردم این استان مسلمان شیعه هستند. همچنین، در بعضی از مناطق جنوبی استان بوشهر (شهرستان کنگان و عسلویه در جنوب شرق استان و جزیرهٔ شیف) اقلیتی از اهل‌سنت زندگی می‌نمایند همچنین در شهرستان گناوه و جزیره شمالی بندر ریگ و خود شهر بوشهر اقلیت اهل‌تسنن زندگی می‌کنند، و تعداد محدودی از دیگر اقلیت‌های مذهبی نیز وجود دارد.

دین و مذهب

بیشتر اهالی استان را پیروان اسلام تشکیل می‌دهند (اعم از شیعه یا سنی). ضمن اینکه گروه‌هایی چند از اقلیت‌های دینی زرتشتی، مسیحی و یهودی نیز در این استان زندگی می‌کنند. البته اقلیت‌های موجود در این منطقه عمدتاً از افراد مهاجری هستند که بر حسب ضرورت شغلی در این نقاط (بیشتر در بوشهر، جم و عسلویه) مسکن گزیده‌اند. اهل‌سنت بوشهر نیز بیشتر در قسمت‌های جنوبی استان زندگی می‌کنند (به ویژه در شهرستان کنگان).

مناطق تورک‌نشین استان و اهمیت آن

منطقه‌ی سکونت تورکان استان بوشهر از نظر موقعیت ژئواستراتژیک و ژئوپولیتیک بسیار حائز اهمیت است زیرا سرزمین به‌هم پیوسته‌ تورک‌ها در ایران، وطن «تورک‌ائلی» را به دریای آزاد متصل می‌کند. به واسطه‌ این منطقه‌ تورک از جغرافیای وطن تورک‌ائلی؛ دنیای تورک نیز به دریاهای گرم ارتباط پیدا خواهد کرد. منطقه‌ی تورکان بوشهر زادگاه شخصیت‌های بسیار مهم معاصر تورک مانند "ناصر خان قاشقایی" (دشتستان)، "رئیسعلی دلواری" (تنگستان) و "زائیر خان" (تنگستان) است.

مناطق تورک استان

1. شهرستان دشتی: اکثریت جمعیت این شهرستان را تورک‌ها تشکیل می‌دهند.
2. شهرستان دشتستان: نیمه‌ شرقی دشتستان تماماً تورک‌نشین است ولی در نیمه‌ی غربی لرها و عرب‌ها هم سکونت دارند.
3. شهرستان تنگستان: اکثریت جمعیت تنگستان را تورک‌ها تشکیل می‌دهند ولی اقلیتی هم تنگ‌سیری زبان در این شهرستان سکونت دارند.
4. شهرستان کنگان: اکثریت جمعیت شهرستان کنگان را اعراب سنی تشکیل می‌دهد ولی اقلیتی از تورک‌ها نیز در این شهرستان زندگی می‌کنند. روستاهای تورک‌نشین کنگان عبارتند از: تراکمه بالا، تراکمه پایین، زنگنه، تل خندق، لامرد که این دسته از تورک‌ها سنی مذهب بوده و با لهجه‌ی شرقی اوغوز زبان تورکی یعنی «ترکمنی» صحبت می‌کنند و اقلیتی هم از ایل تورک قاشقایی سنی مذهب نیز در مرکز این شهرستان زندگی می‌کنند. تورکان منطقه‌ی کنگان معتقدند وجه تسمیه کنگان از نام ایل تورک کنگر گرفته شده که در سواحل خلیج کنگر زندگی می‌کنند.
5. شهرستان عسلویه: اکثریت جمعیت شهرستان عسلویه را اعراب سنی تشکیل می‌دهد ولی اقلیتی هم از تورک‌های سنی مذهب در آن شهرستان زندگی می‌کنند.

مهم ترین بنادر استان

• بندر بوشهر ؛
• بندر گناوه؛
• بندر دیلم ؛
• بندر ریگ؛
• بندر دیر؛
• بندر کنگان؛
• بندر نخل تقی؛
• بندر عسلویه از مهم ترین بنادر این استان می‌باشند.

بندر بوشهر دارای ۷ پست اسکله که طول بیشتر از ۱۱۷۰ متر، ظرفیت پذیرفتن کشتی‌های پانزده هزار تنی و درسال می‌تواتند تخلیه و بارگیری سه میلیون تن محصول را انجام دهد. این بندر انبار سرپوشیده‌ای نزدیک به ۳۷ هزار مترمربع را دارا است. جابجایی بارومسافربین بوشهر و کشورهای همسایه خلیج فارس هم ازطریق اسکله مسافرتی والفجرصورت می‌گیرد.

شهرستان‌های استان

• تنگستان؛
• جم؛
• دشتستان؛
• دشتی؛
• دیلم؛
• دیر؛
• عسلویه؛
• کنگان؛
• گناوه.

جستارهای وابسته

• اهل‌سنت
• زرتشتی
• مسیحی
• یهودی

منابع

• موسسه مطالعات ایران و اوراسیا iras.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/9.
• پیشینه مذهبی استان بوشهرaf.samta.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/9.
• موقعیت استان بوشهرboushehr.farhang.gov.ir، تاریخ درج مطلب ۷ مهر ۱۴۰۲، اخذ شده در تاریخ 1403/8/9.
• مناطق تورک‌نشین استان بوشهر و اهمیت آنblog.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/9.
• بوشهر rch.ac.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/9.
• دین و مذهب مردم استان بوشهر چیست؟tarikhema.org، اخذ شده در تاریخ 1403/8/9.