ابومسلمیه

ابومسلمیه فرقه ‏هایى منسوب به ابو مسلم خراسانی بودند كه او را زنده و جاودان می ‏شمردند و به رجعت و بازگشت او اعتقاد داشتند.

آراء و عقاید ابو مسلمیه

اكثر این فرق از طوایف حلولیه‏ اند، اسحاقیه، راوندیه، سناذیه، ابلقیه، مبیضّه، بابكیه، بركوكیه و رزامیه از جمله ایشان هستند و از ابو مسلمیه به شمار می روند. ظاهرا خود ابو مسلم پیش از آن كه به ابراهیم امام پیوندد با «كیسانیه» و «مغیریه» كه دو فرقه از غلاة شیعه بودند، روابط نزدیك داشت و عقاید تناسخى ایشان در افكار وى تأثیر كرده بود و عقیده داشت كه ارواح پس از مفارقت از اجساد خود به بدن هاى دیگر منتقل مى ‏شوند، اگر چه آن اجساد ما سواى نوع سابق خود باشند.نوبختى مى‏ نویسد كه ابو مسلمیه مى‏ گفتند: ابو مسلم نمرده و زنده است، و كردن هر كارى را روا مى داشتند و همه واجبات را فرو مى ‏گذاشتند، ایشان تنهاایمان را شناختن امام مى ‏دانند و چون بنیان گذار كیش ایشان خرمیان بودند اینان را خرم دینان مى‏ خوانند. محمد بن اسحاق الندیم در كتاب «الفهرست» مى‏ نویسد: از جمله اعتقاداتى كه پس از اسلام در خراسان پیدا شد مسیلمه پیروان ابو مسلم است، كه عقیده به امامت او داشتند و گویند او زنده و جاودان است، و در وقت معینى كه خود مى ‏داند ظهور خواهد كرد، و «اسحاقیه» از ابو مسلمیه بودند و اسحاق ترك به تركستان و بلاد ما وراء النهر رفت و در آنجا مردم را دعوت به ابو مسلم مى‏ كرد و مى ‏گفت كه ابو مسلم در كوه هاى رى زندانى است و به زودى ظهور خواهد كرد. ابو القاسم بلخى گوید: گروهى از مسلمیه را «خرم دینیه» نامند و شنیده‏ ام كه در نزد ما فرقه‏ اى از ایشان هستند كه در دهكده خرمباد (كذا، شاید خرم‏ آباد) زندگى مى‏ كنند و از مسلمانان در حال ترس و بیم هستند. مسعودى مى‏ نویسد: «حریانیه» فرقه ‏اى بودند كه نخست قایل به امامت محمد بن حنفیه بودند و پس به «راوندیه» پیوستند و پس از آن از جمله ابو مسلمیه گشتند، و گویند كه ابو مسلم صاحب دعوت بنى عباس ملقّب به حریان بودند و از این جهت این فرقه را «حریانیه» گفته ‏اند. ظاهرا كلمه حریانیه باید تصحیف حیانیّه باشد كه اصحاب حیّان سراج بودند كه از «كیسانیه» و طرفداران امامت محمد بن حنفیه به شمار مى ‏رفتند و براى حسن بن علی (ع) و حسین بن على (ع) حقى در امامت قایل نبودند. عبد القاهر بغدادى گوید: ابو مسلمیه درباره ابو مسلم سخن به گزاف گفته ‏اند و پنداشتند كه او در اندر آمدن روح خدا در وى خدا باشد و او را به از جبرئیل و میكائیل و دیگر فرشتگان دانند و گفتند كه ابو مسلم زنده است و نمرده و چشم به راه اویند. ایشان را در مرو و هرات «بركوكیه» خوانند و هرگاه از ایشان از آن كسى كه منصور او را كشته است پرسند گویند كه: او شیطان بود كه به صورت ابو مسلم به دست منصور كشته شد. صاحب «تبصره العوام» مى‏ نویسد:این فرق را به شیعه بندند از بهر آن كه ابو مسلم خروج كرد و خلق بسیار از اعداء اللّه و اعداء آل محمّد (ص) و غیرهم را بكشت بدان كه این خطاست و ابو مسلمیه از شیعه نیستند و نه از فرق سنیان، زیرا اعتقاد ابو مسلم آن بود كه امامت به «میراث» است نه به «نص» چنانكه شیعیان گویند و نه به «اختیار» چنان كه سنیان گویند. ابو مسلمیه گویند كه بعد از رسول «امامت» از آن عباس بود، ابو بكر و عثمان بروى ظلم كردند، و آن خروج بهر آن كرد كه بنى امیه را براندازد و امارت به بنى عباس دهد چنانكه كرد. و اگر او را اعتقاد آن بودى كه امامت از آن امیر المؤمنین على (ع) بود، بعد از هلاك بنى امیه به حضرت صادق (ع) دادى نه به سفاح، و «راوندیه» در این مذهب تابع ابو مسلم بودند. قومى از ایشان گویند: ابو مسلم زنده است و هیچ چیز از تكالیف و نماز و روزه و زكات و حج واجب نیست و ایمان و دین در دو چیز است: اول معرفت امام، دوم معرفت نگهداشتن.

فرقه ‏هاى طرفدار ابو مسلم‏

بركوكیه

گروهى از معتقدان به ابو مسلم بودند كه در مرو و هرات جاى داشتند.آنان مى ‏گفتند: آن كه به دست منصور كشته شد، شیطان بود كه خود را به صورت ابو مسلم در آورد، بركوكیه تا حدود چهار صد و چهل هجرى در ما وراء النهر مى‏ زیستند، و ایشان از طوایف حلولیه به شمار مى ‏رفتند.

سنباذیه

سنباذ مردى زردشتى بود كه پیروز اسپهبد نام داشت، و از مردم روستاى اهروانه (آهن) در نیشابور بود، و با ابو مسلم سابقه دوستى داشت و در دستگاه او ترقى كرد و به سپهسالارى رسید، از آنگاه كه ابو مسلم از رى به نزد خلیفه مى رفت، خزائنش را به او سپرد. پس از كشته شدن ابو مسلم، سنباذ به خون خواهى او برخاست و قومس و رى را زیر فرمان گرفت و خزائن ابو مسلم را به تصرف خود در آورد. گویند سبب خروج او این بود كه یكى از اعراب خراسان با كمك عرب هاى دیگر دسیسه كرده و پسرش را پنهانى كشته بودند. وى براى انتقام گرفتن از عرب از یاران ابو مسلم شد.طبرى مى ‏نویسد كه بیشتر یاران سنباذ از اهل ایالت جبال یا كوهستان بودند.بارى كار او چنان بالا گرفت كه بیش از صد هزار تن به او پیوستند. منصور خلیفه عباسى یكى از سرداران خود به نام جمهور بن مرار عجلى را با ده هزار تن به جنگ او فرستاد. این نبرد به قول طبرى در بین همدان و رى روى داد. سنباذ شكست یافته بگریخت، و در حال فرار در میان قومس و طبرستان به دست یك ایرانى به نام لویان (لونان) طبرستانى كشته شد (137 ه). شهرستانى مى ‏نویسد كه: غالیان را در اصفهان خرمیه و كودكیه (بركوكیه) و در رى مزدكیه و در آذربایجان ذقولیه و در جایى دیگر محمره و در ما وراء النهر «مبیضه» یعنى اسپیدجامگان خوانند.

به آفریدیه

در زمان قدرت ابو مسلم در خراسان، مرد زرتشتى الاصلى به نام به آفرید بن ماه فروردین در روستاى خواف‏ از استان نیشابور در قصبه سیراوند خروج كرد، و دعوى اصلاحاتى در دین زردشت نمود. گویند اصل وى از قریه زوزن بود. و از خراسان به چین سفر كرد و هفت سال در آن دیار بماند و چون از آنجا بازآمد، برخى از چیزهاى شگفت‏ انگیز با خود آورد، كه از آن جمله پیراهنى سبز و نازك و نرم از حریر چینى بود، كه تمام آن در كف دست او جاى مى‏ گرفت و آن را یكى از معجزات خود مى‏ دانست.به آفرید بر امت خود هفت نماز واجب گردانید: یكى در یگانگى خدا، یكى در آفرینش آسمان ها و زمین، یكى در خلق حیوان و روزی هاى آن ها، یكى در مرگ و یكى هم در رستاخیز و حساب و روز شمار و یك نماز هم براى اهل بهشت و دوزخ و یك نماز در ستایش اهل بهشت به تنهایى، كتابى به فارسى براى امت خود بنوشت و به ایشان امر كرد كه بر یك زانو نشسته بسوى چشمه خورشید نماز برند، و در هر جاى كه باشد روى به سوى آفتاب كنند و موهاى خود را رها نمایند و در هنگام خوراك خوردن واج نگیرند یعنى زمزمه نكنند و چهار پایان را نكشند مگر آن ها كه پیر باشند.چون ابو مسلم به نیشابور در آمد «موبدان» و «هیربدان» زرتشتى به پیش وى آمدند و گفتند این مرد، اسلام و دین ما را تباه كرد. ابو مسلم وى را با پیروانش بكشت. شهرستانى مى ‏گوید: به آفریدیان را سیانیه هم مى‏ گویند. به آفرید از مظاهر اصلاح طلب فكر ایرانى در دوره ابو مسلم در خراسان بود كه به دست خود ابو مسلم از بین رفته است. شاید سبب كشته شدن او جز این نباشد كه وى در اوایل خروج ابو مسلم، در جبال بادغیس و قلب خراسان حركتى به وجود آورد كه منافى تمركز قدرت سیاسى ابو مسلم بوده است.

برازبندیه

یكى دیگر از شورش هایى كه به پیروى از ابو مسلم در خراسان روى داد خروج شخصى زردشتى الاصل به نام برازبنده است كه به زبان پهلوى ورازبنده و به زبان فارسى به معنى گرازبنده است.این برازبنده پسر بمرون بود. منصور خلیفه عباسى صاحب شرطه خود عبد الجبار را به ولایت خراسان فرستاد و عبد الجبار قصد خلاف كرد و به برازبنده پیوست.برازبنده دعوى مى ‏كرد كه او ابراهیم بن عبد اللّه هاشمى است و نخست وى از «كیسانیان» بود. عبد الجبار به او پیوست، و چون از سپیدجامگان بود عبد الجبار پرچم سیاه عباسى را رها كرد، و علم سپید اختیار نمود و مردم را به طاعت برازبنده خواند و از خزاعیان قومى بكشت، زیرا آنان دعوت برازبنده را اجابت نكردند.منصور خراسان را به پسر خود مهدى داد و او حرب بن زیاد را به جنگ عبد الجبار فرستاد.در آن جنگ برازبنده به دست حرب كشته شد و عبد الجبار منهزم گشت و سرانجام دستگیر و زندانى شد (روز شنبه ششم ماه ربیع الاول سنه 142 ه).