کشمیر

کشمیر
تعداد جمعیت	بیش از ۱۲ میلیون نفر
دین	۷۷ درصد مسلمان ۲۰ درصد هندو ۳% سیک و اقلیت‌ها
زبان	هند آریایی اردو انگلیسی

کشمیر منطقه‌ای در شمال غربی شبه‌قاره هند است که از ایالت جامو و کشمیر تحت کنترل هند ایالت گلگت-بلتستان و کشمیر آزاد تحت کنترل پاکستان و منطقه اقصی چین تحت کنترل جمهوری خلق چین تشکیل می‌شود. این منطقه عمدتاً کوهستانی است و رشته‌کوه قراقروم شامل قله کی۲ دومین نقطه مرتفع کره زمین و چندین قله مرتفع دیگر در آن قرار دارند.

سابقه تاریخی حضور تشیع در کشمیر به سده هشتم بازمی‌گردد. در این دوران برخی از صوفیان و علمای شیعه ایرانی و گروهی از سادات به این منطقه مهاجرت کردند. گسترش تشیع با تأسیس سلسله چک‌ها در کشمیر به اوج خود رسید.

تاریخچه کشمیر

ایالت کشمیر (قبل از تقسیم) از پنج بخش دره کشمیر، جامو، لداخ، بلتستان، پونچ و گیلگت تشکیل شده بود. جمعیت کشمیر در سال ۱۹۴۱میلادی/ ۱۳۲۰ش. ۴۰۲۱۶۱۶ نفر بود که از آن میان ۷۷ درصد مسلمان، ۲۰ درصد هندو و ۳% سیک و اقلیت‌های دیگر بودند.

در سال ۱۸۴۶ بر اساس معاهده امرتسر، انگلستان حکومت کشمیر را به گلاب سینگ فروخت و او سلسله دُگرا را در این منطقه تأسیس کرد. در دوران حکومت سلسله دگرا مسلمانان به‌شدت سرکوب شدند و تبعیض شدیدی بین مسلمانان و هندو‌ها وجود داشت.

با اعلام استقلال پاکستان، تصمیم بر آن بود که امیران ایالاتی که تحت نظارت بریتانیا حکومتی نیمه‌مستقل داشتند، بر اساس سه معیار مذهب ساکنان ایالت، خواست مردم و وضع جغرافیایی، درباره پیوستن به پاکستان یا هند تصمیم گیرند.

بر این اساس ایالت کشمیر که بیشتر ساکنان آن مسلمان بودند باید به پاکستان می‌پیوست اما مهاراجه ‌هاری سینگ علاقه داشت استقلال خود را حفظ کند و از پیوستن به هند یا پاکستان خودداری کرد. مسلمانان پاکستان که از مدتی پیش علیه تبعیض‌ها و محدودیت‌های موجود به اعتراض پرداخته بودند، از پیوستن به پاکستان حمایت می‌کردند. در سال ۱۹۴۸ مهاراجه تصمیم گرفت به هند بپیوندد تا بتواند از کمک هند در سرکوب مخالفان بهره گیرد. این تصمیم آغاز جنگ‌های پاکستان و هند بر سر کشمیر بود و درنهایت تقسیم این منطقه را بین دو کشور در پی داشت.

در اکتبر سال ۱۹۴۷م. بین دو کشور هند و پاکستان جنگی رخ داد که تا ژانویه سال ۱۹۴۹ ادامه داشت. سرانجام با میان‌جیگری سازمان ملل متحد دو کشور با آتش‌بس موافقت کردند و قرار شد سرنوشت کشمیر با مراجعه به آرای مردم آن سرزمین تعیین شود، اما این همه‌پرسی هرگز برگزار نشد.

هنگام برقراری آتش‌بس سال ۱۹۴۹ حدود یک سوم از سرزمین کشمیر - که پاکستان آن را کشمیر آزاد می‌نامد - در تصرف پاکستان باقی ماند و هند نیز در سال ۱۹۵۴ انضمام رسمی بخش تحت کنترل خود - موسوم به جامو و کشمیر - را به خاک خود اعلام کرد. در سال ۱۹۶۵ جنگ دیگری بین دو کشور آغاز شد که سرانجام با میانجی‌گری روسیه در ژانویه ۱۹۶۶ خاتمه یافت. جنگ سوم، در سال ۱۹۷۱ و در پی حمایت هند از شورش استقلال‌طلبان پاکستان شرقی آغاز شد که نهایتاً به تشکیل کشور مستقل بنگلادش منتهی شد؛ آتش‌بس سال ۱۹۷۲ و شناسایی بنگلادش توسط پاکستان در سال ۱۹۷۴، به این بحران خاتمه داد.

دولت‌مردان پاکستان اعلام می‌کنند که کشمیر باید در سال ۱۹۴۷ به پاکستان می‌پیوست چراکه بیشتر ساکنان آن مسلمانان‌اند. اما دولتمردان هند نظر دیگری دارند و معتقدند که کشمیر بخشی از هند است.

آب و هوا در کشمیر

آب و هوای کشمیر سرد است. این ایالت از لحاظ اقلیمی دارای سه دوره است:

• آب و هوای سرد از آبان تا بهمن (نوامبر تا فوریه)؛
• آب و هوای گرم از اوایل اسفند تا اواخر خرداد (مارس تا اواسط ژوئن)؛
• دورة بارانی در بقیة سال.

بنا بر گزارشی، اردیبهشت و خرداد گرم ‌ترین ماه‌های سال (میانگین بیشترین دمای سالانه حدود ْ۲۹)، دی و بهمن سردترین ماه‌های سال (میانگین کمترین دمای سالانه حدود ْ۱۷) و تابستان پرباران ‌ترین فصل (بارش سالانه حدود ۹۶ میلیمتر) است. در شهرهای سرینگر و لی، خرداد و تیر و مرداد گرم‌ترین و مهر تا فروردین سردترین (عمدتاً با دمای زیر صفر درجه) ماه‌های سال‌اند. بارش سالانه سرینگر و لی نیز به ترتیب حدود ۸۴ و ۳ میلیمتر است.

جنگل ‌ها و مراتع عمده‌ترین پوشش گیاهی این ایالت است. ۲۷% از کل اراضی ایالت، جنگلی است که بیش‌تر در قسمت کشمیر متمرکزند. از جانوران پلنگ، ببر، خرس، گرگ، روباه و گوزن در این ایالت یافت می‌شود.

زبان مردم کشمیر

زبان کشمیری از مجموعه زبان‌های داردی متشکل از زبان‌های هند و آریایی است و به طور عمده توسط مردم کشمیر ساکن در دره کشمیر و دره چناب جامو و کشمیر صحبت می‌شود.

حدود 8.6 میلیون نفر به زبان کشمیری و گویش‌های مرتبط با آن در ایالت جامو و کشمیر در تصرف هند صحبت می‌کنند و حدود 130 هزار نفر نیز در دره نیلم و لپا در منطقه آزاد کشمیر پاکستان وجود دارند.

اکثر مردم کشمیر، زبان اردو یا انگلیسی به عنوان زبان دوم خود استفاده می‌کنند.

طبق گزارش موسسه بین ‌المللی یو سی ‌ال ‌ای، زبان کشمیری شاخه‌ای از زبان‌های داردی متشکل از زبان‌های هند و آریایی و شاخه‌ای از زیرخانواده زبان‌های هند و ایرانی از خانواده زبان‌های هند و اروپایی است. با این حال توافقی جهانی بر سر نسب این زبان موجود نیست.

نژاد مردم کشمیر

در منطقه کشمیر، نژادهای برجسته‌‌ای وجود دارند که بر حسب محل زندگی به شرح زیر است:

کوشوری

عمدتا در دره کشمیر یافت می‌شوند اما در نیلوم و منطقه آزاد جامو و کشمیر نیز دیده می‌شود.

پهاری

اکثریت این مردم در منطقه آزاد کشمیر و همچنین در بخش‌های در تصرف هند مانند کوپوارا، پونچ و راجروری یافت می‌شوند.

گوجری

آنها عمدتا در منطقه آزاد کشمیر، دره کشمیر غربی و شمال جامو زندگی می‌کنند.

دوگرا

عمدتا در جنوب جامو یافت می‌شود.

کارگیلی

اکثریت آنها در کارگیل، یکی از مناطق لداخ زندگی می‌کنند.

لداخی

آنها در شمال لداخ زندگی می‌کنند.

هونزا

در شمال غربی گیلگت بلتستان یافت می‌شوند.

گیلگیتی

بیشتر در جنوب غربی گیلگیت بالتستان حضور دارند.

بلتی

در شرق گیلگت بلتستان زندگی می‌کنند.

اسلام و تشیع در کشمیر

نخستین گام‌های ورود اسلام به کشمیر در قرن پنجم هجری با ورود صوفیان به این دیار برداشته شد، اما رواج و انتشار اسلام تا قرن نهم به تأخیر افتاد. در این زمان با ورود سید بلال شاه که از صوفیان طریقه نعمت اللهی بود و مسلمان شدن رنچن حاکم بودایی کشمیر، اسلام در این منطقه رواج بیشتری یافت و در زمان پادشاهی شاه میریان استحکام یافت.

به نظر برخی از پژوهش‌گران، شاه میر، اسماعیلیه مذهب بود. بر اساس این نظریه و با توجه به این‌که بلبل شاه نیز از طریقه صوفیان نعمت اللهی است که به اندیشه‌های شیعی بسیار نزدیک بودند، می‌توان چنین گفت که اسلام از آغاز با فعالیت شیعیان ایرانی در کشمیر رواج یافت.

در میانه سلطنت شاه میریان بود که گروه بزرگی از سادات و صوفیان به کشمیر مهاجرت کردند؛ سفر این گروه‌ها را که یا خود شیعه بودند و یا به اندیشه‌های شیعی نزدیکی داشتند از عوامل رواج تشیع در کشمیر دانسته شده است. ازجمله این گروه‌ها سادات بیهقی به رهبری سید محمود سبزواری بودند که پس از تسلیم شدن خواجه علی مؤید، آخرین امیر سربداران به تیمور گورکانی، سبزوار را ترک کرده و در زمان سلطان اسکندر میرشاه به کشمیر رسیدند و مورد استقبال شاه قرار گرفتند. سادات بیهقی با شاه میریان وصلت کردند و در دوران سلطان زین‌العابدین میرشاه وارد تشکیلات سیاسی شدند و امور اداری را به دست گرفتند و پس از آن در تحولات سیاسی سلسله شاه میر تأثیرگذار بودند.

لغو خودمختاری کشمیر

دادگاه عالی هند روز دوشنبه تصمیم دولت نخست وزیر نارندرا مودی در سال ۲۰۱۹ مبنی بر لغو وضعیت ویژه ایالت جامو و کشمیر را تایید کرد و ۳۰ سپتامبر سال آینده مهلتی برای برگزاری انتخابات محلی تعیین نمود.

دیوان عالی هند اعلام نمود تصمیم چهار سال پیشِ دولت این کشور در زمینه رد خودگردانی کشمیر درست بوده و سال آینده باید در این منطقه انتخابات برگزار شود.

طبق این فرمان انتخابات مجلس جامو و کشمیر به عنوان یکی از ایالت‌های هند باید تا ۳۰ سپتامبر (۸ مهر ۱۴۰۳) ۲۰۲۴ برگزار شود. حکم دیوان عالی می‌تواند یک موفقیت برای نارندرا مودی نخست وزیر و حزبش بهاراتیا جاناتا پیش از انتخابات ۲۰۲۴ مجلس عوام هند باشد.

جستارهای وابسته

پاکستان