محمد علی تسخیری

محمدعلی تسخیری
نام کامل	محمدعلی تسخیری
نام‌های دیگر	آیت‌الله تسخیری منادی وحدت
اطلاعات شخصی
روز تولد	1323/07/27 شمسی
محل تولد	نجف
روز درگذشت	1399/05/28 شمسی
محل درگذشت	ایران
دین	اسلام، شیعه
فعالیت‌ها	دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی عضو مجلس خبرگان رهبری مشاور عالی امور بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری در امور حج ...

آیت‌الله محمد علی تسخیری (1323 - 1399 ه. ش) فرزند حجت‌الاسلام والمسلمین حاج شیخ علی اکبر از طلایه‌داران نهضت وحدت امت اسلامی و دومین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به‌شمار می‌رود. وی تحصیلات ابتدایی و متوسطۀ خود را در شهر نجف اشرف گذراند و دروس حوزوی را تا مرحله درس خارج در محضر استادان بزرگی؛ نظیر آیات عظام شهید سید محمد باقر صدر، سید ابوالقاسم خویی، سید محمد تقی حکیم، شیخ جواد تبریزی، شیخ کاظم تبریزی، صدرا بادکوبی و شیخ مجتبی لنکرانی سپری نمود و در کنار آن دروس دانشگاهی را نیز در رشته ادبیات عرب و فقه و اصول در دانشکدۀ فقه نجف فراگرفت. با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران تمامی وقت خویش را صرف امور فرهنگی و تبلیغات اسلامی در داخل و خارج کشور کرد.

تحصیلات

آیت‌الله تسخیری همزمان با تحصیل در حوزۀ علمیۀ نجف اشرف به تدریس دروس رایج حوزوی نیز اشتغال داشت. وی در زمینۀ شعر و ادبیات عرب نیز از محضر استادان بزرگی همچون آیت‌الله شیخ محمدرضا مظفر، شیخ عبدالمهدی مطر و شیخ محمد امین زین‌الدین بهره برد. او در آغاز جوانی با اشتیاق فراوان به شعر و ادبیات عرب، قصائد عربی سرود و سخنرانی‌های ادبی در مناسبت‌های مختلف و محافل گوناگون شعر و ادب ایراد نمود، مضاف بر اینکه در مبارزات سیاسی علیه رژیم بعث عراق حضوری فعال داشت و در این رابطه به زندان افتاد ولی به یاری خداوند متعال نجات یافت. ایشان در سال 1350 هجری شمسی به حوزهٔ علمیهٔ قم رفت و نزدیک به دوازده سال در درس‌ بزرگانی همچون آیت‌الله گلپایگانی، آیت‌الله وحید خراسانی و آیت‌الله میرزا هاشم آملی شرکت نمود. در این مدت همچنین به تدریس علوم حوزوی و ادب عربی در حوزه و پاره‌ای مراکز علمی و دانشگاهی سراسر کشور پرداخت. از جمله مراحل و مدارج تحصیلی او چنین است:

• لیسانس دانشکده نجف اشرف 1350 شمسی.
• فوق لیسانس دانشگاه المصطفی
• سطح چهار حوزه علمیه قم 1388 شمسی.
• گواهی‌‌های استادان: آیت‌الله‌العظمی وحید خراسانی و آیت‌الله‌العظمی سید کاظم حائری.

سوابق اجرایی

1. مشاور عالی مقام معظم رهبری در امور فرهنگی جهان اسلام.

2. عضو مجلس خبرگان رهبری به نمایندگی از استان گیلان (دورۀ سوم).

3. معاون بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری از سال 1369.

4. مشاور عالی امور بین‌الملل بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و معاون بین‌الملل آن.

6. مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور بین‌الملل.

7. معاون بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی از 1360 تا 1370.

8. عضو هیئت امنای سازمان تبلیغات اسلامی.

9. مسئول کمیته نظارت بر برنامه‌های آموزشی طلاب خارجی، در داخل و خارج کشور.

10. دبیرکل مجمع جهانی اهل‌بیت(علیهم‌السلام) به مدت 9 سال و عضو شورای‌عالی آن.

11. عضو شورای‌عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به مدت 18 سال.

12. دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی از سال 1380 تا 1391.

13. عضو کمیته فقهی مجمع اهل‌بیت مستقر در حوزۀ علمیۀ قم.

14. رئیس کمیته فرهنگی هشتمین کنفرانس سران اسلامی در تهران.

15. رئیس کمیته هماهنگی فعالیت‌های مشترک اسلامی در سازمان کنفرانس اسلامی (به مدت 5 سال).

16. عضو افتخاری برخی مراکز علمی و دانشگاهی در کشورهای سوریه و سودان.

17. عضو هیئت‌ امنای دانشگاه بین‌المللی (المصطفی) قم.

18. عضو هیئت‌ امنای سازمان دفاع از حقوق کودکان (کافل).

19. عضو کمیته عالی امور فرهنگی مؤسسه امیرکبیر از سال 1360 تا 1375.

20. رئیس هیئت امنای دانشکده اصول دین ـ تهران – پس از رحلت علامه عسکری.

21. رئیس هیئت امنای دانشگاه مذاهب اسلامی.

22. نمایندۀ جمهوری اسلامی ایران در بسیاری از کنفرانس‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خارج از کشور.

23. عضو مجمع فقه اسلامی جده از زمان تأسیس 1362 تاکنون و نماینده حوزه‌های علمیه ایران و نماینده رسمی مذهب شیعه اثنی‌عشری درآن.

24. استاد دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام) در رشته فقه مقارن.

25. استاد دانشگاه تربیت مدرس در رشته اقتصاد اسلامی.

26. اشراف بر مجله‌های التوحید، رسالة الثقلین و رسالة التقریب به عربی و نشریه‌های دیگر.

27. عضو کمیته فقهی بانک جهانی توسعه اسلامی.

28. عضو هیئت امنای سازمان فرهنگی اکو.

29. عضو دائمی کمیته بررسی چالش‌های قرن 21.

30. عضو مجمع زبان عربی دمشق.

31. عضو مجلس شرعی هیئت حسابرسی مؤسسات مالی در بحرین.

32. عضو هیئت امنای مؤسسه اندیشه اسلامی (آل البیت) - اردن.

33. نائب رئیس اتحادیه جهانی علمای اسلام قطر.

34. عضو کمیته شخصیت‌های برجسته سازمان کنفرانس اسلامی.

35. نایب رئیس شورای مشورتی سازمان آیسیسکو.

36. عضو هیئت امنای دانشگاه اهل‌بیت (علیهم‌السلام).

37. عضو هیئت مرکزی رابطۀ علمای مسلمین مکه مکرمه.

38. عضو شورای مرکزی روحانیت مبارز تهران.

39. عضو هیئت امنای مرکز تمدن‌ها و تنوع فرهنگی مراکش.

40. عضو هیئت امنای بنیاد بین‌المللی غدیر تهران.

41. رئیس هیئت‌های اعزامی به کنفرانس‌های وزرای خارجه کشورهای اسلامی در أمان (اردن)، ریاض (عربستان سعودی)، قاهره (مصر).

42. عضو هیئت امنای فقهی سازمان بورس کشور.

43. نماینده اعزامی مقام معظم رهبری، و ریاست‌جمهوری جهت ماموریت‌های ویژه به چند کشور خارجی (سودان، یمن، قطر، سنگال و...).

44. عضو هیئت شرعی مجلس خدمات مالی (با عضویت 180 بانک مرکزی و بزرگ) در مالزی.

45. عضو سازمان بین‌المللی اسلامی (رتبه‌بندی مؤسسات مالی اسلامی) – امارات.

46. رئیس کرسی نظریه‌پردازی علوم قرآنی – تابع شورای‌عالی انقلاب فرهنگی.

47. عضو هیئت مؤسس اتحادیه جهانی تقریب‌نهاد اقتصاددانان و فعالان اقتصادی.

48. ریاست شورای‌عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.

49. عضویت مرکز ملی مطالعات راهبردی جهانی شدن.

49. عضو هیئت رئیسه اتحادیه جهانی علمای مقاومت بیروت.

50. عضو کمیته فقهی بانک مرکزی ایران.

51. عضو شورای نمایندگان ولی فقیه در مناطق اهل‌سنت.

52. عضو شورای سیاست‌گذاری و برنامه­‌ریزی بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری.

53. عضو هیئت امنای دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی قم.

54. عضو شورای سیاست‌گذاری و برنامه­‌ریزی گفتگوی ادیان- سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.

55. عضو شورای‌عالی ترجمه در همین سازمان.

56. تدریس فقه و اصول و اصول فقه مقارن در سطح کارشناسی‌ارشد و دکتری در دانشگاه‌های تقریب و اصول الدین.

57. سرپرست مؤسسه نابغه آل صدرالعلمیه.

سوابق فرهنگی

فهرست اجمالی برخی از فعالیت‌های فرهنگی به شرح ذیل است:

1. نوشتن نزدیک به 450 مقاله در موضوع‌های مختلف که بسیاری از آنها به زبان‌های مختلف ترجمه شده و در مجلات گوناگون جهان منتشر شده است.

2. تدریس در برخی از دانشگاه‌ها، دانشکده‌ها و حوزه‌های علمیه.

3. حضور در بیش از 650 برنامه رادیویی و تلویزیونی به زبان‌های فارسی و عربی.

4. بیش از 400 مجله و روزنامه در سراسر جهان به زبان‌های مختلف، مقاله‌ها و مصاحبه‌های ایشان را چاپ کرده یا پیرامون شخصیت ایشان مطلب نوشته‌اند.

5. سرودن بیش از 30 قصیده به زبان عربی. این اشعار در دیوانی به نام «اوراق و اعماق» چاپ و منتشر شده است.

6. ترجمه 16 کتاب از فارسی به عربی.

7. نوشتن حدود 13 تقریر از درس‌های استادان خود در فقه و اصول.

8. مشارکت در تأسیس بسیاری از مؤسسات فرهنگی و اجتماعی بین‌الملل.

9. برگزاری سمینارهای قرآن در ماه مبارک رمضان در حاشیهٔ نمایشگاه قرآن.

10. شرکت یا برپایی صدها اجلاس بین‌المللی.

کنفرانس‌های بین‌المللی و داخلی

الف . کنفرانس‌های داخل ایران:

1. برپایی 9 اجلاس بین‌المللی (اندیشه اسلامی).

2. برپایی 21 اجلاس بین‌المللی (وحدت اسلامی).

3. برپایی اجلاس‌هایی در موضوعات دیگر (مقاومت، حقوق زن و...).

4. شرکت و سخنرانی در ده‌ها اجلاس دیگر.

ب . اجلاس‌های خارج از کشور:

1. اجلاس‌های کنفرانس اندیشه اسلامی الجزائر (4 اجلاس).

2. کنفرانس‌های مجلس اعلای مصر (4 دوره).

3. کنفرانس‌های مجمع الفقه الاسلامی جده (18 دوره به مدت 25 سال) و اجلاس‌های فرعی آن در کشورهای گوناگون.

4. همایش‌های حج و تقریب (17 دوره در 17 سال).

5. همایش‌ها کارشناسان سازمان کنفرانس اسلامی (ده‌ها اجلاس).

6. کنفرانس‌های وحدت در کشورهای گوناگون (ده‌ها اجلاس).

7. اجلاس‌های سیاسی - سران، خارجه، کارشناسان سازمان کنفرانس اسلامی (ده‌ها اجلاس).

8. اجلاس‌های اقتصادی از قبیل: هیئت‌های شرعی، مؤسسات مالی، موضوعات فقهی، بررسی بانک توسعه... (بیش از 50 اجلاس).

9. بزرگداشت‌های شخصیت‌ها در کشورهای متفاوت (15 اجلاس).

10. همایش‌های گفتگو بین ادیان (ده‌ها اجلاس).

11. همایش‌های اتحادیه‌های جهان (ده‌ها اجلاس).

12. همایش‌های احزاب و جمعیت‌های اسلامی.

13. همایش‌های فقهی در موضوعات گوناگون (بیش از بیست اجلاس).

14. اجلاس‌های اقلیت‌های اسلامی (بیش از ده اجلاس).

15. اجلاس‌های بزرگ ضمن دیدارهای زیاد از کشورهای متنوع قاره‌های آسیا، آمریکا، اروپا.

16. اجلاس‌های دانشگاه‌ها و اتحادیه‌های دانشگاهی.

17. اجلاسیه‌های ملل متحد و یونسکو و ایسیسکو.

و دیگر اجلاسیه‌های اجتماعی و فرهنگی بین‌المللی.

سوابق علمی

ایشان به‌عنوان استاد راهنما یا مشاور 50 رسالۀ دانشگاهی فعالیت کردند. از او ده‌ها کتاب و مقالۀ تالیفی و ترجمه‌ای به‌جا مانده که برخی از آنها عبارتند از:

کتاب‌های تألیفی

ردیف	اسم کتاب	زبان	ترجمه به	جلدها
1	مع بعض المؤتمرات السیاسیة لوزراء الخارجیة	عربی	-	1
2	الاقتصاد الاسلامی دروس فی المذهب وتأصیل للمسائل المستحدثة	عربی	فارسی	2
3	الاقلیات الاسلامیة وعلاقاتها بمجتمعاتها	عربی	فارسی	1
4	رسالتنا تقریب الفکر وتوحید العمل	عربی	فارسی	1
5	الحوار مع الذات والاخر	عربی	فارسی	1
6	حول الوحدة	عربی	فارسی	1
7	صلاة الجمعة فی الروایات المشترکة بین الشیعة والسنة	مشترک عربی	فارسی مالایی اردو	1
8	الحج فی الروایات المشترکة بین الشیعة والسنة	مشترک عربی	فارسی اردو	3
9	الصوم فی الروایات المشترکة بین الشیعة والسنة	مشترک عربی	فارسی اردو	3
10	حول الدستور الاسلامی الایرانی	عربی	فارسی ترکی استامبولی فرانسوی	1
11	حول الصحوة الاسلامیة	عربی	فارسی	1
12	حقوق الانسان بین الاعلانین العالمی والاسلامی	عربی	فارسی انگلیسی	1
13	مع مؤتمرات مجمع الفقه الاسلامی1-6	عربی	-	6
14	المؤتمر الدولی للسکان والتنمیة	عربی	-	1
15	المختصر المفید فی تفسیر القرآن المجید	مشترک عربی	-	3
16	فی الطریق الی التوحید الالهی	عربی	-	1
17	بحث حول المهدی مقدمة کتاب مرحوم شهید صدر	عربی	-	1
18	الدولة الاسلامیة .. دراسات فی وظائفها السیاسیة والاقتصادیة	عربی	-	1
19	حول کتاب الآیات الشیطانیة	عربی	-	1
20	المرجعیة العلمیة لأهل البیت	عربی	فارسی	1
21	ملتقیات الفکر الاسلامی فی الجزائر	عربی	-	1
22	من الظواهر العامة فی الاسلام	عربی	-	1
23	حول الشیعة والمرجعیة یا ماضی المرجعیة وحاضرها	عربی	-	1
24	لمحات من حیاة بعض الشخصیات التقریبیة	عربی	-	1
25	رأی الاسلام فی السلام المفروض	عربی	به چند زبان	1
26	من حیاة اهل البیت(ع)	عربی	-	1
27	اوراق وأعماق «الشفق والوهب» (دیوان شعر)	عربی	-	1
28	بوادر المدرسة التقریبیة فی اصول الفقه	عربی	-	1
29	حول القرآن	عربی	-	1
30	جزوه‌هاى متفرقه دیگر
31	بحوث فقهی در قضایای معاصر (3 جلد)	عربی

کتاب‌های ترجمه شده از فارسی به زبان عربی

1. التکامل الاجتماعی للانسان - تکامل اجتماعی انسان - اثر استاد شهید مطهری.

2. الدوافع نحو المادیة - علل گرایش به مادیگری - اثر استاد شهید مطهری.

3. الهدف السامی للحیاة الانسانیة - هدف والای زندگی بشری - اثر استاد شهید مطهری.

4. الانسان والقدر - انسان و قضا و قدر - اثر استاد شهید مطهری.

5. النبی الامی - پیامبر امی - اثر استاد شهید مطهری.

6. حول النظرة الکونیة - اثر استاد شهید مطهری.

7. العودة الى الذات وبنائها من جدید – اثر استاد مصباح یزدی.

8. نحو حیاة افضل – مؤسسه در راه حق.

9. دروس فی اصول الدین – درس‌هایی از اصول دین – مؤسسه در راه حق.

10. حیاة نبی الاسلام – مؤسسه در راه حق.

11. الفطرة والله.

12. حول المثالیة والواقعیة.

13. خرافة ازلیة المادة.

14. نشید المقاومة الفلسطینیة.

15. النبع والسمکة (قصه طولانی برای کودکان).

16. الطبیعة فی القرآن الکریم.

آثاری که تحت نظر و اشراف تألیف شده است (با نگارش مقدمه و مشارکت در مطالب)

ردیف	اسم کتاب	زبان	ترجمه به	تعداد
1	الاحادیث القدسیة المشترکة بین السنة والشیعة	عربی	-	1
2	جامع البیان فی الاحادیث المشترکة حول القرآن	عربی	-	0
3	لباب النقول فی موافقات جامع الاصول 4-1	عربی	-	4
4	الاحادیث الاخلاقیة المشترکة 3-1	عربی	-	3
5	الادعیة المأثورة المشترکة	عربی	-	1
6	الجهاد فی المأثور عن اهل السنة والامامیة	عربی	-	1
7	الاحادیث المشترکة حول عیسی المسیح(ع)	عربی	-	1
8	الاحادیث المشترکة حول الامام المهدی(عج)	عربی با مقدمه	-	1
9	الامر بالمعروف والنهی عن المنکر فی الروایات المشترکة	عربی	-	1
10	الوحدة الاسلامیة فی الاحایث المشترکة	عربی با مقدمه	-	1
11	الامامان الحسن والحسین(ع) فی الاحادیث المشترکة	عربی	-	1
12	النصوص الاقتصادیة من القرآن والسنة ومقارنتها بمصادر من الشیعة الامامیة 3-1	(با تعلیقه مفصل) عربی	-	3
13	موسى الکلیم(ع) فی الاحادیث المشترکة	عربی با مقدمه	-	1
14	الصلاة فی الاحادیث المشترکة	عربی	-	1
15	المرأة فی الاحادیث المشترکة	عربی	-	1
16	القواعد الاصولیة والفقهیة	با مشارکت در تألیف – عربی	-	3
17	الامامة والولایة فی القرآن الکریم	عربی	-	1
18	التعددیة المذهبیة	عربی	-	1
19	موسوعه العلاقات بین الاسلام والغرب	عربی	-	1

نشریات و مجلات

ردیف	نام مجله	زبان	ترجمه به	شمارگان
1	مجله رسالة التقریب	عربی	-	37شماره
2	مجله ثقافة التقریب	عربی	-	20 شماره
3	مجله اندیشه تقریب	فارسی	-	15 شماره
4	مجله AL Taqrib	انگلیسی	-	3 شماره
5	مجله شعور اتحاد	اردو	-	5 شماره
6	مجله التوحید	عربی	-	60 شماره
7	مجله الهادی	عربی	-	16 شماره
8	مجله الثقلین	عربی	-	45 شماره

کتاب‌های فارسی زبان

1. اقتصاد اسلامی.

2. اقلیت‌های مسلمان مشکلات و راه‌کارها.

3. درباره وحدت وتقریب مذاهب اسلامی.

4. ایده‌های گفتگو با دیگران.

5. در پرتو قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

6. وحدت اسلامی برپایه مرجعیت علمی اهل‌بیت (علیهم‌السلام).

7. نظام جزایی اسلام.

8. نظام عبادت در اسلام.

9. رسالت ما تقریب در اندیشه‌ها، انسجام در عمل.

آثار دربارهٔ ایشان

الف. تسخیری و تفکرات تقریبی وی (به زبان فارسی)

• ابراهیم تسخیری فوق لیسانس دانشگاه ادیان قم سال 1391 شمسی.

ب . به همین عنوان (به زبان عربی)

• درخشش اندیشه و جوشش آگاهی در آثار ... تسخیری تألیف: دکتر شکیبا، دکتر واعظی.

• راهنامه و مرامنامه تسخیری - تألیف: عباس آریا زند.

• اندیشه نامه تسخیری - تألیف :دکتر میر دامادی.

• أبا طیل - تألیف دکتر علی صلابی لیبیایی انتشار قاهره.

• بحوث فقهیه معاصره - شیخ محمد ساعدی 3 جزء.

نشان‌های ویژه بین‌المللی

1. نشان سازمان کنفرانس اسلامی - به‌عنوان شخصیت برجستۀ جهان اسلام.

2. نشان درجه یک استقلال اردن.

3. نشان عالی مسلمانان روسیه.

4. نشان سازمان بین‌المللی آیسیسکو – تقدیر از شخصیت فرهنگی سال انسجام و وحدت اسلامی.

5. نشان صلح عادلانه از طرف کنفرانس بین‌المللی هندوستان – دهلی – 1389.

6. سپر تجمع العلمای مسلمان لبنان.

7. نشان تقدیری دولت جمهوری اسلامی ایران (نشان خدمت).

8. دومین جایزه حقوق بشر قوه قضائیه سال 1394.

9. مدال سال 2015 از جشنوارهٔ جهانی فارابی.

10. مدال مجمع الفقه اسلامی بین‌المللی جده.

مجالس تکریم

مجالس زیر جهت تکریم ایشان در شهرهای گوناگون برگزار شد:

1. موسکو توسط مفتی عالی روسیه.

2. جده توسط سازمان تعاون اسلامی به مناسبت 25 سالگرد تاسیس.

3. اردن توسط مؤسسهٔ آل‌البیت(علیهم‌السلام) برای اندیشه اسلامی.

4. بیروت توسط تجمع علمای مسلمان لبنانی.

5. تهران توسط وزارت ارشاد اسلامی.

6. تهران توسط شهرداری تهران.

7. ساری توسط مراکز فرهنگی استان مازندران – ایران.

8. دمشق توسط مؤسسهٔ زبان عربی.

9. تهران توسط سازمان جهان صلح عادلانه.

10. دهلی توسط کنفرنس صلح عادلانه.

11. تهران توسط سازمان ایسیسکو.

12. تهران توسط بنیاد اندیشهٔ اسلامی.

13. نجف توسط حزب دعوت اسلامی عراق.

14. تهران جمعیت‌های مالی اسلامی.

15. جایزهٔ حوزه علمیه قم.

16. جایزهٔ جامعةالمصطفی العالمیه.

دریافت نشان‌ها

دریافت نشان‌های اهدایی از مراکز علمی – فرهنگی بین‌المللی که برخی از آنها به شرح ذیل می‌باشد:

1. دانشگاه بین‌المللی کوالالامپور – مالزی

2. آکادمی روشنفکران عرب – لبنان.

3. آکادمی مطالعات عالی کشور – لیبی.

4. انستیتوی اسلامی صدیقیه – اندونزی.

5. دانشگاه بین‌المللی اسلامی - پاکستان.

6. دانشگاه موته از کشور اردن.

7. مجلس ملی فرهنگ و هنر – کویت.

8. دانشگاه مسقط – عمان.

9. دانشگاه الحکمه – لبنان.

10. دانشگاه قطر.

11. دانشگاه اسلامی جو – جاکارتای اندونزی.

12. آکادمی حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) – کراچی – پاکستان.

13- مؤسسهٔ اسلامی کرانادای اسپانیا

نشان‌های دریافتی از داخل کشور:

1. ایشان در مراسم کتاب سال 1386 از سوی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان شخصیت فرهنگی کشور برگزیده و معرفی شدند.

2. تقدیر از شخصیت قرآنی ایشان در سال 1387 از سوی شهرداری تهران.

3. انتخاب وی به‌عنوان شخصیت فرزانه و فرهیخته از سوی مراکز فرهنگی استان مازندران.

4. دریافت نشان (خدمت) درجه یک از سوی ریاست‌جمهوری.

آیت‌الله تسخیری در کلام دیگران

در نگاه مقام معظم رهبری

در پیام رهبر انقلاب اسلامی چنین بیان شده: «آیت‌الله تسخیری، عالم مجاهد و زبان گویای اسلام و تشیع بود».

در نگاه آیت‌الله مکارم شیرازی

«ایشان در طول عمر شریف خود منشأ خدمات قابل ملاحظه‌ای به جهان اسلام و تشیع و نظام جمهوری اسلامی بود‌».

سخنرانی دبیرکل

در نگاه حجت‌الاسلام والمسلمین حمید شهریاری

دکتر حمید شهریاری دبیرکل مجمع جهانی تقریب، در چهارمین نشست علمی طلایه داران صلح و وحدت اسلامی با موضوع زندگی، آرا و اندیشه‌های‌ مرحوم آیت‌الله حاج شیخ محمدعلی تسخیری بیان داشت: آیت‌الله تسخیری شخصیتی برجسته در زمینۀ تقریب بود؛ به مدت محدودی در مجمع تقریب در خدمت ایشان بودم، شاهد بودم که اخلاق نیکو، محور اصلی برای توفیق ایشان در زمینۀ تقریب بود.

وی با تاکید بر قوت و قدرت علمی آیت‌الله تسخیری، گفت: ایشان عضو مجمع فقهی جده بود و فقه شیعی را با ادله‌های مستند به‌عنوان فقه مورد پذیریش برای این مجمع، جا انداخت که این بسیار برای ما ارزشمند است.

در نگاه مولوی اسحاق مدنی

مولوی محمد اسحاق مدنی رئیس شورای‌عالی مجمع تقریب، گفت: فقدان آیت‌الله تسخیری واقعا ضایعه بزرگی بود و درگذشت ایشان، آزمایشی برای امت اسلام است.

مولوی اسحاق مدنی

اگر چه مسأله وحدت همیشه حامیان زیادی داشته است، چرا که امت اسلام همیشه از صدر اسلام تا کنون در معرض تهدید دشمنان بوده است، اما ایشان جای خاص خود را داشت. وی تصریح کرد: نقش آیت‌الله تسخیری در وحدت بسیار ارزشمند است؛ دشمنان ما هیچ وقت اینقدر فعالیت که بعد از انقلاب اسلامی، برای تفرقه داشتند، نکرده‌اند؛ در این زمان نقش ایشان بسیار تأثیرگذار است و مسلمانان امروز از نظر فکری می‌دانند که نجات جهان اسلام در وحدت است و این موضوع برای آنها مسجل شده است؛ که یکی از دلایل آن هم تبلیغاتش برای وحدت بود.

وی افزود: آیت‌الله تسخیری با امکانات نظام جمهوری اسلامی، صدای وحدت را به گوش جهانیان رساند؛ علم و دانش آیت‌الله تسخیری باعث می‌شد که با هر گروه و حزبی به بحث و گفت‌وگو بپردازد که گفت‌وگوی ایشان در مجمع فقه جده، از نمونه‌های آن است. برتری علمی و تسلط خوب ایشان به زبان عربی و فصاحت و بلاغتش از جمله دلایل موفیت‌های ایشان در پیشبرد اهداف تقریبی بود و همه علما با دید احترام به ایشان می‌نگریستند.

وی اظهار داشت: پشتکار زیاد از دیگر ویژگی‌های آیت‌الله تسخیری بود، که با وجود بیماری و کهولت سن هیچ‌گاه دست از تلاش برای اعتلای امت اسلام برنداشت.

در نگاه حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مبلغی

دکتر احمد مبلغی استاد عالی حوزۀ علمیۀ قم و عضو مجلس خبرگان رهبری در بیانی به بررسی ویژگی‌های برجسته علمی و ایمانی مرحوم آیت‌الله «محمدعلی تسخیری» پرداخت. آیت‌الله تسخیری هدیه‌ای بود ساخته و برخاسته از درون حوزه و نظام برای امت اسلامی که از حساسیت‌ها، محدودیت‌ها، امکانات، موقعیت‌ها و فرصت‌های پیش روی در عرصه بین‌الملل و فضای میان مذاهب اسلامی به خوبی مطلع بود و در این مسیر پر فراز و فرود به مرحله خبرگی و تاثیرگذاری عمیق دست یافته بود.

حضور پربرکت و کم‌نظیر وی در عرصۀ خطیر تقریب میان مذاهب اسلامی گویای رویکردی تخصصی، رفتاری مدون و عملکردی منظم بود و فعالیت‌های ایشان در این زمینه مبتنی بر شناختی ژرف اندیشانه، نگرشی هوشمندانه و چشم اندازی باورمندانه و معطوف به خیر و صلاح امت اسلامی بود. این همه، از یک سوی ریشه در توانمندی این عالم دینی در شناخت اندیشۀ اسلامی و شیعی داشت و از سوی دیگر برآمده از حضور پراهمیت وی در فضای بین‌المللی و میان علمای امت بود. وی حضوری گرم، بی‌تکلف، صمیمی و برادرانه میان علمای همهٔ مذاهب داشت.

از دیگر ویژگی‌های ایشان مسئولیت پذیری در ارتباط با وظایف خطیری بود که بر دوش می‌گرفت. ایشان در انجام این وظایف و فعالیت‌ها نه تنها فرصت‌شناس بود و از فوت وقت و توان به جد پرهیز می‌کرد؛ بلکه فراتر نکته‌سنج بود و بر اساس تحلیل و جمع‌بندی شرایط و مناسبات، گام بر می‌داشت و اقدامات دقیق معطوف به تقریب را پیش می‌برد.

از جمله درخشان‌ترین جلوه‌های این فرصت‌شناسی و آگاهی از موقعیت، نحوه حضور مرحوم آیت‌الله تسخیری در همایش‌های بین‌المللی و کنفرانس‌های جهانی بود. این حضور، مسؤولانه، فعالانه و عالمانه بود و وی در این مجامع، ضمن تبیین نکته‌ها و توصیه‌های راهگشا، می‌کوشید افقی به سمت وضعیتی تازه بگشاید و گامی در مسیر تقریب بردارد.

عالمان بزرگ اهل سنت در کنفرانس‌های مهم اسلامی به ویژه در جلسات مجمع فقه اسلامی جهانی او را چهره‌ای دانشمند، دلسوز و معرف رویکرد اجماع‌آمیز و همگرا جهت یافتن راه حل‌های اساسی برای مسائل نوپیدا می‌دیدند، و، از منظر چنین برداشت و بر اساس این خاستگاه، دیدگاه‌های فقه شیعه را محل تعامل و تبادل با فقه سایر مذاهب قرار می‌دادند.

می‌توان به جرأت گفت این گفتگوها در نوع خود کم‌نظیر‌ترین صحنه‌های همفکری میان عالمان امت را شکل می‌داد. من، که خود بارها شاهد و حاضر در صحنه‌هایی از این دست بودم، اذعان دارم موفق‌ترین و دلنشین‌ترین حلقه‌های گفتگوی فقهی فراگیر و معطوف به مسائل نوآمدِ مربوط به زندگی معاصر میان مسلمانان طی این تبادل نظرها شکل می‌گرفت و گاه منشا ایده پردازی‌ها و رویکردهای اساسی جدید می‌گردید.

مصاحبت طولانی بنده با ایشان سبب شد تا بارها جلوه‌هایی عمیق از ایمان و وارستگی را در این مرد خداجوی ببینم و بیابم. مشخصا او توکلی ژرف و فراوان به خداوند داشت. اینجانب نمونه‌های درس آموزی از این توکل را در موارد زیادی احساس می‌کردم. به یاد دارم در یک سفر عمره، هنگامی که آیات مربوط به داستان حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) و الطاف ویژۀ خداوند نسبت به آن حضرت را برای جمعی بیان می‌کرد، گریه راه را بر نفس وی بست و امکان صحبت کردن را از او ستاند، در آن لحظات آیت‌الله تسخیری ترکیبی از معرفت و عرفان را در مراجعه‌ای عالمانه به فرازهای نغز و چشمگیر این آیات نورانی برای مخاطبان بیان داشت.

مبلغی احمد

از دیگر ویژگی‌های علمی وی توانمندی‌اش در زمینهٔ اقتصاد اسلامی بود. ایشان به خوبی مبانی این حوزه را در اختیار داشت و در این زمینه صاحب‌نظری نکته سنج بود. توانایی ایشان در این حوزه را می‌توان بر اساس سه عامل تعریف کرد: ۱. اندیشه‌ورزی در مکتب اقتصادی شهید صدر. ۲. انجام مطالعات گسترده و تلاش برای پیشبرد این مکتب. ۳. بهره‌گیری از تجربه‌های علمی حاصل از کنفرانس‌های متعدد و گفت‌وگوهای متنوع با صاحب‌نظران.

در کنار این ویژگی‌های علمی و ایمانی، وی وجهه‌ای به شدت اخلاقی داشت. روحی لطیف، رفتاری نجیبانه و شخصیتی پرجاذبه و مهربان در منش و روش این عالم وارسته به چشم می‌آمد و به حضور ثمربخش ایشان در عرصه‌های داخلی و خارجی جلوه‌ای اخلاقی و دلنشین می‌بخشید. این عالم وارسته بسیار فروتن و بی تکلف بود و هر جا که پای منفعت اجتماعی برای شخص او به‌میان می‌آمد از تلاش و فعالیت دست می‌کشید.

اکنون این فقیه ارزشمند و چهرۀ درخشان تقریب از میان ما رخت بربسته است؛ با این حال میراث فکری و الگوی رفتاری وی هم چنن باقی است. بی‌گمان نسلی از انقلاب و حوزه، واقعیت‌های عرصۀ بین‌الملل اسلامی و الزامات و اقتضائات آن را از زبان، سیره، نگاه، رفتار و افکار ایشان دریافتند و شناختند. به همین جهت او در چشم همگان، ای بسا بدون استثنا، به‌عنوان مؤثرترین شخصیت ساحت بین‌الملل اسلامی‎ شناخته می‌شد.

در نگاه آخوند ناصر قزل

آخوند «ناصر قزل» امام‌جمعه اهل‌سنت قازان قایه مراوه تپه با اشاره به شخصیت والای آیت‌الله تسخیری در جهان اسلام، اظهار کرد: این عالم بزرگوار در شناسایی افراد مهارت بالایی داشتند و با یک نگاه افراد را می شناختند و به نیت آنها پی می‌برد. به گفته وی؛ این شخصیت تقریبی جهان اسلام مخصوصا با پیروان همه اقوام و مذاهب مختلف اسلامی مراوده و رفتار بسیار خوبی داشتند و همه اهل سنت و بسیاری از افراد او را به‌عنوان شخصیت والای تقریبی، علمی، وحدت‌گرا و تحقیقی می شناختند.

ناصر قزل

مدیر حوزه علمیه عرفانی قازان قایه مراوه تپه با عنوان اینکه آیت‌الله تسخیری مورد وثوق و اطمینان کامل رهبر داشت، تصریح کرد: آیت‌الله تسخیری به خاطر شناخت کاملی که از وضعیت جهان اسلام و چهره‌های تآثیرگذار بلاد اسلام داشتند رهبر معظم انقلاب او را به عنوان مشاور عالی خود در امور جهان اسلام منصوب کردند. به گفته وی؛ آیت‌الله تسخیری با نفوذی که در برخی از کشورهای جهان اسلام داشت در بهبود روابط ملل مسلمان با همدیگر و حمایت از امت اسلامی نقش مثبتی ایفا می کرد. آخوند قزل، برگزاری بسیاری از محافل و جلسات و کنفرانس‌های تقریبی بین‌المللی را حاصل تلاش‌های شبانه روزی آیت‌الله تسخیری دانست و گفت: وجود این روحانی معتقد به انسجام و همدلی امت اسلامی زینت بخش بسیاری از محافل و مجالس بود. وی ادامه داد: در چندین جلسات کنفرانس وحدت که دعوت بودیم با آن شخصیت نورانی دیدار کردیم و با آغوش باز و رویی گشاده از ما استقبال کرد.

درگذشت

آیت‌ الله تسخیری که در تاریخ ۲۴ مرداد ۱۳۹۹ به علت عارضه قلبی در بیمارستان خاتم‌الانبیای تهران بستری شده بود، صبح روز ۲۸ مرداد ۱۳۹۹ در سن ۷۶ سالگی درگذشت و در قم در حرم حضرت معصومه (سلام‌الله علیها) به خاک سپرده شده.

پیام‌های تسلیت برخی مقامات و چهره‌های داخلی

پیام مقام معظم رهبری

بسیاری از چهره‌های شاخص و مطرح در جهان اسلام و مخصوصا کسانی که از اندیشمندان و همفکران وی در مسأله وحدت امت اسلامی و تقریب اندیشه مسلمانان با ایشان همسو بودند از وفات ایشان متأثر گردیده و پیام‌های تسلیت خود را منتشر کردند، در این میان مقام معظم رهبری نیز در همان ساعات اولیه انتشار خبر وفات آیت‌الله تسخیری پیام تسلیتی را با محتوای زیر منتشر ساختند:

بسم الله الرحمن الرحیم

با تأثر و تأسف اطلاع یافتیم که عالم مجاهد و زبان گویای اسلام و تشیع جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ محمدعلی تسخیری دار فانی را وداع گفته است. کارنامه‌ٔ این سرو نستوه و خستگی‌ناپذیر در انواع خدمات برجسته در مجامع جهانیِ اسلامی حقاً درخشان است. عزم راسخ و دل پرانگیزه‌ٔ ایشان حتی بر ناتوانی‌های جسمانی در چند سال اخیر فائق می‌آمد و حضور مؤثر و برکت وی را در هر نقطه‌ی لازم و مفید استمرار می‌بخشید. مسئولیت‌ها و خدمات ایشان در داخل کشور نیز فصل جداگانه و ارزشمندی از تلاش‌های این روحانی فاضل و متعهد است. اینجانب به خاندان و بازماندگان مکرم و نیز به همه‌ٔ همکاران و دوستان ایشان تسلیت عرض می‌کنم و رحمت و مغفرت و رضوان الهی را برای وی مسألت می‌کنم. سیّدعلی خامنه‌ای ۲۸ مرداد ۱۳۹۹.

پیام تسلیت دبیرکل مجمع جهانی تقریب

حجت‌الاسلام و المسلمین حمید شهریاری در پیامی به شرح زیر ارتحال آیت‌ الله محمدعلی تسخیری، رئیس شورای‌عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، را تسلیت گفتند:

إنا للّه وإنا إلیه راجعون

ارتحال تأسف‌‌بار و غم‌انگیز عالم ربانی، منادی بزرگ وحدت امت اسلامی، اندیشمند فرهیخته، محقق تلاشگر عرصهٔ دانش و پژوهش، یار و یاور امام راحل و مقام معظم رهبری مجاهد نستوه حضرت استاد آیت‌ الله حاج شیخ محمدعلی تسخیری موجب تأسف شدید و تألم خاطر اینجانب وهمه ارادتمندان به آن شخصیت برجسته و پاسدار بزرگ اندیشه، اخلاق وهمبستگی جهان اسلام شد. ‬‬‬‬

آن فقید سعید برخاسته از خاندان اصیل حوزوی و دارای مقامات عالی علمی، فقاهت و اجتهاد بودند که خدمات ماندگاری را در عرصۀ تعلیم و تربیت شاگردان و تألیف و تحقیق از خود به یادگار نهادند، چهرۀ برجسته‌ای که از اوان جوانی از پیشگامان مرتبط با محافل علمی، فکری و فرهنگی جهان اسلام و فعالیت‌های وحدت‌آفرین بوده و ارتباطات گسترده‌ای با اندیشمندان و شخصیت‌های بزرگ اسلامی در بیش از نیم قرن مجاهدت و تلاش برقرار نمودند، که ثمره آن حضور تأثیرگذار و خدمات ماندگار در مجامع بین‌المللی و داخلی و صدها اثر ارزشمند در قالب تألیف، تحقیق، سخنرانی‌های علمی و مقالات می‌باشد. ‬‬‬‬‬‬

اینجانب فقدان این طلایه‌دار تقریب مذاهب اسلامی و منادی همگرایی مسلمین و اصلاحگر متخلق و پارسا را به محضر مبارک امام عصر (عیه‌السلام)، مقام معظم رهبری، مراجع و علمای حوزه‌های علمیه، اندیمشندان و فرهیختگان و خصوصاً بیت شریف آیت‌ الله تسخیری و دیگر ارادتمندان و شاگردان آن مرحوم تسلیت عرض نموده، صبر و اجر برای بازماندگان معظم و رحمت، غفران، علو درجات و حشر با اولیاء الله و ائمه طاهرین (علیهم‌السلام) را برای آن متفکر بزرگ و خدوم از درگاه خداوند متعال مسألت می‌نمایم.(عاش سعیداً و مات سعیداً). ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

پیام تسلیت دبیرکل سابق مجمع جهانی تقریب

آیت‌الله محسن اراکی دبیرکل سابق مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با صدور پیامی درگذشت «آیت‌الله محمدعلی تسخیری» را تسلیت گفت. متن پیام به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

إنا لله و إنا إلیه راجعون

ضایعه اسفبار رحلت عالم مجاهد و متفکر پیشتاز در دفاع از مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام) و منادی وحدت در جهان اسلام علامه آیت‌الله حاج شیخ محمد علی تسخیری موجب تألم و تأثر شدید شد و جامعهٔ اهل فکر و جهاد و علم را به سوگ نشاند.

این مرد الهی که با عزمی آهنین در سراسر جهان اسلام، نام محمد و آل محمد (علیهم‌السلام) را زنده نگه‌داشت و در برابر دشمنانشان همواره با سینه ستبر قد علم کرده و به مبارزه سخت می‌پرداخت از میان ما رخت بر بست و به اولیای خویش محمد و آل محمد (علیهم‌السلام) پیوست. از خدای متعال برای این فقیه متفکر و پر تلاش علو درجه و همنشینی با پیامبر و آل او مسألت دارم و برای بازماندگان این فقید سعید اجر و صبر مسألت نموده و طول عمر و سلامتی مقام معظم رهبری پرچمدار وحدت و دفاع از اسلام ناب را از خداوند متعال خواستارم و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین.

رئیس قوۀ مجریه

انا لله و انا الیه راجعون

رحلت عالم پارسا، حضرت آیت‌الله تسخیری، دبیرکل فقید مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، عضو سابق مجلس خبرگان و مشاور مقام معظم رهبری، موجب تأثر و اندوه فراوان شد.

این روحانی وارسته که از پیشگامان وحدت امت اسلامی در جهان اسلام و زبان رسای فرهنگ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بود، سالیان متمادی از عمر پربرکت خود را دلسوزانه صرف ترویج معارف دینی، تقریب مذاهب اسلامی و تعامل مستمر با فرهیختگان جهان اسلام نمود و کارنامۀ علمی درخشانی از خود به یادگار گذاشت.

اینجانب این ضایعه را به محضر مقام معظم رهبری، حوزه‌های علمیه، شاگردان و بیت مکرم ایشان تسلیت می‌گویم و از درگاه خداوند متعال برای آن مرحوم رحمت واسعه و همجواری با اولیای الهی و برای عموم بازماندگان صبر و شکیبایی مسئلت دارم. حسن روحانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران

رئیس قوۀ قضائیه

بسم الله الرحمن الرحیم

کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَهُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنَا تُرْجَعُونَ

درگذشت عالم ربانی و اندیشمند مبرز جهان اسلام، مرحوم آیت‌الله محمدعلی تسخیری، که عمر با برکت خود را با درایت نظری و مجاهدت عملی، صرف افزایش وحدت و همدلی فرقه‌های گوناگون امت اسلامی‌ نمودند، موجب تأثر و تألم گردید.

وجود ارزشمند آن فقیه فرزانه در حوزهٔ مشاورهٔ مقام معظم رهبری در امور جهان اسلام، ریاست شورای‌عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و مجلس خبرگان رهبری، منشأ خدمات و برکات فراوانی برای جامعۀ مسلمین و نظام جمهوری اسلامی بود که ان‌شاءالله موجب علو درجات روحانی و حشر در زمرۀ صالحان و مجاهدان خواهد بود.

اینجانب ضمن عرض تسلیت به خاندان معزز آن مرحوم، صبر و اجر بازماندگان را از خدواند متعال مسئلت دارم. سید ابراهیم رئیسی

رئیس قوۀ مقننه

بسم الله الرحمن الرحیم

انا لله و انا الیه راجعون

درگذشت آیت‌الله محمدعلی تسخیری مشاور عالی رهبر معظم انقلاب در امور جهان اسلام و عضو مجلس خبرگان موجب تاسف و تاثر گردید.

آن عالم گرانقدر از چهره‌های اندیشمند شناخته شده علمی و فرهنگی و اهل حکمت جهان اسلام بودند که همواره در زمینهٔ تبیین دیدگاه‌های تشیع و فقه اسلامی و نیز ایجاد تفاهم و همدلی میان مسلمانان تلاش وافر داشتند و آثار و تلاش‌های ایشان در مجمع فقه اسلامی، مجمع جهانی تقریب مذاهب و مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب بسیار منشا اثر و راهگشا بود.

اینجانب ضمن عرض تسلیت به پیشگاه مقام معظم رهبری، اندیشمندان جهان اسلام، بیت مکرم و بازماندگان محترم برای آن روحانی جلیل‌القدر و رحمت واسعه و علو درجات و برای بازماندگان صبر و اجر از درگاه خداوند متعال مسئلت می‌کنم. محمدباقر قالیباف، رییس مجلس شورای اسلامی.

پیام‌های برخی ازمقامات و چهره‌های خارجی

پیام رئیس شورای مفتیان روسیه مفتی شیخ راویل عین‌الدین

إنا لله و إنا إلیه راجعون

اللهم اغفر اخانا و ارحمه و اسکنه فسیح جناتک

با غم و اندوه فراوان از درگذشت برادر ودوست نزدیک مسلمان روسیه، آیت‌الله محمد علی تسخیری مطلع گردیدیم. آیت‌الله تسخیری به‌عنوان یک شخصیت مذهبی با اقتداری غیرقابل انکار از نخستین کسانی بود که دست کمک برادرانه خود را به سوی ما گشود و در کلام و در عمل از توسعه امت مسلمان روسیه حمایت نمود. آیت‌الله تسخیری به‌عنوان شخصیتی مذهبی برخوردار از عمق فکری بالا، اقدامات بسیاری را در جهت تقویت اصول نیکی، همزیستی مسالمت‌آمیز، صلح و احترام متقابل هم در درون امت جهان اسلام وهم در راه تعمیق و گسترش گفتگوهای بین دینی و تمدنی انجام داد. آیت‌الله تسخیری یک شخصیت برجسته و یک رهبر معنوی مسلمان بود که در حوزۀ تقریب مذاهب اقدامات زیادی را به انجام رسانید. ما تلاش‌های شیخ آیت‌الله تسخیری در برقراری و توسعه روابط دینی، فرهنگی و آموزشی بین مسلمانان روسیه و ایران بسیار ارج می‌نهیم. ضمن ابراز اندوه خود، از خداوند متعال برای خویشان و نزدیکان وی صبر و استقامت درخواست می‌کنیم و خود را در غم از دست دادن آیت‌الله تسخیری با امت اسلامی شریک می‌دانیم.

پیام تسلیت سیدعمار حکیم رهبر جریان حکمت ملی عراق

با اندوه فراوان از درگذشت یکی از چهره‌های شاخص حوزه‌های علمیه آیت‌الله شیخ محمدعلی تسخیری (قدس سره الشریف)، رئیس شورای‌عالی مجمع جهانی تقریب مذاهب مطلع شدیم. آن مرحوم از چهره‌های اسلامی مهمی بود که برای تقریب میان مذاهب اسلامی و مبارزه با تکفیر درون جهان اسلام میان مذاهب گوناگون تلاش فراوان کرد. این مصیبت بزرگ را به دولت و ملت ایران و به‌خصوص خانواده و بستگان آن مرحوم تسلیت می‌گوییم و از خداوند متعال می‌خواهیم که وی را مشمول رحمت واسعه خود قرار دهد و در بهشت برین جای دهد.

جستارهای وابسته

• مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
• محمدعلی تسخیری
• حمید شهریاری
• محمد اسحاق مدنی