سور مثانی
سوره‌های مثانی، بنابر قول مشهور، به سوره‌های بعد از سوره‌های مئین گفته می‌شود. مفسرین احتمالات دیگری از جمله سوره‌های کمتر از صد آیه، سوره فاتحه و سوره‌هایی که دارای قصه و رویدادها هستند، داده‌اند. سیوطی ۳۹ سوره را جزو سوره‌های مثانی، طبرسی ۷ سوره و برخی همه سوره‌های قرآن را سوره‌های مثانی می‌دانند.
نام‌گذاری سوره‌ها
قرآن كریم كتاب نور و هدایت است. كه از طرف خداوند متعال بر پیامبر مكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل گردیده است. این كتاب مشتمل بر 114 سوره و 6236 آیه، - بنابر روایتی از امام علی (علیه‌السلام) ـ می‌باشد. واژه سوره از «سور بلد» (دیوار بلند و گرداگرد شهر) گرفته شده است، زیرا هر سوره‌ای آیاتی را در برگرفته است و به آن احاطه دارد. اسامی سوره‌ها مانند تعداد آیات هر سوره توقیفی است و با صلاحدید شخص پیامبر اسلام نام‌گذاری شده است. به گروهی از سوره‌های قرآن، اسامی خاصی گذاشته شده كه عبارتنداز: سبع طوال، مئین، حوامیم، ممتحنات، مفصّلات و مثانی[۱].
معنای لغوی سُوَر مثانی
«مثانی» در لغت از «ثنی» گرفته شده كه به معنای رد بعضی بر بعضی دیگر آمده است. ثنی الشیءَ ثنیاً. رد بعضه علی بعض)[۲]. علامه راغب اصفهانی، علت نام‌گذاری سوره‌های قرآن را به مثانی، در ذیل آیه وَلَقَدْ آتَیْنَاك سَبْعًا مِّنَ الْمَثَانِی تكرار و مرور در اوقات مختلف كه كهنه و منقطع نمی‌شود، می‌داند. بر عكس اشیا دیگری كه بر اثر مرور و تكرار زمان مضمحل و از بین می‌روند[۳].
معنای اصطلاحی سُوَر مثانی
در اصطلاح نیز واژه «مثانی» به تعابیر گوناگونی بیان شده است:
- مثانی سوره‌هایی است كه بعد از سوره‌های «مئون (مئین: دویست 200) بیاید».
- سوره‌هایی كه آیات آن از صد آیه كمتر باشد. این تعریف از «فرّاء» می‌باشد.
- سوره‌هایی كه مثال‌های آن دو جنبه دارد؟ هم برای پند و عبرت و هم برای خیر. این نظریه از «نكزاوی» است.
- سخاوی در كتاب جمال القراء معتقد است كه علت نام‌گذاری برخی سوره‌ها به «مثانی»، آمدن حكایات و قصه و رویدادها در این سوره‌ها می‌باشد و گاهی به تمام قرآن كریم و به سوره فاتحه الكتاب، اطلاق می‌گردد[۴].
تعداد سوره‌های مثانی
در تعداد سوره‌های مثانی اقوال مختلفی وجود دارد. جلال‌الدین سیوطی در «الاتقان» از این سوره‌ها به مثانی یاد می‌كند:
- سوره احزاب،
- سوره حج،
- سوره قصص،
- سوره نمل،
- سوره نور،
- سوره انفال،
- سوره مریم،
- سوره عنكبوت،
- سوره روم،
- سوره یس،
- سوره فرقان،
- سوره رعد،،
- سوره سبأ،
- سوره ابراهیم،
- سوره محمد،
- سوره لقمان،
- سوره زمر،
- سوره مؤمن،
- سوره زخرف،
- سوره سجده،
- سوره شوری(حمعسق)،
- سوره احقاف،
- سوره جاثیه،
- سوره دخان،
- سوره فتح،
- سوره حشر،
- سوره سجده،
- سوره طلاق،
- سوره قلم،
- سوره حجرات،
- سوره ملك(تبارك)،
- سوره تغابن،
- سوره منافقون،
- سوره جمعه،
- سوره صف،
- سوره نوح،
- سوره مجادله،
- سوره ممتحنه،
- سوره تحریم[۵].
شیخ طبرسی، سوره‌های مثانی را به دنبال هفت سوره طولانی می‌داند كه اول سوره‌های مثانی سوره یونس و آخرش سوره نحل می‌باشد كه شامل سوره یونس، هود، یوسف، رعد، ابراهیم، حجر و نحل است[۶].
برخی، همه سوره‌های قرآنی را «مثانی» می‌دانند، زیرا اخبار و قصه‌ها در آن تكرار شده است[۷]. بنابر این، واژه «مثانی» در لغت به معنای ردّ و پشت چیزی آمده و در اصطلاح قرآنی به سوره‌هایی گفته می‌شود كه بعد از سوره‌هایی كه آیات دویست گانه دارند یا كمتر از صد آیه داشته باشند یا مثال‌های آن، دو جنبه دارد یا آمدن حكایات، رویدادها و قصه‌ها یا به تمام قرآن و یا تنها به سوره فاتحه الكتاب، گفته شده است. سیوطی 39 سوره و طبرسی هفت سوره و برخی همه سوره‌ها را «سور مثانی» می‌گویند و قدر متیّقن همه این‌ها همان سوره فاتحةالكتاب است كه به مثانی معروف است.
منابع
برگرفته از سایت سوره‌های معروف به مثانی كدام‌ها هستند؟ اندیشه برترhttps://btid.org
پانویس
- ↑ معرفت، محمد هادی، علوم قرآن، قم، تمهید، دوم، 1380، ص 118 ـ 112.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، چاپ اول، نشر ادب حوزه، 1405 ق، ج 14، ص 115.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن، دارالکاتب العربی، ص 79.
- ↑ سیوطی، جلال‌الدین، الاتقان، مترجم اسلامی، محمد جعفر، تهران، بنیاد علوم اسلامی، 1362، ج 1، ص 221.
- ↑ همان، ص 224.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، بیروت، موسسه اعلمی، چاپ اول، 1415 ق، ج 1، ص 42.
- ↑ زرکشی، البرهان فی العلوم القرآن، قاهره، داراحیا، چاپ اول، 1376، ج 1، ص 245.