همایش جایگاهشناسی تقریب مذاهب در شرایط کنونی
 | این مقاله هماکنون برای مدتی کوتاه تحت ویرایش عمده است. این برچسب برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شدهاست، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده میشود ویرایشی در این صفحه انجام ندهید. این صفحه آخرینبار در ۱۴:۵۱، ۱۵ دسامبر ۲۰۲۵ (ساعت هماهنگ جهانی) (۳ ساعت آینده) تغییر یافتهاست؛(الگو:پاکسازی) لطفا اگر در چند ساعت اخیر ویرایش نشده است، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با {{در دست ساخت}} جایگزین میکنید. |
| همایش جایگاهشناسی تقریب مذاهب در شرایط کنونی | |
|---|---|
 | |
| نام رویداد | همایش علمی جایگاهشناسی تقریب مذاهب در شرایط کنونی |
| تاریخ رویداد | 22 آذرماه 1404 ش، مصادف با 22 جمادی الثانی برابر با 13 دسامبر 2025 م |
| روز رویداد | شنبه |
| مکان رویداد | |
| عوامل | |
همایش جایگاهشناسی تقریب مذاهب در شرایط کنونی، عنوان همایشی است که به مناسبت هفته پژوهش به همت پژوهشگاه مطالعات تقریبی، با سخنرانی حجتالاسلام والمسلمین دکتر حمید شهریاری دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، آیتالله محسن اراکی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، آیتالله سعید واعظی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و همچنین حجتالسلام والمسلمین احمد مبلغی عضو مجلس خبرگان رهبری، روز شنبه ۲۲ آذرماه برابر با 22 جمادی الثانی در سالن اجتماعات پژوهشگاه مطالعات تقریبی برگزار شد. این همایش علمی با هدف تبیین جایگاه تقریب مذاهب در شرایط کنونی و ارائۀ راهکارهای علمی و عملی برای تحکیم وحدت اسلامی با حضور اندیشمندان، استادان و علمای جهان اسلام شکل گرفت.
سخنرانی دبیرکل
ملت ایران الگویی برای جهان اسلام
حجتالاسلام والمسلمین دکتر حمید شهریاری دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی بیان داشت: ملت ایران با همۀ اقوام و مذاهب متحد ایستاده و الگویی برای جهان اسلام شده است. ایشان با اشاره به تحولات اخیر منطقه و تجربه همبستگی ملی، اظهار داشت: جنگ تحمیلی 12 روزه نشان داد که ملت ایران، متشکل از همۀ اقوام و مذاهب، در کنار یکدیگر و متحد در برابر دشمن ایستادهاند. این یک افتخار بزرگ برای نظام جمهوری اسلامی است که توانسته علیرغم تلاش گسترده دشمنان اسلام برای ایجاد شکافهای مذهبی و فرقهای، وحدت و همبستگی اقوام و مذاهب را حفظ کند. وی افزود: بلوغ فکری و رشادت معرفتی که شیعه و اهلسنت در ایران و جهان اسلام از خود نشان دادهاند، الگویی جذاب برای جهان اسلام است؛ الگویی که نشان میدهد میتوان در کنار هم، همزیستی مسالمتآمیز داشت، دربارۀ حقیقت گفت وگو کرد و همزمان در برابر دشمنان اسلام ایستادگی و مقاومت نمود.
گامهای جدید در مسیر تقریب
دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با اشاره به محورهای مطرحشده در این همایش گفت: موضوعات این نشست توسط چهار سخنران دنبال شد و تمرکز اصلی بر مفهوم، امکان و معنای تقریب مذاهب، شرایط کنونی جهان اسلام و راهکارهای تقویت و پیشبرد گفتمان تقریب بود. همچنین تبیین شد که چگونه تقویت گفتمان حقیقت میتواند به برداشتن گامهای جدید در مسیر تقریب کمک کند. دکتر شهریاری در ادامه به اقدامات اخیر مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی اشاره کرد و گفت: برگزاری کنفرانسهای منطقهای در استانهای قومیتی کشور و نیز در برخی کشورهای اسلامی، از جمله اقدامات مهم مجمع در سالهای اخیر بوده است. بحمدالله اندیشۀ تقریب در جهان اسلام توسعه یافته، بهگونهای که جریانهایی که تا چند سال پیش در پی تقویت گفتمان تکفیر بودند، امروز خود برگزار کنندۀ کنفرانسهای وحدت با عناوینی مانند «بناء الجسور بین المذاهب الاسلامیة» هستند. وی در پایان این روند را نشانۀ موفقیت طرح فکری و تمدنی جمهوری اسلامی دانست و تصریح کرد: گسترش این رویکرد در کشورهایی مانند مصر، عربستان سعودی و ترکیه، توفیق بزرگی است که نشان میدهد گفتمان تقریب توانسته مرزها را درنوردد و به یک مطالبۀ جدی در جهان اسلام تبدیل شود.
سخنرانی آیتالله اراکی
مسأله تقریب مسأله نگهداری امت اسلامی
آیتالله محسن اراکی عضو شورای عالی حوزههای علمیه در این همایش ضمن تقدیر و تشکر از زحمات دستاندرکاران مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی جهت راهاندازی این همایش و نشستهای علمی، با تأکید بر لزوم حفظ وحدت و تقریب در جامعۀ اسلامی اظهار کرد: مسأله تقریب، مسأله نگهداری امت اسلامی است که دو مقوله حول این مسأله داریم یک مقولۀ فردی است بدین معناکه هر فردی در جامعه وظیفهای دارد و باید بدان عمل کند، اما عمل فرد مقدمه است برای عمل و شکلگیری جامعه، بنابراین اساس کار انبیا -صلوات الله تعالی علیهم اجمعین- از آغاز خلقت تا به امروز، شکلگیری جامعۀ مسلم بود؛ یعنی جامعهای که حکم خدا را قبول داشته باشد و این دین یعنی حکم الهی در آن جاری باشد. خداوند در قرآن کریم میفرماید: 
شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّىٰ بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَىٰ أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا ... [شوری–13] 
. خداوند متعال در این آیه به روشنی بیان میکند که دین، امری مشترک در میان همۀ انبیای الهی بوده و مأموریت اصلی آنان، اقامۀ دین و جلوگیری از تفرقه در آن است، لذا از زمان حضرت نوح، حضرت ابراهیم، حضرت موسی و حضرت عیسی (علیهمالسلام) تا پیامبر اکرم (صلیالله علیه وآله)، همه بر یک اصل تأکید داشتند و آن، اقامۀ دین در جامعه بود؛ این اقامۀ دین به معنای برپایی نظامی است که در آن، حکم خدا محور قرار گیرد و جامعه بر اساس آن اداره شود. بدون چنین نگاهی، دین به سطحی از مناسک فردی تقلیل پیدا میکند و از هدف اصلی خود دور میشود.
نگاه امتی به مسأله اسلام
اگر ما با نگاه امتی به مسألۀ اسلام نگاه کنیم، اختلاف چندانی میان مسلمانان وجود ندارد. همۀ ما میگوییم باید اسلام حاکم باشد، همۀ ما به توحید اعتقاد داریم و همۀ ما قرآن و سنت نبوی را منبع دین خود میدانیم، در آنچه مربوط به نظام اجتماعی اسلام است، اختلافات بسیار محدود است و این اختلافات بهگونهای نیست که نتوانیم با هم زندگی کنیم یا نتوانیم جامعهای واحد تشکیل دهیم. وی ادامه داد: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بهگونهای تنظیم شده است که با مبانی همۀ مذاهب اسلامی سازگار باشد. این نشان میدهد که امکان طراحی یک نظام حقوقی و اجتماعی مشترک بر اساس اسلام وجود دارد، حتی در مسائل فقهی و تکالیف فردی نیز میتوان بهگونهای عمل کرد که زمینۀ همزیستی و وحدت حفظ شود، چراکه اختلاف نظر در میان مجتهدان، امری طبیعی است و در همۀ مذاهب اسلامی وجود دارد. اختلاف نظر میان مجتهدان، اختصاص به یک مذهب ندارد؛ همانگونه که در میان فقهای شیعه اختلاف نظر وجود دارد، در میان فقهای اهلسنت نیز اختلافات فقهی دیده میشود. اختلافات به هیچ وجه به این معنا نیست که ما نمیتوانیم با یکدیگر زندگی کنیم یا نمیتوانیم در کنار هم عبادت داشته باشیم. ما یک امت هستیم و اختلاف نظر فقهی، مانع تحقق امت واحده نیست. در موارد متعددی پیش آمده است که بنده در نماز جماعت، امامت جمعی از اهلسنت را بر عهده داشتهام و این نشان میدهد که میتوان با حفظ مبانی فقهی، وحدت عملی را حفظ کرد؛ آنچه اهمیت دارد، نگاه امتی به اسلام است. اگر نگاه ما امتی باشد، بسیاری از اختلافات رنگ میبازد و مسائل اساسی امت اسلامی برجسته میشود. باید اسلام را به عنوان یک حقیقت واحد ببینیم؛ اسلامی که هدف آن، شکلگیری جامعهای الهی و تسلیم در برابر حکم خداست.
حضرت موسی (علیهالسلام) بلند پرواز بود که موفق شد یک جامعه توحیدی را ایجاد کند؛ داستان حضرت موسی و هارون از مهمترین نمونههایی است که قرآن کریم برای فهم مسأله امت و وحدت بیان کرده است، حضرت موسی (علیهالسلام) پس از آنکه فرعون از میان برداشته شد و بنیاسرائیل از سلطه او نجات یافتند، در شرایطی قرار گرفت که مقدمات اقامه حکم الهی فراهم شده بود. حضرت موسی با امید تحقق جامعهای الهی، برای دریافت شریعت به طور سینا رفت؛ حضرت موسی (علیهالسلام) تصور میکرد اکنون که دشمن از میان رفته و جامعه آماده است، حکومت الهی بنیاسرائیل میتواند تا قیامت استمرار یابد. این نگاه، نوعی بلندپروازی الهی بود؛ بلندپروازی برای تحقق کامل حکم خدا بر زمین. حضرت موسی از خداوند درخواست کرد که این جامعه را به عنوان جامعهای موفق و الهی تثبیت کند؛ جامعهای که در دنیا و آخرت مشمول رحمت الهی باشد. خداوند در پاسخ، مسئله رحمت را مطرح میکند و میان رحمت عام و رحمت مکتوب تفاوت قائل میشود. رحمت عام الهی شامل همه میشود، اما رحمت مکتوب و ثبتشده، رحمتی است که اگر بر قومی نازل شود، استمرار خواهد داشت. این رحمت مکتوب، شرایط خاصی دارد؛ خداوند در ادامه، ویژگیهای قومی را بیان میکند که مشمول رحمت مکتوب الهی میشوند و این ویژگیها در نهایت به پیروی از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله پیوند میخورد، قرآن کریم تصریح میکند که این پیامبر، همان رسول امی است که نام و نشانههای او در تورات و انجیل آمده و مأموریت او، امر به معروف، نهی از منکر، حلال کردن طیبات و برداشتن زنجیرها از انسانهاست.
بر اساس این آیات، حکومت نهایی الهی که قرار است تا پایان تاریخ استمرار یابد، در امت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله تحقق پیدا میکند، نه در امتهای پیشین؛ این همان وعدهای است که خداوند در زبور و دیگر کتب آسمانی داده است که زمین را بندگان صالح به ارث خواهند برد، هنگامی که حضرت موسی برای دریافت شریعت به میقات رفت، بنیاسرائیل در غیاب او دچار لغزش شدند و به گوسالهپرستی روی آوردند؛ این در حالی بود که سالها برای رهایی آنان از شرک و ظلم تلاش شده بود. این حادثه، آزمونی بزرگ برای امت بنیاسرائیل بود و نشان داد که حفظ امت، در شرایط بحران نیازمند تدبیر و صبر است.
نقش حیاتی و تاریخی عالمان تقریبی
بسیاری از علما از جمله مرحوم آیتالله بروجردی، امام خمینی، امام خامنهای، آیتالله سیستانی و دیگر مراجع، همواره بر ضرورت تقریب مذاهب تأکید داشتهاند. این بزرگان نشان دادهاند که تقریب مذاهب، نه یک شعار، بلکه مسئولیتی واقعی و ضروری برای حفظ وحدت و یکپارچگی امت اسلامی است؛ بسیاری از علمای اهل سنت، با وجود اینکه در ظاهر ممکن است با برخی جریانهای فکری افراطی همراه به نظر برسند، در واقع علاقهمند به تقریب و حفظ وحدت امت هستند. این تعاملات نشان میدهد که زمینه همکاری و تقریب میان مذاهب وجود دارد و تنها کافی است اختلافات فقهی و تاریخی بهعنوان عامل اختلافآفرین بزرگنمایی نشود. در برخی رسانهها اقداماتی انجام میشود که با هدف تقریب مذاهب ناسازگار است و در عمل، موجب تفرقه میان امت اسلامی میشود. علمای بزرگ تأکید دارند که باید از چنین اقدامات رسانهای پرهیز کرد و همواره وحدت و منطق امت اسلامی را تقویت نمود؛ دشمنان جهان اسلام، میان شیعه و سنی تفاوت قائل نمیشوند. اگر فلسطین یا هر منطقه اسلامی دیگری تحت سلطه دشمن قرار گیرد، تأثیر آن بر تمام مسلمانان خواهد بود. هر ضربهای که به جامعه اهل سنت وارد شود، در نهایت بر جامعه شیعه نیز اثرگذار خواهد بود و بالعکس؛ بنابراین امت اسلامی، یک موجود واحد و با سرنوشت مشترک است.
دفع خطر و از هم پاشیدگی جامعه اسلامی
بزرگترین حادثه ای تاکنون بعد از انقلاب صورت گرفته است، حادثه دفع خطر و از هم پاشیدگی جامعه اسلامی بوده است، یعنی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، نقش حیاتی و تاریخی در نگهداری امت اسلامی از فروپاشی و پراکندگی ایفا کرده است؛ این مجموعهها با برگزاری همایشها، پژوهشهای علمی و فعالیتهای مستمر، مانع از تحقق برنامههای تفرقهافکن دشمنان شدهاند و باید این مسیر ادامه یابد؛ تقریب مذاهب، نه حذف هویتها بلکه همافزایی هویتها در مسیر اهداف مشترک اسلامی است. حفظ وحدت و نگاه امتی، تنها راه صیانت از عزت، استقلال و آینده امت اسلامی است.
سخنرانی آیتالله واعظی
مسأله تقریب را یک ضرورت غیر قابل انکار
آیتالله سعید واعظی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بیان کرد: مسأله تقریب را یک ضرورت غیر قابل انکار دانست و اظهار داشت: می شود گفت وحدت و تقریب جزء مسلمات می باشد، منتها همچنان مسأله پر چالشی در جهان اسلام است؛ از سویی هر چند از گاهی اجانب و غارتگران بین المللی در مراکز علمی و غیر علمیشان این مسأله تقریب را به چالش می کشند و لذا همیشه باید آماده بود و برای تبلیغ و ترویج این تفکر دفاع و تلاش کرد. کارهای بزرگی در این پژوهشگاه انجام گرفته است، یکی از آن کارهای مهم "فقه تقریب" بود؛ واقعا برای بسیاری از افراد به نظر من حتی در حوزه شیعی اصلا آن طور که باید و شاید مسأله تقریب روشن نیست و دارای ابهاماتی است.
کار فقیهانه و متخصصانه در حوزۀ تقریب
باید کار فقیهانه و متخصصانه بر روی مسأله وحدت و تقریب انجام بگیرد؛ این مسأله یک کار و تلاش فقهی بسیار عمیق و تخصصی نیاز دارد که ان شاالله امیدواریم این کار انجام بشود. مرحله اول جمع آوری این روایات است و سپس دستهبندی احادیث چه منفی چه مثبت، جمع آوری و فیش برداری انجام شود و بعد یکی یکی این ها را به همین روش فقهی متداول در حوزه یعنی همان فقه جواهری سندها بررسی شود و تمام برداشت ها و نظرات مخالف و موافقین به مانند فقه تجمیع گردد. در هر مسأله ای بیاییم احادیث را به همین روش کار کنیم، احادیث مختلف را دقیقا بررسی کنیم و یک کار فقیهانه جدی به سبک همان فقه جواهری انجام دهیم؛ خلاصه کار تخصصی فقهی باید انجام شود، اینکه فقط احادیث ضد تقریب جمع آوری و بعد از نظر صدوری فقط مورد بررسی قرار بگیرد چون نوشته شده، از نظر صدوری و چه فقه الحدیث و حتی غیر از فقه به اصطلاح مصطلح کافی نیست، اگر معنای اصطلاحی فقه الحدیث اراده شده باشد، به هر حال به نظرم این جایش در بین مذاهب خالی است. مسأله وحدت و تقریب از نظر بنده هنوز خوب میان مذاهب اسلامی جا نیفتاده است؛ لذا این مسأله یک کار و تلاش فقهی بسیار عمیق و تخصصی نیاز دارد.
شبه وجود امت اسلامی
اکنون در آمریکا و کشورهای غربی مسائل مختلفی را زیر سوال می برند که اصلا امت اسلامی وجود داشته یا نداشته است و بسیاری از مسائلی که امروز بهعنوان یک اصل در نظر گرفته شده است را به چالش کشیده اند؛ فلذا یکی از کارهای جدی که باید انجام داد کار تخصصی فقهی است. فقه خاص یعنی فقه جواهری ، به همان سبک آیات و روایات موافق و مخالف را بررسی کنید، از نظر سند و دلالت و نیز موافقت و مخالفت با کتاب، سنت، قطعیه، روش پیغمبر و ائمه (علیهمالسلام) که چه برخوردی داشته اند با اصحاب مذاهب مختلف؛ این اقدامات قدمی رو به جلو برای رسیدن به هدف اصلی انشاالله میباشد[۱].
سخنرانی نمایندۀ ایران در مجمع جهانی فقه اسلامی
طراحی پارادایم و نظام فکری تقریب مذاهب اسلامی
حجتالاسلام والمسلمین احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری و نمایندۀ ایران در مجمع جهانی فقه اسلامی، در همایش «جایگاه شناسی تقریب مذاهب در شرایط کنونی» بر لزوم ایجاد پارادایمهای بزرگ گفتمانی در مسئله تقریب مذاهب اسلامی تأکید کرد و به تبیین لایههای سهگانه وحدت، و عبور از نگاه صرفاً اخلاقی و نهادی به تقریب و حرکت به سوی «تولید قدرت مشترک» و «تمدنسازی» پرداخت. ایشان در این نشست با اشاره به اینکه تقریب ماهیتی فراتر از یک پروژه اخلاقی دارد.
لایههای اساسی تقریب
تقریب دارای سه لایه اساسی است؛
- لایه نخست که جنبه سلبی و امنیتی دارد، شامل نفی تکفیر، نفی تفسیق و مهمتر از همه «نفی تضلیل» است. وی با هشدار نسبت به خطر «تضلیل اجتماعی» تصریح کرد: تضلیل به معنی القای مداوم گمراهی به طرف مقابل است. اگر راهبردی اتخاذ شود که مدام در امت اسلامی به دیگری گفته شود تو گمراهی، دعوای گمراهان شکل میگیرد و امتی ساخته نخواهد شد؛ لذا طبق آموزههای نهجالبلاغه باید از تضلیل امت پرهیز کرد.
- لایه دوم تقریب را «پذیرش موجودیت طرف مقابل به عنوان عضوی از امت» دانست و افزود: نباید دیگری را «لا شیء» و «هیچ» انگاشت؛ بلکه باید رکنیت و واقعیت او را پذیرفت.
- لایه سوم و نهایی را لایه «تمدنی و ساختن» معرفی کرد و گفت: در این مرحله، تقریب از حالت تدافعی خارج شده و به دستگاهی برای تولید قدرت نرم و سخت و همکاری در پروژههای کلان نظیر هوش مصنوعی، اقتصاد و امنیت مشترک تبدیل میشود.
با نقد پدیده نهاد زدگی در مسئله تقریب گفت: نهادهای تقریبی باید وسیله باشند نه هدف. ما نیازمند گفتمان «مدیریت اختلاف» برخاسته از قرآن هستیم.
جغرافیای تقریب
چهار کشور ایران، عربستان، عراق و مصر هسته مرکزی و تعیینکننده دیپلماسی وحدت است. وی با اشاره به تحولات مثبت منطقه خاطرنشان کرد: مصر پس از یک دوره خاموشی، به واسطه حضور شیخ الازهر که نظمی سیستماتیک و اندیشهورز دارد، قدرتمندانه به کارزار تقریب بازگشته است. شیخ الازهر بزرگترین دفاع را از شیعه به عنوان یک رکن اساسی تقریب انجام داده است؛ کاری که شاید خود ما نتوانستیم به این وضوح تبیین کنیم. ایشان با تأکید بر اینکه تقریب «نزاعناپذیر» اما «رقابتپذیر» است، گفت: رقابت سازنده ذیل عنوان قرآنی "فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ" مجاز است تا هر مذهبی ابتکارات خود را برای حمایت از امت و مسائلی چون فلسطین عرضه کند، اما هرگونه نزاعی که ما را از دایره تقریب خارج کند، مردود است[۲].