جمهوری عربی مصر

جمهوری عربی مصر
نام رایج	مصر
پایتخت	قاهره
تعداد جمعیت	۹۴٬۷۹۸٬۸۲۷
دین	اسلام
زبان	عربی

مصر یکی از قدیمی‌ترین کشورهای جهان و از مهم‌ترین کشورهای تأثیرگذار در ایجاد و حفظ وحدت بین مسلمانان است.

واژه مصر

واژه مصر ریشه‌ای سامی دارد و به معنای «دو تنگه» است که حاکی از جدایی سرزمین‌های شمالی و جنوبی مصر است. برخی واژه مصر را به معنی تمدن گرفته‌اند به دلیل اینکه این سرزمین، مهد تمدن بوده است از این‌رو در زبان عربی مصر به معنی شهر و آبادی است. نام انگلیسی مصر (Egypt) از ریشه یونانی (Aegyptus) گرفته شده است که واژه ژیتیوس از کیپتیوس از لغت (Copt) اخذ شده است.

جغرافیای طبیعی مصر

جمهوری عربی مصر، کشوری است پهناور در شمال شرق قاره آفریقا و در تقاطع سه قاره کهن و تاریخ‌ساز جهان. مساحت این کشور بالغ بر (1/001/449) کیلومتر مربع بوده و از نظر وسعت، بیست و هشتمین کشور جهان محسوب می‌‌گردد. در شمال مصر دریای مدیترانه و در شرق آن دریای سرخ قرار دارد. از سمت جنوب با سودان و از سوی باختر با کشور لیبی همسایه است. در ناحیه صحرای سینا نیز با نوار غزه و فلسطین اشغالی هم‌مرز است. پایتخت کشور مصر شهر بزرگ قاهره است و از دیگر شهرهای مهم آن می‌توان به اسکندریه، اسوان، جیزه، فیوم و پورت سعید اشاره کرد. شهرهای کوچک‌تری نیز در این سرزمین وجود دارند که به واسطه وقوع جنگ جهانی دوم در آنها شهرت یافته‌اند که از آن جمله می‌توان به سلوم، بردیا، مطروح و العلمین اشاره کرد. این کشور از 26 ایالت یا استان و یک شهر مستقل از نظر ادارای به نام الأقصر که تحت حاکمیت حکومت مرکزی قرار دارد، تشکیل یافته است.

پیشینه تمدنی مصر

مصر یکی از قدیمی‌ترین کشورهای جهان است و تمدن آن - که در حاشیه رود نیل شکل گرفته - در زمره کهن‌ترین تمدن‌ها به شمار آمده و تا سه هزار و پانصد سال پیش از میلاد قدمت دارد. مصر باستان سرزمین فراعنه بود و آثار تاریخی مهمی چون اهرام ثلاثه و معابد بزرگ را از آن دوران به یادگار دارد. بسیاری از پیامبران بزرگ مانند حضرت یوسف و حضرت موسی (علیهما السلام) نیز در همان دوران در سرزمین مصر ظهور کردند. دولت قدیم مصر در سال 524 قبل از میلاد به دست ایرانیان سقوط کرد. در سال 332 قبل از میلاد اسکندر این سرزمین را تصرف کرد و تا سال‌ها بعد سلسله بطاسه که از جانشینان اسکندر بودند، بر آن حکمفرانی کرده‌اند.

پیشینه اسلامی مصر

مسلمانان در سال 641 میلادی (20هجری قمری) در زمان خلیفه دوم عمر، و به فرماندهی عمرو بن‌عاص این کشور را فتح کردند. از آن زمان مصر همواره از سرزمین‌های مهم برای حکومت اسلامی بوده و تا سال 1517 میلادی که دولت عثمانی بر مصر تسلط یافت در دست خلفای اموی و عباسی و فاطمی بود. با گسترش اسلام در مصر و کوچ جمعیت‌های بزرگی از قبایل عرب به این سرزمین، مصریان فرهنگ یونانی‌ مآب را کنار گذاشته و فرهنگ اسلامی و زبان عربی را پذیرفتند. در دوره امویان و سده‌های نخست خلافت عباسی، مصر یکی از ایالات اسلامی بود که حاکم آن از سوی مرکز خلافت منصوب می‌شد. نخستین بار ابن طولون فرمانداری که در زمان خلافت معتز عباسی به مصر فرستاد شد، در اداره مصر استقلالی به دست آورد و افزون بر مصر، شامات را نیز به قلمرو خود افزود. بعد از مرگ ابن طولون در سال ۲۷۰هجری فرزندانش بر جای او نشستند تا اینکه در سال ۲۹۲هجری بار دیگر عباسیان بر مصر غلبه یافتنند. حکومت مستقل بعدی را محمد بن طغج معروف به اخشید که در آغاز کار در سال ۳۲۳هـ به عنوان فرماندار عباسیان به مصر آمد، تأسیس کرد. هنگامی که اخشید در سال ۳۳۴ درگذشت ابوالمسک کافور ابتدا به عنوان سرپرست پسران اخشید و سپس به شکل مستقل و به عنوان حاکم مصر قدرت را تا زمان مرگش در ۳۵۷هجری در دست داشت. با مرگ کافور، فاطمیان اسماعیلی که پیش‌تر در افریقیه (تونس امروزی) حکومت قدرتمندی تاسیس کرده بودند، در سال ۳۵۸ بر مصر غلبه کردند. سلسله فاطمیان، حدود دویست سال بعد، به دست صلاح‌الدین ایوبی در سال ۵۶۷هجری از میان رفت. ایوبیان که مصر و شام را زیر سلطه داشتند و به ویژه به دلیل پیکارهایشان با صلیبیان، در تاریخ اسلام اهمیت دارند، در سال ۶۴۸هـ جای خود را به حکومت ممالیک دادند. ممالیک در آغاز، به عنوان غلامان نظامی در خدمت سلاطین ایوبی بودند، ولی کم کم با دامن زدن به اختلافات سیاسی ایوبیان، بر اوضاع مصر مسلط شدند. چندی بعد شاخه‌ای دیگر از ممالیک که به ممالیک چرکسی یا بُرجیه نامیده می‌شدند، حکومت مصر را بر عهده گرفتند. ممالیک به دست سلطان سلیم عثمانی در سال ۹۲۳ شکست خوردند و مصر به قلمرو سلطنت عثمانی افزوده شد. حاکمان مصر در دوران عثمانی تا اواخر قرن هجدهم میلادی، نایب السلطنه‌هایی بودند که از سوی سلطان عثمانی به کار گماشته می‌شدند و در قلمرو خود از استقلال زیادی برخوردار بودند. در سال ۱۷۹۸م. /۱۲۱۳ق. ناپلئون بناپارت (۱۷۶۹-۱۸۲۱م.) به مصر حمله کرد تا با دسترسی به دریای سرخ به متصرفات بریتانیا در هندوستان و شرق آسیا نزدیک شود، اما بعد از مدتی، از نیروهای عثمانی و انگلیس که ضد فرانسه متحد شده‌ بودند، شکست خورد. در دوره هرج و مرجی که بعد از این واقعه ایجاد شد، محمد علی فرمانده یکی از واحدهای نظامی آلبانیایی که از سوی سلطان عثمانی برای مقابله با فرانسه به مصر فرستاده شده بود، بر سایر رقبا پیروز شد و قدرت را در مصر در اختیار خود گرفت. از این پس مصر در عمل خودمختار بود هر چند بخشی از امپراتوری عثمانی به حساب می‌آمد. بعد از محمد علی فرزندان وی بر حکومت مصر نشستند تا اینکه در سال ۱۹۵۲م فاروق، آخرین فرد این خاندان با انقلابی که به برپایی جمهوری مصر و ریاست‌ جمال عبدالناصر(۱۹۱۸-۱۹۷۰م.) انجامید، از حکومت برکنار شد.

جنگ شش روزه

جنگ شش‌روزه ۱۹۶۷ نبردی بود که از ۵ ژوئن تا ۱۰ ژوئن ۱۹۶۷ میان اسرائیل و کشورهای عربی مصر، سوریه و اردن رخ داده و با پیروزی مطلق اسرائیل به پایان رسید. این نبرد نقطه اوج بحرانی بود که از تاریخ ۱۵ مه تا ۱۲ ژوئن ۱۹۶۷ به درازا انجامید و در آن اسرائیل با شکست ارتش چند کشور عربی قسمتی از خاک آنها را تصرف کرد. این جنگ با حمله هوایی ناگهانی اسرائیل به پایگاه‌های هوایی مصر در ۵ ژوئن ۱۹۶۷ آغاز شد و اسرائیل طی ۶ روز موفق شد تا نوار غزه و صحرای سینا را از کنترل مصر، شرق اورشلیم و کرانه باختری رود اردن را از کنترل اردن و بلندی‌های جولان را از کنترل سوریه خارج کند. کشورهای عربی همچون عراق، عربستان سعودی، تونس، سودان، مراکش، الجزایر، لیبی و کویت نیز به اسرائیل اعلام جنگ داده و با اعزام نیروهای کمکی به یاری اردن، مصر و سوریه شتافتند. نتایج این جنگ در ساخت ژئوپلتیک منطقه تأثیرگذار بوده‌است.

جریان‌شناسی مصر

شناخت جریان‌های مذهبی و جریان‌های فکری در مصر به عنوان مهم‌ترین کشور عربی و یکی از تأثیرگذارترین کشورهای اسلامی در حوزه تفکر و اندیشه برای تعیین راهکار و راهبرد وحدت در جهان اسلام امری ضروری است. جریانات متعدد تأثیرگذار در مصر، برخاسته از نبوغ فکری است. اهمیت فضای فکری مصر، چنان است که مهم‌ترین و عظیم‌ترین تمدن در عرصه فرهنگ و اندیشه را در خود جای داده است. از این‌رو بحث درباره جریانات فکری مصر و شناخت آنها یکی از مباحث لازم در حوزه فرهنگ سیاسی و اعتقادی است.

شخصیت‌های علمی مصر

مصر یکی از مهم‌ترین کشورها از دیدگاه علمی و فرهنگی در جهان عرب و قاره آفریقاست. بسیاری از چهره‌های علمی این کشور از دانشگاه الازهر فارغ‌التحصیل شده‌اند. رهبران و رؤسای این دانشگاه از برجستگان جامعه علمی به شمار می‌آیند. کسانی چون شیخ محمدبن عبدالله خرسئی مالکی، شیخ ابراهیم بن محمد برمادی، شیخ محمد نشرتی و دیگران از نخستین رهبران دانشگاه الازهر و از دانشمندان زمان خود بوده‌اند. اما از میان رهبران و شیوخ الازهر دو تن به روشنی درخشیدند. یکی شیخ محمدمصطفی مراغی بود که اصلاحات گسترده‌ایجاد کرد و رشته‌های متعددی را در دانشگاه الازهر بر پا نمود. و دیگری شیخ محمود شلتوت بود که از رؤسای اخیر الازهر به شمار می‌آید. روابط خوب او با آیت‌الله‌العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی موجب انسجام و وحدت امت اسلامی گشت و همچنین زمینه‌ای شد تا رشته فقه شیعه جعفری در آن دانشگاه تأسیس شود. برخی دیگر از چهره‌های شاخص علم و فرهنگ مصر، که در سیاست نیز دستی داشتند، به جایگاه‌های مهمی در سطح بین‌المللی دست یافتند که از جمله آنها: پطرس غالی دبیرکل سازمان ملل متحد از ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷، محمد البرادعی دبیرکل آژانس بین‌المللی اتمی، و عمرو موسی دبیرکل اتحادیه عرب هستند.