جریان های مذهبی مصر

مسجد احمد بن طولون

جریان‌های مذهبی مصر به خاطر قدمت و سابقه تمدنی چند هزار ساله این کشور در جهان عرب دارای اهمیت است. این کشور واقع در آفریقای شمالی و هم‌مرز با دریای مدیترانه، بین لیبی و نواره غزه قرار دارد و از لحاظ جغرافیایی جمعیت (345/712/70نفر)، رشد و توسعه اقتصادی، از مهم‌ترین کشورهای عرب است. مصر در 28 فوریه (1922م) از امپراطوری بریتانیا استقلال یافت و حاکمیت مطلقش را بعد از جنگ دوم جهانی به دست آورد. نژاد و زبان: 99% از مردم جامعه مصر از نژاد حامی هامیتیک (Hamitic) شرقی (مصری، بدوی، بربر) و 1% باقی مانده یونانی، نوبیانی (Nubian)، ارمنی و دیگر کشورهای اروپایی‌اند که عمده‌ترین آنها فرانسوی و ایتالیایی است. زبان رسمی مردم این کشور عربی است، ولی طبقات تحصیل کرده، عمدتا با زبان انگلیسی و فرانسه آشنا هستند.
مذهب، نقش مهمی در مصر دارد; تقریبا 90% از جمعیت امروز مصر که برابر با 61 میلیون نفر است، از مسلمانان سنی مذهب هستند. کشور مصر، از اوائل ورود اسلام، به مرکز فعالیت‌های علمی و سیاسی تبدیل گشت و از سرزمین‌های بزرگ اسلام محسوب شد. دانشگاه الازهر که در زمان حکومت فاطمیان، تاسیس شد، نماد علم، سیاست و مذهب شناخته شد و در دفاع از حقوق مردم علیه حکام ظالم و استعمارگران، نقش مهمی‌داشته است. هدف دانشگاه الازهر در ابتدای تاسیس، نشر و تبلیغ شیعه اسماعیلی در زمان فاطمیان بود، ولی هم اکنون کار اصلی این دانشگاه در مصر، نظارت بر دروس و آموزش‌های مذهبی کشور است. مصر یکی از مهم‌ترین خواستگاه‌های فعالیت جریان‌های مذهبی سنتی و متجددانه است که در این مقاله به مهم‌ترین جریان‌های مذهبی این کشور اشاره خواهد شد:

جریان‌های سنتی مصر

طریقت‌های صوفیه در مصر

در مصر 76 طریقت صوفی وجود دارد که 67 طریقت در مجمعی با عناون المجلس الأعلی للطرق الصوفیة که برای تنظیم امور صوفیان در سال 1976 م تأسیس شده است ثبت گردیده است. 15 ملیون صوفی در ارتباط با این 67 طریقت هستند و فقط در قاهره 41 طریقت صوفی مشغول به فعالیت است. طریقت‌های صوفیه در مصر از زمان جمال عبدالناصر بعد انور سادات و بعد حسنی مبارک حامی و همراه حاکمان وقت و سیاست‌های حاکمیت بودند. اما در زمان مرسی به مخالفت با او برخاستند و بعد از مرسی از سیسی حمایت کرده و شیخ مشایخ طرق صوفیه عبدالهادی القصبی شعار لا إله إلا الله السیسی حبیب الله سرداد و این خود نشان از نزاع و اختلاف بین اخوانی‌ها و صوفیه در مصر است. طریقت‌های صوفیه‌ای که در المجلس الأعلی للطرق الصوفیة مصر ثبت شده‌اند عبارتند از: طریقت شاذلیه با 20 شعبه، طریقت خلوتیه با 23 شعبه، طریقت احمدیه بدویه با 13 شعبه، طریقت برهامیه یا دسوئیه با 6 شعبه، طریقت قادریه یا جیلانیه با 2 شعبه، طریقت نقشبندیه با دو شعبه طریقت ادریسیه با دو شعبه، طریقت رفاعیه، طریقت تیجانیه، طریقت خلیلیه، طریقت رحیمیه، طریقت سعدیه، طریقت، عزازیه، عنانیه.

جامع الازهر

مشایخ الازهر

ریاست دانشگاه الازهر از نیمه قرن یازدهم قمری، مطابق سدۀ هفدهم میلادی نخستین بار توسط حکمرانان عثمانی به یکی از دانشمندان مشهور علوم دینی سپرده شد، که وی لقب «شیخ الازهر» را به خود گرفت. تا به حال پنجاه بار این سمت تغییر کرده آخرین شیخ این دانشگاه دکتر احمد الطیب است. مشایخ الازهر به ترتیب زمانی عبارتند از:

الف. قرن یازدهم:
محمد الخرشی (از 1090 تا 1101 هـ)؛
إبراهیم البرماوی (از 1101 تا 1106 هـ)

ب. قرن دوازدهم:
محمد النشرتی (از 1106 تا 1120 هـ)؛
عبدالباقی القلینی (از 1120 تا 1120 هـ)؛
محمد شنن (از 1120 تا 1133 هـ)؛
ابراهیم بن موسی الفیومی (از 1133 تا 1137 هـ)؛
عبدالله الشبراوی (از 1137 تا 1171 هـ)؛
محمد الحفنی (از 1171 تا 1181 هـ)؛
عبدالرؤوف السجینی (از 1181 تا 1182 هـ)؛
أحمد الدمنهوری (از 1183 تا 1192 هـ)؛
أحمد بن موسی العروسی (از 1193 تا 1208 هـ)

ج. قرن سیزدهم:
عبدالله الشرقاوی (از 1208 تا 1227 هـ)؛
محمد شنوانی (از 1227 تا 1233 هـ)؛
محمد عروسی (از 1233 1245 هـ)؛
احمد دمهوجی (از 1245 تا 1246 هـ)؛
حسن العطار (از 1246 تا 1250 هـ)؛
حسن قویسنی (از 1250 تا 1254 هـ)؛
احمد سفطی (از 1254 تا 1263 هـ)؛
ابراهیم باجوری (از 1263 تا 1281 هـ)؛
مصطفی عروسی (از 1281 تا 1287 هـ)
محمد المهدی العباسی (بار اول از 1287 تا 1299 و بار دوم از 1299 تا 1304 هـ)؛
شمس‌الدین انبابی (بار اول از 1299 تا 1299 و بار دوم از 1304 تا 1312 هـ)

د. قرن چهاردهم:
حسونه نواوی (بار اول از 1313 تا 1317 و بار دوم از 1324 تا 1327 هـ)؛
عبدالرحمن نواوی (از 1317 تا 1317 هـ/1899 م)؛
سلیم البشری (بار اول از1317 تا 1320 هـ بار دوم از 1327 تا 1335 هـ)؛
علی ببلاوی (از 1320 تا 1323 هـ)؛ عبدالرحمن شربینی (از 1323 تا 1324 هـ)؛
محمد جیزاوی (از 1335 تا 1346 هـ)؛
مصطفی مراغی (بار اول از 1346 تا 1347 و بار دوم از 1354 تا 1364 هـ)؛
محمد احمدی ظواهری (از 1348 تا 1354 هـ)؛
مصطفی عبدالرازق (از 1365 تا 1366 هـ)؛
محمد مأمون الشناوی (از 1368 تا 1369 هـ)؛
عبدالمجید سلیم (بار اول از 1369 تا 1370 و بار دوم از 1371 تا 1371 هـ)؛
ابراهیم حمروش (از 1370 تا 1371 هـ)؛
محمد الخضر حسین (از 1371 تا 1373 هـ)؛
عبدالرحمن تاج (از 1373 تا 1378 هـ)؛
محمود شلتوت (از 1378 تا 1383 هـ)؛
حسن مأمون (از 1348 تا 1389 هـ)؛
محمد الفحام (از 1389 تا 1393 هـ)؛
عبدالحلیم محمود (از 1393 تا 1397 هـ)؛
محمد عبدالرحمن بیصار (از 1399 تا 1402 هـ)

هـ. قرن پانزدهم:
جاد الحق علی جاد الحق (از1402 تا 1416 هـ)؛
محمد سید طنطاوی (از 1416 تا 1431 هـ)؛
أحمد الطیب (از 1431 هـ تا الآن)

مفتیان مصر

شیخ حسونه نواوی
شیخ محمد عبده
شیخ بکری صدفی
شیخ محمد بخیت مطیعی
شیخ محمد إسماعیل البردیسی
شیخ عبدالرحمن قراعة
شیخ عبدالمجید سلیم
شیخ حسنین محمد مخلوف
شیخ علام نصار
شیخ حسن مأمون
شیخ أحمد محمد عبدالعال هریدی
شیخ محمد خاطر محمد شیخ
شیخ جاد الحق علی جاد الحق
شیخ عبداللطیف عبدالغنی حمزة
شیخ محمد سید طنطاوی
شیخ نصر فرید واصل
شیخ احمد الطیب
شیخ علی جمعة
شیخ شوقی ابراهیم علام مفتی فعلی مملکت مصر

جریان‌های سلفی

1. السلفیة التقلیدیة(محمد الخضر الحسین)
2. الجمعیة الشرعیة لتعاون العاملین بالکتاب و السنة(محمود خطاب السبکی)
3. جماعة أنصار السنة المحمدیة (محمد حامد الفقی)
4. السلفیة التقلیدیة الجدیدة (أسامة عبدالعظیم)
5. جماعة التبلیغ و الدعوة (ولی الدین الکاندهلوی)

جریان‌های نو ظهور در مصر

جمعیت اخوان‌المسلمین

تأسیس: 1928 م

رهبران جمعیت اخوان‌المسلمین

1. حسن البنا اولین رهبر و مؤسس جماعت اخوان‌المسلمین (1928 - 1949)
2. حسن الهضیبی (1949 - 1973)
3. عمرالتلمسانی (1973 - 1986)
4. محمد حامد أبوالنصر (1986 - 1996)
5. مصطفی مشهور (1996 - 2002)
6. مأمون الهضیبی (2002 - 2004)
7. محمد مهدی عاکف (2004 - 2010)
8. محمد بدیع (2010 - 2013)
9. محمود عزت از 2013 تا الآن

جماعة شباب محمد

مؤسس: محمود أبو زید عثمان
تأسیس: 1939 م

القطبیون

مؤسس: سید قطب
تأسیس: 1965 م

جماعة الجهاد الإسلامی

مؤسسان:
1. علوی مصطفی (من حی مصر الجدیدة)
2. إسماعیل طنطاوی (من حی المنیل)
3. نبیل البرعی (من حی المعادی)
تأسیس: 1964 م

السماویون

مؤسس: شیخ طه السماوی
تأسیس: 1965 م

جماعة التکفیر و الهجرة

مؤسس: شکری مصطفی
تأسیس: 1965 م

السلفیون

السلفیة العلمیة

مؤسسان:
1. محمد إسماعیل المقدم
2. سعید عبدالعظیم
3. أبو إدریس
4. أحمد فرید
تأسیس: 1978 م

السلفیة الحرکیة

مؤسسان:
1. دکتر سید العربی
2. دکتر محمد عبدالمقصود
3. شیخ نشأت ابراهیم
تأسیس: 1978 م

السلفیة الجهادیة

مؤسس: أبوقتادة الفلسطینی
تأسیس: اوائل دهۀ نود میلادی

حزب الله مصر

مؤسس: أحمد طارق المعید
تأسیس: 1980 م

الجماعة الإسلامیة

مؤسسان:
1. أبوالعلا ماضی
2. محی الدین عیسی
3. صلاح هاشم
4. کرم زهدی
5. ناجح ابراهیم
6. رفاعی طه
7. أسامة حافظ
تأسیس: نیمۀ دهۀ هفتاد میلادی

حزب التحریر

مؤسس: تقی الدین إبراهیم النبهانی
تأسیس: 1953

الشوقیون

مؤسس: شوقی الشیخ
تأسیس: 1986 م