عراق
| عراق | |
|---|---|
 | |
| نام رایج | عراق |
| نام کامل | جمهوری عِراق |
| پایتخت | بغداد |
| تعداد جمعیت | ۳۷٬۲۰۲٬۵۷۲ |
| دین | |
| زبان | عربی |
عِراق با نام رسمی جمهوری عِراق (به عربی: جُمْهُوریَّة العِرَاق) (به کردی: کۆماری فیدرالی ئێراق) یک کشور در خاورمیانه و جنوب غربی آسیا است. پایتخت عراق شهر بغداد است. عِراق از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شمال با ترکیه و از شرق با ایران همسایه است.
معرفی کشور عراق
عراق در بخش جنوبی خود مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد و دو رود مشهور دجله و فرات که سرآغاز تمدن‌های باستانی میان رودان در طول تاریخ کهن این منطقه هستند از کشور ترکیه وارد عراق و به جنوب آن روان شده و با پیوستن به رود کارون، شط العرب را تشکیل می‌دهند و به خلیج فارس می‌ریزند.
گستره عراق ۴۳۷٬۰۷۲ کیلومتر مربع (۵۸ام، نزدیک به یک چهارم ایران) است. بیشتر سرزمین عراق پست و هموار و گرمسیری است. غرب عراق کویر است و شرق آن جلگه‌های حاصلخیز؛ ولی بخشی از کردستان عراق (شمال شرق) کوهستانی و سردسیر می‌باشد. همچنین عراق یکی از بزرگترین کشورهای دارای منابع نفت می‌باشد. این کشور دارای ۱۴۳ میلیارد بشکه ذخایر تاییدشدهٔ نفتی می‌باشد. [۱]است. [۲].
عراق با حدود ۴۰ میلیون نفر جمعیت[۳]. سی و ششمین کشور پرجمعیت جهان است[۴]. عرب‌ها ۷۵٪-۸۰٪، کردها ۱۵٪–۲۰٪، ترکمنها، آشوریان، لرها و غیره نزدیک ۵٪ از جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند[۵]. همچنین ۶۴٪-۶۹٪ درصد مردم عراق شیعه، ۲۹٪-۳۴٪ سنی، ۱٪ مسیحی و ۱٪ پیروان سایر ادیان هستند[۶]. عراق محل زندگی و خاکسپاری ۶ امام شیعه است و شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا زیارتگاه شیعیان جهان است.
عراق دارای تمدن و فرهنگ دیرینه و پرباری است[۷]. سومر، اکد، و آشور نخستین تمدن‌های باستانی عراق در چند هزار سال پیش از میلاد هستند. پس از آن این منطقه بخشی از قلمرو هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، و امپراتوری روم بود. پس از سرنگونی امویان و روی کار آمدن عباسیان پایتخت خلافت اسلامی از شام به عراق (شهر بغداد) آورده شد[۸]. بعدها این حکومت با حمله مغولان از هم پاشید. از میانه سده دهم تا پایان سده سیزدهم هجری خورشیدی، بخش‌های از عراق بارها میان ایران و عثمانی دست به دست شد. پس از شکست عثمانی در جنگ جهانی اول، عراق در سال ۱۲۹۸ (۱۹۱۹) به سرپرستی بریتانیا درآمد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) استقلال یافت.
بخش زیادی از مرزهای نوین عراق توسط جامعهٔ ملل در سال ۱۲۹۹ (خورشیدی) معادل ۱۹۲۰ (میلادی) پس از تقسیم امپراتوری عثمانی بر اساس معاهده سور تعیین شد. در این زمان عراق تحت سرپرستی پادشاهی متحد بریتانیا درآمد. در سال ۱۳۰۰ (۱۹۲۱) پادشاهی عراق تشکیل شد و در سال ۱۳۱۱ (۱۹۳۲) این حکومت از بریتانیا استقلال یافت. در ۱۳۳۷ (۱۹۵۸) این پادشاهی از میان رفت و جمهوری عراق تأسیس گشت. عراق از سال ۱۳۴۷ (۱۹۶۸) تا ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) به دست حزب سوسیالیست بعث عراق اداره می‌شد. پس از حملهٔ ایالات متحده و هم‌پیمانانش به عراق، حکومت حزب بعثِ صدام حسین برچیده شد و نظام چندحزبی پارلمانی در این کشور برقرار شد. آمریکایی‌ها در سال ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) از عراق بیرون رفتند اما پیکارجویان به جنگ ادامه دادند. بعدها با سرریز شدن جنگ داخلی سوریه به عراق، درگیری‌ها بسیار شدت گرفت.
حکومت‌های پی‌درپی عراق از آغاز پایه‌گذاری عراق جدید در ۱۹۲۱ همسان کشورهای همسایه در پی ایجاد هویتی ناسیونالیستی برای آن بر پایه قومیت عربی برآمدند. این شیوه در عراق ناکام ماند و تنها به گرایش‌های جدایی خواهانه اقوام غیر عرب و سرکوب یا بیرون راندن شووینیستی آنان انجامید[۹].
همسایگان عراق
کشور عراق از شمال با کشور ترکیه، از جنوب با کویت و عربستان، از شرق با ایران و از غرب با اردن و سوریه همسایه است. در واقع اکثر مرزهای این کشور به جز بخش کوچکی که به خلیج فارس منتهی می‌گردد را مرزهای خشکی تشکیل می‌دهد. کشور عراق در جنوب باختری آسیا و منطقه خاورمیانه جای گرفته است. عراق کشوری باستانی و دارای بی ثباتی‌های بسیاری است. این کشور از خاور با ایران از جنوب با عربستان سعودی، از جنوب خاوری با خلیج فارس و کویت، از باختر با سوریه و اردن و از شمال با کشور ترکیه همسایه است.
پایتخت عراق شهر بغداد از بزرگترین شهرهای خاورمیانه است. بخش کردستان عراق نیز خودمختار اداره می‌شود. عراق در حال حاضر کشوری جنگ زده و دارای بی ثباتی، درگیری با تروریست‌ها و مشکلات امنیتی و همچنین آسیب دیده از جنگ‌های پیاپی است. با این حال منابع نفتی، اراضی کشاورزی مناسب و ظرفیت گردشگری و زیارتی بالایی برخوردار است.
عراق کشوری است که از دیرباز در بازه‌های زمانی گوناگون بخشی از ایران بوده است. حتی یکی از پایتخت‌های ایران تیسفون نیز در این کشور قرار دارد. امروزه هم نام بسیاری از شهرهای عراق از جمله پایتخت این کشور ریشه پارسی دارند. در حال حاضر نیز ایران نفوذ زیادی در کشور عراق دارد. و روابط دو کشور بسیار مطلوب می‌باشد[۱۰].
ساختار حکومت عراق
با اشغال عراق توسط نیروهای آمریکا در سال، رژیم بعث این کشور فروپاشید و به تدریج با برگزاری دو انتخابات پارلمانی و یک انتخابات همه پرسی قانون اساسی، نظام سیاسی جدید عراق شکل گرفت. براساس قانون اساسی دایمی جدید عراق، این کشور دارای نظام جمهوری دموکراتیک فدرال است و نظام حکومتی آن پارلمانی است. اعضای پارلمان به واسطه انتخابات به صورت مستقیم از سوی مردم تعیین می‌شوند و پارلمان نیز شورای ریاست‌جمهوری، متشکل از رئیس‌جمهور و دو معاونش را انتخاب می‌کند. رئیس‌جمهور نیز نخست‌وزیر را مسئول تشکیل کابینه می‌کند. به دلیل تنوع قومی و مذهبی و مشارکت نمایندگان تمام گروه‌ها در پارلمان، پست‌های سیاسی حکومت و هیات دولت بین احزاب و گروه‌های مختلف طبق میزان نمایندگان آنها تقسیم می‌شود. در حال حاضر نخست‌وزیر شیعه، رئیس‌جمهور کرد و رئیس مجلس در عراق سنی مذهب است. دولت عراق فدرال و متشکل از یک دولت مرکزی در بغداد و ایالات‌ها و واحدهای فدرال خواهد بود، اما اکنون تنها یک دولت فدرال کردی در شمال عراق حاکمیت دارد. وظایف و حاکمیت دولت بین دولت مرکزی و واحدهای فدرال تقسیم می‌شود و تشکیل واحدهای فدرال براساس نظرات اعمالی مردم استان‌ها و از طریق انتخابات صورت خواهد گرفت. قوای حکومتی شامل قوه قضائیه، قوه مجریه و قوه مقننه می‌باشد و در حال حاضر از نماینده پارلمان حدود کرسی در اختیار شیعیان است و ائتلاف عراق یکپارچه که عمدتا متشکل از احزاب و گروه‌های اسلامی شیعی چون حزب الدعوه، مجلس اعلی و گروه صدر است، بر پارلمان عراق مسلط میباشند. نخست‌وزیر کنونی شیعی مذهب عراق، نوری مالکی نیز از اعضای ارشد حزب الدعوه می‌باشد[۱۱].
ساختار و شرایط اقتصادی
ساختار اقتصادی عراق همانند تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس براساس تولید و فروش نفت قرار دارد. عراق سومین کشور دارنده نفت در دنیا است و هزینه تولید نفت در آن کشور، کمترین حد هزینه‌های تولید نفت در دنیاست. در سال، درآمدهای حاصل از صادرات نفت خام درصد تولید ناخالص داخلی و درصد درآمدهای دولت را تشکیل داد. در این سال به دلیل جنگ و ضربات ناشی از اشغال این کشور و همچنین تبعات تحریم‌های بین‌المللی و جنگ‌های زمان رژیم بعث، عراق جایگاه پانزدهمین تولید کننده نفت دنیا را به خود اختصاص داد. براساس گزارش ناظران ویژه بازسازی عراق، بخش نفت عراق با چالش‌های فنی در تولید، حمل و نقل و ذخیره سازی نفت خام و فرآورده‌های نفتی روبه رو است. این بخش همچنین با مشکلاتی از قبیل مدیریت قیمت و واردات، مبارزه با قاچاق و فساد مالی، بهبود بخشیدن تخصیص بودجه و اجرای آن و حفظ عملیات‌های نفتی روبه رو است. تولید نفت در عراق هنوز به سطح قبل از حمله آمریکا نرسیده است.
اقتصاد عراق با پشت سرگذاشتن بیش از یک دهه تحریم‌های اقتصادی و جنگ از دهه، به شدت تضعیف شده است و به سرمایه‌گذاری و نوسازی نیاز دارد. در شرایط کنونی مردم عراق در وضعیت بسیار نامناسب اقتصادی به سر می‌برند و دولت عراق قادر به تامین نیازهای اساسی و ایجاد اشتغال برای آنها نیست. در عین حال وزیر بازرگانی عراق اعلام کرده است که نرخ بیکاری ملی و کم کاری در این کشور بین تا درصد می‌باشد و وزیر کار و امور اجتماعی عراق نیز این آمار را بیش از درصد اعلام می‌کند. شرایط جنگی و منازعات فرقه‌ای به آوارگی بیش از چهار میلیون عراقی انجامیده و این امر وضعیت اقتصادی را بحرانی تر کرده است[۱۲].
جغرافیا
عراق از کشورهای خاورمیانه و جنوب غرب آسیا است که از جنوب با عربستان سعودی و کویت، از غرب با اردن و سوریه، از شرق با ایران و از شمال با ترکیه همسایه است. عراق در جنوب، مرز آبی کوچکی با خلیج فارس دارد. دو رود دجله و فرات از شمال به جنوب این کشور روان هستند و به خلیج فارس می‌ریزند[۱۳]. مساحت عراق ۴۳۸، ۳۱۷ کیلومتر مربع است. سرزمین عراق بطور کلی شامل چهار ناحیه طبیعی است:[۱۴] دشت‌های آبرفتی مناطق مرکزی و جنوب شرقی کشور؛ منطقه مرتفع در شمال بین رودخانه دجله و فرات (معروف به الجزیره)؛ بیابان‌ها در غرب و جنوب؛ و ارتفاعات شمال شرقی. هر یک از این مناطق در خاک کشورهای همسایه نیز گسترش یافته به جز جلگه‌های آبرفتی که عمدتا در داخل عراق قرار دارد[۱۵].
جغرافیای سیاسی
تقسیمات کشوری
کشور عراق هم اکنون دارای 18 استان با نامهای موصل، کرکوک، دیاله، رمادی، بغداد، حله، کربلا، کوت، تکریت، نجف، دیوانیه، سماوه، ناصریه، عماره، بصره، دهوک، اربیل، سلیمانیه می‌باشد.
شهر بغداد هم‌اکنون پایتخت کشور عراق و مرکزیت سیاسی این کشور را دارا است و ازدیگر شهرهای مهم عراق می‌توان از موصل، بصره، کرکوک، کربلا و نجف نام برد.
سه استان سلیمانیه، اربیل و دهوک در شمال و شمال شرق این کشور ناحیه کردنشین را تشکیل می‌دهند و این سه استان هم اکنون حالت خودمختاری داشته و مرکز سیاسی آن شهر سلیمانیه انتخاب شده است. کردستان خودمختار دارای مجلس و ریاست‌جمهوری است و رئیس‌جمهور آن هم اکنون مسعود بارزانی است.
موقعیت استراتژیک
کشور عراق به دلیل قرار گرفتن در تقاطع سه قارة آسیا، اروپا و آفریقا و مسیر شرق به غرب ازموقعیت استراتژیکی خاصی برخوردار است. این کشور باداشتن دشت‌ها و زمین‌های حاصلخیز و آب‌های فراوان پیوسته در معرض تاخت و تاز بوده است. وجود منابع نفتی و همسایگی با خلیج فارس و همچنین قرار گرفتن در همسایگی کشورهای غیر عرب (ایران و ترکیه) بر اهمیت استراتژیکی آن افزوده به طوریکه همواره مورد توجه ابرقدرت‌ها بوده و هم اکنون تحت اشغال آمریکا می‌باشد.
قطب‌های اصلی سیاسی کشور
در کشور عراق قطب اصلی سیاسی شهر بغداد است. و علاوه بر بغداد مناطق کردنشین (کردستان خودمختار) به مرکزیت سلیمانیه، منطقه نفت‌خیز کرکوک، فلوجه که محل استقرار اهل تسنن و اعراب سنی مذهب است، مناطق مذهبی شیعیان (کربلا ـ نجف ـ سامرا و...)منطقه بصره به خاطر نقش سوق‌الجیشی آن و همچنین منطقه تکریت که زادگاه افراد شاخص حزب بعث عراق بوده است امروزه ازقطب‌های سیاسی این کشور بشمار می‌آیند.
ساختار سیاسی
به دنبال انتخاب پارلمانی 20 ژانویه 2005م (1384ه. ش) اعضای مجمع ملی عراق جهت تدوین پیش‌نویس قانون اساسی این کشور انتخاب شدند. براساس این انتخابات و کسب اکثریت کرسی‌ها توسط شیعیان، رئیس دولت انتقالی (نخست‌وزیر) از بین شیعیان انتخاب شده و پست ریاست‌جمهوری نیز دراختیار کردها قرار گرفت. بر این اساس جلال طالبانی به عنوان رئیس‌جمهور، عادل عبدالعزیزالمهدی و قاضی الیاور به عنوان معاونان وی انتخاب شدند و ریاست دولت و نخست‌وزیری در اختیار نوری مالکی این قانون امضا و درپارلمان عراق نیز تصویب شده و در روز 15 اکتبر 2005م (3مهر ماه1384) به همه‌پرسی گذاشته شد و به تأیید مردم قرار گرفت. نسخه نهایی قانون اساسی عراق نیز توسط اکثریت اعضای کمیته تدوین رسید.
اصول کلی قانون اساسی عراق
- حکومت عراق حکومتی جمهوری، فدرال، دموکراتیک و کثرت‌گرا است.
- عراق کشوری چند ملیتی، چند مذهبی و چند فرهنگی است.
- آزادی مذهبی و آزادی برگزاری مراسم مذهبی به رسمیت شناخته شده.
- دین اسلام است.
- زبان رسمی این کشور عربی و کردی است[۱۶].
اقلیم کردستان
کُردستان عراق منطقه‌ای خودمختار در بخش شمالی عراق است. کردستان عراق از شرق با ایران از شمال با ترکیه و از غرب با سوریه هم‌مرز است. مرکز آن اربیل است. واحد پول رایج در منطقه کردستان عراق، دینار عراق است و زبان‌های رسمی در این منطقه زبان کردی و زبان عربی است.
جمعیت این منطقه حدود ۵ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود.
در منطقه کردستان عراق علاوه بر کردها، اقلیت‌های آشوری، ترکمن، عرب، کلدانی، ارمنی و غیره نیز زندگی می‌کنند. در زمان حکومت صدام وی تصمیم گرفت منطقه حائلی در مرزهای شمالی خود با ایران ایجاد کند و برای این منظور از سال ۱۹۶۳ تا پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۸ در حدود چهار هزار روستای کردنشین را در این منطقه ویران کرد. ساکنان این مناطق و به طور کل حدود ۲۵ درصد از جمعیت کردنشین عراق به اجبار به نقاط دیگر عراق تبعید شدند و در این روند ۳۰۰ هزار کرد جان خود را از دست دادند. صدام جنایات بی شماری را در مورد کردها اجرا نمود که فجیع‌ترین آن بمباران شیمیائی حلبچه بود که زنان و کودکان بی شماری جان خود را از دست دادند[۱۷].
نژاد
طبق آخرین آمارها، ترکیب نژادی در کشور عراق به شکل زیر می‌باشد:
- عرب‌ها: 75 تا 80 درصد
- کردها: 15تا 20 درصد
- ترکمنان، آشوریان و.. : 5 درصد[۱۸].
خانواده در عراق
عراقی‌ها ارزش زیادی برای خانواده قائل هستند و خانواده‌های بزرگ یا قبایل بزرگ از قدرت سیاسی و اجتماعی برخوردارند. اعضای خانواده باید مسئولیت رفتار و کردار خود را بپذیرند و هر گونه خطایی باعث بی‌آبروی کل خانواده می‌شود. وفاداری به خانواده قبل از سایر روابط اجتماعی و حتی کسب و کار قرار می‌گیرد. خویشاوندسالاری در بین مردم عراق به چشم می‌خورد و از آنجا که دیدگاه منفی نسبت به این قضیه ندارند، طبیعتا پیشنهادات کاری را به خانواده خود می‌دهند زیرا افراد مورد اعتمادشان هستند. اغلب خانواده‌های بزرگ در یک خانه، محله یا روستا زندگی می‌کنند. در مناطق شهری مردم لزوما در یک خانه در کنار هم زندگی نمی‌کنند، هر چند که عموما در یک خیابان یا نزدیک به هم هستند[۱۹].
زبان
عربی و کردی زبان‌های رسمی مردم عراق هستند. البته زبان‌های دیگری نظیر ترکی آذربایجانی (ترکمن‌های عراق)، فارسی، لری فیلی، کلدانی نو (از زبان‌های آرامی)، ارمنی، آشوری، دوماری (زبان کولی‌ها)، گورانی (از شاخه شمال غربی زبان‌های کردی) و غیره نیز در این کشور صحبت می‌شود[۲۰].
عید عراق با طعم کلیجه
یکی از چیزهایی که عید فطر را در عراق از دیگر کشورهای اسلامی متمایز می‌کند، پخت شیرینی کلیجه به صورت دسته جمعی است. برای پخت این شیرینی اعضای خانواده دور هم جمع شده و شیرینی می‌پزند. این شیرینی با ترکیبی از آرد، روغن، شکر مخلوط با خشکبار، خرما و کنجد تهیه می‌شود. پس از آن در قالبهای کوچک و بزرگ ریخته و مادر خانه آنها را در داخل فر قرار می‌دهد.
در روز عید مردم که برای عید و بازدید به خانه‌های هم می‌روند، این شیرینی را به مناسبت آنکه فصل سرما باشد یا گرما با نوشیدنی گرم یا سرد میل می‌کنند. مردم عراق درجنوب بصره، بر اساس عادت قدیمی در کوچه‌ها و محله‌های خود برای ایجاد مهر و محبت جمع شده و غذای مخصوص«المطبک» را که از گوشت و برنج درست شده با هم می‌خورند. این آداب و رسوم را از آبا و اجداد خود به ارث برده‌اند و در ایام عید فطر و عید قربان از این غذا استفاده می‌کنند. این آداب و رسوم، رسم کشورهای جزیره عربی، نجد و حجاز بوده است و در عربستان و کویت همچنان ادامه دارد[۲۱].
شهرهای مهم و زیارتی عراق
- کربلا
- نجف اشرف
- بصره
- موصل
- کرکوک
- اربیل
- سلیمانیه
- رمادی
- حله
- عماره
- کوت
- دیوانیه
- ناصریه
- دیالی
- سماوه
- سامرا
- دهوک[۲۲].
شهر بغداد
شهر بغداد به عنوان پایتخت کشور عراق دارای مکان‌های زیارتی، بناهای تاریخی و باغ وحش و موزه می‌باشد و گردشگران می‌توانند از با بازدید از این مناطق اوقات خوشی را در این شهر تاریخی سپری کنند[۲۳].
دلیل معروفیت بغداد
بغداد یکی از معروف‌ترین شهرهای اسلامی است که برای سالیانی طولانی مرکز علمی جهان و پایتخت عباسیان بوده است.
بزرگان و عالمان بسیاری در این شهرمدفون میباشند که برخی از آنان عبارتند از:
عثمان بن سعید عمری؛ محمد بن عثمان؛ حسین بن روح نوبختی؛ علی بن محمد سمری
شیخ یعقوب کلینی از عالمان و محدثان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری و صاحب کتاب معروف اصول کافی
امام محمد ابوحنیفه پیشوای مسلمانان فرقه حنفیه و شاگرد امام صادق (علیه‌السلام)، در مسجدی به نام امام اعظم و در قریه‌ای به نام معظم در آن سوی دجله مقابل کاظمین قرار دارد. بنای مقبره ابو حنیفه قلعه آجری شامل چهار برج و دروازه است که در داخل آن مسجد و تکیه‌ای ساخته شده و ضریح ابو حنیفه وسط آن مسجد قرار دارد. در نزدیکی قبر ایشان، در همین محله، ابوبکر شبلی و حسین بن منصور حلاج را به خاک سپرده‌اند.
احمد بن حنبل مؤسس فرقه حنبلی و از محدثان برجسته مسلمانان فرقه حنبلی در قرن دوم هجری است. قبر ایشان در نزدیکی رصافه بغداد قرار دارد.
ابوبکر شبلی از بزرگان متصوفه میباشند که نزدیک قبر امام احمد ابن حنبل به خاک سپرده شده است. شایان ذکراست کسانی چون بشرحافی، داوودطایی و ابوالقاسم جنید، از تابعان و زاهدان، در نزدیکی قبر ایشان دفن شده‌اند. قبر معروف کرخی نیز در محله باب البصره قرار دارد
امام شیخ عبدالقادر گیلانی از مشایخ صوفیه که ملقب به قدس اعظم بوده قبرش در رصافه واقع شده و بقعه کوچک و ضریحی از نقره دارد. زائران او بیشتر از کشورهای هند و افغانستان میباشند. این بقعه توسط سلطان مراد عثمانی تعمیر و بازسازی شده و دارای حیاط، صحن و گنبد بزرگی می‌باشد.
ابن ابی الحدید شارح برجسته و معروف نهج‌البلاغه نیز در رصافه دفن شده است.
آرامگاه شیخ شهاب‌الدین سهروردی، از فلاسفه بزرگ شیعه و معروف به شیخ اشراق نیز در بغداد می‌باشد. سلطان سلیمان و سلطان احمد، از پادشاهان عثمانی، بقعه بزرگی برای او ساخته‌اند و مسجدی در کنار ایشان برپا کرده‌اند[۲۴].
بصره
بَصرَه (عربی: ٱلْبَصْرَة) سومین شهر بزرگ عراق با جمعیتی حدود ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ نفر می‌باشد[۲۵]. این شهر بندر اصلی کشور عراق است. بصره مرکز استان بصره است، و اکثریت جمعیت آن را شیعیان تشکیل می‌دهند. بصره در تاریخ آغازین اسلام نقش پررنگی داشته است[۲۶].
خرمای بصره چنان با اهمیت و پر آوازه بوده‌است که مقدسی گوید: «خرمای بصره فراموش شدنی نیست[۲۷].» اهالی منطقه بصره عموما مسلمان بوده و نیز تعداد کمی از مسیحیان در بصره زندگی می‌کنند.
کرکوک
کرکوک یکی از غنی‌ترین شهرهای عراق می‌باشد و دارای ۴۰٪ صادرات نفت عراق است. شاید این عامل مهمترین دلیل کشتار و کوچ اجباری کردها توسط رژیم صدام از این شهر بوده است. اصلی‌ترین چاه‌های نفت کرکوک به نام باباگرگر شهرت دارند. دیگر حوزه‌های نفتی مهم آن جمبور، بای حسن جنوبی و شمالی، آفانا، خباز، جبل بور و خرماله می‌باشد.
از پدیده‌های شگفت در منطقه باباگرگر آتش‌های فروزنده بر روی زمین است که در پی نشت گاز از حوزه نفتی به روی زمین پدیدآمده. این آتش‌ها که آتش جاویدان نام گرفته‌اند صدها سال است که شعله‌ور میباشند. رودخانه زاب کوچک از شاخه‌های دجله از ۴۵ کیلومتری کرکوک می‌گذرد و برای آبیاری زمین‌های کرکوک استفاده می‌شود[۲۸].
شهر بابل
شهر بابل با بیش از 4000 سال قدمت، در مرکز دو رود دجله و فرات قرار دارد. بابل همچنین به سبب داشتن دیوارهای بلند و عظیم اطراف شهر از قدرتمندترین شهرهای جهان به شمار می‌رود. گفتنی است که باغ‌های معلق بابل و دیوارهای بلند آن نیز از عجایب هفت گانه جهان میباشند[۲۹].
شهرهای مهم زیارتی
نجف
مزار امام علی علیه‌السلام در شهر نجف در کنار شهر تاریخی کوفه واقع می‌باشد و سالیانه میلیون‌ها تن از مسلمانان ا فرقه‌های مختلف اسلامی برای زیارت به این شهر وارد شده و پس از زیارت امام علی علیه‌السلام و دیگر مشاهد نجف مانند زیارتگاه پیامبران هود علیه‌السلام و صالح علیه‌السلام؛ دیگر مشاهد مختلف در شهر کوفه را نیز زیارت می‌نمایند[۳۰].
کربلا
شهر کربلا مرکز استان کربلا، یکی از شهرهای جنوبی کشور عراق و در فاصله یکصد کیلومتری بغداد می‌باشد. جمعیت این شهر زیارتی بالغ بر ششصد هزار نفر بوده و از شهرهای عمدتاً شیعه نشین و مذهبی در عراق است که چنانچه آرامش در این کشور و این شهر برقرار شود از مراکز زیارتی، توریستی و سیاحتی مهّم عراق بشمار خواهد رفت[۳۱].
"اربعین در کربلا"بزرگترین اجتماع شیعیان جهان در اربعین در کربلا شکل می‌گیرد. در این ایام بسیاری از شیعیان از کشورهای دیگر در قالب کاروان‌های زیارتی وارد عراق می‌شوند. زائران با پای پیاده از شهرهای مختلف از جمله نجف راهی کربلا شده و هیئت‌های بسیاری با برپایی ایستگاه‌هایی در طول مسیر نجف تا کربلا از زائرین و عزاداران پذیرایی می‌کنند. قیمه نجفی جزء معروف‌ترین نذری‌های شیعیان نجف است که در ایام محرم و اربعین میان عزاداران پخش می‌شود[۳۲]. در ۳۰ سال گذشته و به ویژه پس از حاکمیت صدام حسین در سال ۱۹۷۹، شیعیان عراق از اجرای مراسم عزاداری برای امام حسین (علیه السلام) که یک سنت تقریبا هزار ساله بود منع شدند[۳۳]. با سقوط حزب بعث بار دیگر مراسم عزاداری رونق چشم‌گیری گرفت. در قانون اساسی جدید، احترام اماکن مقدس عراق مورد توجه قرار گرفت.
کاظمین
کاظمین یکی از محله‌های شمالی شهر بغداد در بخش غربی رود دجله است. مسجد و آرامگاه دو امام مسلمانان خاصه شیعیان امامیه در این محله قرار دارد و سبب نام‌گذاری این منطقه به کاظمیه همین است.
در این شهر چندین مکان مقدس وجود دارد اما دو مرقد متبرکه آن در طول تاریخ اهمیت و جذابیت بیشتری داشته‌است. حرم امام حسین (علیه السلام) و برادرگرامی شان حضرت ابوالفضل العباس (علیه السلام).
امام حسین علیه‌السلام بهمراه جمیع یاران باقی مانده شان و نیز خانواده مکرم شان در این محل به شهادت رسیده و کودکان و زنان شان را به اسارت بردند[۳۴].
سامرا
سامرا یکی از شهرهای بزرگ استان صلاح‌الدین درعراق است که در بخش شرقی رود دجله در فاصله ۱۲۵ کیلومتری شمال بغداد واقع است. مسجد جامع سامرا و مسجد و حرم عسکریین دو بنای مقدس و مهم شهر سامرا است.
سامرا در بین مسلمانان اهمیت بسیاری دارد. این شهر یکی از شهرهای مذهبی عراق به شمار می‌رود که مدفن دو تن از امامان شیعه امام حسن عسکری علیه‌السلام و امام علی نقی الهادی در آنجا قرار دارد. در حرم عسکریین مرقد منور جناب حکیمه خاتون خواهر مکرمه امام حسن عسکری علیه‌السلام و نیز جناب نرجس خاتون همسر محترمه و مادر مکرمه امام زمان علیه‌السلام نیز می‌باشد.
با تأسیس پایگاه علمی ای که سنگ بنای آن توسط امام علی نقی الهادی(علیه السلام) گذاشته شده این شهر از نظر علمی هم دارای موقعیت خاصی گردیده است به طوری که تا مدت‌ها مرکز نشر علوم اسلامی بوده است[۳۵].
اقوام و مذاهب
ترکیب جمعیت عراق از نظر نژاد، ۷۰٪ عرب، ۲۰٪ کرد، ۴٪ فارس و ۶٪ ترکمن و سایر اقوام است. در شهرهای شمالی ترک‌زبان‌هایی زندگی می‌کنند که مردم عراق آنها را ترکمن می‌خوانند.
مردم عراق از نظر مذهبی به دو فرقه بزرگ اسلامی شیعه و سنی تقسیم می‌شوند. حدود ۶۰٪ مردم عراق شیعه، ۳۷٪ سنی و ۳٪ پیروان سایر ادیان (مسیحیان، یهودیان، آشوریان و...) هستند.
عرب‌های شیعه که بیشتر جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند، عموما در جنوب و مرکز این کشور ساکنند. اهالی کربلا، دیوانیه، حله، منتفک، عماره و کوت همگی شیعهاند. در استان‌های دیالی، بغداد و بصره اکثریت با شیعیان است. در نقاط دیگر نیز شیعیان پراکنده‌اند. عرب‌های سنی در بخش شمالی عراق تمرکز یافته‌اند. کردها، در مناطق کوهستانی شمال شرق کشور سکونت دارند. سلیمانیه و موصل کانون اصلی آنهاست[۳۶].
ادیان در عراق
مردم عراق از نظر مذهبی به دو فرقه بزرگ اسلامی شیعه و سنی تقسیم می‌شود. حدود ۶۰ درصد مردم عراق شیعه، ۳۷ درصد سنی و ۳ درصد پیروان سایر ادیان (مسیحیان، یهودیان، آشوریان و...) هستند.
شیعیان که اکثریت جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند، بیشتر در مناطق جنوبی و مرکزی عراق سکونت دارند. وجود مقبره امامان شیعی در شهرهای مقدس عراق همچون کربلا و نجف، و همچنین وجود حوزه علمیه نجف و در نتیجه حضور دایمی علمای شیعی در این شهرها باعث تقویت فرهنگ شیعی شده و این امر شیعیان عراق را از نظر فرهنگی به ایرانیان شیعی‌مذهب نزدیک کرده است. بعد از سرنگونی حکومت صدام، شیعه قدرت و نفوذ بیشتری پیدا کرده است و می‌توانند خیلی آزادانه‌تر راجع به هویت مذهبی خود صحبت کنند.
اعراب سنی بخش دیگری از ساختار فرهنگی اجتماعی عراق را تشکیل می‌دهند که براساس قومیت عربی و مذهب سنی ایجاد شده و به دلیل حاکمیت اقلیت اعراب سنی در طول دهه‌های گذشته در عراق تقویت شده است. گرایش‌ها و عصبیت عربی این بخش از فرهنگ عراق بسیار قدرتمند بوده و پان عربیسم به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی فعال در عراق و حتی جهان عرب در این فرهنگ ریشه دارد. مردم عراق معمولا پیروان ادیان مسیحی و یهودی را می‌پذیرند زیرا این ادیان، کتاب مقدس داشته و به خدای واحدی اعتقاد دارند[۳۷].
کردهای سنی
کردهای عراق عمدتاً مسلمانان اهل سنت هستند و دارای اقلیت قابل توجهی از شیعیان میباشند. بیشتر کردها در مناطق شمالی کشور مستقر و اکثراً پیروی مکتب شافعی هستند. الباقی این گروه پیروی گروه‌های صوفیه هستند.
ترکمنها سنی
اکثر ترکمن‌های عراق، مسلمان سنی هستند و تقریباً ۶۰٪ -۷۰٪ از جامعه را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، جمعیت قابل توجهی ترکمن نیز وجود دارد که شیعه میباشند (حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد). [۳۸] در مجموع، بیشتر ترکمن‌های عراق سکولار هستند. [۳۹]
مسیحیت
مسیحیت در دهه ۴۰ میلادی توسط توماس رسول، تادئوس اودسا و شاگردانش آگاگی و ماری به عراق آورده شد[۴۰]. اقلیت کلدانی عراق که تقریباً ۳٪ از جمعیت را به خود تخصیص داده‌اند، اکثراً در شمال عراق (استان‌های نینوا و داهوک) زندگی می‌کنند. با وجود اینکه آمار دقیقی از جمعیت آماری عراق در دست نیست، اما در سال ۱۹۵۰ مسیحیان ۱۰ تا ۱۲ درصد از جمعیت عراق را تشکیل می‌دادند. از زمان جنگ عراق در سال ۲۰۰۳، مسیحیان عراقی تعداد قابل توجهی مهاجرت کرده و به سوریه نقل مکان نمودند. حائز اهمیت است که در عراق، از سال ۲۰۰۳ تاکنون هیچ سرشماری رسمی صورت نگرفته‌است.
مسیحیان عراقی به چهار گروه بر اساس کلیسای مربوط به خود تقسیم می‌شوند:
- کلدانیان (کلیسای کاتولیک کلدین)
- آشوریان یا نستوریان (کلیسای آشوری شرق) و (کلیسای باستانی شرق)
- غربی سریانی یا یعقوبیت (کلیسای ارتدکس سریانی)
- ارتدکس شرقی (مجمع المعارف بغداد، تحت نظارت کلیسای مقدس ارتدوکس شرقی انطاکیه و تمام شرق)
- رهبران ایزدی با پدرسالار کلدینی آدیشیو پنجم خییات در موصل، ملاقات کردند(۱۸۹۵).
ایزدیان
تعدادایزدی‌ها عراق بین ۷۰۰۰۰ تا ۵۰۰۰۰۰ نفر برآورد می‌شود. یزیدیسم به دوران قبل از اسلام بازمی‌گردد. موصل مکان مقدس اصلی دین ایزدی است. مقدس‌ترین حرم ایزیدیان، بنای شیخ ادی است[۴۱].
زرتشت
آیین زرتشت پر رشدترین آئین در بین اقلیم کردها محسوب می‌شود، شاید به این دلیل که پیوندهای قاطع این دین با فرهنگ کردی بسیار مستحکم است. در سال ۲۰۱۵ دین زرتشت توسط دولت کردستان عراق، به رسمیت شناخته شد[۴۲] تخمین زده می‌شود که از سال ۲۰۱۵ تاکنون ۱۰۰، ۰۰۰[۴۳] تا ۲۰۰، ۰۰۰[۴۴] نفر در کردستان عراق از زرتشت به اسلام تغییر دین داده‌است. اولین معابد زرتشتی جدید در عراق، در سال ۲۰۱۶ ساخته و افتتاح شده‌است. [۴۵] این آتشکده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۶، در سلیمانیه افتتاح شد. حاضران با روشن کردن یک آتش آیینی و ضرب زدن بر طبل، این مناسبت را جشن گرفتند. [۴۶] آمار دقیقی از نظر جمعیت زرتشتیان در عراق وجود ندارد، زیرا این افراد در اسناد صادر شده توسط دولت، به عنوان مسلمان محسوب شده‌اند. [۴۷].
مانتاییسم
آئین مندایی در عراق قدمتی ۱۸۰۰ ساله دارد و آن را به سومین ایمان قدیمی در جامعه عراق پس از زرتشت و یهود تبدیل کرده‌است. تخمین‌ها از حدود ۶۰٬۰۰۰ پیروی مندایی در عراق خبر می‌دهند[۴۸].
یهودیان
یهودیت نخستین بار به فرمانروایی پادشاه بابل، نبوکدنصر دوم بابل، به عراق آمد. پس از جنگ شش روزه در اسرائیل، شورش‌ها باعث شد تا اکثر یهودیان فرار کنند. در بین نیروهای آمریکایی مستقر در عراق، فقط سه کنیسه یهودی وجود داشت[۴۹].
شیعیان پس از صدام حسین
با سقوط حزب بعث در ۲۰ فروردین ۱۳۸۲، شیعیان عراقی که در کشورهای دیگر از جمله ایران و سوریه در تبعید بودند، به کشورشان برگشتند. در تیرماه ۱۳۸۲ نخستین نهاد حکومتی عراقی پس از صدام به نام مجلس حُکم با ۲۵ عضو تشکیل شد. ۱۳ عضو این مجلس شیعه بود. نخستین ریاست آن بر عهده ابراهیم جعفری از شیعیان گذاشته شد. آیت‌الله سیستانی با تصمیم حاکم آمریکایی برای نوشتن قانون اساسی عراق مخالفت کرد و از آن پس مهمترین مدافع مردم عراق شد. با مداخله آمریکا در اوضاع عراق، جنگ‌های طائفه‌ای در عراق آغاز شد و در نتیجه آیت‌الله حکیم و عزالدین سلیم رئیس مجلس حکم به شهادت رسیدند. عملیات‌های انتحاری در کربلا و کاظمین و حرمین عسکریین اتفاق افتاد و بسیاری از شیعیان در مدائن کشته شدند.
پس از سقوط حکومت صدام، شیعیان و کردها وارد عرصه سیاسی عراق شدند. در ۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ انتخابات مجلس عراق برگزار شد. شیعیان ۴۸/۱ آراء و ۱۴۰ کرسی از ۲۷۵ کرسی را به دست آوردند. ابراهیم جعفری دولت جدید را تشکیل داد. در روز ۱۰ می ۲۰۰۵ تعداد ۵۵ نفر که ۲۸ نفرشان از لیست شیعیان بود، برای تدوین قانون اساسی تعیین شدند. اندکی بعد با مشارکت بیشتر اهل سنت این افراد به ۷۵ نفر رسید. در ۲۵ اکتبر ۲۰۰۵ انتخابات برای همه‌پرسی قانون اساسی عراق برگزار شد و با ۷۸٪ رای موافق به تصویب رسید. رهبری شیعیان در این دوره، ابتدا سید علی سیستانی و در مرحله بعد رهبران مجلس اعلی و حزب الدعوهبودند. اکنون نخست‌وزیری در اختیار شیعیان است؛ ابراهیم جعفری، نوری مالکی و حیدر عبادی به سمت نخست‌وزیری دست یافتند. هم‌اکنون شیعیان عهده‌دار ۶۰٪ وزارتخانه‌های عراق هستند[۵۰].
مراجع تقلید عراق
- جعفر کاشف‌الغطاء
- سید ابوالحسن اصفهانی
- سید ابوالقاسم خویی
- سید حسین کوه‌کمری
- سید روح‌الله موسوی خمینی
- سید عبدالاعلی سبزواری
- سید عبدالهادی شیرازی
- سید علی حسینی سیستانی
- سید محسن طباطبائی حکیم
- سید محمد صدر
- سید محمدباقر صدر
- سید محمدسعید حکیم
- سید محمدمهدی بحرالعلوم
- سید محمدکاظم طباطبایی یزدی
- سید محمود حسینی شاهرودی
- سید حسن صدر
- سید حسین طباطبایی قمی
- سید علی طباطبایی
- شیخ بشیر نجفی
- شیخ مرتضی انصاری
- فتح‌الله غروی اصفهانی
- محمداسحاق فیاض
- سید محمدحسن شیرازی
- محمدتقی شیرازی
- محمدحسن نجفی
- محمدحسین غروی نائینی
- محمدطه نجف
- محمدکاظم خراسانی
- زین‌العابدین مازندرانی
- محمدباقر بهبهانی
- سید محمدحسن شیرازی
- محمدتقی شیرازی
نقش مرجعیت در جریان‌های سیاسی عراق
اگر نبود نقش مرجعیت در تشویق مردم به انتخابات و مشارکت در آن و اگر نبود نقش مرجعیت در تشویق مردم به حفظ روند و جریانات سیاسی؛ چرا که مردم از رفتار برخی از سیاسیون خسته و ناراضی شدند، اما مرجعیت همیشه طرفدار مصالح عمومی، مصالح مردم، فقرا و محرومین بوده است و همیشه تاکید کردند که روند سیاسی به طور کامل باید پابرجا باشد تا جایی برای بازگشت دیکتاتوری وجود نداشته باشد.
دفاع و ایستادگی مرجعیت در عراق برای بنا نهادن کشور جدید عراق دفاع و ایستادگی واضح و آشکاربود همچنین در ساختن دولت جدید سهیم بود و به فضل مرجعیت پایه‌گذاری روند سیاسی کشور و حفظ آن و تاکید به حضور مردم در آن و مشروعیت بخشیدن به دولت مشارکت نمود.
به معنی دقیق تر مرجعیت رنج و غم زندگی شیعیان عراق در طول تاریخ این کشور را و نبود دولت واقعی که در آن قانون اساسی منتخب مردم وجود داشته باشد، درک کرده است. قانون اساسی شرعی به تنهایی نقش برجسته‌ای دارد و حقیقی است و سازمان‌ها و ساختارهای سیاسی در طول تاریخ از آن فرار کرده و شانه از بار مسوولیت خالی کردند تا حق اکثریت شیعیان نادیده گرفته شود. از این رو امروز کسانی می‌خواهند این قانون اساسی لغو شود و جریان سیاسی که در بطنش شیعه و حفظ منافع آنها وجود دارد از بین برود.
قانون اساسی که مرجعیت خواهان آن است و در توصیه‌ها و ارشادات و بیانیه‌های صادر شده و سفارش‌های ویژه‌ای آن را مطرح کردند تحول در فرهنگ ملت است چنانکه در ذیل گفته می‌شود؛ ریشه در اعماق فرهنگ سیاسی با مولفه شیعه و حتی کرد و غیره و ذلک داشته باشد. مردم شیعه دریافتند کشتی نجاتشان پیروی از قانون اساسی است همچون وسیله‌ای برای حفظ حقوقشان و حقوق دیگران است. همچنین، در صورت درگیری و اختلاف نظر درباره موضوعی، ساز و کاری وجود دارد؛ مبنی بر اینکه نیروهای سیاسی شیعه به آن می‌توانند مراجعه کنند.
این قانون اساسی عراق به روشنی دولت عراقی را پایه‌گذاری کرده که نتیجه آن پارلمان و تشکیل دولت و سمت‌های اجرایی و قانونی است. بنابراین نتیجه این خواهد شد که این قانون اساسی به معنای دولت است که پس از آن تشکیل می‌شود.
و از این رو نقش مرجعیت بزرگوار در ساختن کشور عراق را درک می‌کنیم آن هم از طریق مواضع قدرتمند و بزرگشان که حمایت، پشتیبانی و حفاظت از کشور عراق را بر عهده دارند، در می‌یابیم و در راس هرم توجه مرجعیت حفاظت از روند سیاسی است که توسط قانون اساسی حفظ شده است و نه هیچ چیز دیگری. مشارکت مردم در قانون و محافظت از روند سیاسی از انحراف و نفوذ و حمایت از مردم در مواجهه با چالش‌ها از طریق مشارکت آحاد مردم در انتخابات و بایستی همگان از قانون اساسی و حقوق در مقابل نیرنگ‌ها و فریب‌ها محافظت کنند.
و بالاخره به تمام مجاهدان غیرتمند می‌گوییم؛ روند سیاسی کشور در معرض خطر و توطئه بزرگ است و بایستی از مسیر مرجعیت بزرگوار آیت‌الله سیستانی پیروی کنی و مسیر دورهبر بزرگوار امام خمینی(ره) و امام خامنه‌ای(حفظه الله) برای حفاظت از حقوقت و به نتیجه رساندن خون‌هایی که سخاوت به تو بخشیدند پس برای اصلاحات، خدمات و سازندگی و پایان دادن به فساد و بازگرداندن حقوق تسلیم نشو و کناره‌گیری نکن تا آنکه در خواست‌های ما با اساس و پایه‌هایی که بر خون شهدا و قهرمانان بنا شده استوار و محکم شود[۵۱].
حوزه‌های علمیه شیعه
حوزه علمیه بغداد
تأسیس حوزه علمیه بغداد به زمان امام کاظم (علیه السلام) برمی‌گردد. حوزه علمیه بغداد با ظهور عالمانی چون ابن جنید، شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی در عصر آل بویه مرجعیت علمی شیعه را عهده‌دار شد. اما با ورود طغرل سلجوقی به بغداد در ۴۴۷ق، حوزه بغداد از رونق افتاد و مرجعیت علمی شیعه به نجف منتقل شد.
حوزه علمیه نجف
با حضور شیخ طوسی در حوزه علمیه نجف، این شهر مرکز علمی و فکری جهان تشیع شد. اما در قرن ششم با ظهور محمد بن ادریس حلّی در حله، حوزه علمیه نجف از رونق افتاد و مرکز علمی شیعه به حله انتقال یافت. حضور محقق اردبیلی در حوزه نجف بار دیگر به حوزه نجف رونق بخشید. از دهه چهارم قرن یازدهم، حوزه علمیه نجف همانند دیگر حوزه‌های شیعه درگیر اخباری‌گری شد. از قرن سیزدهم با آغاز فعالیت علامه بحرالعلوم در نجف و شاگردان وحید بهبهانی، حوزه نجف عظمت و شکوه خود را بازیافت و بار دیگر به مرکز علمی جهان تشیع تبدیل شد.
حوزه علمیه حله
این حوزه علمیه در شهر حله توسط بنی مزید در قرن پنجم تأسیس شد[۵۲]. این حوزه از اواسط قرن ششم تا پایان قرن هشتم مرجعیت دینی شیعیان را بر عهده گرفت. ابن ادریس حلی، محقق حلی، علامه حلی و ابن طاووس از بزرگان حوزه علمیه حله به شمار می‌آیند.
حوزه علمیه سامرا
در سال ۱۲۹۱ق. سید محمد حسن شیرازی در سامرا اقامت گزید و در آنجا حوزه علمیه تأسیس کرد. با حضور شاگردان و علمای بزرگ در سامرا، مکتب خاصی در فقه و اصول شکل گرفت که به مکتب سامرا شهرت یافت. فتوای تحریم تنباکو میرزای شیرازی از حوزه علمیه سامرا صادر شد.
حوزه علمیه کربلا
از حوزه‌های علمیه شیعه در کشور عراق عالمان دینی، پس از شهادت امام حسین (علیه السلام) به مرور در این شهر سکنی گزیدند و مدارس دینی ساخته شدند. پس از سقوط اصفهان به دست محمود افغان با مهاجرت علمای ایران به کربلا، حوزه کربلا محل منازعه بین اخباریان و اصولیان بود. با مهاجرت محمد تقی شیرازی به کربلا، حوزه این شهر رونق گرفت. او فتوای مشهور خود علیه انگلیس را از حوزه علمیه کربلا صادر کرد.
نظام سیاسی
دولت مرکزی عراق که پیش از انقلاب اسلامی ایران و به واسطه قرار داد الجزایر با ایران اختلافاتی داشت، در نهایت پس از انقلاب اسلامی و در شهریورماه ۱۳۵۹ به مرزهای غربی ایران حمله کرد؛ اقدامی که مقدمه یک جنگ طولانی و تمام عیار دو کشور همسایه شد و صدها هزار نفر در این جنگ هشت ساله جان خود را از دست دادند.
حضور صدام در رأس هرم قدرتی عراق که در دهه ۷۰ میلادی قدرت را از نخسین رئیس‌جمهور عراق یعنی احمد حسن البکر گرفت، مقدمه نا امنی‌های فراوانی در عراق شد که جنگ هشت ساله علیه ایران تنها یک مورد آن بود.
با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ توسط ایران و عراق و بازگشت دو کشور به مرزهای مندرج در قرارداد الجرایز، صدام به کویت حمله و مقدمه آغاز جنگ خلیج فارس را فراهم کرد.
نوع حکومت داری صدام در عراق در نهایت سبب شد تا دولت آمریکا در اواخر زمستان سال ۱۳۸۱ به این کشور حمله نظامی کند و مقدمه سقوط دولت صدام را فراهم کند. یک روز بیشتر به نوروز ۱۳۸۲ (۲۰ مارس ۲۰۰۳) نمانده بود که آمریکا با تشکیل یک ائتلاف به عراق حمله کرد. این کشور دست نکشیدن عراق از برنامهٔ سلاح‌های کشتار جمعی که خلاف قطعنامهٔ ۶۸۷ شورای امنیت بود را به عنوان دلیل این تهاجم اعلام کرد.
درگیری‌ها در سال ۲۰۰۸ در عراق ادامه پیدا کردند و نیروهای مسلح تازه آموزشدیدهٔ عراقی با شبه نظامیان درگیر شدند. دولت عراق توافقی را با آمریکا امضا کرد که نیروهای مسلح آمریکا را ملزم به خروج از شهرهای عراق تا ۹ تیرماه ۱۳۸۸ و خروج از کل خاک عراق تا ۱۰ دیماه ۱۳۹۰ می‌کرد[۵۳].
جنگ داخلی
با خروج نیروهای آمریکایی در سال ۱۳۹۰ ناآرامی‌ها ادامه یافت و عراق دچار بیثباتی سیاسی شد. بهار عربی در بهمن ۱۳۸۹ به عراق رسید و مخالفت‌ها در شهرها گسترش یافت، اما مخالفت‌های ابتدایی نتوانستند دولت را ساقط کنند. ائتلاف میهنی عراق که گفته می‌شود بزرگترین مجموعهٔ سنیان عراق است به دلیل آنکه دولت عراق را تحت سیطره شیعیانی میدانست که می‌خواهند سنی‌ها را کنار بزنند، مجلس عراق را به مدت چند هفته در ماه‌های پایانی ۱۳۹۰ تحریم کرد.
گروه‌های شبه نظامی سنی در سال ۲۰۱۳ حملات زیادی را علیه اکثریت شیعهٔ عراق انجام دادند تا اعتماد عمومی نسبت به دولت نوری المالکی را زیر سؤال ببرند. جنگ‌طلبان سنی مذهب عضو دولت اسلامی عراق و شام در سال ۱۳۹۳ کنترل بخش‌های وسیعی از عراق از جمله شهرهای بزرگی، چون تکریت، فلوجه و موصل را به دست آوردند و باعث شدند صدها هزار نفر از خانه و کاشانهٔ خود فرار کنند و در ادامه این گروه‌ها که اقدامات تروریستی خود را گسترش دادند به شکل‌گیری گروه تروریستی داعش کمک کرد؛ گروهی تروریستی که زمینه جنگ‌های داخلی طولانی در عراق را فراهم کرد و در نهایت با کمک‌های ایران و دیگر کشورهای متحد از پای درآمد.
مدیریت سیاسی عراق به شکل فدرالی است و دولت فدرال عراق تحت قانون اساسی فعلی به شکل یک جمهوری فدرالی دموکراتیک پارلمانی اسلامی تعریف می‌شود. دولت فدرال مشتمل بر قوای مجریه، مقننه و قضاییه و کمیسیون‌های مستقل متعدد دیگر است. جدای از دولت فدرال مناطق (مشتمل بر چند استان)، استان‌ها و بخش‌هایی وجود دارند که طبق قانون دارای اختیاراتی هستند[۵۴].
جنبش اسلامی عراق
هم زمان با آغاز جنگ جهانی اول، انگلیسی‌ها به بهانه جلوگیری از نفوذ آلمان، عراق را مورد تجاوز قرار دادند. در نوامبر 1914 نیروهای انگلیسی با تصرف اطراف بصره به دروازه‌های آن رسیدند. به دلیل وجود اماکن و آثار تاریخی و اسلامی در عراق، تجاوز انگلیس به این کشور تهدید جدی علیه اسلام و ارزش‌های آن محسوب می‌گردید. این امر مردم عراق و علما را واداشت تا در برابر ورود انگلیسی‌ها به خاک عراق ایستادگی کنند. مردم عراق با تحریک علما، قیام و نهضت خود را از شهرهای بغداد، نجف، کاظمین و بصره آغاز کردند. این مقاومت مردم که با رهبری علما، صورت گرفت، هجده ماه ادامه یافت. بعد از تصرف بصره به دست نیروهای اشغالگر، جنگ ابعاد تازه تری پیدا کرد و مناطق بیش تری از عراق مورد تهاجم واقع شد.
با پایان گرفتن جنگ جهانی اول و پیروزی متفقین، عراق در زمره دولت‌های زیر سلطه انگلیس درآمد. این وضعیت برای مردم و علمای عراق قابل تحمل نبود و آنها نمی‌توانستند سلطه یک دولت استعمارگر را بپذیرند. به همین دلیل، جنبش اسلامی عراق (انقلاب 1920) عراق با تحریک علما از نجف، کربلا و کاظمین شروع شد. علمای عراق با قیمومیت انگلیس بر کشورشان مخالف بودند و در ابتدا تلاش نمودند تا از راه‌های مسالمت‌آمیز و قانونی دست انگلیس را از عراق کوتاه کنند. برای رسیدن به این هدف در 4 شوال 1338، (21 ژوئن 1920) تظاهراتی در کربلا و صحن حرم سیدالشهدا به‌راه انداختند و در سخنرانی‌هایشان مردم را به شدت عمل در برابر استعمار انگلیس فرا خواندند.
حشد شعبی
بسیج مردمی عراق یا حشدِ شعبی (به عربی: الحشد الشعبی) که به بسیج عراق نیز معروف است، به بخشی از نیروهای مبارز عراق گفته می‌شود که از سال ۲۰۱۴ با هدف مبارزه علیه داعش سازماندهی شدند. این نیرو از حدود ۴۰ گروه مختلف تشکیل شده که عمدتاً گروه‌های مسلح شیعه هستند اما برخی گروه‌های سنی مذهب و مسیحی و ایزدی نیز در آن حضور دارند. بسیاری از گروه‌های شیعه عضو آن قبلاً به‌طور مستقل در عراق و به خصوص علیه نیروهای ائتلاف فعالیت داشته‌اند. در روز ۲۶ نوامبر ۲۰۱۶ با اکثریت آرای مجلس عراق به عنوان یک سپاه جدا از ارتش رسمیت پیدا کرد[۵۵].
ابومهدی المهندس معاون حشد الشعبی بود. او در ۱۳ دی ۱۳۹۸ش به همراه قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس در یک عملیات تروریستی توسط دولت آمریکا به شهادت رسید.
حمله داعش به شمال عراق
در دی ۱۳۹۲/ ژانویه ۲۰۱۴ پس از به آتش کشیدن چادر معترضین در استان‌های سنی‌نشین عراق توسط نیروهای امنیتی و عقب‌نشینی ارتش از دو شهر رمادی و فلوجه، نیروهای داعش دو شهر رمادی و فلوجه مرکز استان الانبار را به تصرف خود درآوردند. اما طی نبردی، سرکرده داعش در رمادی کشته شد و کنترل این دو شهر از دست آنان خارج گردید.
داعش در سال ۱۳۹۳ (۹ ژوئن ۲۰۱۴ میلادی) به شمال عراق حمله کرد و موصل دومین شهر عراق را تصرف نمود[۵۶]. گروه داعش پس از اشغال شهر تاریخی موصل در شمال عراق، اماکن مقدس به ویژه مساجد و آرامگاه‌های مقدس در نزد شیعیان را تخریب کرد. نیروهای داعش آرامگاه‌های یونس پیامبر، جرجیس، شیث پیامبر و بقعه یحیی بن زید در حومه شهر کوفه را منفجر کردند. پس از اشغال موصل توسط داعش، نیروهای آنان به برخی دیگر از شهرهای عراق حمله‌ور شدند. آیت‌الله سیستانی، از شهروندان عراقی خواست تا سلاح بردارند و با داعشیان مبارزه کنند. این درخواست، استقبال گسترده مردم را در پی داشت[۵۷].
داعش در سال ۱۳۹۳ش توانست کنترل برخی از شهرهای شمالی عراق (استان‌های همجوار سوریه) را ازجمله مناطقی مانند استان نینوا، تکریت، دهلاویه و یثرب به دست آورد. هر چند آمار رسمی از قربانیان حملات داعش در عراق منتشر نشده، اما بنابر گفته نیروهای سازمان ملل متحد، تنها در ماه اوت ۲۰۱۴ در عراق ۱۴۲۰ تن کشته و دست کم ۱۳۷۰ نفر زخمی شده‌اند. [۵۸] بنابر برخی گزارش‌های غیر رسمی، در پی حملات داعش نیم میلیون عراقی آواره شده‌اند و تنها در نینوا و صلاح‌الدین هزار کودک کشته شدند. سازمان‌های بین‌المللی و دولت‌های بسیاری از جمله جمهوری اسلامی ایران جنایات داعش در عراق را محکوم کردند[۵۹].
پیشینه تشیع
پیشینه تشیع در عراق به زمان امام علی (علیه السلام) برمی‌گردد. تشیع در آن زمان در کوفه خود را آشکار ساخت. تعداد پرشماری از محدثان کوفی، شیعه بودند و میراث تشیع را در نیمه قرن دوم به بغداد منتقل کردند[۶۰]. با آنکه زادگاه تشیع مدینه است، اما کوفه پایگاه اصلی تشیع به شمار می‌رفت و تاریخ این شهر با تشیع درآمیخته است تا بدانجا که ابوبکر خوارزمی (م۳۸۳) در نامهای به شیعیان نیشابور، تشیع را پدیده‌ای عراقی معرفی می‌کند[۶۱]. در زمان امویان دست کم یک سوم شهر کوفه شیعه بودند[۶۲].
تشیع در عراق، نخست در قرن دوم و سوم هجری از کوفه به بغداد منتقل شد به گونه‌ای که محلۀ کرخ بغداد، که امروزه سنی‌نشین است، در آن دوره شیعهنشین بود. در قرن چهارم، با حمایت دولت شیعی آل بویه شهرهای کربلا، نجف و کاظمین اهمیت یافت[۶۳].
زمانی که عراق به تصرف صفویان درآمد بسیاری از بازرگانان شیعه ایرانی و هندی به عراق آمدند. پس از مهاجرت قبایلی از عربستان به عراق، شیعیان بر آنها تاثیر گذاشتند و سبب جذب آنها به تشیع شدند[۶۴].
اهل‌سنت و تحول رفتار سیاسی در عراق
پس از ایجاد ساختار مردم‌سالار در عراق، طیف‌هایی از اهل تسنن عناصر قدرت سیاسیشان را از دست‌رفته‌دیدند اما در دوره‌های بعد به تدریج گرایش بسیاری از اهل سنت تغییر کرد و مشارکتشان در انتخابات و مناصب حکومتی، شکل جدی‌تری به خود گرفت و توانستند بخشی از کرسی‌های پارلمان و وزارتخانه‌ها را از آن خود کنند.
اهل سنت با شکل‌گیری ساختار نوین فدرال دموکراتیک در کشور عراق، جایگاه برتر خود را از دست دادند و دچار نوعی سرگشتگی و آشفتگی سیاسی شدند. پس از سقوط رژیم بعث، اهل سنت عراق عناصر قدرت را از دست از دست‌رفته‌دیدند. در ادامه همچنین سنی‌ها متوجه شدند که بر خلاف شیعیان و کُردها که دارای احزاب، تشکل‌ها و رهبران خود هستند، آنها هیچ گونه تشکیلات سیاسی ندارند که منافع آنها را نگاهبانی و تلاش‌هایشان را سازماندهی و جنبش آنها را رهبری کند. در نتیجه برخی از عرب‌های سنی در سال‌های اولیه پس از سقوط، با سراسیمگی، راه معارضه را در پیش گرفتند و حتی با برگزاری انتخابات مخالفت کردند و در آن شرکت نکردند. به نوشته صفحه عربی اندیشکده «کارنگی»، بسیاری از اهل تسنن که مجموعا ۲۰ درصد از جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند در نخستین دوره انتخابات پارلمانی و همه پرسی اصلاح قانون اساسی عراق که در سال ۲۰۰۵ برگزار شد در پای صندوق‌های رای حضور نیافتند به طوری که در استان الانبار که جمعیت اهل تسنن در آن غالب است تنها ۲ درصد در پای صندوق‌های رای حضور یافتند.
اما آنها در دوره دوم و سوم حضور و مشارکت سیاسی را دنبال کردند و در دوره نخست دولت «نوری مالکی» ریاست پارلمان و معاونت رئیس‌جمهوری و نخست‌وزیری را در اختیار داشتند و وزارتخانه‌هایی مانند دفاع را نیز در کنترل خود گرفتند. گروه‌های سنی در دولت دوم مالکی با عنوان دولت وحدت یا مشارکت ملی حضور پررنگ‌تری داشتند.
اهل سنت که طی یک دهه به دنبال بازیابی قدرت سابق بودند، در حین و بعد از جنگ حکومت عراق با داعش که در مناطق سنی نشین روی داده بود، داشته‌های خود اعم از زیر ساخت‌ها و خانه‌هایشان را نابود شده دیدند و از نظر سیاسی نیز از رقیب نزدیک خود یعنی کُردها به شدت عقب افتادند. این مسائل باعث شد تا رهبران سیاسی آنها در دوره چهارم انتخابات پارلمان با عنوان عدم آمادگی اهل سنت برای برگزاری انتخابات، خواهان تعویق در برگزاری انتخابات حداقل به مدت ۶ ماه تا یک سال در مناطق سنی نشین شوند.
آنها در دور چهارم انتخابات مجلس که در سال ۲۰۱۸ برگزار شد در قالب احزاب و فهرست‌های مختلف از جمله حزب الوطنیه به رهبری ایاد علاوی و ائتلاف المتحدون به رهبری اسامه النجیفی و فهرست الجماهیر الوطنیه و فهرست التغییر و فهرست الانبار هویتنا و نیز لیست انتخاباتی نینوا هویتنا، بخشی از کرسی‌های پارلمان را از آن خود کردند. اکنون نیز ریاست پارلمان بر عهده محمد الحلبوسی است که از سوی ائتلاف‌های سنی مذهب در مجلس عراق برای این پست معرفی شده است[۶۵].
چالش‌های اولیه با روند سیاسی جدید
عرب‌های سنی، از زمان استقلال عراق تا سقوط حکومت صدام حسین، در این کشور همواره از موقعیت ممتاز و برتر سیاسی برخوردار بوده‌اند. آنها به خصوص در زمان حزب بعث، مراتب و جایگاه بالایی در تقسیم قدرت داشتند. در ارتش و ادارات دولتی و بعدها حزب بعث کم کم سایر گروه‌های قومی و مذهبی به حاشیه رانده شدند.
حد فاصل سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۳ قدرت به طور نامتوازنی مطلقا در دست سنی‌های عرب قرار داشت. با سقوط حزب بعث و شخص صدام، به منافع این گروه خدشه وارد شود. با فروپاشی رژیم بعث و سقوط صدام، اعراب سنی خود را بزرگترین زیان دیدگان روند سیاسی جدید محسوب می‌کنند. زیرا این سرنگونی باعث شد آنها از هرم قدرت به زیر آیند و جایگاهی را از دست بدهند که طی قرن‌های متمادی در حکومت داشتند.
ساختار سیاسی دموکراتیک در کشور عراق که باعث کاهش نقش و اثرگذاری سنی‌ها شده و در مقابله به افزایش نقش کُردها و محوریت بخشیدن به شیعیان منجر شده است سبب گشته تا معارضه با ساختار و روند سیاسی جدید به یکی از گزینه‌های اهل سنت در فضای سیاسی دوره پس از صدام تبدیل شود.
این رویکرد و کنش سیاسی اهل سنت که تحت تاثیر شرایط سیاسی حاکم بر عراق بوده است در برخی دوره‌ها رویکرد محوری اهل سنت بوده و در برخی دوره‌ها کم‌رنگ‌تر شده است و در عوض آن، سنی‌ها به گزینه‌های جایگزین روی آورده‌اند. در سال‌های اولیه پس از سقوط حکومت صدام که هنوز پایه‌های نظام سیاسی جدید تثبیت نشده بود تحریم و معارضه از اصلی‌ترین رویکردهای اهل سنت در عراق بود. اما این گزینه در دوره‌های بعد به رویکردی حاشیه‌ای تبدیل شد.
معارضه اهل سنت با ساختار و روند سیاسی دموکراتیک در عراق ابتدا دو جنبه اصلی داشته است؛ نخست معارضه و تحریم سیاسی است که در واقع شامل مخالفت طیف‌هایی با روند سیاسی با ابزارهای مردمی و سیاسی و ممانعت از مشروعیت‌یابی نظام سیاسی جدید می‌شود. دومین معارضه که البته محدود به شماری از جریان‌های منتسب به اهل تسنن بود دارای ماهیت نظامی و انجام اقدامات مختلف برای مقابله با تثبیت ساختار جدید و مواجه ساختن آن با مسائل و مشکلات بوده است. معارضه با ساختار سیاسی جدید به رغم فراز و فرودها تداوم و طرفداران خاص خود را داشته است. معارضه سیاسی با ساختار و روند سیاسی در مسائل مختلفی بروز یافت که برخی از مهمترین آنها عبارت است تشکیل شورای حکومتی، رویکرد دولت موقت ائتلاف، تحریم انتخابات، مخالفت با قانون اساسی، مخالفت با نظام فدرالی و مجادله بر سر هویت عربی عراق[۶۶].
مشارکت اهل تسنن در قدرت سیاسی
مشارکت در ساختار سیاسی و کسب سهم مهمی از قدرت در دوره پس از صدام و فضای نوین سیاسی عراق یکی دیگر از گزینه‌ها و رویکردهای سیاسی اهل سنت بوده است. توجه جامعه اهل سنت به این رویکرد، در دوره‌های متفاوت با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است که در سطح مشارکت آنان در رقابت‌های انتخاباتی نمایان شده است.
دلایل مختلفی باعث شد به تدریج بخش‌های قابل توجهی از اهل سنت، از گزینه تحریم و معارضه با روند سیاسی به گزینه مشارکت در قدرت، سوق پیدا کنند. مهمترین عامل تاثیرگذار در اتخاذ این رویکرد، تثبیت ساختار سیاسی جدید در عراق و نتیجه‌بخش نبودن رویکرد معارضه با آن بود. همچنین کاهش مشارکت اهل سنت باعث کم‌شدن اثرگذاری آنها در روندهای سیاسی و در نتیجه متضرر شدن آنها در شرایطی فعلی است.
عامل مهم دیگر تلاش دولت، گروه‌های سیاسی شیعی و برخی بازیگران خارجی برای جلب مشارکت اهل سنت در قدرت و ترغیب آنها به نقش‌آفرینی در روند سیاسی بوده است. مشارکت نخبگان سیاسی و جامعه اهل سنت در روندهای انتخاباتی و سپس به دست آوردن برخی مناصب سیاسی و امنیتی و اداری در دوره‌های مختلف، نمودهای اصلی تمایل بخش از اهل سنت به گزینه مشارکت در قدرت سیاسی بوده است.
همانطور که گفته شد در ابتدای دوره پس از صدام اهل سنت تمایل چندانی به مشارکت در قدرت نداشتند اما به تدریج این گرایش تغییر کرد و مشارکت آنها در انتخابات و مناصب حکومتی، شکل جدی‌تری به خود گرفت. البته شماری از جریان‌های سیاسی عراق که از معارضه با وضع موجود دستاوردی نداشتند سعی کردند با پشتیبانی همسایگان سنی خود به روند سیاسی موجود وارد شوند و از این طریق به اهداف خود برسند. لذا با هدف تغییر و به پشت گرمی هواداران منطقه‌ای و بین‌المللی خود گام به عرصه انتخابات نهادند.
در نهایت، اهل تسنن در انتخابات ۱۲ مه ۲۰۱۸ مجلس عراق که برای گزینش ۳۲۹ عضو مجلس برگزار شد شرکت کردند. در این انتخابات حزب الوطنیه به‌رهبری ایاد علاوی ۲۱ کرسی، ائتلاف المتحدون به رهبری اسامه النجیفی ۱۴ کرسی و فهرست الجماهیر الوطنیه ۷ کرسی و فهرست التغییر هم ۵ کرسی و فهرست «الانبار هویتنا» ۵ کرسی و فهرست «نینوا هویتنا» ۳ کرسی پارلمان را از آن خود کردند. در کابینه مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر جدید عراق هم که ۲۱ وزیر حضور خواهند داشت، سهم اهل سنت ۶ وزارتخانه است[۶۷].
موسسات فرهنگی (سمن‌ها)
پس از سقوط رژیم صدام موسسات غیر دولتی زیادی تاسیس گردید که در حال حاضر تعداد آنها به صدها موسسه رسیده ودر زمینه‌های گوناگون فرهنگی واجتماعی فعالیت دارند.
مهمترین آنها عبارتند از: موسسه شهید محراب، موسسه فرهنگی بدر، موسسه فرهنگی – علمی دعوت، مرکز فرهنگی الهدی، انجمن دانشجویان مسلمان عراقی، مرکز فرهنگی المدی. مرکز فرهنگی الجمل، دار الانشاء العربی، دار الجواهر و...[۶۸].
رسانه‌های گروهی
با سقوط صدام و پس از سال‌های استبداد، انفجاری رسانه‌ای و اطلاع رسانی در عراق رخ داد که باعث تاسیس و راه‌اندازی صدها رادیو، شبکه تلویزیونی، روزنامه ومجله، و سایت اینترنتی گردید. همچنین وزارت اطلاع رسانی (الاعلام) رسما" منحل و در حال حاضر این رسانه‌ها در زمینه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و با گرایش‌ها ی اسلامی و لاییک ولیبرال مشغول فعالیت هستند.
این رسانه‌ها نقش اساسی وگسترده در شکل گرفتن جریان‌های سیاسی واجتماعی ایفا می‌نماید. مهمترین آنها عباتند از:
مطبوعات: الصباح، الزمان، التآخی، العراق الجدید، الدعوه، الاتحاد، الصدر، الریاحین، البصیره، الحوزه، المدی و.... (باتیراژ 5- 10 هزار نسخه).
رادیو وتلویزیون: العراقیه، الشرقیه، بلادی، آفاق، الفیحاء، العراق الجدید، الاتجاه و....
سایتهای اینترنیتی: همه احزاب وگروه‌ها و اکثر شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی عراقی سایت مستقل دارند...[۶۹].
شخصیت‌های تاثیرگذار درعراق
نوری المالکی
مالکی دهه‌ها در تبعید به‌سر برد اما پس از حمله نظامی آمریکا به عراق به این کشور بازگشت و در سال 2006 میلادی ریاست اولین دولت دائمی عراق را پس از سرنگونی صدام به عهده گرفت. مالکی 63 ساله به رهبری قوی شهره است که پس از رسیدن به قدرت ثبات نسبی را در این کشور برقرار کرد. ائتلاف دولت قانون به رهبری مالکی در انتخابات سال 2010 میلادی پس از یک گروه تحت حمایت سنی‌ها به جایگاه دوم رسید اما او با سایر احزاب شیعه ائتلافی برای پایه‌ریزی دولت وحدت ملی تشکیل داد.
افزایش خشونت‌ها و ناآرامی در سال گذشته که بدترین نوع خشونت‌ها در چند ساله گذشته بوده است به اعتبار مالکی خدشه وارد کرد. او همچنین به دلیل گرایشات مستبدانه خود مورد انتقاد قرار گرفته است.
اسامه النجیفی
نجیفی رئیس پارلمان عراق و بلند‌‌پایه‌ترین سیاستمدار این کشور از اقلیت سنی است.
او زمانی عضو گروه سکولار سنی فهرست العراقیه بود که در سال 2010 میلادی بیشترین کرسی پارلمان را به دست آورد و از دیر باز با مالکی اختلاف داشت.
نجیفی از آن زمان به بعد حزب خود را تشکیل داد که برادرش، فرماندار استان شمالی نینوا رهبری آن را به عهده دارد.
زمانی که نیروهای دولت در آوریل سال گذشته میلادی بر ضد معترضان ضد دولتی سنی نزدیک شهر سنی‌نشین حویجه در شمال عراق بسیج شدند نجیفی استعفای کابینه و برگزاری انتخابات زودهنگام را به نام «آشتی ملی» خواستار شد.
او از حمله‌ای که ماه فوریه به کاروانش در شهر موصل واقع در شمال عراق شد، جان سالم به‌در برد.
آیت‌الله علی سیستانی
آیت‌الله علی سیستانی، روحانی شیعه به‌طور کلی از سیاست دور مانده است اما میلیون‌ها نفر هوادارش هستند و او از نفوذ زیادی برخوردار است.
سیستانی یکی از اعضای برجسته «مرجعیت» شورای عالی شیعه در عراق و مورد احترام بسیاری از سیاستمداران شیعه است.
او از سال 2003 میلادی گاهی دخالت‌هایی در سیاست داشته است و در سال 2010 میلادی بدون تایید حزبی حضور گسترده مردم را در انتخابات خواستار شد.
بازگشت سیستانی به نجف در اوت سال 2004 میلادی پس از درمان در لندن از شدت رویارویی میان نظامیان آمریکایی و شبه‌نظامیان شیعه ارتش المهدی کاست.
سیستانی همچنین واشنگتن را برای تسریع روند انتخابات دموکراتیک در اوایل سال 2004 میلادی تحت فشار قرار داد و از سال 2006 میلادی به بعد به‌عنوان نیروی راهنمایی در پس ایجاد ائتلاف هوادار شیعه در پارلمان عمل کرد.
او بارها در زمان تشدید درگیری‌های فرقه‌ای از سال 2006 تا 2008 میلادی خواستار آرامش شد.
مقتدی صدر
مقتدی صدر روحانی شیعه در ماه فوریه اعلام کرد خود را از سیاست کنار می‌کشد اما همچنان یک رهبر بالقوه است.
او پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 میلادی به محبوبیت گسترده‌ای دست یافت.
صدر پس از حمایت از مالکی در سال 2006 میلادی به هوادارانش در سال 2007 میلادی دستور داد از کابینه خارج شوند.
صدر بار دیگر در دسامبر سال 2010 میلادی از مالکی حمایت کرد اما از آن زمان تاکنون از منتقدان صریح دولت عراق بوده است.
او پس از عقب‌نشینی از سیاست در سخنانی مالکی را «مستبد» خواند.
مسعود بارزانی
بارزانی رئیس منطقه خودمختار کردستان عراق است.
بارزانی و حزب دموکراتیک کردستان از مدت‌ها پیش با جلال طالبانی، رئیس‌جمهور عراق قطبی تشکیل داده‌اند تا اینکه جایگاه اتحادیه میهنی کردستان به رهبری طالبانی در انتخابات منطقه‌ای اخیر متزلزل شد.
مسعود بارزانی فرزند ملا مصطفی بارزانی، رهبر ملی‌گرای کرد است که در سال 1979 میلادی رهبر حزب دموکراتیک کردستان شد.
بارزانی و طالبانی پس از حمله نظامی آمریکا به عراق در سال 2003 میلادی توافق کردند طالبانی رئیس‌جمهور و بارزانی رئیس دولت منطقه‌ای کردستان عراق شوند.
اگر چه او در ابقای مالکی در سال 2010 میلادی نقش داشت، اما اکنون یکی از مخالفان و منتقدان نخست‌وزیر عراق است[۷۰].
فهرست وشناسنامه احزاب در عراق
- الائتلاف الوطنی العراقی
- إئتلاف دولة القانون
- حزب الدعوة الإسلامیة
- المجلس الأعلی الإسلامی العراقی
- التیار الصدری
- جبهة التوافق العراقیة
- حزب الدعوة الاسلامیة - تنظیم العراق
- الائتلاف الوطنی العراقی
- هاوپهمانیی کوردستان
- پارتی دیموکراتی کوردستان
- یه‌کێتیی نیشتمانیی کوردستان
- یه‌کگرتووی ئیسلامیی کوردستان
- الجبهة العراقیة للحوار الوطنی
- حزب برادری ترکمن‌های عراقی
- کۆمهڵی ئیسلامی له کوردستان
- القائمة العراقیة الوطنیة
- بزووتنه‌وهٔ گۆڕان
- حیزبی شیوعی کوردستان-عێراق
- لیستی گۆڕان
- حیزبی زه‌حمه‌تکێشانی
- جبهة التوافق
- القائمة العراقی
- حرکة الوفاق الوطنی العراقی
- عراقیون
- الجبهة الترکمانیة العراقیة
- جبهه ترکمن‌های عراق
- اتحاد الشعب
- الحزب الشیوعی العراقی
- کۆمهڵی ئیسلامی له کوردستان
- منظمة بدر
- حزب الفضیلة الإسلامی العراقی
- ائتلاف وحدة العراق
- اتحادیه دموکراتیک کلدانی‌ها
- الحزب الوطنی الدیمقراطی
- الحرکة الدیمقراطیة الآشوری
- اتحاد آشتی و آزادی‌بخشی
- رسالیون
- شورای همگانی مردم عراق
- جنبش اصلاحات و پیشرفت یزیدیان
- حزب وحدت خلق
- الحزب الشیوعی العمالی العراقی
- الحزب الشیوعی العمالی الیساری العراقی
- الحزب الوطنی الدیمقراطی
- حزب سبز عراق
- الوفاق الوطنی العراقی
- الملکیة الدستوریة العراقیة
- پارتی پارێزگارانی کوردستان
- حزب خلق ترکمن نیهات ایلهانلی
- الحزب الإسلامی العراقی
- الحرکة الوطنیة العراقیة
- حزب التحریر
- حزب البعث العراقی
- الجبهة الوطنیة التقدمیة
- جوڵانه‌وه نه‌وه نوێ[۷۱].
شناسنامه احزاب و جریان‌های سیاسی عراق
ائتلاف دولت قانون
ائتلاف دولت قانون یک ائتلاف سیاسی انتخاباتی است که نوری المالکی نخست‌وزیر عراق و حزب الدعوه در سال ۲۰۰۹ برای شرکت در انتخابات ایالتی تشکیل دادند. در این ائتلاف علاوه بر حزب خود نوری المالکی، گروه‌های دیگری همچون برخی از سران قبایل اعراب، کردهای شیعه، مسیحیان و افراد مستقل حضور دارند. شعار این حزب «امنیت، خدمات و حکومت مرکزی مقتدر» است.
نام این ائتلاف اشارتی بر بهبود وضعیت امنیتی عراق در دوران حکومت نوری المالکی بود. دستاوردی که پس از نبرد بصره (۲۰۰۸) و دیگر عملیات‌های نیروهای مسلح عراق حاصل شد.
این ائتلاف در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۰ نیز پس از عدم توافق حزب الدعوه با مجلس اعلای اسلامی عراق و جنبش صدر شرکت داشت. در این انتخابات ائتلاف دولت قانون با کسب ۸۹ کرسی از مجموع ۳۲۵ کرسی مجلس در جایگاه دوم پس از ائتلاف العراقیه قرار گرفت.
در انتخابات ایالتی ۲۰۰۹ این ائتلاف با کسب ۸/ ۲۸ درصد آرا موفق به تصاحب ۱۲۶کرسی از مجموع ۴۴۰ کرسی شد و موفق‌ترین فهرست انتخاباتی بود.
گرچه هسته اصلی این فهرست را سیاستمداران اسلام‌گرای شیعه و در راس آنها حزب الدعوه تشکیل می‌دهند، اما این ائتلاف به طور رسمی سکولار و فراقومی است و تعداد زیادی از سیاست داران مستقل و احزاب کوچک سنی، مسیحی، کرد، ترکمن و فیلی نیز در آن جای دارند.
جبهه توافق عراق
جبهه توافق عراق (به عربی: جبهه التوافق العراقیه) از احزاب سنی مذهب میانه رو در عراق است. پیش از انتخابات مجلس عراق (دسامبر ۲۰۰۵) این حزب مهمترین ائتلاف سنی در عراق بود؛ اما بعد از انتخابات مزبور، این ائتلاف به مرور از هم گسست و از قدرتش کاسته شد.
هم اکنون این جبهه تنها متشکل از حزب اسلامی عراق و برخی سران قبایل است. رهبریت این حزب بر عهده ایاد سامرائی، از نمایندگان مجلس نمایندگان عراق است[۷۲].
ائتلاف میهنی عراق
ائتلاف میهنی عراق (به عربی: الحرکه الوطنیه العراقیه) موسوم به ائتلاف العراقیه یک ائتلاف سیاسی انتخاباتی در عراق به رهبری ایاد علاوی است که در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۰ به پیروزی دست یافت. این ائتلاف که خود را جریانی سکولار و فراقومی معرفی می‌کند با اتحاد سه گانه ایاد علاوی، نخست‌وزیر سابق و سیاست مدار شیعه سکولار، صالح مطلک، سیاستمدار سنی ملی‌گرا و طارق الهاشمی، معاون رئیس‌جمهور وقت عراق شکل گرفته است. محمود المشهدانی، عدنان باجه جی و جبهه ترکمنی عراق از دیگر سیاستمداران و احزاب مهمی بودند که به این ائتلاف پیوستند.
از مهمترین وعده‌های تبلیغاتی این ائتلاف پایان بخشیدن به دخالت کشورهای خارجی در امور داخلی عراق بود. مهمترین انتقادی که از این ائتلاف صورت می‌گرفت نیز به ارتباط آنها با اعضای حزب منحل شده بعث مربوط می‌شد. ایاد علاوی و صالح مطلک هر دو در گذشته سابقه عضویت در حزب بعث را داشته‌اند.
با این حال رهبران این ائتلاف بر این نکته تاکید می‌کردند که آشتی ملی در عراق باید بعثی‌هایی را که دست شان به خون آلوده نیست هم شامل شود. البته کمیسیون انتخابات عراق صلاحیت صالح مطلک را برای شرکت در انتخابات رد کرد[۷۳].
ائتلاف ملی عراق
ائتلاف ملی عراق (به عربی: الائتلاف الوطنی العراقی) یا ائتلاف عراق یکپارچه بزرگترین ائتلاف شیعیان عراق است که در سال ۲۰۰۵ به فرمان آیت‌الله سیستانی شکل گرفت.
در این ائتلاف گروه‌ها و افراد مختلفی همچون مجلس اعلای اسلامی عراق، جنبش صدر، حزب الدعوه، ابراهیم جعفری و برخی سران سنی مذهب عراق را گرد هم آورده است. این ائتلاف مهمترین رقیب ائتلاف نوری الالمالکی در سیاست عراق به حساب می‌آید.
این ائتلاف سعی دارد بتواند محبوبیت ائتلاف دولت قانون نزد مردم عراق را متصاحب شود. رهبری سیاسی این حزب را ابراهیم جعفری عهده‌دار است. این حزب موفق شد در انتخابات مجلس عراق (دسامبر ۲۰۰۵) حزب غالب باشد و اقدام به تشکیل دولت کند[۷۴].
حزب دموکرات کردستان عراق
حزب دموکرات کردستان عراق (پارتی دموکراتی کوردستان PDK، معروف به «پارتی») از احزاب سیاسی کردستان عراق است. بنیان‌گذار آن مصطفی بارزانی بود که از رهبران جنبش ملی‌گرایی کردی به شمار می‌رود.
حزب دموکرات کردستان عراق در سال ۱۹۴۶ در بغداد تشکیل شد و مصطفی بارزانی که از سال‌ها قبل دست به قیام زده بود و در این زمان در مهاباد بود به رهبری این حزب برگزیده شد.
بعد از فروریختن جمهوری مهاباد و رفتن بارزانی به شوروی، این حزب مشغول سازماندهی مخفی در عراق شد و بعد از بازگشت بارزانی به عراق بعد از کودتای عبدالکریم قاسم در سال ۱۹۵۸ این حزب در عراق به رسمیت شناخته شد و به دفاع از حقوق کردهای عراقی پرداخت، تا توانست در سال ۱۹۷۰ خودمختاری را از حکومت وقت عراق بگیرد، در سال ۱۹۷۵ در پی قرارداد الجزایر بین شاه ایران و صدام این حزب و بارزانی مجبور شدند به ایران عقب‌نشینی کنند.
در سال ۱۹۷۹ ملامصطفی بارزانی وفات کرد. بعد از ایشان مسعود بارزانی در یک انتخابات در کنکره حزب به رهبری این حزب انتخاب گردید و حزب دموکرات کردستان عراق به مبارزاتش علیه حکومت دیکتاتور عراق ادامه داد تا توانست در سال ۱۹۹۱ در پی یک قیام مردمی و حمله منظم حزب به پایگاه‌های حکومت عراق، خاک کردستان عراق را آزاد سازد و یک حکومت کردی در این منطقه برپا سازد. نام روزنامه رسمی حزب دموکرات کردستان عراق در کردستان عراق «خبات» است[۷۵].
حزب دعوت اسلامی عراق
حزب دعوت اسلامی (به عربی: حزب الدعوه الإسلامیه) (به اختصار: حزب الدعوه) سازمان سیاسی اسلام‌گرای شیعه‌ای در عراق است که در سال ۱۹۵۷ توسط علامه سیدمرتضی عسکری و شاگردان و پیروان محمدباقر صدر تاسیس شد. این حزب ابتدا در قامت یک جنبش مذهبی اصلاح‌طلب پدیدار شد که به ترویج ارزش‌های اسلامی، افزایش آگاهی سیاسی و مقابله با سکولاریسم می‌پرداخت.
در دهه ۱۹۷۰ با افزایش نفوذ این حزب در میان جوانان و شخصیت‌های مذهبی و سرکوب آن از سوی حکومت حزب بعث، الدعوه به یک جریان انقلابی تبدیل شد که به مقاومت مسلحانه در برابر حکومت می‌پرداخت.
دشمنی حزب الدعوه و حکومت صدام حسین پس از قتل محمدباقر صدر رهبر معنوی این جنبش در سال ۱۹۸۰ به اوج خود رسید. این حزب پس از براندازی حکومت صدام در سال ۲۰۰۳ توسط ائتلاف ضد ترور به یکی از مهمترین احزاب سیاسی عراق تبدیل شد. نخست‌وزیر سابق عراق ابراهیم الجعفری و نخست‌وزیر کنونی این کشور نوری المالکی هر دو از اعضای این حزب
بوده‌اند. حزب الدعوه از پشتیبانان مخالفان اسلام‌گرای حکومت شاهنشاهی ایران بود و پس از وقوع انقلاب در این کشور مورد حمایت حکومت ایران قرار گرفت و در جریان جنگ ایران و عراق به انجام عملیات‌های مسلحانه علیه حکومت صدام اقدام
می‌کرد. حمایت ایران از این حزب و روابط نزدیک آنان با یکدیگر تاکنون نیز ادامه یافته است؛ هرچند در برخی موارد اختلافاتی نیز با یکدیگر دارند. این حزب از دهه ۱۹۹۰ به این سو گرایش‌هایی از ملی‌گرایی عراقی را نیز نشان داده است[۷۶].
مجلس اعلای اسلامی عراق
مجلس اعلای اسلامی عراق که پیش تر مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق نام داشت یک حزب سیاسی عراقی است. مجلس اعلادر سال ۱۳۶۱ با هدف سرنگونی حکومت صدام حسین توسط سیاستمداران و روحانیون عراقی مقیم ایران تاسیس شد و پس از سرنگونی این حکومت توسط ائتلاف ضد ترور در سال ۱۳۸۲ به عنوان مهمترین حزب در عراق پس از صدام مطرح شد، در سال‌های اخیر هرچند نفوذ آن به تدریج کاهش یافته اما هنوز بزرگترین حزب در مجلس نمایندگان عراق است و کنترل وزارتخانه‌های حساسی را در اختیار دارد. مجلس اعلاسازمان‌های خیریه، مدارس و کتابخانه‌هایی را نیز در کشور اداره می‌کند. خانواده حکیم نقش محوری در تاسیس مجلس اعلاایفا کرده‌اند. محمدباقر حکیم از جمله نخستین روسای این مجلس بود و پس از ترور او در سال ۱۳۸۲ عبدالعزیز حکیم برادرش به ریاست این مجلس رسید. با مرگ وی در سال ۱۳۸۸ ریاست مجلس اعلابه عمار حکیم واگذار شده است[۷۷].
جبهه توافق عراق و جبهه گفت وگوی ملی عراق
حزب الدعوه
حزب الدعوه اسلامی از قدیمی‌ترین احزاب اسلامی شیعی عراق است و رهبری آن را ابراهیم جعفری (نخست‌وزیر انتقالی عراق) بر عهده دارد. نوری مالکی نخست‌وزیر کنونی عراق از اعضای ارشد این حزب است. مجلس اعلای اسلامی عراق در ایران و در جهت سازماندهی گروه‌های شیعی مخالف صدام تشکیل شد و بعد از فروپاشی رژیم بعث با رهبری آیت ا... محمدباقر حیکم به عراق منتقل شد. بعد از شهادت آیت ا... حکیم، عبدالعزیز حکیم در حال حاضر رهبری این گروه را بر عهده دارد. وی در عین حال رهبری ائتلاف عراق یکپارچه را نیز به عهده دارد.
گروه صدر، دیگر گروه شیعی این ائتلاف است که از هواداران و پیروان مرحوم آیت‌الله محمدصادق صدر، پدر مقتدا، رهبر کنونی این گروه تشکیل می‌شود. این گروه برخلاف حزب الدعوه و مجلس اعلی فاقد سابقه تاریخی است و بلافاصله بعد از فروپاشی رژیم بعث تشکیل و گسترش یافت. اکنون این گروه دارای پایگاه اجتماعی قابل توجهی در میان شیعیان عراق و به ویژه گروه فقیر و پایین دستی شیعی است. شهرک صدر بغداد یکی از کانون‌های اصلی فعالیت این گروه محسوب می‌شود، اما علاوه بر این، گروه مذکور در شهرهایی چون نجف نیز فعالیت‌های قابل توجهی دارد. گروه صدر در مقایسه با دیگر گروه‌ها رادیکال تر و دارای گرایشات ضد آمریکایی قوی تری است و همین امر منجر به بروز اختلافاتی در میان این گروه و سایر گروه‌های ائتلاف یکپارچه عراق شده است. حزب فضیلت نسبت به سه گروه مذکور کوچک تر است و توسط محمدعلی یعقوبی رهبری می‌شود و بیشتر در مناطق جنوبی عراق چون بصره هوادارانی دارد. فهرست العراقیه یا فهرست ملی عراق از برخی گروه‌های ملی‌گرای عراقی تشکیل می‌شود و حزب توافق ملی عراق به رهبری ایاد علاوی اصلی‌ترین حزب این فهرست است که به رغم حمایت‌های غرب در انتخابات عراق، موفقیت عمده‌ای کسب نکرد. در میان گروه‌های سنی عراق، جبهه توافق عراق و جبهه گفت وگوی ملی عراق که متشکل از احزاب مختلف هستند، برجستگی بیشتری دارند و بخشی از کرسی‌های محلی عراق و ریاست آن را به خود اختصاص داده‌اند. جبهه توافق عراق متشکل از سه حزب عمده سنی است و ریاست آن را عدنان الدلیمی برعهده دارد و رهبری جبهه گفت وگوی ملی عراق نیز بر عهده صالح مطلق می‌باشد[۷۸].
ائتلاف کردستان
ائتلاف کردستان از دو حزب اصلی کردهای عراق یعنی اتحادیه میهنی و حزب دموکرات و اتحادیه اسلامی‌کردستان تشکیل می‌شود. اتحادیه میهنی توسط جلال طالبانی که هم اکنون رئیس‌جمهور عراق است رهبری می‌شود و در سلیمانیه متمرکز است. حزب دموکرات کردستان توسط مسعود طالبانی رئیس دولت کردستان در شمال عراق رهبری می‌شود و نیچروان بارزانی از اعضای ارشد این حزب نیز پست نخست‌وزیر دولت کردستان عراق را در اختیار دارد. احزاب کرد با در دست داشتن بخشی از کرسی‌های مجلس عراق، قسمتی از قدرت مرکزی به ویژه پست ریاست‌جمهوری را در اختیار دارند و مهمتر از آن با تشکیل دولت نیمه خودمختار کردی در شمال عراق در پی تحکیم فدرالیسم کردی هستند[۷۹].
ائتلاف عراق یکپارچه
ائتلاف عراق یکپارچه که در برگیرنده بخش عمده‌ای از احزاب شیعی اسلامی و برخی احزاب کوچک تر دیگر است، بزرگترین ائتلاف سیاسی عراق را در حال حاضر تشکیل می‌دهد و بیشترین کرسی‌ها را در مجلس این کشور در اختیار دارد. اصلی‌ترین احزاب و گروه‌های این ائتلاف سیاسی شامل حزب الدعوه اسلامی، مجلس اعلی اسلامی عراق (مجلس اعلای انقلاب اسلامی سابق)، گروه صدر و حزب فضیلت می‌باشد[۸۰].
ساختار آموزشی
نظام آموزشی
نظام آموزشی در عراق دولتی و خصوصی می‌باشد که توسط وزارت آموزش وپرورش (قبل از دانشگاهی) و وزارت علوم وآموزش عالی اداره می‌شود.
آموزش در مدارس ودانشگاه‌های دولتی مجانی است. در حال حاضر دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی ونیز عربی در بغدا د و کردستان عراق شعبه‌هائی را افتتاح کرده‌اند.
حوزه علمیه نجف وکربلا مشغول فعالیت بوده و نیز دانشگاه‌ها ومراکز آموزشی اسلامی دربغداد وشهرهای گوناگون عراق مانند کربلا ونجف تاسیس ومشغول فعالیت هستند.
مراکز و نهادهای آموزشی دولتی
مرکز دراسات العراق، المرکز العراقی للتربیه والتعلیم، المعهد العالی للغات.
نرخ سواد
با توجه به سیاست‌های غلط رژیم گذشته عراق در حال حاضر نرخ بی سوادی بین مردم عراق تا 35% میرسد و این در صد بین مردم غیر شهری بیشتر می‌باشد.
وضعیت آموزش عالی و مراکز مهم دانشگاهی
آموزش عالی در دانشگاه‌های دولتی مجانی است و اکثر اساتید دانشگاه‌ها عراقی هستند.
مراکز مهم: دانشگاه‌های بغداد، بصره، موصل، مستنصریه، کربلا، الغری در نجف، اربیل، سلیمانیه، صلاح‌الدین، کوت، والعماره و..
نظام آموزش امور دینی
حوزه‌های علمیه شیعه در نجف اشرف وکربلا و برخی از شهرهای عراق حرف اول را در زمینه آموزش دینی می‌زنند، همچنین مدارس و مراکز آموزش دینی مذاهب مختلف اهل تسنن در شهرهای بغداد و استان کردستان و دیگر شهرهای عراق با اکثریت مذاهب مختلف اهل سنت مشغول آموزش‌های دینی مربوط به مذهب خود هستند[۸۱].
دانشگاه‌های عراق
دولتی
- اسلامی بغداد
- المستنصریه
- انبار
- ابل
- بصره
- بغداد
- بیت‌الحکمه
- پزشکی اربیل
- تکریت
- هوک
- دیاله
- ذی‌قار
- راپرین
- سلیمانیه
- صلاح‌الدین
- فناوری بغداد
- قادسیه
- کردستان اربیل
- کرکوک
- کوفه
- کویه
- مثنی
- موصل
- میسان
- نظامیه بغداد
- نهرین
- واسط
- عراق
خصوصی
- آمریکایی عراق
- سلیمانیه
- اسلامی نجف
- تُراث
- حدباء
- داروسازی بغداد
- دروس انسانی نجف
- رافدین
- رشید
- شط‌العرب
- شهر علم بغداد
- شیخ طوسی
- شیخ محمد کَس‌نَزان
- علوم اقتصادی بغداد
- لبنانی فرانسوی تجارت و اداره
- مأمون
- معارف
- منصور[۸۲].
آثار تاریخی و هنری
موزه ملی عراق
موزه ملی عراق یا موزه باستان‌شناسی بغداد، در سال 1926 به کوشش یک مورخ بریتانیایی به نام ” گرتورد بل” بنا شده است. این موزه شامل گنجینه‌ای ارزشمند از فرهنگ و تمدی کشور عراق و ایران باستان می‌باشد. در سال 2003، موزه طی جنگ تحمیلی و اشغال عراق مورد یکی از بزرگترین دسنتبرهای فرهنگی در طول تاریخ قرار گرفت. البته طی اقدامات لبن المللی دولت عراق بخش بزرگی از آثار ربوده شده به موزه بازگردانده شد[۸۳].
طاق کسری
از کاخ‌های پادشاهان ساسانی در عراق است. این کاخ در شهر مداین (تیسفون) قرار دارد. مدائن پایتخت پادشاهان ساسانی ایران بود. خسرو پرویز آخرین پادشاهی بودکه در این کاخ مقتدرانه به تخت پادشاهی نشست. از این رو به این قصر، ایوان خسرو نیز گفته می‌شود. بر اساس روایاتی در شب میلاد پیامبر(ص) بخش‌هایی از آن فرو ریخت. امام علی (علیه السلام) در آنجا نماز گذارد[۸۴].
جامع متوکل
از قدیمی‌ترین مساجد عراق است که ساخت آن به زمان متوکل عباسی برمی‌گردد. مناره ملویه در ضلع شمالی مسجد، به دستور متوکل ساخته شد. از این مسجد تنها دیوارهای آن و مناره ملویه باقی است[۸۵].
قلعه نجف
قلعه‌ای مستحکم که در دوران عثمانی به عنوان سربازخانه از آن استفاده می‌شد[۸۶].
کاخ اخضر
ین کاخ در ۵۵ کیلو متری جنوب غربی کربلا قرار دارد که در قرن گذشته سالم از زیر خاک بیرون آورده شد درباره تاریخ آن، اختلاف نظر وجود دارد، برخی آن را ساسانی دانسته و گروهی دیگر از ساخته‌های دوران عباسیان می‌دانند[۸۷].
بورسیبا
بوربرج نمرود جایگاهی است که نمرود حضرت ابراهیم (علیه السلام) را از آنجا به آتش افکند[۸۸].
شهر بابل
شهری باستانی و مشهورترین پایتخت دوران باستان عراق است؛ باغ‌های معلق بابل یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان، در کنارۀ این شهر قرار داشته است[۸۹].
متوکلیه
متوکلیه، شهر کهن سامراست توسط متوکل ساخته شد ویرانه‌های آن در شمال سامرا نمایان است.
مناره موجده
در ۴۰ کیلومتری غرب کربلا قرار دارد. برای راهنمایی و راهیابی کاروان‌ها و مسافران، در شب بر بالای آن آتش می‌افروختند[۹۰].
قصر خُوَرنق
نجف نعمان بن امرؤالقیس
صفه صافی صفا نجف
مرقد یکی از پادشاهان یمن است.
قصرهای سامرا
مجموعه قصرهایی که به دست خلفای عباسی ساخته شد.
جامع ابی دلف
مسجدی در سامرا که به نام ابودلف قاسم بن عیسی از فرماندهان عباسی و از شیعیان معتقد است.
مسجد ابوحنیفه
از مساجد مهم مسلمانان اهل‌سنت در اعظمیه بغداد است. این مسجد مدفن ابوحنیفه نعمان بن ثابت است.
روابط کنونی ایران و عراق
گذشته از وقایع و حوادث پیشین تاریخی و جنگ ایران و عراق، هم اکنون ایران نفوذ زیادی در کشور عراق دارد و به مردم این کشور برای مبارزه با تروریسم کمک می‌کند. هر ساله هزاران زائر ایرانی به شهرهای مذهبی عراق می‌روند و همچنین مردم عراق هم برای زیارت و گاه درمان و تفریح به ایران سفر می‌کنند. روابط تجاری خوبی هم میان دو کشور برقرار است. رهبر شیعیان عراق آیت‌الله سیستانی نیز ایرانی است. شماری از مسئولان کردستان عراق و مقامات مذهبی شیعه عراق نیز به زبان فارسی مسلط هستند. بسیاری از مردم کردستان عراق به ویژه شهر سوران زبان فارسی را می‌دانند و مدت‌ها در ایران پناهنده بوده‌اند[۹۱].
پانویس
- ↑ نفت عراق بیست و پنج درصد بیشتر از تخمین‌های پیشین است
- ↑ www.partvisa.com › tag
- ↑ "Iraq Population (2020) - Worldometer". www.worldometers.info. Retrieved 2020-05-20
- ↑ «اطلاعات‌نامه جهان - عراق»
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html
- ↑ "Iraq: largest cities and towns and statistics of their population". World Gazetteer. Retrieved 14 May 2012
- ↑ کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، بین‌النهرین، ایران و آسیای مرکزی از زمان فتوحات مسلمین تا ایام تیمور، ۱۳۳۷ خورشیدی، گای لسترنج ترجمه: محمود عرفان، ناشر فارسی: بنگاه ترجمه و نشر کتاب صفحهٔ 2
- ↑ معموری، علی: نقش ایران در وضع کنونی عراق. در بی‌بی‌سی فارسی. ژوئن ۲۰۱۵
- ↑ eheyat.com › انقلاب و دفاع مقدس
- ↑ ساختار حکومت عراق - شبکه الکوثر fa.alkawthartv.com
- ↑ ساختار حکومت عراق - شبکه الکوثر fa.alkawthartv.com
- ↑ گلی زواره، سرزمین اسلام، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۲
- ↑ مدخل «عراق»، دانشنامه بریتانیکا
- ↑ مدخل «عراق»، دانشنامه بریتانیکا
- ↑ geogerapher.blogfa.com › post
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ www.partvisa.com › tag
- ↑ www.kojaro.com
- ↑ www.kojaro.com
- ↑ آداب و رسوم کشورهای مختلف در عید فطر - خبرگزاری برنا
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ www.partvisa.com › tag
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ تاق بازرگانی کرمانشاه
- ↑ تشیع بصره در قرون نخستین
- ↑ احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، بخش اول، ص 157
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ www.partvisa.com › tag
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ قیمه نجفی، نذری شیعیان عراق
- ↑ نگاهی به تکثر اجتماعی و سیاسی مردم عراق
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ www.partvisa.com › tag
- ↑ www.kojaro.com
- ↑ Oğuzlu, Tarik H. (2004), "Endangered community:The Turkoman identity in Iraq", Journal of Muslim Minority Affairs, Routledge, 24 (2): 313
- ↑ Jawhar, Raber Tal'at (2010), "The Iraqi Turkmen Front", in Catusse, Myriam; Karam, Karam, Returning to Political Parties?, The Lebanese
- ↑ Suha Rassam. Christianity in Iraq. Gracewing Publications. Archived from the original on 2016-01-21
- ↑ biblio-archive.unog.ch/Dateien/CouncilMSD/C-400-M-147-1925-VII_BI.pdf|publisher=League of
- ↑ PS21 (2015-11-26). "The curious rebirth of Zoroastrianism in Iraqi Kurdistan". PS21. Archived from the original on 2017-04-17. Retrieved 2017-04-17
- ↑ . PS21 (2015-11-26). "The curious rebirth of Zoroastrianism in Iraqi Kurdistan". PS21. Archived from the original on 2017-04-17. Retrieved 2017-04-17
- ↑ "Zoroastrian faith returns to Kurdistan in response to ISIS violence". Rudaw. Archived from the original on 2017-04-17. Retrieved 2017-04-17
- ↑ "Hamazor Issue #2 2017: "Kurdistan reclaims its ancient Zoroastrian Faith" (PDF). Hamazor. Archived from the original (PDF) on 2017-09-30
- ↑ "Converts must die: Kurdistan's Zoroastrians outraged by Islamic preacher". Rudaw. Archived from the original on 2017-04-17. Retrieved 2017-04-17
- ↑ "Zoroastrianism in Iraq seeks official recognition". Al-Monitor. 2016-02-17. Archived from the original on 2017-04-08. Retrieved 2017-04-17
- ↑ ««حیات فکری مانویان» در قرون نخستین اسلامی». پرتال جامع علوم انسانی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۱۰.
- ↑ "American Soldiers in Iraq Enlist in a Different Kind of Service". Jewish Daily Forward. Archived from the original on 2008-07-12
- ↑ جمعیت شهرهای عراق - خانه مشاورpirastefar.blogfa.com
- ↑ خبرگزاری حوزهwww.hawzahnews.com › news
- ↑ خضری، تشیع در تاریخ، ۱۳۹۱ش، ص۳۲۵
- ↑ www.tabnak.ir › tags › عراق
- ↑ www.tabnak.ir › tags › عراق
- ↑ رسول سیلکه (١٦ ژانویه ٢٠١٧). «ایستگاه‌های سپاه پاسداران در خاور میانه». کردستان و کرد
- ↑ خبرگزاری ابنا
- ↑ خبرگزاری ابنا
- ↑ خبرگزاری اهل بیت(ابنا)
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۵۹
- ↑ خوارزمی، رسائل، ص۱۶۴-۱۶۵؛ اطلس شیعه، ص۳۵۹؛ جعفریان، تشیع در عراق، ۱۳۸۶ش، ص۲۷
- ↑ جعفریان، اطلس شیعه، ۱۳۸۷ش، ص۳۶۱
- ↑ افق، حسین، تشیع عراق، مجله زمانه، شماره ۹۵، ۱۳۸۹ش، ص۵۰
- ↑ افق، حسین، تشیع عراق، مجله زمانه، شماره ۹۵، ۱۳۸۹ش، ص۵۱
- ↑ www.irna.ir › news › اهل-سنت-و-تحول رفتار سیاسی در عراق
- ↑ www.irna.ir › news › اهل-سنت-و-تحول رفتار سیاسی در عراق
- ↑ www.irna.ir › news › اهل-سنت-و-تحول رفتار سیاسی در عراق
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ www.mashreghnews.ir
- ↑ فهرست‌های نامزدهای انتخاباتی در عراق
- ↑ شناسنامه احزاب و جریان‌های سیاسی عراق - Magiranwww.magiran.com › article
- ↑ شناسنامه احزاب و جریان‌های سیاسی عراق - Magiranwww.magiran.com › article
- ↑ شناسنامه احزاب و جریان‌های سیاسی عراق - Magiranwww.magiran.com › article
- ↑ شناسنامه احزاب و جریان‌های سیاسی عراق - Magiranwww.magiran.com › article
- ↑ شناسنامه احزاب و جریان‌های سیاسی عراق - Magiranwww.magiran.com › article
- ↑ شناسنامه احزاب و جریان‌های سیاسی عراق - Magiranwww.magiran.com › article
- ↑ جریان‌ها و گروه‌های سیاسی عراق - شبکه الکوثر fa.alkawthartv.com
- ↑ جریان‌ها و گروه‌های سیاسی عراق - شبکه الکوثر fa.alkawthartv.com
- ↑ جریان‌ها و گروه‌های سیاسی عراق - شبکه الکوثر fa.alkawthartv.com
- ↑ www.hajij.com › item
- ↑ http://univsul.edu.iq
- ↑ www.partvisa.com › tag
- ↑ www.partvisa.com › tag
- ↑ اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ص۷۳ - ۷۵
- ↑ آثار تاریخی نجف
- ↑ آثار باستانی عراق
- ↑ آثار باستانی عراق
- ↑ دانشنامه موضوعی قرآن
- ↑ آثار باستانی کربل
- ↑ eheyat.com › انقلاب و دفاع مقدس