افزودن پیوند

    پیشینه جمعیتی شیعیان در مصر (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'شیعه‌' به 'شیعه')
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:


    <div class="wikiInfo">
    '''پیشینه جمعیتی شیعیان در مصر''' عنوان مقاله‌ای است به زبان فارسی که در [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] در موضوع [[جریان‌شناسی جهان اسلام]] به نگارش درآمده است. <ref>نویسنده: رحیم ابوالحسینی</ref>
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    !عنوان مقاله!! data-type="authorName" |پیشینه جمعیتی شیعبان در مصر
    |-
    |زبان مقاله
    | data-type="authorfatherName" |فارسی
    |-
    |اطلاعات نشر
    | data-type="authorbirthDate" |ایران - پژوهشگاه مطالعات تقریبی
    |-
    |ویکی نویس
    | data-type="authorBirthPlace" |رحیم ابوالحسینی
    |-


    |}
    == چکیده ==
    </div>
    پیشینه سکونت شیعیان در مصر به دوران صدر اسلام بازمی‌گردد. آن زمان که تعداد قابل توجهی از صحابه پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در فتح مصر حضور داشتند و سپس ساکن آنجا شدند مانند [[ابوذر غفاری]]، [[ابوایوب انصاری]]، [[مقداد بن اسود]] و [[عمار یاسر]]، آغاز نخستین حضور فرهنگ شیعه در مصر بوده است<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰؛)</ref>. با این حال، اولین نقش‌آفرینی شیعیان و قیام آنها علیه خلافت عباسی در مصر، قیام علی بن محمد، ‌ فرزند نفس زکیه بوده است<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰)</ref>. امام علی (علیه‌السّلام) در دوره خلافت خود، ابتدا [[قیس بن سعد بن عباده]] را به مصر فرستاد و بیشتر مردم مصر، جز گروهی از طرفداران عثمان، با علی (علیه‌السّلام) بیعت کردند<ref>(بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۳۸۹)</ref>. چندی بعد، امام علی (علیه‌السّلام) [[محمد بن ابی بکر|محمد بن ابی‌بکر]] را به جای قیس بن سعد، به حکومت مصر منصوب کرد<ref>(طبری، تاریخ الامم والملوک، بیروت، ج۴، ص۵۵۴-۵۵۵؛ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷)</ref>. اما در زمان وی، لشکر معاویه به رهبری عمرو‌عاص به مصر حمله کرد، [[محمد بن ابی بکر]] را کشت و آن سرزمین را تصرف نمود<ref>(ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۱۱)</ref>.
    '''پیشینه جمعیتی شیعیان در مصر''' عنوان مقاله ای است به زبان فارسی که در [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]]، در موضوع [[جریان شناسی جهان اسلام]] به نگارش در آمده است. <ref>نویسنده: رحیم ابوالحسینی</ref>


    ==چکیده==
    == شیعیان در دوره امویان و عباسیان ==
    پیشینه سکونت شیعیان در مصر به دوران صدر اسلام بازمی‌گردد. آن زمان که تعداد قابل توجهی از صحابه پیامبر(ص) در فتح مصر حضور داشتند و سپس ساکن آنجا شدند مانند [[ابوذر غفاری]]، [[ابوایوب انصاری]]، [[مقداد بن اسود]] و [[عمار یاسر]]، آغاز نخستین حضور فرهنگ شیعه در مصر بوده است.<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰؛)</ref> با این حال، اولین نقش‌آفرینی شیعیان و قیام آنها علیه خلافت عباسی در مصر، قیام علی بن محمد،‌ فرزند نفس زکیه بوده است. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰)</ref> امام علی(ع) در دوره خلافت خود، ابتدا [[قیس بن سعد بن عباده]] را به مصر فرستاد و بیشتر مردم مصر، جز گروهی از طرفداران عثمان، با علی(ع) بیعت کردند. <ref>(بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۳۸۹)</ref> چندی بعد، امام علی(ع) محمد بن ابی بکر را به جای قیس بن سعد، به حکومت مصر منصوب کرد. <ref>(طبری، تاریخ الامم والملوک، بیروت، ج۴، ص۵۵۴-۵۵۵؛ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷)</ref> اما در زمان وی، لشکر معاویه به رهبری عمرو‌عاص به مصر حمله کرد، [[محمد بن ابی بکر]] را کشت و آن سرزمین را تصرف نمود. <ref>(ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۱۱)</ref>
    گرایش‌های شیعی در دوره سلطه امویان بر مصر، به طور کامل از بین نرفت<ref>(وردانی، شیعه در مصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۷۱)</ref>. وجود گرایش‌های شیعی و علوی در مصر، و دوری آن از مرکز خلافت، باعث شد برخی از قیام‌کنندگان علوی، به مصر بروند. برخی قیام‌های علویان در مصر، عبارتند از: قیام علی بن محمد، برادر نفس زکیه، در سال ۱۴۵ق که با شکست مواجه شد<ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)</ref>. قیام احمد بن ابراهیم بن عبدالله بن طباطبا در ۲۵۴ق در صعید<ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)</ref>، قیام احمد بن محمد بن عبدالله بن طباطبا در سال ۲۵۵ قمری در نزدیکی اسکندریه<ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص386)</ref> و همچنین قیام ابراهیم بن محمد، از نوادگان امام علی (علیه‌السّلام) معروف به ابن صوفی، در سال ۲۵۶ق در زمان حکومت طولونیان بر مصر، در منطقه صعید<ref>(ابن خلدون، تاریخ، ۱۹۸۸م، ج۴، ص۳۹۲)</ref>.
    چنانکه مقریزی (۷۶۶-۸۴۵ق)، مورخ مشهور مصری در کتاب خود، المواعظ و الاعتبار شرح داده، پس از آنکه در عاشورای ۳۵۰ق، شیعیان در مزار کلثوم، از نوادگان امام صادق (علیه‌السّلام) جمع شدند و به عزاداری پرداختند، مأموران اموی به آنها حمله کرده و بسیاری را کشتند و پس از آن فشار بر شیعیان افزایش یافت؛ تا آنجا که برای آزمودن مردم از آنها می‌پرسیدند «دایی‌ات کیست؟» و اگر پاسخی غیر از «معاویه» می‌شنیدند، آنها را مجازات می‌کردند؛ چرا که معتقد بودند معاویه، «خال المؤمنین»، یعنی دایی مؤمنان است<ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)</ref>. به گفته مقریزی، در این دوران، منادیانی در روز جمعه بر در جامع عتیق فریاد می‌زدند که معاویه دایی مؤمنان است و مناقب او را برمی‌شمردند<ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)</ref>.


    ==شیعیان در دوره امویان و عباسیان==
    == شیعیان در دوره خلافت فاطمیان ==
    گرایش‌های شیعی در دوره سلطه امویان بر مصر، به طور کامل از بین نرفت. <ref>(وردانی، شیعه در مصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۷۱)</ref> وجود گرایش‌های شیعی و علوی در مصر، و دوری آن از مرکز خلافت، باعث شد برخی از قیام‌کنندگان علوی، به مصر بروند. برخی قیام‌های علویان در مصر، عبارتند از: قیام علی بن محمد، برادر نفس زکیه، در سال ۱۴۵ق که با شکست مواجه شد. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)</ref> قیام احمد بن ابراهیم بن عبدالله بن طباطبا در ۲۵۴ق در صعید <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)</ref> قیام احمد بن محمد بن عبدالله بن طباطبا در سال ۲۵۵ قمری در نزدیکی اسکندریه <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص386)</ref> و همچنین قیام ابراهیم بن محمد، از نوادگان امام علی(ع)، معروف به ابن صوفی، در سال ۲۵۶ق در زمان حکومت طولونیان بر مصر، در منطقه صعید. <ref>(ابن خلدون، تاریخ، ۱۹۸۸م، ج۴، ص۳۹۲)</ref>  
    نخستین حضور تأثیرگذار شیعیان در مصر، در دوره [[فاطمیان]] اتفاق افتاد. فاطمیان، شیعیانی [[اسماعیلیه|اسماعیلی]] مذهب بودند که در سال ۳۵۸هجری توانستند بر [[جمهوری عربی مصر|مصر]] غلبه یابند و بیش از دو قرن بر آن حاکم شوند<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref>. ساختن شهر فعلی قاهره، از اولین اقدامات فاطمیان در مصر بوده است<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref>. فاطمیان همچنین نام [[عباسیان]] را از منابر و سکه‌های مصر حذف کرده و عبارت «حی علی خیر العمل» را به اذان‌ها افزودند<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref>. فاطمیان همچنین اقدام به برگزاری سوگواری عاشورا کردند<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص84)</ref>. بنابر گزارش‌های تاریخی، الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، در سال ۴۰۴هجری دستور داد تمام دکان‌های قاهره، جز نانوایی‌ها، در روز عاشورا بسته باشد<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص87)</ref>. تأسیس [[مسجد جامع الازهر]] در سال ۳۵۹هجری برای تبلیغ آموزه‌های مذهب اسماعیلی<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص83)</ref> و همچنین پایه‌گذاری دارالحکمه یا دارالعلم در سال ۳۹۵هجری که به منزله کتابخانه عمومی و دانشگاه دانسته شده، از دیگر اقدامات فاطمیان در مصر است<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص86)</ref>.
    چنانکه مقریزی (۷۶۶-۸۴۵ق)، مورخ مشهور مصری در کتاب خود، المواعظ و الاعتبار شرح داده، پس از آنکه در عاشورای ۳۵۰ق، شیعیان در مزار کلثوم، از نوادگان امام صادق(ع) جمع شدند و به عزاداری پرداختند، مأموران اموی به آنها حمله کرده و بسیاری را کشتند و پس از آن فشار بر شیعیان افزایش یافت؛ تا آنجا که برای آزمودن مردم از آنها می‌پرسیدند «دایی‌ات کیست؟» و اگر پاسخی غیر از «معاویه» می‌شنیدند، آنها را مجازات می‌کردند؛ چرا که معتقد بودند معاویه، «خال المؤمنین»، یعنی دایی مؤمنان است. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)</ref> به گفته مقریزی، در این دوران، منادیانی در روز جمعه بر در [[جامع عتیق]] فریاد می‌زدند که معاویه دایی مؤمنان است و مناقب او را برمی‌شمردند. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)</ref>


    ==شیعیان در دوره خلافت فاطمیان==
    == محبت اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در میان مصریان ==
    نخستین حضور تأثیرگذار شیعیان در مصر، در دوره فاطمیان اتفاق افتاد. فاطمیان، شیعیانی اسماعیلی مذهب بودند که در سال ۳۵۸هجری توانستند بر مصر غلبه یابند و بیش از دو قرن بر آن حاکم شوند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> ساختن شهر فعلی قاهره، از اولین اقدامات فاطمیان در مصر بوده است. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> فاطمیان همچنین نام عباسیان را از منابر و سکه‌های مصر حذف کرده و عبارت «حی علی خیر العمل» را به اذان‌ها افزودند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> فاطمیان همچنین اقدام به برگزاری سوگواری عاشورا کردند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص84)</ref> بنابر گزارش‌های تاریخی، الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، در سال ۴۰۴هجری دستور داد تمام دکان‌های قاهره، جز نانوایی‌ها، در روز عاشورا بسته باشد. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص87)</ref> تأسیس [[مسجد جامع الازهر]] در سال ۳۵۹هجری برای تبلیغ آموزه‌های مذهب اسماعیلی <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص83)</ref> و همچنین پایه‌گذاری دارالحکمه یا دارالعلم در سال ۳۹۵هجری که به منزله کتابخانه عمومی و دانشگاه دانسته شده، از دیگر اقدامات فاطمیان در مصر است. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص86)</ref>
    بی‌تردید نفوذ فرهنگی و اجتماعی اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در مصر همواره یکی از عناصر مهم در محبت اهالی مصر به ویژه صوفیان مصری به اهل بیت بوده است. احترام و ارادت صوفیه مصر به اهل بیت، سبب نزدیک شدن مردم مصر به مذهب جعفری شده است<ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص۱۲۱)</ref>. تا آنجا که فرقه‌های صوفی در مصر، متهم به شیعه‌گرایی شده‌اند و تصوف، دروازه ورود تشیع به مصر و جهان اسلام دانسته شده است<ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص134)</ref>. در میان مسلمانان مصری اعم از شیعه و سنی، محبت به اهل بیت ضروری است و بغض اهل‌بیت، به منزله انحراف از دین تلقی می‌شود<ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref>. امام حسین (علیه‌السّلام) در میان برخی از فرقه‌های صوفیه به عنوان «شهید حق» شناخته شده است<ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref>. زیارت قبور اهل‌بیت، اهمیت [[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفه سجادیه]]، برگزاری جشن‌های میلاد پیامبر و ائمه (علیهم‌السّلام)، برخی دیگر از وجوه تشابه صوفیان با شیعیان است<ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref>.


    ==محبت اهل‌بیت(ع) در میان مصریان==
    == سابقه مهاجرت شیعیان به مصر ==
    بی تردید نفوذ فرهنگی و اجتماعی اهل‌بیت(ع) در مصر همواره یکی از عناصر مهم در محبت اهالی مصر به ویژه صوفیان مصری به اهل بیت بوده است. احترام و ارادت صوفیه مصر به اهل بیت، سبب نزدیک شدن مردم مصر به مذهب جعفری شده است.<ref>( قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص۱۲۱)</ref>؛ تا آنجا که فرقه‌های صوفی در مصر، متهم به شیعهگرایی شده‌اند و تصوف، دروازه ورود تشیع به مصر و جهان اسلام دانسته شده است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص134)</ref> در میان مسلمانان مصری اعم از شیعه و سنی، محبت به اهل بیت، ضروری است و بغض اهل بیت، به منزله انحراف از دین تلقی می‌شود. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref> امام حسین(ع) در میان برخی از فرقه‌های صوفیه به عنوان «شهید حق» شناخته شده است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref> زیارت قبور اهل بیت، اهمیت صحیفه سجادیه، برگزاری جشن‌های میلاد پیامبر و ائمه(ع)، برخی دیگر از وجوه تشابه صوفیان با شیعیان است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref>
    یکی از عوامل گرایش مصریان به اهل بیت (علیه‌السّلام) و گسترش تشیع در مصر، مهاجرت علویان و اصحاب ائمه به آنجا، دانسته شده است<ref>(جلیلی، «گرایش‌های شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۸۲-۸۳)</ref>. علویان گاه از سر اختیار و برای تبلیغ تشیع به مصر هجرت می‌کرده‌اند و گاه برای فرار از مجازات‌هایی که برخی از خلفای عباسی مانند مأمون و متوکل برای آنها قرار داده بوده‌اند<ref>(جلیلی، «گرایش‌های شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص83)</ref>. بیش از هشتاد نفر از طالبیان به مصر مهاجرت کرده‌اند که اسامی آنها در کتاب منتقلة الطالبیة نقل شده است<ref>(ابن طباطبا، منتقلة الطالبیة، ۱۳۸۸ق، ص۲۹۱-۳۰۶)</ref>. متوکل عباسی در سال ۲۳۶ق، علاوه بر ویران ساختن مرقد امام حسین (علیه‌السّلام) در [[کربلا]] برای مقابله با شیعیان، دستور اخراج بزرگان علوی از مصر را نیز صادر کرد<ref>(جلیلی، «گرایش‌های شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۷)</ref>. برخی محققان، این دستور را حاکی از نفوذ علویان در مصر دانسته‌اند<ref>(جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۰۷)</ref>. قیام‌های علویان مصر از سال ۲۵۲ق تا ۲۷۰ق، در واکنش به محدودیت‌هایی دانسته شده که علیه شیعیان اجرا می‌شده است<ref>(جلیلی، «گرایش‌های شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۹-۸۱)</ref>.


    ==سابقه مهاجرت شیعیان به مصر==
    == آمار شیعیان در مصر ==
    یکی از عوامل گرایش مصریان به اهل بیت(ع) و گسترش تشیع در مصر، مهاجرت علویان و اصحاب ائمه به آنجا، دانسته شده است. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۸۲-۸۳)</ref> علویان گاه از سر اختیار و برای تبلیغ تشیع به مصر هجرت می‌کرده‌اند و گاه برای فرار از مجازات‌هایی که برخی از خلفای عباسی مانند مأمون و متوکل برای آنها قرار داده بوده‌اند. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص83)</ref> بیش از هشتاد نفر از طالبیان به مصر مهاجرت کرده‌اند که اسامی آنها در کتاب منتقلة الطالبیة نقل شده است. <ref>(ابن طباطبا، منتقلة الطالبیة، ۱۳۸۸ق، ص۲۹۱-۳۰۶)</ref> متوکل عباسی در سال ۲۳۶ق، علاوه بر ویران ساختن مرقد امام حسین(ع) در کربلا برای مقابله با شیعیان، دستور اخراج بزرگان علوی از مصر را نیز صادر کرد. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۷)</ref> برخی محققان، این دستور را حاکی از نفوذ علویان در مصر دانسته‌اند. <ref>(جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۰۷)</ref> قیام‌های علویان مصر از سال ۲۵۲ق تا ۲۷۰ق، در واکنش به محدودیت‌هایی دانسته شده که علیه شیعیان اجرا می‌شده است. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۹-۸۱)</ref>
    آمارهای کنونی در مورد تعداد شیعیان در مصر مختلف است<ref>(Shi’a of Egypt)</ref>. اما چنانکه سایت اینترنتی نشریه اکونومیست نوشته است، پس از انقلاب و تحولات مصر در 25 ژانویه سال ۲۰۱۱ میلادی، شیعیان توانسته‌اند بیش از گذشته اعتقاد خود به تشیع را علنی کنند و همین منبع، جمعیت شیعیان مصر را تا یک میلیون نفر برآورد کرده است<ref>(Egypt’s Shia come out of hiding)</ref>. منابع دیگری، این تعداد را بین ۸۰۰ هزار تا دو میلیون شیعه تخمین زده‌اند<ref>(Shi’a of Egypt)</ref>.
    شیعیان مصر در مناطق مختلفی از جمله شهرهای منصوره و طنطا در شمال مصر و نیز مناطقی از جنوب آن مانند اسوان و قنا در منطقه صعید، و شهرهای اسنا، ارفو، ارمنت و قفطا زندگی می‌کنند <ref>(حسینی، «شیعیان مصر؛ ‌گذشته و حال»، ص۲۸؛ التشیع فی افریقیا، ۲۰۱۱م، ص۶۳۶)</ref>.
    == پانویس ==
    {{پانویس}}


    ==آمار شیعیان در مصر==
    {{مصر}}
    آمارهای کنونی در مورد تعداد شیعیان در مصر مختلف است. <ref>(Shi’a of Egypt)</ref> اما چنانکه سایت اینترنتی نشریه اکونومیست نوشته است، پس از انقلاب و تحولات مصر در 25 ژانویه سال ۲۰۱۱ میلادی، شیعیان توانسته‌اند بیش از گذشته اعتقاد خود به تشیع را علنی کنند و همین منبع، جمعیت شیعیان مصر را تا یک میلیون نفر برآورد کرده است. <ref>(Egypt’s Shia come out of hiding)</ref> منابع دیگری، این تعداد را بین ۸۰۰ هزار تا دو میلیون شیعه تخمین زده‌اند. <ref>(Shi’a of Egypt)</ref>
    [[رده:مقاله‌ها]]
    شیعیان مصر در مناطق مختلفی از جمله شهرهای منصوره و طنطا در شمال مصر و نیز مناطقی از جنوب آن مانند اسوان و قنا در منطقه صعید، و شهرهای اسنا، ارفو، ارمنت و قفطا زندگی می‌کنند. <ref>(حسینی، «شیعیان مصر؛ ‌گذشته و حال»، ص۲۸؛ التشیع فی افریقیا، ۲۰۱۱م، ص۶۳۶)</ref>
    [[رده:مصر]]
     
    <references />
     
     
    [[رده: مقالات]]
    [[رده: مصر]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۹ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۲۸

    پیشینه جمعیتی شیعیان در مصر عنوان مقاله‌ای است به زبان فارسی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی در موضوع جریان‌شناسی جهان اسلام به نگارش درآمده است. [۱]

    چکیده

    پیشینه سکونت شیعیان در مصر به دوران صدر اسلام بازمی‌گردد. آن زمان که تعداد قابل توجهی از صحابه پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در فتح مصر حضور داشتند و سپس ساکن آنجا شدند مانند ابوذر غفاری، ابوایوب انصاری، مقداد بن اسود و عمار یاسر، آغاز نخستین حضور فرهنگ شیعه در مصر بوده است[۲]. با این حال، اولین نقش‌آفرینی شیعیان و قیام آنها علیه خلافت عباسی در مصر، قیام علی بن محمد، ‌ فرزند نفس زکیه بوده است[۳]. امام علی (علیه‌السّلام) در دوره خلافت خود، ابتدا قیس بن سعد بن عباده را به مصر فرستاد و بیشتر مردم مصر، جز گروهی از طرفداران عثمان، با علی (علیه‌السّلام) بیعت کردند[۴]. چندی بعد، امام علی (علیه‌السّلام) محمد بن ابی‌بکر را به جای قیس بن سعد، به حکومت مصر منصوب کرد[۵]. اما در زمان وی، لشکر معاویه به رهبری عمرو‌عاص به مصر حمله کرد، محمد بن ابی بکر را کشت و آن سرزمین را تصرف نمود[۶].

    شیعیان در دوره امویان و عباسیان

    گرایش‌های شیعی در دوره سلطه امویان بر مصر، به طور کامل از بین نرفت[۷]. وجود گرایش‌های شیعی و علوی در مصر، و دوری آن از مرکز خلافت، باعث شد برخی از قیام‌کنندگان علوی، به مصر بروند. برخی قیام‌های علویان در مصر، عبارتند از: قیام علی بن محمد، برادر نفس زکیه، در سال ۱۴۵ق که با شکست مواجه شد[۸]. قیام احمد بن ابراهیم بن عبدالله بن طباطبا در ۲۵۴ق در صعید[۹]، قیام احمد بن محمد بن عبدالله بن طباطبا در سال ۲۵۵ قمری در نزدیکی اسکندریه[۱۰] و همچنین قیام ابراهیم بن محمد، از نوادگان امام علی (علیه‌السّلام) معروف به ابن صوفی، در سال ۲۵۶ق در زمان حکومت طولونیان بر مصر، در منطقه صعید[۱۱]. چنانکه مقریزی (۷۶۶-۸۴۵ق)، مورخ مشهور مصری در کتاب خود، المواعظ و الاعتبار شرح داده، پس از آنکه در عاشورای ۳۵۰ق، شیعیان در مزار کلثوم، از نوادگان امام صادق (علیه‌السّلام) جمع شدند و به عزاداری پرداختند، مأموران اموی به آنها حمله کرده و بسیاری را کشتند و پس از آن فشار بر شیعیان افزایش یافت؛ تا آنجا که برای آزمودن مردم از آنها می‌پرسیدند «دایی‌ات کیست؟» و اگر پاسخی غیر از «معاویه» می‌شنیدند، آنها را مجازات می‌کردند؛ چرا که معتقد بودند معاویه، «خال المؤمنین»، یعنی دایی مؤمنان است[۱۲]. به گفته مقریزی، در این دوران، منادیانی در روز جمعه بر در جامع عتیق فریاد می‌زدند که معاویه دایی مؤمنان است و مناقب او را برمی‌شمردند[۱۳].

    شیعیان در دوره خلافت فاطمیان

    نخستین حضور تأثیرگذار شیعیان در مصر، در دوره فاطمیان اتفاق افتاد. فاطمیان، شیعیانی اسماعیلی مذهب بودند که در سال ۳۵۸هجری توانستند بر مصر غلبه یابند و بیش از دو قرن بر آن حاکم شوند[۱۴]. ساختن شهر فعلی قاهره، از اولین اقدامات فاطمیان در مصر بوده است[۱۵]. فاطمیان همچنین نام عباسیان را از منابر و سکه‌های مصر حذف کرده و عبارت «حی علی خیر العمل» را به اذان‌ها افزودند[۱۶]. فاطمیان همچنین اقدام به برگزاری سوگواری عاشورا کردند[۱۷]. بنابر گزارش‌های تاریخی، الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، در سال ۴۰۴هجری دستور داد تمام دکان‌های قاهره، جز نانوایی‌ها، در روز عاشورا بسته باشد[۱۸]. تأسیس مسجد جامع الازهر در سال ۳۵۹هجری برای تبلیغ آموزه‌های مذهب اسماعیلی[۱۹] و همچنین پایه‌گذاری دارالحکمه یا دارالعلم در سال ۳۹۵هجری که به منزله کتابخانه عمومی و دانشگاه دانسته شده، از دیگر اقدامات فاطمیان در مصر است[۲۰].

    محبت اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در میان مصریان

    بی‌تردید نفوذ فرهنگی و اجتماعی اهل‌بیت (علیه‌السّلام) در مصر همواره یکی از عناصر مهم در محبت اهالی مصر به ویژه صوفیان مصری به اهل بیت بوده است. احترام و ارادت صوفیه مصر به اهل بیت، سبب نزدیک شدن مردم مصر به مذهب جعفری شده است[۲۱]. تا آنجا که فرقه‌های صوفی در مصر، متهم به شیعه‌گرایی شده‌اند و تصوف، دروازه ورود تشیع به مصر و جهان اسلام دانسته شده است[۲۲]. در میان مسلمانان مصری اعم از شیعه و سنی، محبت به اهل بیت ضروری است و بغض اهل‌بیت، به منزله انحراف از دین تلقی می‌شود[۲۳]. امام حسین (علیه‌السّلام) در میان برخی از فرقه‌های صوفیه به عنوان «شهید حق» شناخته شده است[۲۴]. زیارت قبور اهل‌بیت، اهمیت صحیفه سجادیه، برگزاری جشن‌های میلاد پیامبر و ائمه (علیهم‌السّلام)، برخی دیگر از وجوه تشابه صوفیان با شیعیان است[۲۵].

    سابقه مهاجرت شیعیان به مصر

    یکی از عوامل گرایش مصریان به اهل بیت (علیه‌السّلام) و گسترش تشیع در مصر، مهاجرت علویان و اصحاب ائمه به آنجا، دانسته شده است[۲۶]. علویان گاه از سر اختیار و برای تبلیغ تشیع به مصر هجرت می‌کرده‌اند و گاه برای فرار از مجازات‌هایی که برخی از خلفای عباسی مانند مأمون و متوکل برای آنها قرار داده بوده‌اند[۲۷]. بیش از هشتاد نفر از طالبیان به مصر مهاجرت کرده‌اند که اسامی آنها در کتاب منتقلة الطالبیة نقل شده است[۲۸]. متوکل عباسی در سال ۲۳۶ق، علاوه بر ویران ساختن مرقد امام حسین (علیه‌السّلام) در کربلا برای مقابله با شیعیان، دستور اخراج بزرگان علوی از مصر را نیز صادر کرد[۲۹]. برخی محققان، این دستور را حاکی از نفوذ علویان در مصر دانسته‌اند[۳۰]. قیام‌های علویان مصر از سال ۲۵۲ق تا ۲۷۰ق، در واکنش به محدودیت‌هایی دانسته شده که علیه شیعیان اجرا می‌شده است[۳۱].

    آمار شیعیان در مصر

    آمارهای کنونی در مورد تعداد شیعیان در مصر مختلف است[۳۲]. اما چنانکه سایت اینترنتی نشریه اکونومیست نوشته است، پس از انقلاب و تحولات مصر در 25 ژانویه سال ۲۰۱۱ میلادی، شیعیان توانسته‌اند بیش از گذشته اعتقاد خود به تشیع را علنی کنند و همین منبع، جمعیت شیعیان مصر را تا یک میلیون نفر برآورد کرده است[۳۳]. منابع دیگری، این تعداد را بین ۸۰۰ هزار تا دو میلیون شیعه تخمین زده‌اند[۳۴]. شیعیان مصر در مناطق مختلفی از جمله شهرهای منصوره و طنطا در شمال مصر و نیز مناطقی از جنوب آن مانند اسوان و قنا در منطقه صعید، و شهرهای اسنا، ارفو، ارمنت و قفطا زندگی می‌کنند [۳۵].

    پانویس

    1. ↑ نویسنده: رحیم ابوالحسینی
    2. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰؛)
    3. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰)
    4. ↑ (بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۳۸۹)
    5. ↑ (طبری، تاریخ الامم والملوک، بیروت، ج۴، ص۵۵۴-۵۵۵؛ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷)
    6. ↑ (ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۱۱)
    7. ↑ (وردانی، شیعه در مصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۷۱)
    8. ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)
    9. ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)
    10. ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص386)
    11. ↑ (ابن خلدون، تاریخ، ۱۹۸۸م، ج۴، ص۳۹۲)
    12. ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)
    13. ↑ (مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)
    14. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)
    15. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)
    16. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)
    17. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص84)
    18. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص87)
    19. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص83)
    20. ↑ (ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص86)
    21. ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص۱۲۱)
    22. ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص134)
    23. ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)
    24. ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)
    25. ↑ (قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)
    26. ↑ (جلیلی، «گرایش‌های شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۸۲-۸۳)
    27. ↑ (جلیلی، «گرایش‌های شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص83)
    28. ↑ (ابن طباطبا، منتقلة الطالبیة، ۱۳۸۸ق، ص۲۹۱-۳۰۶)
    29. ↑ (جلیلی، «گرایش‌های شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۷)
    30. ↑ (جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۰۷)
    31. ↑ (جلیلی، «گرایش‌های شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۹-۸۱)
    32. ↑ (Shi’a of Egypt)
    33. ↑ (Egypt’s Shia come out of hiding)
    34. ↑ (Shi’a of Egypt)
    35. ↑ (حسینی، «شیعیان مصر؛ ‌گذشته و حال»، ص۲۸؛ التشیع فی افریقیا، ۲۰۱۱م، ص۶۳۶)
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=پیشینه_جمعیتی_شیعیان_در_مصر_(مقاله)&oldid=213698»