سوره نجم
| سوره نجم | |
|---|---|
 | |
 | |
| شماره سوره | ۵۳ |
| محل نزول | مکه(مکی) |
| جزء | ۲۷ |
| تعداد آیات | ۶۲ |
سوره نجم سوره ۵۳ از قرآن است، ۶۲ آیه دارد و سوره‌ای مکی است. این سوره جزو چهار سوره‌ای است که سجده واجب دارند و به سوره‌های عزائم معروف‌اند. از موضوعات مطرح در این سوره، داستان معراج رفتن پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله)، نکوهش مشرکان به سبب پرستش بت‌ها و سخن از معاد است. برخی گفته‌اند که این سوره اولین سوره پس از شروع دعوت آشکار پیامبر اسلام است و پس از خوانده شدن سوره توسط او، همهٔ مومنان و مشرکان سجده کردند. محتوای این سوره پیرامون نبوت و معاد است و دربارهٔ مباحثی مانند وحی، معراج، نهی از بت‌پرستی و سرنوشت اقوام پیشین سخن گفته شده‌است. نام‌گذاری سوره به دلیل آیهٔ نخست آن است.
نجم
نجم یعنی ستاره.
ویژگی‌های سوره
از سوره‌های سوگند است. و از سوره‌های چهار گانه سجده و چهارگانه عزائم است و آخرین آیه این سوره (آیه 62) سجده واجب دارد که با خواندن و شنیدن آن آیه شریفه سجده واجب می‌شود.
موضوعات مطرح شده
- حجیت و سندیت اخبار و احادیث رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله)؛
- شرح معراج و سفرآسمانی پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله)؛
- اعمال و افکار بت‌پرستان و بطلان آنها به توبه و مغفرت و رحمت واسعه الهی؛
- احاطه علمی خداوند به خلقت – به دوش کشیدن گناه هرانسان با خود؛
- اشاره به سرگذشت عبرت انگیز ملل و اقوام گذشته.
فضیلت قرائت و خواص سوره نجم
نجم؛ پنجاه و سومین سوره قرآن است که مکی و 62 آیه دارد. واز سوره‌های سجده دار است. رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) در فضیلت این سوره شریفه فرموده است: هر کس سوره نجم را قرائت کند ده برابر تعداد تصدیق کنندگان و تکذیب کنندگان پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به او پاداش داده می‌شود[۱].
از امام صادق (علیه‌السّلام) نیز روایت شده: هر که بر قرائت سوره نجم مداومت داشته باشد در بین مردم زندگی خواهد کرد در حال که او را می‌ستایند و خداوند گناهان او را می‌بخشد و مردم او را دوست دارند[۲].
شأن نزول و محتوای سوره
محتوای آیات 1-24
در ابتدای این سوره، صحت دریافت و ابلاغ وحی بوسیله رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) تایید شده و تهمت‌هایی مانند دروغ گویی، انحراف از مسیر حق، سخن گفتن از روی هوا و هوس و... از ایشان نفی می‌شود ساحت آن بزرگوار از این افتراها پاک شمرده می‌شود. سپس به ماجرای معراج اشاره شده و مکاشفات آن حضرت در شب معراج مورد تایید قرار می‌گیرد- و در ضمن اشاره کوچکی به آنچه در برخی مراحل معراج رخ داده می‌شود- در آیات بعدی بت‌های مهم عرب یعنی - لات -، - عزی - و - منات - و عناوین آنها، نام‌هایی بی‌محتوا و اشیایی بی‌اعتبار شمرده شده و به این حقیقت که آنها ساخته دست بشر هستند و به خودی خود اعتباری ندارند اشاره می‌شود. بعد از این آیات سخن از سیطره جهانی خداوند به میان آمده و احاطه او به تمام عوالم گوشزد می‌شود. در ادامه اشاره‌ای به اعتقاد سخیف مشرکان که ملائکه را دختران خدا می‌دانند شده و این ظن موهون ایشان رد می‌شود.
موضوعات تاریخی
در این سوره به معراج پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) اشاره شده و در برخی روایات عامه آمده است که وقتی رسول الله (صلّی‌الله علیه وآله) از معراج بازگشت و سوره نجم نازل شد، هنگامی که خبر معراج به - عتبه ابن ابولهب - رسید، نزد آن حضرت آمد و دختر ایشان را طلاق داد و آب دهان به روی حضرتش ریخت و گفت: - به رب نجم سوگند که به نجم کافر شده‌ای - رسول الله (صلّی‌الله علیه وآله) (با دیدن این صحنه ناراحت شده و) او را نفرین کرد و عرضه داشت: - بارالها سگ‌سانی از سگ‌سانان خود را بر او مسلط کن - این ماجرا ماند تا اینکه عتبه به شام سفر کرد، (وقتی) در یکی از توقف گاه‌ها پیاده شد و خداوند متعال وحشتی در دلش انداخت، به رفقایش گفت: - شب هنگام مرا در وسط خود بخوابانید - آنان هم این کار را کردند ولی با همه این مراقبت‌ها در نیمه شب شیری آمد و او را پاره پاره کرد. روایات دیگری نیز در شان نزول این آیات آمده که لُب آنها را در بیان ماجرای معراج بازگو کردیم.
محتوای آیات 24 الی 32
در این آیات اعتقاد غلط مشرکان مبنی بر شفاعت بت‌ها و کار‌آمدی آنها باطل اعلام شده و تاکید می‌شود که دنیا و آخرت همه در دست خداست. سپس این مطلب عنوان می‌شود که حتی ملائکه و مقربان درگاه الهی نیز بدون اجازه خداوند نمی‌توان شفاعت موثری داشته باشند، در ادامه آیات به اعتقاد غلط مشرکان در مورد ملائکه که آنها را دختران خدا می‌دانستند اشاره شده سپس به رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) دستور داده می‌شود که از غافلان پرهیز نماید. بعد از این آیات، به آیاتی پیرامون جزای الهی مغفرت و بخشایش خداوند و علم و خلاقیت او برمی خوریم. در این آیات به واقعه تاریخی خاصی اشاره نشده.
محتوای آیت 33 الی 62
در آیات مذکور ابتدا انفاق کم و به گردن دیگران انداختن گناهان مورد مذمت قرار گرفته و سپس مطالبی از صحف ابراهیم و موسی در زمینه قیامت و اینکه هر کسی خود بار اعمال خود را حمل می‌کند و اینکه چیزی جز سعی و تلاش انسان نصیبش نخواهد شد گفته شده و مطالبی نیز در زمینه توحید و اینکه امور در دست خداست بیان شده. در آیات بعدی سرگذشت اقوام پیشین نقل گشته و غفلت انسان از معاد مورد سرزنش قرار گرفته.
در کشّاف زمخشری: ذیل آیه - افرایت الذی تولی... - آمده است که عثمان مال خود را در راه خیر انفاق می‌کرد (و در این راه زیاده روی می‌نمود) عبدالله ابن سعد ابن ابی سرح برادر رضاعیش به او گفت: - این‌طور که تو پیش می‌روی بیم آن هست که مالی برایت نماند - عثمان گفت: - من خطایا و گناهانی دارم، می‌خواهم با این عمل، رضای خدا را جلب نمایم (و) امید عفو او را دارم - عبدالله گفت: - تو این ماده شتر خود و بارش را به من بده، من همه گناهانت را به عهده می‌گیریم - عثمان این کار را کرد و چند نفر را شاهد این معامله گرفت و از آن پس دیگر در راه خیر چیزی نداد. بدین مناسبت بود که آیه محل بحث نازل شد. عده‌ای دیگر نیز گفته‌اند که این آیه راجع به ولید بن مغیره است که نزد رسول خدا و ابوبکر می‌آمد و به گفتگوی آن دو گوش می‌داد و منظور از - اعطا -، همین گوش دادن است و منظور از جمله - و اکدی - این است که ولید عطای خود را ترک کرد. علامه طباطبایی در المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب) می‌فرمایند که - ظاهر آیات با این روایت اخیر سازگار نیست - بنابراین بهتر است قائل شویم که این آیه در مورد عثمان و انفاق او نازل شده است.