سوره‌ کهف

سوره‌ کهف
نام‌های دیگر سوره	سوره‌ کهف
شماره سوره	۱۸
محل نزول	مکه
جزء	۱۵ و ۱۶
تعداد آیات	۱۱۰

سوره کَهْفْ هجدهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن که در جزء پانزدهم و شانزدهم قرآن. یکی از مهم‌ترین بخش‌های این سوره داستان اصحاب کهف و مقابلهٔ عده‌ای از جوانان در برابر حاکم ستمگر است. از داستان‌های دیگر این سوره، داستان موسی و خضر و بی‌صبری موسی در یافتن دلیل کارهای خضر و داستان ذوالقرنین و مقابلهٔ او با یاجوج و ماجوج است. سوره کهف نیز مانند دیگر سوره‌های قرآن، دارای فضایل و ویژگی‌های بسیاری است که این عظمت و فضیلت در روایات فراوانی از پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و ائمه (علیه‌السلام) نقل شده است؛ مانند این‌ که هفتاد هزار فرشته به هنگام نزولش آن را بدرقه کردند؛ یا هر کس آن را در روز جمعه بخواند، خداوند تا جمعه دیگر او را می‌آمرزد و یا کسی که در هر شب جمعه سوره کهف را بخواند، شهید از دنیا می‌رود و با شهدا مبعوث می‌شود و... .

کهف

غار وسیع.

مفهوم کلی سوره

1. اثبات رستاخیز؛
2. نمونه‌های عینی معاد، مثل زنده شدن اصحاب کهف؛
3. عبرت آموزی از سرگذشت پیشینیان؛
4. آداب تعلیم و تربیت.

اسامی سوره

1. کهف،
2. اصحاب کهف،
3. حائلة.

علت نام‌گذاری

• «سوره کهف» و «سوره اصحاب کهف»؛ کهْف به معنای غار و شکاف کوه است و نام‌گذاری این سوره به این دو نام بر اساس آیات نهم تا بیست‌وششم این سوره است که داستان اصحاب کهف، یعنی آن غارنشینان يكتاپرست را مطرح کرده است.
• «سوره حائلة»؛ به خاطر اینکه این سوره میان آتش و قاری حائل می‌شود.

تعداد آیات و کلمات و حروف

• سوره کهف صدوده آیه دارد.
• سوره کهف هزاروپانصدوهفتادوهفت کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
• سوره کهف شش‌هزاروسیصدوشصت حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه‌ها

اهداف کلی سوره کهف عبارتند از:

1. توجه به مبدأ؛
2. توجه به معاد و اثبات آن؛
3. عبرت آموزی از سرگذشت‌های عجیب پیشینیان.

محتوا و موضوعات

سوره کهف با حمد و ستایش خداوند آغاز می‌شود و با توحید و ایمان و عمل صالح پایان می‌یابد.

محتوای این سوره همچون سایر سوره‌های مکی بیشتر بیان مبدء و معاد و بشارت و انذار است و نیز به مساله مهمی که مسلمانان در آن روزها سخت به آن نیاز داشتند اشاره می‌کند و آن اینکه یک اقلیت هر چند کوچک باشد، در برابر یک اکثریت هر چند ظاهرا قوی و نیرومند باشند نباید تسلیم گردد و در فساد محیط حل شود، بلکه همچون گروه کوچک اصحاب کهف باید حساب خودشان را از محیط فاسد جدا کنند و بر ضد آن قیام نمایند. آن روز که توانایی دارند به مبارزه ادامه دهند و در صورت عدم توانایی، هجرت نمایند.

همچنین از جمله داستان‌های این سوره، داستان دو نفر است که یکی بسیار ثروتمند و مرفه اما بی‌ایمان و دیگری فقیر و تهیدست اما مؤمن بود ولی او هرگز عزت و شرف خود را در برابر آن فرد بی ایمان از دست نداد و تا آنجا که می‌توانست او را نصیحت و ارشاد کرد و سرانجام اعلام بیزاری نمود و پیروزی هم با او بود. تا مؤمنان در شرائطی هم‌چون آغاز دعوت پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بدانند اگر ثروتمندان بی‌ایمان جنب و جوشی دارند موقت و خاموش‌شدنی است همانند فقر و تنگدستی افراد با ایمان.

بخش دیگری از این سوره به داستان موسی و خضر (هر چند نام خضر در این سوره نیامده است) اشاره می‌کند که چگونه موسی علیه‌السلام در برابر کارهایی که ظاهر آن زننده، اما باطنش پر مصلحت بود نتوانست صبر و حوصله به خرج دهد ولی پس از توضیحات خضر به عمق مسائل کاملا آگاه شد و از بیتابی خود پشیمان گشت. این نیز درسی است برای همه، تا به ظواهر حوادث و رویدادها ننگرند و بدانند در زیر این ظواهر باطنی بسیار عمیق و پر معنی وجود دارد.

بخش دیگری از این سوره ماجرای ذوالقرنین را شرح می‌دهد که چگونه شرق و غرب عالم را پیمود و با اقوام گوناگونی که سنن و آداب بسیار متفاوتی داشتند روبرو شد و سرانجام با کمک گروهی از مردم به مقابله با توطئه یاجوج و ماجوج برخاست و سدی آهنین بر سر راه آنها کشید و نفوذشان را قطع کرد تا مسلمانان با بینش وسیعتر خود را برای نفوذ در شرق و غرب جهان آماده سازند و برای مبارزه با یاجوجها و ماجوجها دست اتحاد به هم دهند.

جالب اینکه در این سوره به سه داستان اشاره شده (داستان اصحاب کهف، داستان حضرت موسی و خضر و داستان ذو القرنین) که بر خلاف غالب داستان‌های قرآن در هیچ جای دیگر از قرآن سخنی از اینها به میان نیامده است (تنها در سوره انبیاء آیه 96 به مسئله یاجوج و ماجوج بدون ذکر نام ذوالقرنین اشاره شده است) و این یکی از ویژگی‌های این سوره است. و به هر حال محتوایش از هر نظر پر بار و تربیت‌کننده می‌باشد.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابی‌بن‌کعب، از پیامبر گرامی اسلام روایت کرده است که هر کس سوره کهف را بخواند، تا هشت روز از هر فتنه ای آسوده است. اگر در این هشت روز، دجال ظهور کند، خداوند او را از فتنه وی حفظ کند و هر کس آیه آخر آن «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ ...» را هنگام رفتن به بستر خواب بخواند، از بستر او نوری به سوی کعبه می‌درخشد که در کنار آن فرشتگانی از درگاه خدا برایش طلب رحمت می‌کنند، تا از خواب برخیزد. اگر در مکه باشد و این آیه را بخواند، نوری از بستر او به بيت‌المعمور می‌تابد، که در کنار آن فرشتگان برایش طلب رحمت می‌کنند، تا از خواب برخیزد.

سمرةبن‌جندب از آن بزرگوار روایت کرده است که: هر کس ده آیه از سوره کهف از حفظ بخواند، فتنه دجال به او زیانی نمی‌رساند و هر کس همۀ سوره را بخواند، داخل بهشت می‌شود. و فرمود: آیا سوره‌ای به شما نشان دهم که وقتی نازل شد، هفتاد هزار فرشته، آن را همراهی کردند و عظمت آنها آسمان‌ها و زمین را فرا گرفته بود؟ گفتند: آری. فرمود: سوره اصحاب کهف است. هر کس در روز جمعه، این سوره را بخواند، خداوند تا سه روز بعد از روز جمعه دیگر او را می‌آمرزد و به او نوری می‌بخشد که به آسمان می‌رسد و در فتنه دجال، از خطر محفوظ است.

واقدی به اسناد خود از ابوالدرداء، از پیامبر گرامی اسلام روایت کرده است که: هر کس ده آیۀ اول سوره کهف را حفظ کند، اگر دجال را درک کند، ضرری نمی‌بیند. هر کس اواخر سوره کهف را از حفظ کند، در روز قیامت، نوری با اوست. همچنین از آن بزرگوار روایت شده است که: هر کس سوره کهف را در روز جمعه بخواند، تا شش روز از هر فتنه ای آسوده است و اگر دجال بیرون آید، از شر او محفوظ است.

عیاشی به اسناد خود از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده است که: هر کس سوره کهف را در هر شب جمعه ای بخواند، شهید از دنیا می‌رود و خداوند او را با شهیدان مبعوث می‌کند و در روز قیامت، در موقف شهیدان می‌ایستد.

محل و زمان نزول

سوره کهف مکی است. ابن عباس گوید: تنها آیه: وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ در داستان عیینة بن حصن فزاری در مدینه نازل شده است. سوره کهف بعد از سوره غاشیه و در حدود سال‌های هشت تا دوازده بعثت نازل شده است.

فضای نزول

امام صادق (علیه‌السلام) فرموده: «سبب نزول سوره کهف آن بود که کفار قريش سه نفر را به نام‌های نضربن‌حارث، عقبه‌بن‌ابی‌معیط و عاص‌بن‌وائل‌سهمی پیش نصارای نجران فرستادند تا از یهود و نصاری مسائلی یاد بگیرند و از رسول خدا بپرسند (شاید آن حضرت نداند و مغلوب شود) آنها در نجران با علماء یهود ملاقات کرده و منظور خود را گفتند، یهود در جواب گفتند: سه مسئله را از او بپرسید اگر مطابق آنچه ما می‌گوئیم جواب داد، او راستگو است، آنگاه از یک مسئله دیگر بپرسید اگر گفت می‌دانم بدانید که دروغگو است. از او بپرسید از جوانانی که در زمان گذشته از دیار خود بیرون رفتند وخواب آنها را گرفت، چند وقت در خواب بودند تا بیدار شدند؟ و چند نفر بودند؟ و چه چیز با آنها بود که از خودشان نبود؟ و ماجرای آنها چگونه بود؟ و بپرسید از موسی وقتی که خدا به او امر کرد آن دانشمند را تعقیب کند و از او علم بیاموزد، او که بود؟ و چگونه از او پیروی کرد و جریانش از چه قرار بود؟ و بپرسید از او از مردی که به مشرق و مغرب رفت تا به سد یأجوج و مأجوج رسید او که بود و جریانش چیست؟ آن وقت این سه قضیه را خود به آنها شرح دادند و گفتند: اگر آن طوری که ما گفتیم جواب داد بدانید که راستگو است و الا تصدیقش نکنید. کفار گفتند: مسئله چهارم کدام است؟ گفتند: از او بپرسید قیامت کی خواهد بود اگر گفت می‌دانم بدانید که دروغگو است زیرا وقت را جز خدا کسی نمی‌داند، آن سه نفر به مکه برگشته و بواسطه حضرت ابوطالب با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) تماس گرفته و از او جواب خواستند، سوره کهف در جواب آن مسائل نازل گردید».

ویژگی

سوره کهف یکی از پنج سوره‌ای است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره‌ها عبارتند از سوره فاتحه، سوره انعام، سوره کهف، سوره سبأ، سوره فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند.

همچنین این سوره جزو سور مئین (صد آیه‌ای‌ها) است ابن‌قتیبه می‌گوید سور مئین سوره‌هایی هستند که بعد از سور طوال آمده‌اند علت نام‌گذاری این سوره‌ها به مئین نزدیک بودن تعداد آیه‌های این سوره‌ها به عدد صد می‌باشد. گفته شده این عبارتند از «سوره بنی إسرائیل، سوره کهف، سوره مریم، سوره طه، سوره أنبیاء، سوره حج و سوره مؤمنون». برخی دیگر نیز سور مئین را «سوره توبه، سوره نحل، سوره هود، سوره یوسف، سوره کهف، سوره بنی اسرائیل، سوره انبیاء، سوره طه، سوره مؤمنون، سوره شعراء و سوره صافات» ذکر کرده‌اند. روایتی است که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید.

بخاری از ابن‌مسعود روایت کرده که دربارۀ سوره‌های: بنی اسرائیل، کهف، مریم، طه و الانبیاء گفت: «این سوره‌ها از سوره‌های کهن اول است و از دیرینه‌ها هستند» سپس به همین ترتیب آنها را ذکر کرد.

این سوره با حمد و ستایش خدا آغاز می‌گردد و با ذکر توحید و ایمان و عمل صالح پایان می‌یابد. و در این سوره از برخی داستان‌های عجیب تاریخ بشر پرده برداشته شده است و آیۀ آخر این سوره ویژگی خاصی دارد که هر کس آن را قبل از خواب با رعایت شرایطی بخواند، هر ساعتی که اراده کند، از خواب بیدار خواهد شد.

نیمه اوّل قرآن با "فا" کلمۀ «وَ لْیَتَلَطَّفْ» از سوره کهف پایان می‌یابد و از آن پس، نیمه دوم قرآن آغاز می‌گردد.

جستارهای وابسته

• اصحاب کهف
• حضرت خضر
• حضرت موسی
• ذوالقرنین

منابع

• برگرفته از سایت معرفی سوره کهف - پایگاه جامع قرآنquran.inoor.ir