سوره فرقان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
جز (جایگزینی متن - ' سوره ها' به ' سوره‌ها')
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره فرقان.jpg|جایگزین=سوره فرقان|بندانگشتی|سوره فرقان]]
{{جعبه اطلاعات سوره‌ قرآن
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |نام
| عنوان = سوره فرقان
!نام
| تصویر = سوره فرقان.jpg
!سوره فُر‌قان
| نام‌های دیگر سوره = سوره تبارَکَ
|-
| شماره سوره = ۲۵
|شماره سوره
|محل نزول = [[مکه|مکه‌]](مکی)
|۲۵
| جزء = ۱۸ و ۱۹
|-
| تعداد آیات = ۷۷
|ترتیب نزول
}}
|۴۲
'''سوره فرقان''' چهل ودومین سوره‌ای است که به [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)]] نازل شده، ولی در مصحف بیست و پنجمین سوره [[قرآن]] قرار گرفته است. این سوره ۷۷ آیه دارد و در [[مکه]] به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) [[نزول قرآن|نازل]] شده است.
|-
این سوره به مباحث [[توحید]]، [[معاد]]، [[نبوت]] و مبارزه با [[بت|بت‌پرستی]] می‌پردازد و ویژگی‌های [[مؤمنان]] راستین در آیات پایانی آن آمده است.
|جزء
در فضیلت قرائت این سوره از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است هر کس سوره فرقان را بخواند، در [[قیامت|روز قیامت]]، در حالی مبعوث می‌شود که به آمدن در [[قیامت]] [[ایمان]] دارد و هیچ شکی ندارد که آنان که در قبرند، مبعوث می‌شوند. او همچنین بدون حسابرسی وارد [[بهشت]] می‌شود.
|۱۸ و ۱۹
|-
|مکی/مدنی
|مکی
|-
|تعداد آیات
|۷۷
|-
|تعداد کلمات
|۸۹۷
|-
|تعداد حروف
|۳۸۷۷
|-
|}
</div>
'''سوره فرقان''' چهل ودومین سوره‌ای است که به [[حضرت محمد (ص)|پیامبر صلی الله علیه]] نازل شده، ولی در مصحف بیست و پنجمین سوره [[قرآن]] قرار گرفته است. این سوره ۷۷ آیه دارد و در [[مکه]] به پیامبر صلی الله علیه نازل شده است.
این سوره به مباحث [[توحید]]، [[معاد]]، [[نبوت]] و مبارزه با [[بت‌پرستی‌|بت‌پرستی]] می‌پردازد و ویژگی‌های [[مؤمنان]] راستین در آیات پایانی آن آمده است.
در فضیلت قرائت این سوره از پیامبر صلی الله علیه نقل شده است هر کس سوره فرقان را بخواند، در [[روز قیامت]]، در حالی مبعوث می‌شود که به آمدن در قیامت [[ایمان]] دارد و هیچ شکی ندارد که آنان که در قبرند، مبعوث می‌شوند. او همچنین بدون حسابرسی وارد [[بهشت]] می‌شود.


== فرقان ==
== فرقان ==
آنچه كه میان حق و باطل را جدا كند، برهان، تورات، قرآن، پیروزى، بامداد یا سحر<ref>فرهنگ ابجدی، ص 661.</ref>.
آنچه‌که میان حق و باطل را جدا کند، برهان، [[تورات]]، [[قرآن]]، پیروزی، بامداد یا سحر<ref>فرهنگ ابجدی، ص 661.</ref>.


== مفهوم کلی سوره ==
== مفهوم کلی سوره ==
* توحید محورى؛
* [[توحید|توحید‌]] محوری؛
* معاد باورى؛
* [[معاد|معاد‌]] باوری؛
* ویژگى هاى بندگان خاص خدا؛
* ویژگی‌های بندگان خاص خدا؛
* شكایت پیامبر صلی الله علیه از مهجوریت قرآن؛
* شکایت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از مهجوریت قرآن؛
* سرگذشت برخى از پیامبران<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 227.</ref>.  
* سرگذشت برخی از [[پیامبران]]<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 227.</ref>.
 
== اسامی سوره ==
== اسامی سوره ==
* فرقان،
* فرقان،
* تبارَكَ<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.
* تبارَکَ<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.
== علت نام‌گذاری ==
== علت نام‌گذاری ==
# «سوره فرقان»؛ به معناى جداكننده و فرق‌گذارنده (حق و باطل) و یكى از نام هاى [[قرآن كریم]] نیز «فرقان» است. سبب نام‌گذارى این سوره آن است كه واژه ى فرقان در آیه ى اول آن آمده است.
# «سوره فرقان»؛ به معنای جداکننده و فرق‌گذارنده (حق و باطل) و یکی از نام‌های [[قرآن|قرآن کریم]] نیز «فرقان» است. سبب نام‌گذاری این سوره آن است‌که واژه‌ فرقان در آیه اول آن آمده است.
#
# «سوره تبارَکَ»؛ به معنای «بزرگ و خجسته» می‌آید و این واژه کلمۀ آغازین سوره است که سه بار نیز در سوره فرقان تکرار شده است<ref>همان.</ref>.
# «سوره تبارَكَ»؛ به معناى «بزرگ و خجسته» مى آید و این واژه كلمۀ آغازین سوره است كه سه بار نیز در سوره فرقان تكرار شده است<ref>همان.</ref>.


== تعداد آیات و کلمات و حروف ==
== تعداد آیات و کلمات و حروف ==
خط ۵۴: خط ۳۵:


== اهداف و آموزه‌ها ==
== اهداف و آموزه‌ها ==
هدف هاى اساسى سوره فرقان عبارت‌اند از:
هدف‌های اساسی سوره فرقان عبارت‌اند از:


# توجه به [[توحید]]؛
# توجه به [[توحید]]؛
# یادآورى [[قیامت]]؛
# یادآوری [[قیامت]]؛
# تقویت روحى [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام صلی الله علیه]] در برابر فشارها و سخت گیرى هاى [[شرک|مشركین]] [[مكه]]؛
# تقویت روحی [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)]] در برابر فشارها و سخت‌گیری‌های [[شرک|مشرکین]] [[مكه|مکه]]؛
# بیان صفات بندگان خاص خدا و انسان‌هاى كمال یافته<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.
# بیان صفات بندگان خاص خدا و انسان‌های کمال یافته<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.


== محتوا و موضوعات ==
== محتوا و موضوعات ==
سوره فرقان به حكم آنكه از [[سوره هاى مكى]] است<ref>]بعضى از مفسران، اصرار بر این دارند كه سه آیه از این سوره(68 و 69 و 70) در مدینه نازل شده است، شاید به خاطر اینكه در این چند آیه سخن از احكامى مانند حرمت قتل نفس و زنا مطرح شده، در حالى كه دقت در آیات قبل و بعد از آن به خوبى نشان مى دهد كه یك رشته كاملا متصل و منسجم پیرامون بندگان خاص خدا(عباد الرحمن) و اوصاف آنها را بیان مى كند، لذا ظاهر این است كه همه سوره در مكه نازل شده است.</ref> بیشترین تكیه اش بر مسائل مربوط به مبدء و معاد، و بیان [[نبوت]] پیامبر صلی الله علیه، و مبارزه با [[شرک|شرك]] و مشركان و انذار از عواقب شوم [[كفر]] و [[بت پرستى]] و [[گناه]] است.
سوره فرقان به حکم آنکه از [[سوره‌های مكی|سوره‌های مکی]] است<ref>]بعضی از مفسران، اصرار بر این دارند كه سه آیه از این سوره(68 و 69 و 70) در مدینه نازل شده است، شاید به خاطر اینكه در این چند آیه سخن از احكامی مانند حرمت قتل نفس و زنا مطرح شده، در حالی كه دقت در آیات قبل و بعد از آن به خوبی نشان می‌دهد كه یك رشته كاملا متصل و منسجم پیرامون بندگان خاص خدا(عباد الرحمن) و اوصاف آنها را بیان می‌كند، لذا ظاهر این است كه همه سوره در مكه نازل شده است.</ref> بیشترین تکیه‌اش بر مسائل مربوط به مبدء و معاد و بیان [[نبوت]] پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و مبارزه با [[شرک]] و مشرکان و انذار از عواقب شوم [[كفر|کفر]] و [[بت|بت‌پرستی]] و [[گناه]] است.


'''این سوره در حقیقت از سه بخش تشكیل مى شود''':
'''این سوره در حقیقت از سه بخش تشکیل می‌شود''':


بخش اول كه آغاز این سوره را تشكیل مى دهد منطق مشركان را شدیدا در هم مى كوبد، و بهانه جوئی‌هاى آنها را مطرح كرده و پاسخ مى گوید، و آنها را از عذاب خدا و حساب [[قیامت]] و مجازات‌هاى دردناك [[دوزخ]] بیم مى دهد، و به دنبال آن قسمت‌هایى از سرگذشت اقوام پیشین را كه بر اثر مخالفت با دعوت پیامبران گرفتار سخت ترین بلاها و كیفرها شدند، به عنوان درس عبرت، براى این مشركان لجوج و حق ستیز بازگو مى كند.
بخش اول که آغاز این سوره را تشکیل می‌دهد منطق مشرکان را شدیدا در هم می‌کوبد و بهانه‌جوئی‌های آنها را مطرح کرده و پاسخ می‌گوید و آنها را از عذاب خدا و حساب [[قیامت]] و مجازات‌های دردناک [[دوزخ]] بیم می‌دهد و به دنبال آن قسمت‌هایی از سرگذشت اقوام پیشین را که بر اثر مخالفت با دعوت پیامبران گرفتار سخت‌ترین بلاها و کیفرها شدند، به عنوان درس عبرت، برای این مشرکان لجوج و حق ستیز بازگو می‌کند.


در بخش دوم براى تكمیل این بحث قسمتى از دلائل توحید و نشانه هاى عظمت خدا را در جهان آفرینش، از روشنایى آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاریكى شب، و وزش بادها، و نزول باران، و زنده شدن زمین‌هاى مرده، و آفرینش آسمان‌ها و زمین‌ها در شش دوران و آفرینش خورشید و ماه و سیر منظم آنها در بروج آسمانى و مانند آن سخن مى گوید. در حقیقت بخش اول مفهوم «لا اله» را مشخص مى كند و بخش دوم «الا اللَّه» را.
در بخش دوم برای تکمیل این بحث قسمتی از دلائل توحید و نشانه‌های عظمت خدا را در جهان آفرینش، از روشنایی آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاریکی شب و وزش بادها و نزول باران و زنده شدن زمین‌های مرده و آفرینش آسمان‌ها و زمین‌ها در شش دوران و آفرینش خورشید و ماه و سیر منظم آنها در بروج آسمانی و مانند آن سخن می‌گوید. در حقیقت بخش اول مفهوم «لا اله» را مشخص می‌کند و بخش دوم «الا اللَّه» را.


بخش سوم فشرده بسیار جامع و جالبى از صفات [[مؤمنان]] راستین (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است كه در مقایسه با كفار متعصب و بهانه گیر و آلوده اى كه در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه كاملا مشخص مى شود و این صفات مجموعه اى است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهى كافى، و تعهد و احساس مسئولیت اجتماعى<ref>تفسیر نمونه، ج 15، ص 4-3.</ref>.
بخش سوم فشرده بسیار جامع و جالبی از صفات [[مؤمنان]] راستین (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است که در مقایسه با کفار متعصب و بهانه‌گیر و آلوده‌ای که در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه کاملا مشخص می‌شود و این صفات مجموعه‌ای است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهی کافی و تعهد و احساس مسئولیت اجتماعی<ref>تفسیر نمونه، ج 15، ص 4-3.</ref>.


== فضائل، خواص و ثواب قرائت ==
== فضائل، خواص و ثواب قرائت ==
از پیامبر صلی الله علیه روایت شده كه هر كه سوره فرقان را بخواند روز قیامت [[مبعوث]] مى شود در حالى كه ایمان دارد كه قیامت بدون تردید فرا مى رسد و خدا مردگان را مبعوث مى كند و بدون حساب به [[بهشت]] مى رود.
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که هر که سوره فرقان را بخواند روز قیامت [[مبعوث]] می‌شود در حالی که ایمان دارد که قیامت بدون تردید فرا می‌رسد و خدا مردگان را مبعوث می‌کند و بدون حساب به [[بهشت]] می‌رود.


در روایت است كه [[علی بن موسی بن جعفر|امام هشتم علیه السلام]] به [[اسحاق‌بن‌عمار]] فرمود: قرائت سوره «تَبارَكَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلى عَبْدِهِ» را ترك نكن كه هر كه این سوره را هر شب بخواند خدا او را هرگز عذاب نمی‌كند و او را مورد محاسبه قرار نمی‌دهد و جایش فردوس برین است<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 17، ص 179.</ref>.  
در روایت است که [[علی بن موسی (رضا)|امام هشتم (علیه‌السلام)]] به [[اسحاق‌بن‌عمار]] فرمود: قرائت سوره «تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ» را ترک نکن که هر که این سوره را هر شب بخواند خدا او را هرگز عذاب نمی‌کند و او را مورد محاسبه قرار نمی‌دهد و جایش [[بهشت|فردوس برین]] است<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 17، ص 179.</ref>.


== محل و زمان نزول ==
== محل و زمان نزول ==
سوره فرقان بقول مجاهد و [[قتاده]] مكى است. [[ابن عباس]] گوید: سه آیه آن در مدینه نازل شده است: «وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ ... غَفُوراً رَحِیماً<ref>همان.</ref>».
سوره فرقان بقول [[مجاهد]] و [[قتاده]] [[مکه|مکی]] است. [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] گوید: سه آیه آن در [[مدینه]] نازل شده است: «وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ ... غَفُوراً رَحِیماً<ref>همان.</ref>».


طبق محاسبۀ مفسران سوره فرقان در سال دهم [[بعثت]] نازل شده است<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.  
طبق محاسبۀ مفسران سوره فرقان در سال دهم [[بعثت]] [[نزول قرآن|نازل]] شده است<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.


== فضای نزول ==
== فضای نزول ==
آنطور که از متن سوره فرقان پیداست فضای نزول سوره در مقام پاسخگویی به مشرکان مکه است زیرا که موقع نزول سوره، دعوت اسلامى به تدریج نضج مى گرفت و مشركان سخت احساس خطر مى كردند، لذا مى خواستند با تهمت‌ها و سمپاشى ها جلوى دعوت اسلامى را بگیرند، مى گفتند: خدا به او چیزى نازل نكرده، دروغ‌هایى است كه بر خدا نسبت مى دهد (آیه چهارم). مى گفتند: افسانه هایى است كه از گذشتگان مانده عده اى اینها را به او یاد مى دهند(آیه پنجم). مى گفتند: این چگونه پیامبرى است مانند انسان‌ها طعام مى خورد، در بازارها راه مى رود چرا ملكى به تصدیق او نیامده و یا گنجى از طرف خدا باو داده نمى شود؟ (آیه هفتم و هشتم). مى گفتند چرا [[ملائكه]] به خود ما [[وحى]] نمى آورد؟ چرا خدا را با چشم نمى بینیم؟ جواب دادن به این سؤالات و بیان حقائق دیگرى علّت نزول این سوره بوده است<ref>تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 7، ص 259</ref>.  
آنطور که از متن سوره فرقان پیداست فضای نزول سوره در مقام پاسخگویی به [[شرک|مشرکان]] [[مکه]] است زیرا که موقع نزول سوره، دعوت اسلامی به تدریج نضج می‌گرفت و مشرکان سخت احساس خطر می‌کردند، لذا می‌خواستند با تهمت‌ها و سمپاشی‌ها جلوی دعوت اسلامی را بگیرند،  
* می‌گفتند: خدا به او چیزی نازل نکرده، دروغ‌هایی است که بر خدا نسبت می‌دهد (آیه چهارم).  
* می‌گفتند: افسانه‌هایی است که از گذشتگان مانده و عده‌ای اینها را به او یاد می‌دهند(آیه پنجم).  
* می‌گفتند: این چگونه پیامبری است مانند انسان‌ها طعام می‌خورد، در بازارها راه می‌رود چرا ملکی به تصدیق او نیامده و یا گنجی از طرف خدا باو داده نمی‌شود؟ (آیه هفتم و هشتم).  
* می‌گفتند چرا [[ملائكه|ملائکه]] به خود ما [[وحی|وحی]] نمی‌آورد؟ چرا خدا را با چشم نمی‌بینیم؟ جواب دادن به این سؤالات و بیان حقائق دیگری علت نزول این سوره بوده است<ref>تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 7، ص 259</ref>.


== ویژگی ==
== ویژگی ==
سوره فرقان از [[سور مثانی]] می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از [[سورمئین]] قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند<ref>زاد المسیر فى علم التفسیر، ج 4، ص 141</ref>.
* سوره فرقان از [[سور مثانی]] می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از [[سورمئین]] قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند<ref>زاد المسیر فی علم التفسیر، ج 4، ص 141</ref>.
سوره های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313</ref>.
* سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313</ref>.
* روایتی است‌که از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)]] نقل شده که فرمود: خداوند هفت [[سوره طوال]] را به جای [[تورات]] و [[سوره‌های مئین|سوره‌های مئین]] را به جای [[انجیل]] و [[سوره‌های مثانی|سوره‌های مثانی]] را به جای [[زبور]] به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34</ref>.
* سوره فرقان همانند [[سوره تبارک|سوره ملک]] با کلمه «تبارک» آغاز می‌شود و آیۀ شصت این [[سوره سجده]] تلاوت دارد.
* «فرقان» یکی از نام‌های [[قرآن|قرآن کریم]] نیز هست و نکتۀ جالب آن است که تمام آیات این سوره به تنوین نصب ختم می‌شوند<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 230.</ref>.


روایتى است كه از [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا صلی الله علیه]] نقل شده كه فرمود: خداوند هفت [[سوره طوال]] را به جاى [[تورات]] و [[سوره هاى مئین]] را به جاى [[انجیل]] و [[سوره هاى مثانى]] را به جاى [[زبور]] به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌هاى مفصّل فزونى بخشید<ref>جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34</ref>.
== جستارهای وابسته ==
سوره فرقان همانند سوره ملک با کلمه «تبارک» آغاز می‌شود و آیۀ شصت این سوره سجدۀ تلاوت دارد.
* [[شرک]]
 
* [[کفر]]
«فرقان» یكى از نام هاى قرآن كریم نیز هست و نكتۀ جالب آن است كه تمام آیات این سوره به تنوین نصب ختم مى شوند<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 230.</ref>.
* [[بت|بت‌پرستی]]
* [[گناه]]


== پانویس ==
== پانویس ==
خط ۹۸: خط ۸۷:


== منابع ==
== منابع ==
[https://quran.inoor.ir/fa/surah/25/ برگرفته از سایت معرفی سوره فرقان - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir]
* [https://quran.inoor.ir/fa/surah/25/ برگرفته از سایت معرفی سوره فرقان - پایگاه جامع قرآن]quran.inoor.ir  
 
{{سوره‌های مکی و مدنی}}


[[رده:قرآن]]
[[رده:قرآن]]
[[رده:سوره‌های قرآن]]
[[رده:سوره‌های قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۲۵

سوره فرقان
سوره فرقان.jpg
نام‌های دیگر سورهسوره تبارَکَ
شماره سوره۲۵
محل نزولمکه‌(مکی)
جزء۱۸ و ۱۹
تعداد آیات۷۷

سوره فرقان چهل ودومین سوره‌ای است که به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده، ولی در مصحف بیست و پنجمین سوره قرآن قرار گرفته است. این سوره ۷۷ آیه دارد و در مکه به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است. این سوره به مباحث توحید، معاد، نبوت و مبارزه با بت‌پرستی می‌پردازد و ویژگی‌های مؤمنان راستین در آیات پایانی آن آمده است. در فضیلت قرائت این سوره از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است هر کس سوره فرقان را بخواند، در روز قیامت، در حالی مبعوث می‌شود که به آمدن در قیامت ایمان دارد و هیچ شکی ندارد که آنان که در قبرند، مبعوث می‌شوند. او همچنین بدون حسابرسی وارد بهشت می‌شود.

فرقان

آنچه‌که میان حق و باطل را جدا کند، برهان، تورات، قرآن، پیروزی، بامداد یا سحر[۱].

مفهوم کلی سوره

  • توحید‌ محوری؛
  • معاد‌ باوری؛
  • ویژگی‌های بندگان خاص خدا؛
  • شکایت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از مهجوریت قرآن؛
  • سرگذشت برخی از پیامبران[۲].

اسامی سوره

  • فرقان،
  • تبارَکَ[۳].

علت نام‌گذاری

  1. «سوره فرقان»؛ به معنای جداکننده و فرق‌گذارنده (حق و باطل) و یکی از نام‌های قرآن کریم نیز «فرقان» است. سبب نام‌گذاری این سوره آن است‌که واژه‌ فرقان در آیه اول آن آمده است.
  2. «سوره تبارَکَ»؛ به معنای «بزرگ و خجسته» می‌آید و این واژه کلمۀ آغازین سوره است که سه بار نیز در سوره فرقان تکرار شده است[۴].

تعداد آیات و کلمات و حروف

  1. سوره فرقان هفتادوهفت آیه دارد[۵].
  2. سوره فرقان هشتصدونودودو کلمه دارد[۶].(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
  3. سوره فرقان سه‌هزاروهفتصدوسی‌وسه حرف دارد[۷].(لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها

هدف‌های اساسی سوره فرقان عبارت‌اند از:

  1. توجه به توحید؛
  2. یادآوری قیامت؛
  3. تقویت روحی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در برابر فشارها و سخت‌گیری‌های مشرکین مکه؛
  4. بیان صفات بندگان خاص خدا و انسان‌های کمال یافته[۸].

محتوا و موضوعات

سوره فرقان به حکم آنکه از سوره‌های مکی است[۹] بیشترین تکیه‌اش بر مسائل مربوط به مبدء و معاد و بیان نبوت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و مبارزه با شرک و مشرکان و انذار از عواقب شوم کفر و بت‌پرستی و گناه است.

این سوره در حقیقت از سه بخش تشکیل می‌شود:

بخش اول که آغاز این سوره را تشکیل می‌دهد منطق مشرکان را شدیدا در هم می‌کوبد و بهانه‌جوئی‌های آنها را مطرح کرده و پاسخ می‌گوید و آنها را از عذاب خدا و حساب قیامت و مجازات‌های دردناک دوزخ بیم می‌دهد و به دنبال آن قسمت‌هایی از سرگذشت اقوام پیشین را که بر اثر مخالفت با دعوت پیامبران گرفتار سخت‌ترین بلاها و کیفرها شدند، به عنوان درس عبرت، برای این مشرکان لجوج و حق ستیز بازگو می‌کند.

در بخش دوم برای تکمیل این بحث قسمتی از دلائل توحید و نشانه‌های عظمت خدا را در جهان آفرینش، از روشنایی آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاریکی شب و وزش بادها و نزول باران و زنده شدن زمین‌های مرده و آفرینش آسمان‌ها و زمین‌ها در شش دوران و آفرینش خورشید و ماه و سیر منظم آنها در بروج آسمانی و مانند آن سخن می‌گوید. در حقیقت بخش اول مفهوم «لا اله» را مشخص می‌کند و بخش دوم «الا اللَّه» را.

بخش سوم فشرده بسیار جامع و جالبی از صفات مؤمنان راستین (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است که در مقایسه با کفار متعصب و بهانه‌گیر و آلوده‌ای که در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه کاملا مشخص می‌شود و این صفات مجموعه‌ای است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهی کافی و تعهد و احساس مسئولیت اجتماعی[۱۰].

فضائل، خواص و ثواب قرائت

از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که هر که سوره فرقان را بخواند روز قیامت مبعوث می‌شود در حالی که ایمان دارد که قیامت بدون تردید فرا می‌رسد و خدا مردگان را مبعوث می‌کند و بدون حساب به بهشت می‌رود.

در روایت است که امام هشتم (علیه‌السلام) به اسحاق‌بن‌عمار فرمود: قرائت سوره «تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ» را ترک نکن که هر که این سوره را هر شب بخواند خدا او را هرگز عذاب نمی‌کند و او را مورد محاسبه قرار نمی‌دهد و جایش فردوس برین است[۱۱].

محل و زمان نزول

سوره فرقان بقول مجاهد و قتاده مکی است. ابن عباس گوید: سه آیه آن در مدینه نازل شده است: «وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ ... غَفُوراً رَحِیماً[۱۲]».

طبق محاسبۀ مفسران سوره فرقان در سال دهم بعثت نازل شده است[۱۳].

فضای نزول

آنطور که از متن سوره فرقان پیداست فضای نزول سوره در مقام پاسخگویی به مشرکان مکه است زیرا که موقع نزول سوره، دعوت اسلامی به تدریج نضج می‌گرفت و مشرکان سخت احساس خطر می‌کردند، لذا می‌خواستند با تهمت‌ها و سمپاشی‌ها جلوی دعوت اسلامی را بگیرند،

  • می‌گفتند: خدا به او چیزی نازل نکرده، دروغ‌هایی است که بر خدا نسبت می‌دهد (آیه چهارم).
  • می‌گفتند: افسانه‌هایی است که از گذشتگان مانده و عده‌ای اینها را به او یاد می‌دهند(آیه پنجم).
  • می‌گفتند: این چگونه پیامبری است مانند انسان‌ها طعام می‌خورد، در بازارها راه می‌رود چرا ملکی به تصدیق او نیامده و یا گنجی از طرف خدا باو داده نمی‌شود؟ (آیه هفتم و هشتم).
  • می‌گفتند چرا ملائکه به خود ما وحی نمی‌آورد؟ چرا خدا را با چشم نمی‌بینیم؟ جواب دادن به این سؤالات و بیان حقائق دیگری علت نزول این سوره بوده است[۱۴].

ویژگی

  • سوره فرقان از سور مثانی می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سورمئین قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند[۱۵].
  • سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر[۱۶].
  • روایتی است‌که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۱۷].
  • سوره فرقان همانند سوره ملک با کلمه «تبارک» آغاز می‌شود و آیۀ شصت این سوره سجده تلاوت دارد.
  • «فرقان» یکی از نام‌های قرآن کریم نیز هست و نکتۀ جالب آن است که تمام آیات این سوره به تنوین نصب ختم می‌شوند[۱۸].

جستارهای وابسته

پانویس

  1. فرهنگ ابجدی، ص 661.
  2. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 227.
  3. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.
  4. همان.
  5. الكشف و البیان، ج 7، ص 122.
  6. همان.
  7. همان.
  8. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.
  9. ]بعضی از مفسران، اصرار بر این دارند كه سه آیه از این سوره(68 و 69 و 70) در مدینه نازل شده است، شاید به خاطر اینكه در این چند آیه سخن از احكامی مانند حرمت قتل نفس و زنا مطرح شده، در حالی كه دقت در آیات قبل و بعد از آن به خوبی نشان می‌دهد كه یك رشته كاملا متصل و منسجم پیرامون بندگان خاص خدا(عباد الرحمن) و اوصاف آنها را بیان می‌كند، لذا ظاهر این است كه همه سوره در مكه نازل شده است.
  10. تفسیر نمونه، ج 15، ص 4-3.
  11. ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 17، ص 179.
  12. همان.
  13. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.
  14. تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 7، ص 259
  15. زاد المسیر فی علم التفسیر، ج 4، ص 141
  16. التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313
  17. جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34
  18. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 230.

منابع