سوره فرقان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۵۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<div class="references" style="margin: 0px 0px 10px 0px; max-height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; font-size:95%; background: #FFA500; line-height:1.4em; padding-bottom: 7px;"><noinclude>
{{جعبه اطلاعات سوره‌ قرآن
[[پرونده:Ambox clock.svg|60px|بندانگشتی|راست]]
| عنوان = سوره فرقان
<br>
| تصویر = سوره فرقان.jpg
'''''نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است. '''''<br>
| نام‌های دیگر سوره = سوره تبارَکَ
| شماره سوره = ۲۵
|محل نزول = [[مکه|مکه‌]](مکی)
| جزء = ۱۸ و ۱۹
| تعداد آیات = ۷۷
}}
'''سوره فرقان''' چهل ودومین سوره‌ای است که به [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)]] نازل شده، ولی در مصحف بیست و پنجمین سوره [[قرآن]] قرار گرفته است. این سوره ۷۷ آیه دارد و در [[مکه]] به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) [[نزول قرآن|نازل]] شده است.
این سوره به مباحث [[توحید]]، [[معاد]]، [[نبوت]] و مبارزه با [[بت|بت‌پرستی]] می‌پردازد و ویژگی‌های [[مؤمنان]] راستین در آیات پایانی آن آمده است.
در فضیلت قرائت این سوره از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است هر کس سوره فرقان را بخواند، در [[قیامت|روز قیامت]]، در حالی مبعوث می‌شود که به آمدن در [[قیامت]] [[ایمان]] دارد و هیچ شکی ندارد که آنان که در قبرند، مبعوث می‌شوند. او همچنین بدون حسابرسی وارد [[بهشت]] می‌شود.


'''یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. '''
== فرقان ==
<br>
آنچه‌که میان حق و باطل را جدا کند، برهان، [[تورات]]، [[قرآن]]، پیروزی، بامداد یا سحر<ref>فرهنگ ابجدی، ص 661.</ref>.
''آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ''{{#time:H:i، j F Y|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}؛


<noinclude>
== مفهوم کلی سوره ==
</div>
* [[توحید|توحید‌]] محوری؛
<div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره فرقان.jpg|جایگزین=سوره فرقان|بندانگشتی|سوره فرقان]]
* [[معاد|معاد‌]] باوری؛
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |نام
* ویژگی‌های بندگان خاص خدا؛
!نام
* شکایت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از مهجوریت قرآن؛
!سوره فُر‌قان
* سرگذشت برخی از [[پیامبران]]<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 227.</ref>.
|-
|شماره سوره
|۲۵
|-
|ترتیب نزول
|۴۲
|-
|جزء
|۱۸ و ۱۹
|-
|مکی/مدنی
|مکی
|-
|تعداد آیات
|۷۷
|-
|تعداد کلمات
|۸۹۷
|-
|تعداد حروف
|۳۸۷۷
|-
|}
</div>
 
'''سوره فرقان''' چهل ودومین سوره‌ای است که به [[پیامبر(ص)]] نازل شده، ولی در مصحف بیست و پنجمین سوره [[قرآن]] قرار گرفته است. این سوره ۷۷ آیه دارد و در [[مکه]] به پیامبر(ص) نازل شده است.
 
این سوره به مباحث [[توحید]]، [[معاد]]، [[نبوت]] و مبارزه با [[بت پرستی]] می‌پردازد و ویژگی‌های [[مؤمنان]] راستین در آیات پایانی آن آمده است.
در فضیلت قرائت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده است هر کس سوره فرقان را بخواند، در [[روز قیامت]]، در حالی مبعوث می‌شود که به آمدن در قیامت [[ایمان]] دارد و هیچ شکی ندارد که آنان که در قبرند، مبعوث می‌شوند. او همچنین بدون حسابرسی وارد [[بهشت]] می‌شود.
 
=فرقان=
 
آنچه كه ميان حق و باطل را جدا كند، برهان، تورات، قرآن، پيروزى، بامداد يا سحر<ref>فرهنگ ابجدي، ص 661.</ref>.
 
=مفهوم کلی سوره=
 
* توحيد محورى ؛
* معاد باورى ؛
* ويژگى هاى بندگان خاص خدا؛
* شكايت پيامبر(ص) از مهجوريت قرآن ؛
* سرگذشت برخى از پيامبران<ref>تفسير قرآن مهر، ج 14، ص 227.</ref>.  
*
=اسامی سوره=


== اسامی سوره ==
* فرقان،
* فرقان،
* تبارَكَ<ref>تفسير قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.
* تبارَکَ<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.
*
== علت نام‌گذاری ==
=علت نام‌گذاری=
# «سوره فرقان»؛ به معنای جداکننده و فرق‌گذارنده (حق و باطل) و یکی از نام‌های [[قرآن|قرآن کریم]] نیز «فرقان» است. سبب نام‌گذاری این سوره آن است‌که واژه‌ فرقان در آیه اول آن آمده است.
 
# «سوره تبارَکَ»؛ به معنای «بزرگ و خجسته» می‌آید و این واژه کلمۀ آغازین سوره است که سه بار نیز در سوره فرقان تکرار شده است<ref>همان.</ref>.
# «سوره فرقان»؛ به معناى جداكننده و فرق‌گذارنده (حق و باطل) و يكى از نام هاى [[قرآن كريم]] نيز «فرقان» است. سبب نام‌گذارى اين سوره آن است كه واژه ى فرقان در آيه ى اول آن آمده است.
#
# «سوره تبارَكَ»؛ به معناى «بزرگ و خجسته» مى آيد و اين واژه كلمۀ آغازين سوره است كه سه بار نيز در سوره فرقان تكرار شده است<ref>همان.</ref>.
 
=تعداد آيات و کلمات و حروف=
 
# سوره فرقان هفتادوهفت آيه دارد<ref>الكشف و البيان، ج 7، ص 122.</ref>.
# سوره فرقان هشتصدونودودو کلمه دارد<ref>همان.</ref>.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)
# سوره فرقان سه‌هزاروهفتصدوسي‌وسه حرف دارد<ref>همان.</ref>.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)
 
=اهداف و آموزه‌ها=
 
هدف هاى اساسى سوره فرقان عبارت اند از:
 
# توجه به [[توحيد]]؛
# يادآورى [[قيامت]]؛
# تقويت روحى [[پيامبر اسلام(ص)]] در برابر فشارها و سخت گيرى هاى [[مشركين]] [[مكه]]؛
# بيان صفات بندگان خاص خدا و انسان هاى كمال يافته<ref>تفسير قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.
 
=محتوا و موضوعات=


سوره فرقان به حكم آنكه از [[سوره هاى مكى]] است<ref>]بعضى از مفسران، اصرار بر اين دارند كه سه آيه از اين سوره( 68 و 69 و 70) در مدينه نازل شده است، شايد به خاطر اينكه در اين چند آيه سخن از احكامى مانند حرمت قتل نفس و زنا مطرح شده، در حالى كه دقت در آيات قبل و بعد از آن به خوبى نشان مى دهد كه يك رشته كاملا متصل و منسجم پيرامون بندگان خاص خدا( عباد الرحمن) و اوصاف آنها را بيان مى كند، لذا ظاهر اين است كه همه سوره در مكه نازل شده است.</ref> بيشترين تكيه اش بر مسائل مربوط به مبدء و معاد، و بيان [[نبوت]] پيامبر(ص)، و مبارزه با [[شرك]] و مشركان و انذار از عواقب شوم [[كفر]] و [[بت پرستى]] و [[گناه]] است.
== تعداد آیات و کلمات و حروف ==
# سوره فرقان هفتادوهفت آیه دارد<ref>الكشف و البیان، ج 7، ص 122.</ref>.
# سوره فرقان هشتصدونودودو کلمه دارد<ref>همان.</ref>.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
# سوره فرقان سه‌هزاروهفتصدوسی‌وسه حرف دارد<ref>همان.</ref>.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)


اين سوره در حقيقت از سه بخش تشكيل مى شود:
== اهداف و آموزه‌ها ==
هدف‌های اساسی سوره فرقان عبارت‌اند از:


بخش اول كه آغاز اين سوره را تشكيل مى دهد منطق مشركان را شديدا در هم مى كوبد، و بهانه جوئي‌هاى آنها را مطرح كرده و پاسخ مى گويد، و آنها را از عذاب خدا و حساب قيامت و مجازاتهاى دردناك دوزخ بيم مى دهد، و به دنبال آن قسمت‌هايى از سرگذشت اقوام پيشين را كه بر اثر مخالفت با دعوت پيامبران گرفتار سخت ترين بلاها و كيفرها شدند، به عنوان درس عبرت، براى اين مشركان لجوج و حق ستيز بازگو مى كند.
# توجه به [[توحید]]؛
# یادآوری [[قیامت]]؛
# تقویت روحی [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)]] در برابر فشارها و سخت‌گیری‌های [[شرک|مشرکین]] [[مكه|مکه]]؛
# بیان صفات بندگان خاص خدا و انسان‌های کمال یافته<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.


در بخش دوم براى تكميل اين بحث قسمتى از دلائل توحيد و نشانه هاى عظمت خدا را در جهان آفرينش، از روشنايى آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاريكى شب، و وزش بادها، و نزول باران، و زنده شدن زمينهاى مرده، و آفرينش آسمان‌ها و زمينها در شش دوران و آفرينش خورشيد و ماه و سير منظم آنها در بروج آسمانى و مانند آن سخن مى گويد. در حقيقت بخش اول مفهوم «لا اله» را مشخص مى كند و بخش دوم «الا اللَّه» را.
== محتوا و موضوعات ==
سوره فرقان به حکم آنکه از [[سوره‌های مكی|سوره‌های مکی]] است<ref>]بعضی از مفسران، اصرار بر این دارند كه سه آیه از این سوره(68 و 69 و 70) در مدینه نازل شده است، شاید به خاطر اینكه در این چند آیه سخن از احكامی مانند حرمت قتل نفس و زنا مطرح شده، در حالی كه دقت در آیات قبل و بعد از آن به خوبی نشان می‌دهد كه یك رشته كاملا متصل و منسجم پیرامون بندگان خاص خدا(عباد الرحمن) و اوصاف آنها را بیان می‌كند، لذا ظاهر این است كه همه سوره در مكه نازل شده است.</ref> بیشترین تکیه‌اش بر مسائل مربوط به مبدء و معاد و بیان [[نبوت]] پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و مبارزه با [[شرک]] و مشرکان و انذار از عواقب شوم [[كفر|کفر]] و [[بت|بت‌پرستی]] و [[گناه]] است.


بخش سوم فشرده بسيار جامع و جالبى از صفات مؤمنان راستين (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است كه در مقايسه با كفار متعصب و بهانه گير و آلوده اى كه در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه كاملا مشخص مى شود و اين صفات مجموعه اى است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهى كافى، و تعهد و احساس مسئوليت اجتماعى<ref>تفسير نمونه، ج 15، ص 4-3.</ref>.
'''این سوره در حقیقت از سه بخش تشکیل می‌شود''':


=فضائل، خواص و ثواب قرائت=
بخش اول که آغاز این سوره را تشکیل می‌دهد منطق مشرکان را شدیدا در هم می‌کوبد و بهانه‌جوئی‌های آنها را مطرح کرده و پاسخ می‌گوید و آنها را از عذاب خدا و حساب [[قیامت]] و مجازات‌های دردناک [[دوزخ]] بیم می‌دهد و به دنبال آن قسمت‌هایی از سرگذشت اقوام پیشین را که بر اثر مخالفت با دعوت پیامبران گرفتار سخت‌ترین بلاها و کیفرها شدند، به عنوان درس عبرت، برای این مشرکان لجوج و حق ستیز بازگو می‌کند.


از پيامبر(ص) روايت شده كه هر كه سوره فرقان را بخواند روز قيامت [[مبعوث]] مى شود در حالى كه ايمان دارد كه قيامت بدون ترديد فرا مى رسد و خدا مردگان را مبعوث مى كند و بدون حساب به [[بهشت]] مى رود.
در بخش دوم برای تکمیل این بحث قسمتی از دلائل توحید و نشانه‌های عظمت خدا را در جهان آفرینش، از روشنایی آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاریکی شب و وزش بادها و نزول باران و زنده شدن زمین‌های مرده و آفرینش آسمان‌ها و زمین‌ها در شش دوران و آفرینش خورشید و ماه و سیر منظم آنها در بروج آسمانی و مانند آن سخن می‌گوید. در حقیقت بخش اول مفهوم «لا اله» را مشخص می‌کند و بخش دوم «الا اللَّه» را.


در روايت است كه [[امام هشتم(ع)]] به [[اسحاق‌بن‌عمار]] فرمود: قرائت سوره «تَبارَكَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلى عَبْدِهِ» را ترك نكن كه هر كه اين سوره را هر شب بخواند خدا او را هرگز عذاب نمي‌كند و او را مورد محاسبه قرار نمي‌دهد و جايش فردوس برين است<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 17، ص 179.</ref>.  
بخش سوم فشرده بسیار جامع و جالبی از صفات [[مؤمنان]] راستین (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است که در مقایسه با کفار متعصب و بهانه‌گیر و آلوده‌ای که در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه کاملا مشخص می‌شود و این صفات مجموعه‌ای است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهی کافی و تعهد و احساس مسئولیت اجتماعی<ref>تفسیر نمونه، ج 15، ص 4-3.</ref>.


=محل و زمان نزول=
== فضائل، خواص و ثواب قرائت ==
از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که هر که سوره فرقان را بخواند روز قیامت [[مبعوث]] می‌شود در حالی که ایمان دارد که قیامت بدون تردید فرا می‌رسد و خدا مردگان را مبعوث می‌کند و بدون حساب به [[بهشت]] می‌رود.


سوره فرقان بقول مجاهد و [[قتاده]] مكى است. [[ابن عباس]] گويد: سه آيه آن در مدينه نازل شده است: «وَ الَّذِينَ لا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ ... غَفُوراً رَحِيماً<ref>همان.</ref>».
در روایت است که [[علی بن موسی (رضا)|امام هشتم (علیه‌السلام)]] به [[اسحاق‌بن‌عمار]] فرمود: قرائت سوره «تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ» را ترک نکن که هر که این سوره را هر شب بخواند خدا او را هرگز عذاب نمی‌کند و او را مورد محاسبه قرار نمی‌دهد و جایش [[بهشت|فردوس برین]] است<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 17، ص 179.</ref>.


طبق محاسبۀ مفسران سوره فرقان در سال دهم [[بعثت]] نازل شده است<ref>تفسير قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.  
== محل و زمان نزول ==
سوره فرقان بقول [[مجاهد]] و [[قتاده]] [[مکه|مکی]] است. [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] گوید: سه آیه آن در [[مدینه]] نازل شده است: «وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ ... غَفُوراً رَحِیماً<ref>همان.</ref>».


=فضای نزول=
طبق محاسبۀ مفسران سوره فرقان در سال دهم [[بعثت]] [[نزول قرآن|نازل]] شده است<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.</ref>.


آنطور که از متن سوره فرقان پيداست فضای نزول سوره در مقام پاسخگويی به مشرکان مکه است زيرا که موقع نزول سوره، دعوت اسلامى به تدريج نضج مى گرفت و مشركان سخت احساس خطر مى كردند، لذا مى خواستند با تهمت‌ها و سمپاشى ها جلوى دعوت اسلامى را بگيرند، مى گفتند: خدا به او چيزى نازل نكرده، دروغ‌هايى است كه بر خدا نسبت مى دهد (آيه چهارم). مى گفتند: افسانه هايى است كه از گذشتگان مانده عده اى اينها را به او ياد مى دهند(آيه پنجم). مى گفتند: اين چگونه پيامبرى است مانند انسان‌ها طعام مى خورد، در بازارها راه مى رود چرا ملكى به تصديق او نيامده و يا گنجى از طرف خدا باو داده نمى شود؟(آيه هفتم و هشتم). مى گفتند چرا [[ملائكه]] به خود ما [[وحى]] نمى آورد؟ چرا خدا را با چشم نمى بينيم؟ جواب دادن به اين سؤالات و بيان حقائق ديگرى علّت نزول اين سوره بوده است<ref>تفسير أحسن‌الحديث، ج 7، ص 259</ref>.  
== فضای نزول ==
آنطور که از متن سوره فرقان پیداست فضای نزول سوره در مقام پاسخگویی به [[شرک|مشرکان]] [[مکه]] است زیرا که موقع نزول سوره، دعوت اسلامی به تدریج نضج می‌گرفت و مشرکان سخت احساس خطر می‌کردند، لذا می‌خواستند با تهمت‌ها و سمپاشی‌ها جلوی دعوت اسلامی را بگیرند،
* می‌گفتند: خدا به او چیزی نازل نکرده، دروغ‌هایی است که بر خدا نسبت می‌دهد (آیه چهارم).  
* می‌گفتند: افسانه‌هایی است که از گذشتگان مانده و عده‌ای اینها را به او یاد می‌دهند(آیه پنجم).  
* می‌گفتند: این چگونه پیامبری است مانند انسان‌ها طعام می‌خورد، در بازارها راه می‌رود چرا ملکی به تصدیق او نیامده و یا گنجی از طرف خدا باو داده نمی‌شود؟ (آیه هفتم و هشتم).  
* می‌گفتند چرا [[ملائكه|ملائکه]] به خود ما [[وحی|وحی]] نمی‌آورد؟ چرا خدا را با چشم نمی‌بینیم؟ جواب دادن به این سؤالات و بیان حقائق دیگری علت نزول این سوره بوده است<ref>تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 7، ص 259</ref>.


=ويژگي=
== ویژگی ==
* سوره فرقان از [[سور مثانی]] می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از [[سورمئین]] قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند<ref>زاد المسیر فی علم التفسیر، ج 4، ص 141</ref>.
* سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313</ref>.
* روایتی است‌که از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)]] نقل شده که فرمود: خداوند هفت [[سوره طوال]] را به جای [[تورات]] و [[سوره‌های مئین|سوره‌های مئین]] را به جای [[انجیل]] و [[سوره‌های مثانی|سوره‌های مثانی]] را به جای [[زبور]] به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34</ref>.
* سوره فرقان همانند [[سوره تبارک|سوره ملک]] با کلمه «تبارک» آغاز می‌شود و آیۀ شصت این [[سوره سجده]] تلاوت دارد.
* «فرقان» یکی از نام‌های [[قرآن|قرآن کریم]] نیز هست و نکتۀ جالب آن است که تمام آیات این سوره به تنوین نصب ختم می‌شوند<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 230.</ref>.


سوره فرقان از [[سور مثانی]] می باشد مثانی سوره هايی هستند که بعد از [[سور مئين]] قرار گرفته اند و زير صد آيه دارند مانند اينکه سور مئين مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند<ref>زاد المسير فى علم التفسير، ج 4، ص 141</ref>.
== جستارهای وابسته ==
سوره های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مريم و عنکبوت و روم و يس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهيم و ص و محمد و لقمان و زمر<ref>التمهيد فی علوم القرآن، ج1، ص 313</ref>.
* [[شرک]]
* [[کفر]]
* [[بت|بت‌پرستی]]
* [[گناه]]


روايتى است كه از [[رسول خدا(ص)]] نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى [[تورات]] و [[سوره هاى مئين]] را به جاى [[انجيل]] و [[سوره هاى مثانى]] را به جاى [[زبور]] به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد<ref></ref>.
== پانویس ==
سوره فرقان همانند سوره ملک با کلمه «تبارک» آغاز می شود و آيۀ شصت اين سوره سجدۀ تلاوت دارد.
{{پانویس}}


«فرقان» يكى از نام هاى قرآن كريم نيز هست و نكتۀ جالب آن است كه تمام آيات اين سوره به تنوين نصب ختم مى شوند<ref>تفسير قرآن مهر، ج 14، ص 230.</ref>.
== منابع ==
* [https://quran.inoor.ir/fa/surah/25/ برگرفته از سایت معرفی سوره فرقان - پایگاه جامع قرآن]quran.inoor.ir


=پانویس=
{{سوره‌های مکی و مدنی}}
{{پانویس|2}}


[[رده:قرآن‌شناسی]]
[[رده:قرآن]]
[[رده:سوره‌های دارای داستان تاریخی]]
[[رده:سوره‌های قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۲۵

سوره فرقان
سوره فرقان.jpg
نام‌های دیگر سورهسوره تبارَکَ
شماره سوره۲۵
محل نزولمکه‌(مکی)
جزء۱۸ و ۱۹
تعداد آیات۷۷

سوره فرقان چهل ودومین سوره‌ای است که به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده، ولی در مصحف بیست و پنجمین سوره قرآن قرار گرفته است. این سوره ۷۷ آیه دارد و در مکه به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است. این سوره به مباحث توحید، معاد، نبوت و مبارزه با بت‌پرستی می‌پردازد و ویژگی‌های مؤمنان راستین در آیات پایانی آن آمده است. در فضیلت قرائت این سوره از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است هر کس سوره فرقان را بخواند، در روز قیامت، در حالی مبعوث می‌شود که به آمدن در قیامت ایمان دارد و هیچ شکی ندارد که آنان که در قبرند، مبعوث می‌شوند. او همچنین بدون حسابرسی وارد بهشت می‌شود.

فرقان

آنچه‌که میان حق و باطل را جدا کند، برهان، تورات، قرآن، پیروزی، بامداد یا سحر[۱].

مفهوم کلی سوره

  • توحید‌ محوری؛
  • معاد‌ باوری؛
  • ویژگی‌های بندگان خاص خدا؛
  • شکایت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از مهجوریت قرآن؛
  • سرگذشت برخی از پیامبران[۲].

اسامی سوره

  • فرقان،
  • تبارَکَ[۳].

علت نام‌گذاری

  1. «سوره فرقان»؛ به معنای جداکننده و فرق‌گذارنده (حق و باطل) و یکی از نام‌های قرآن کریم نیز «فرقان» است. سبب نام‌گذاری این سوره آن است‌که واژه‌ فرقان در آیه اول آن آمده است.
  2. «سوره تبارَکَ»؛ به معنای «بزرگ و خجسته» می‌آید و این واژه کلمۀ آغازین سوره است که سه بار نیز در سوره فرقان تکرار شده است[۴].

تعداد آیات و کلمات و حروف

  1. سوره فرقان هفتادوهفت آیه دارد[۵].
  2. سوره فرقان هشتصدونودودو کلمه دارد[۶].(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
  3. سوره فرقان سه‌هزاروهفتصدوسی‌وسه حرف دارد[۷].(لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)

اهداف و آموزه‌ها

هدف‌های اساسی سوره فرقان عبارت‌اند از:

  1. توجه به توحید؛
  2. یادآوری قیامت؛
  3. تقویت روحی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در برابر فشارها و سخت‌گیری‌های مشرکین مکه؛
  4. بیان صفات بندگان خاص خدا و انسان‌های کمال یافته[۸].

محتوا و موضوعات

سوره فرقان به حکم آنکه از سوره‌های مکی است[۹] بیشترین تکیه‌اش بر مسائل مربوط به مبدء و معاد و بیان نبوت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و مبارزه با شرک و مشرکان و انذار از عواقب شوم کفر و بت‌پرستی و گناه است.

این سوره در حقیقت از سه بخش تشکیل می‌شود:

بخش اول که آغاز این سوره را تشکیل می‌دهد منطق مشرکان را شدیدا در هم می‌کوبد و بهانه‌جوئی‌های آنها را مطرح کرده و پاسخ می‌گوید و آنها را از عذاب خدا و حساب قیامت و مجازات‌های دردناک دوزخ بیم می‌دهد و به دنبال آن قسمت‌هایی از سرگذشت اقوام پیشین را که بر اثر مخالفت با دعوت پیامبران گرفتار سخت‌ترین بلاها و کیفرها شدند، به عنوان درس عبرت، برای این مشرکان لجوج و حق ستیز بازگو می‌کند.

در بخش دوم برای تکمیل این بحث قسمتی از دلائل توحید و نشانه‌های عظمت خدا را در جهان آفرینش، از روشنایی آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاریکی شب و وزش بادها و نزول باران و زنده شدن زمین‌های مرده و آفرینش آسمان‌ها و زمین‌ها در شش دوران و آفرینش خورشید و ماه و سیر منظم آنها در بروج آسمانی و مانند آن سخن می‌گوید. در حقیقت بخش اول مفهوم «لا اله» را مشخص می‌کند و بخش دوم «الا اللَّه» را.

بخش سوم فشرده بسیار جامع و جالبی از صفات مؤمنان راستین (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است که در مقایسه با کفار متعصب و بهانه‌گیر و آلوده‌ای که در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه کاملا مشخص می‌شود و این صفات مجموعه‌ای است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهی کافی و تعهد و احساس مسئولیت اجتماعی[۱۰].

فضائل، خواص و ثواب قرائت

از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده که هر که سوره فرقان را بخواند روز قیامت مبعوث می‌شود در حالی که ایمان دارد که قیامت بدون تردید فرا می‌رسد و خدا مردگان را مبعوث می‌کند و بدون حساب به بهشت می‌رود.

در روایت است که امام هشتم (علیه‌السلام) به اسحاق‌بن‌عمار فرمود: قرائت سوره «تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ» را ترک نکن که هر که این سوره را هر شب بخواند خدا او را هرگز عذاب نمی‌کند و او را مورد محاسبه قرار نمی‌دهد و جایش فردوس برین است[۱۱].

محل و زمان نزول

سوره فرقان بقول مجاهد و قتاده مکی است. ابن عباس گوید: سه آیه آن در مدینه نازل شده است: «وَ الَّذِینَ لا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ ... غَفُوراً رَحِیماً[۱۲]».

طبق محاسبۀ مفسران سوره فرقان در سال دهم بعثت نازل شده است[۱۳].

فضای نزول

آنطور که از متن سوره فرقان پیداست فضای نزول سوره در مقام پاسخگویی به مشرکان مکه است زیرا که موقع نزول سوره، دعوت اسلامی به تدریج نضج می‌گرفت و مشرکان سخت احساس خطر می‌کردند، لذا می‌خواستند با تهمت‌ها و سمپاشی‌ها جلوی دعوت اسلامی را بگیرند،

  • می‌گفتند: خدا به او چیزی نازل نکرده، دروغ‌هایی است که بر خدا نسبت می‌دهد (آیه چهارم).
  • می‌گفتند: افسانه‌هایی است که از گذشتگان مانده و عده‌ای اینها را به او یاد می‌دهند(آیه پنجم).
  • می‌گفتند: این چگونه پیامبری است مانند انسان‌ها طعام می‌خورد، در بازارها راه می‌رود چرا ملکی به تصدیق او نیامده و یا گنجی از طرف خدا باو داده نمی‌شود؟ (آیه هفتم و هشتم).
  • می‌گفتند چرا ملائکه به خود ما وحی نمی‌آورد؟ چرا خدا را با چشم نمی‌بینیم؟ جواب دادن به این سؤالات و بیان حقائق دیگری علت نزول این سوره بوده است[۱۴].

ویژگی

  • سوره فرقان از سور مثانی می‌باشد مثانی سوره‌هایی هستند که بعد از سورمئین قرار گرفته‌اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده‌اند[۱۵].
  • سوره‌های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر[۱۶].
  • روایتی است‌که از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۱۷].
  • سوره فرقان همانند سوره ملک با کلمه «تبارک» آغاز می‌شود و آیۀ شصت این سوره سجده تلاوت دارد.
  • «فرقان» یکی از نام‌های قرآن کریم نیز هست و نکتۀ جالب آن است که تمام آیات این سوره به تنوین نصب ختم می‌شوند[۱۸].

جستارهای وابسته

پانویس

  1. فرهنگ ابجدی، ص 661.
  2. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 227.
  3. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.
  4. همان.
  5. الكشف و البیان، ج 7، ص 122.
  6. همان.
  7. همان.
  8. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.
  9. ]بعضی از مفسران، اصرار بر این دارند كه سه آیه از این سوره(68 و 69 و 70) در مدینه نازل شده است، شاید به خاطر اینكه در این چند آیه سخن از احكامی مانند حرمت قتل نفس و زنا مطرح شده، در حالی كه دقت در آیات قبل و بعد از آن به خوبی نشان می‌دهد كه یك رشته كاملا متصل و منسجم پیرامون بندگان خاص خدا(عباد الرحمن) و اوصاف آنها را بیان می‌كند، لذا ظاهر این است كه همه سوره در مكه نازل شده است.
  10. تفسیر نمونه، ج 15، ص 4-3.
  11. ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 17، ص 179.
  12. همان.
  13. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 229.
  14. تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 7، ص 259
  15. زاد المسیر فی علم التفسیر، ج 4، ص 141
  16. التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313
  17. جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34
  18. تفسیر قرآن مهر، ج 14، ص 230.

منابع