سوره علق: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' آن گاه ' به ' آنگاه ') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات سوره قرآن | |||
{| | | عنوان = سوره علق | ||
| تصویر = سوره علق.jpg | |||
| نام‌های دیگر سوره = {{فهرست جعبه افقی |علق |اقرأ باسم ربک |إقرأ |قلم }} | |||
| | | شماره سوره = ۹۶ | ||
|شماره سوره | |محل نزول = [[مکه|مکه]](مکی) | ||
| جزء = ۳۰ | |||
| | | تعداد آیات = ۱۹ | ||
}} | |||
'''سوره عَلَق''' یا '''إقرأ''' اولین سوره‌ای است که بر [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم)]] [[نزول قرآن|نازل]] شده است. نام سوره برگرفته از آیه دوم است که اشاره به خلقت انسان از علق(خون بسته)دارد. این سوره اولین سوره‌ای است که بر [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر]] [[نزول قرآن|نازل]] شده و سیاق آیاتش چنان به هم ارتباط دارد که می‌توان گفت تمام سوره یکباره نازل شده است. این سوره نظیر [[سوره سجده]]، [[سوره فصلت]]، [[سوره نجم]] دارای [[سجده]] واجب است و به [[عَزائِم قرآن]] مشهورند که به عقیده [[مذهب شیعه|شیعه]] در [[نماز]] نباید خوانده شود و خواندن آنها در حال [[حیض]] یا [[جنابت]] ممنوع است. | |||
|مکی | |||
| | |||
|تعداد آیات | |||
'''سوره عَلَق''' یا ''' | |||
== علق == | == علق == | ||
| خط ۳۳: | خط ۱۴: | ||
== اسامی و علت نام‌گذاری سوره == | == اسامی و علت نام‌گذاری سوره == | ||
# | # علق؛ | ||
# اقرأ باسم | # اقرأ باسم ربک؛ | ||
# | # إقرأ؛ | ||
# قلم<ref>التحرير و التنوير، ج 30، ص 382.</ref>. | # قلم<ref>التحرير و التنوير، ج 30، ص 382.</ref>. | ||
*«سوره علق»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ دوم سوره می‌باشد. | *«سوره علق»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ دوم سوره می‌باشد. | ||
*«سوره إقرا باسم ربک»؛ اولین آیۀ این سوره که در لسان [[ | *«سوره إقرا باسم ربک»؛ اولین آیۀ این سوره که در لسان [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)]]<ref>تفسیر النسائی، ج2،ص518.</ref> و [[صحابه]]<ref>الدر المنثور فی التفسير بالماثور، ج 6، ص 368.</ref> در [[صدر اسلام]] استفاده می‌شد. | ||
*«سوره إقرا»؛ اولین کلمۀ این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند، [[ابن جوزی]]<ref>زادالمسیر فی علم‌التفسیر، ج4، ص 466.</ref>، [[آلوسی]]<ref>روح المعانی، ج15، ص 399.</ref> و [[ماتریدی]]<ref>تاویلات اهل سنت جلد 10، ص 575.</ref> و ... استفاده شده است. | *«سوره إقرا»؛ اولین کلمۀ این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند، [[ابن جوزی]]<ref>زادالمسیر فی علم‌التفسیر، ج4، ص 466.</ref>، [[آلوسی]]<ref>روح المعانی، ج15، ص 399.</ref> و [[ماتریدی]]<ref>تاویلات اهل سنت جلد 10، ص 575.</ref> و ... استفاده شده است. | ||
*«سوره قلم»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ چهارم این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند [[ابن‌النحاس]]<ref>اعراب‌القرآن، ج5، ص 162.</ref>، ابن‌جوزی<ref>زادالمسیر فی علم‌التفسیر، ج4 ،466.</ref> و رسعنی<ref>رموز الکنوز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج 8، ص 680.</ref> و ... استفاده شده است. | *«سوره قلم»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ چهارم این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند [[ابن‌النحاس]]<ref>اعراب‌القرآن، ج5، ص 162.</ref>، [[ابن‌جوزی]]<ref>زادالمسیر فی علم‌التفسیر، ج4 ،466.</ref> و رسعنی<ref>رموز الکنوز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج 8، ص 680.</ref> و ... استفاده شده است. | ||
'''نکته''': به جهت اشتباه نشدن این نام با نام [[سوره قلم]]، سوره قلم را با اسم (ن و القلم) متمایز می‌کنند. | '''نکته''': به جهت اشتباه نشدن این نام با نام [[سوره قلم]]، سوره قلم را با اسم (ن و القلم) متمایز می‌کنند. | ||
| خط ۴۹: | خط ۲۸: | ||
# یادآوری [[توحيد|توحید]]؛ | # یادآوری [[توحيد|توحید]]؛ | ||
# پاس داشت مقام علم و قلم؛ | # پاس داشت مقام علم و قلم؛ | ||
# رابطۀ | # رابطۀ سرمایه‌داری و سرکشی<ref>تفسير قرآن مهر، ج 22، ص: 267.</ref>. | ||
== تعداد آیات و کلمات و حروف == | == تعداد آیات و کلمات و حروف == | ||
| خط ۶۱: | خط ۴۰: | ||
== محتوا و موضوعات == | == محتوا و موضوعات == | ||
* سوره علق در آغاز به [[ | * سوره علق در آغاز به [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم)]] دستور قرائت و تلاوت می‌دهد. | ||
* و سپس از آفرینش این انسان با عظمت، از یک قطعه خون بی‌ارزش، سخن می‌گوید: | * و سپس از آفرینش این انسان با عظمت، از یک قطعه خون بی‌ارزش، سخن می‌گوید: | ||
* و در مرحله بعد از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار، و آشنایی او به علم و دانش و قلم بحث می‌کند. | * و در مرحله بعد از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار، و آشنایی او به علم و دانش و قلم بحث می‌کند. | ||
| خط ۶۷: | خط ۴۶: | ||
* و سرانجام اشاره به مجازات دردناک کسانی که مانع هدایت مردم و اعمال نیک اند می‌کند. | * و سرانجام اشاره به مجازات دردناک کسانی که مانع هدایت مردم و اعمال نیک اند می‌کند. | ||
* و سوره را با دستور [[سجده]] و تقرب به درگاه پروردگار پایان می‌دهد<ref>تفسیر نمونه، ج 27، ص 150.</ref>. | * و سوره را با دستور [[سجده]] و تقرب به درگاه پروردگار پایان می‌دهد<ref>تفسیر نمونه، ج 27، ص 150.</ref>. | ||
[[ | == فضائل، خواص و ثواب قرائت == | ||
[[ابی‌بن‌كعب|ابی‌بن‌کعب]] از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده که فرمود: «کسی که سوره علق را قرائت کند مانند آن است که تمام سوره‌های مفصّله را قرائت کرده»<ref>ترجمه مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج 27، ص 173.</ref>. | |||
محمدبن‌حسان از [[ | [[محمدبن‌حسان]] از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق(علیه‌السلام)]] روایت نموده که: «هر کس در روز یا شبش اقراء باسم ربک را قرائت کند و آنگاه بمیرد در روز یا شب آن شهید مرده، و خدا او را شهید برانگیزاند و او را زنده کند مانند کسی که در راه خدا با [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله و سلم)]] شمشیر زده است»<ref>همان.</ref>. | ||
از پیامبر اسلام مروی است که «هر کسی این سوره را قرائت کند مانند آن است که سوره‌های مفصل را قرائت کرده است و در اجر همانند کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده است و کسی که این سوره را در روی دریا بخواند خداوند او را غرق شدن نجات می‌دهد»<ref>البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص 695.</ref>. | از پیامبر اسلام مروی است که «هر کسی این سوره را قرائت کند مانند آن است که سوره‌های مفصل را قرائت کرده است و در اجر همانند کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده است و کسی که این سوره را در روی دریا بخواند خداوند او را غرق شدن نجات می‌دهد»<ref>البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص 695.</ref>. | ||
از [[رسول خدا]] مروی است که «هر کس این سوره را بر در انبار بخواند خداوند متعال آن را از هر آفت و سرقتی برای صاحبش ایمن نگه می‌دارد»<ref>همان.</ref>. | از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا]] مروی است که «هر کس این سوره را بر در انبار بخواند خداوند متعال آن را از هر آفت و سرقتی برای صاحبش ایمن نگه می‌دارد»<ref>همان.</ref>. | ||
از امام صادق(صلی الله علیه) روایت شده است «هر کس موقع سفر این سوره را بخواند از سختی سفر در امان می‌ماند و هر کس در روی دریا این سوره را بخواند از رنج سفر دریایی ایمن می‌ماند»<ref>همان.</ref>. | از امام صادق(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است «هر کس موقع سفر این سوره را بخواند از سختی سفر در امان می‌ماند و هر کس در روی دریا این سوره را بخواند از رنج سفر دریایی ایمن می‌ماند»<ref>همان.</ref>. | ||
== محل و زمان نزول == | == محل و زمان نزول == | ||
سوره علق در [[مکه]] بر پیامبر(صلی الله علیه) نازل شده است<ref>ترجمه تفسير مجمع البيان، ج 27، ص 173.</ref>. | سوره علق در [[مکه]] بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است<ref>ترجمه تفسير مجمع البيان، ج 27، ص 173.</ref>. | ||
سوره علق جزو اولین سوره‌های نازله بر پیامبر(صلی الله علیه) در سال اول [[بعثت]] می‌باشد<ref>تفسير احسن الحديث، ج 12، ص 284.</ref>. | سوره علق جزو اولین سوره‌های نازله بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در سال اول [[بعثت]] می‌باشد<ref>تفسير احسن الحديث، ج 12، ص 284.</ref>. | ||
== فضای نزول == | == فضای نزول == | ||
حداقل پنج آیه ابتدایی سوره علق در آغازین روز بعثت پیامبر(صلی الله علیه) نازل شده است بنابراین نوعی آماده‌سازی [[پیامبر]] برای دریافت و ابلاغ [[وحی]] و اشاره به مشکلات پیش روست. به همین خاطر آن حضرت را امر به خواندن با نام خدا می‌کند. زیرا که شروع و تداوم وحی با نام خدا و در پرتو علم الهی میسر است. شان نزولی هم که برای این سوره مطرح شده است همین مطلب را تایید می‌کند<ref>شان نزول این سوره در تفسیر نمونه، ج 27، ص 153 آمده است.</ref>. با توجه به نزول این سوره در آغاز بعثت و تنهایی پیامبر(صلی الله علیه) و آزار و اذیت‌هایی که قومش خواهند نمود آیات بعدی هم همان موقع یا چند روز بعد به تناسب آن فضا نازل شده است. | حداقل پنج آیه ابتدایی سوره علق در آغازین روز بعثت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است بنابراین نوعی آماده‌سازی [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر]] برای دریافت و ابلاغ [[وحی]] و اشاره به مشکلات پیش روست. به همین خاطر آن حضرت را امر به خواندن با نام خدا می‌کند. زیرا که شروع و تداوم وحی با نام خدا و در پرتو علم الهی میسر است. شان نزولی هم که برای این سوره مطرح شده است همین مطلب را تایید می‌کند<ref>شان نزول این سوره در تفسیر نمونه، ج 27، ص 153 آمده است.</ref>. با توجه به نزول این سوره در آغاز بعثت و تنهایی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و آزار و اذیت‌هایی که قومش خواهند نمود آیات بعدی هم همان موقع یا چند روز بعد به تناسب آن فضا نازل شده است. | ||
== ارتباط با سوره قبلی == | == ارتباط با سوره قبلی == | ||
چون خداوند سبحان [[سوره تین]] را به اسم و نام خود پایان داد سوره علق را هم نیز به نام خود شروع فرمود<ref>ترجمه مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج 27، ص 173.</ref>. | چون خداوند سبحان [[سوره تین]] را به اسم و نام خود پایان داد سوره علق را هم نیز به نام خود شروع فرمود<ref>ترجمه مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج 27، ص 173.</ref>. | ||
همچنین چون سوره مبارکۀ تین را با بیان نعمت‌های الهی به انسان پایان برده است، به اینکه او را به بهترین نظام و اعتدال خلق نموده حال آنکه او دوباره خود را به پائین‌ترین درجه رسانید. ساختار سوره علق هم متضمن بیان خلق انسان از پست‌ترین چیزها و ترقی آن به بالاترین درجات همانند علم به کتاب و تعلیم علوم و نیز طغیانش بر [[خداوند]] بزرگ است. پس این سوره را با ذکر اسماء حسنی شروع کرده است. همچنین چون در دو سوره سابق بیان منت‌های الهی بر پیامبر(صلی الله علیه) ذکر شده است این سوره نیز با بیان برترین منت الهی بر پیامبر(صلی الله علیه) که همان [[رسالت]] و انزال وحی می‌باشد آغاز کرده است<ref>نفحات‌الرحمن فی تفسیر القرآن، ج 6، ص 527.</ref>. | همچنین چون سوره مبارکۀ تین را با بیان نعمت‌های الهی به انسان پایان برده است، به اینکه او را به بهترین نظام و اعتدال خلق نموده حال آنکه او دوباره خود را به پائین‌ترین درجه رسانید. ساختار سوره علق هم متضمن بیان خلق انسان از پست‌ترین چیزها و ترقی آن به بالاترین درجات همانند علم به کتاب و تعلیم علوم و نیز طغیانش بر [[خداوند]] بزرگ است. پس این سوره را با ذکر اسماء حسنی شروع کرده است. همچنین چون در دو سوره سابق بیان منت‌های الهی بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) ذکر شده است این سوره نیز با بیان برترین منت الهی بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) که همان [[رسالت]] و انزال وحی می‌باشد آغاز کرده است<ref>نفحات‌الرحمن فی تفسیر القرآن، ج 6، ص 527.</ref>. | ||
== ویژگی == | == ویژگی == | ||
مشهور در میان مفسران این است که سوره علق نخستین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه) و آله نازل شده و محتوای آن نیز مؤید همین معنی است<ref>تفسير نمونه، ج 27، ص150.</ref>. | مشهور در میان مفسران این است که سوره علق نخستین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) و آله نازل شده و محتوای آن نیز مؤید همین معنی است<ref>تفسير نمونه، ج 27، ص150.</ref>. | ||
سوره علق از سور مفصلات می‌باشد<ref>التمهید في علوم القرآن، ج1، ص313</ref> [[ابن قتیبه]] می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند.پ اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند<ref>جامع البيان | سوره علق از سور مفصلات می‌باشد<ref>التمهید في علوم القرآن، ج1، ص313</ref> [[ابن قتیبه]] می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند.پ اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند<ref>جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>. | ||
روایتی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>همان.</ref>. | روایتی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>همان.</ref>. | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۸۰: | ||
این سوره از سور عزائم است و آیۀ نوزده آن سجدۀ واجب دارد که هرکسی این آیه را بشنود یا بخواند، واجب است یک سجده به جا آورد. سور عزائم عبارتند از سوره‌های سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نیست. | این سوره از سور عزائم است و آیۀ نوزده آن سجدۀ واجب دارد که هرکسی این آیه را بشنود یا بخواند، واجب است یک سجده به جا آورد. سور عزائم عبارتند از سوره‌های سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نیست. | ||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[سجده]] | |||
* [[نماز]] | |||
* [[سوره قلم]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | |||
* [https://quran.inoor.ir/fa/surah/96/ برگرفته از سایت معرفی سوره علق - پایگاه جامع قرآن] quran.inoor.ir. | |||
{{سوره‌های مکی و مدنی}} | |||
[[رده:قرآن]] | [[رده:قرآن]] | ||
[[رده:سوره‌های قرآن]] | [[رده:سوره‌های قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۵۱
| سوره علق | |
|---|---|
 | |
 | |
| نام‌های دیگر سوره |
|
| شماره سوره | ۹۶ |
| محل نزول | مکه(مکی) |
| جزء | ۳۰ |
| تعداد آیات | ۱۹ |
سوره عَلَق یا إقرأ اولین سوره‌ای است که بر رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است. نام سوره برگرفته از آیه دوم است که اشاره به خلقت انسان از علق(خون بسته)دارد. این سوره اولین سوره‌ای است که بر پیامبر نازل شده و سیاق آیاتش چنان به هم ارتباط دارد که می‌توان گفت تمام سوره یکباره نازل شده است. این سوره نظیر سوره سجده، سوره فصلت، سوره نجم دارای سجده واجب است و به عَزائِم قرآن مشهورند که به عقیده شیعه در نماز نباید خوانده شود و خواندن آنها در حال حیض یا جنابت ممنوع است.
علق
به معنی خون بسته، کرم، زالو است[۱].
اسامی و علت نام‌گذاری سوره
- علق؛
- اقرأ باسم ربک؛
- إقرأ؛
- قلم[۲].
- «سوره علق»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ دوم سوره می‌باشد.
- «سوره إقرا باسم ربک»؛ اولین آیۀ این سوره که در لسان پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)[۳] و صحابه[۴] در صدر اسلام استفاده می‌شد.
- «سوره إقرا»؛ اولین کلمۀ این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند، ابن جوزی[۵]، آلوسی[۶] و ماتریدی[۷] و ... استفاده شده است.
- «سوره قلم»؛ به خاطر وجود این لفظ در آیۀ چهارم این سوره می‌باشد، این اسم توسط برخی از مفسرین همانند ابن‌النحاس[۸]، ابن‌جوزی[۹] و رسعنی[۱۰] و ... استفاده شده است.
نکته: به جهت اشتباه نشدن این نام با نام سوره قلم، سوره قلم را با اسم (ن و القلم) متمایز می‌کنند.
مفهوم کلی سوره
تعداد آیات و کلمات و حروف
- سوره علق نوزده آیه دارد[۱۲].
- سوره علق هفتادودو کلمه دارد[۱۳]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است)
- سوره علق دویست‌وهشتاد حرف دارد[۱۴]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه‌ها
- یادآوری توحید و آفریدگار هستی؛
- آگاهی بخشی نسبت به راه‌های نیک و بدی که فرا روی انسان است[۱۵].
محتوا و موضوعات
- سوره علق در آغاز به پيغمبر اكرم(صلی الله علیه و آله و سلم) دستور قرائت و تلاوت می‌دهد.
- و سپس از آفرینش این انسان با عظمت، از یک قطعه خون بی‌ارزش، سخن می‌گوید:
- و در مرحله بعد از تکامل انسان در پرتو لطف و کرم پروردگار، و آشنایی او به علم و دانش و قلم بحث می‌کند.
- در مرحله بعد از انسان‌های ناسپاسی که علی‌رغم این همه موهبت و اکرام الهی راه طغیان را پیش می‌گیرند سخن به میان می‌آورد.
- و سرانجام اشاره به مجازات دردناک کسانی که مانع هدایت مردم و اعمال نیک اند می‌کند.
- و سوره را با دستور سجده و تقرب به درگاه پروردگار پایان می‌دهد[۱۶].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابی‌بن‌کعب از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده که فرمود: «کسی که سوره علق را قرائت کند مانند آن است که تمام سوره‌های مفصّله را قرائت کرده»[۱۷].
محمدبن‌حسان از امام صادق(علیه‌السلام) روایت نموده که: «هر کس در روز یا شبش اقراء باسم ربک را قرائت کند و آنگاه بمیرد در روز یا شب آن شهید مرده، و خدا او را شهید برانگیزاند و او را زنده کند مانند کسی که در راه خدا با رسول اللَّه(صلی الله علیه و آله و سلم) شمشیر زده است»[۱۸].
از پیامبر اسلام مروی است که «هر کسی این سوره را قرائت کند مانند آن است که سوره‌های مفصل را قرائت کرده است و در اجر همانند کسی است که در راه خدا شمشیر کشیده است و کسی که این سوره را در روی دریا بخواند خداوند او را غرق شدن نجات می‌دهد»[۱۹].
از رسول خدا مروی است که «هر کس این سوره را بر در انبار بخواند خداوند متعال آن را از هر آفت و سرقتی برای صاحبش ایمن نگه می‌دارد»[۲۰].
از امام صادق(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت شده است «هر کس موقع سفر این سوره را بخواند از سختی سفر در امان می‌ماند و هر کس در روی دریا این سوره را بخواند از رنج سفر دریایی ایمن می‌ماند»[۲۱].
محل و زمان نزول
سوره علق در مکه بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است[۲۲].
سوره علق جزو اولین سوره‌های نازله بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در سال اول بعثت می‌باشد[۲۳].
فضای نزول
حداقل پنج آیه ابتدایی سوره علق در آغازین روز بعثت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است بنابراین نوعی آماده‌سازی پیامبر برای دریافت و ابلاغ وحی و اشاره به مشکلات پیش روست. به همین خاطر آن حضرت را امر به خواندن با نام خدا می‌کند. زیرا که شروع و تداوم وحی با نام خدا و در پرتو علم الهی میسر است. شان نزولی هم که برای این سوره مطرح شده است همین مطلب را تایید می‌کند[۲۴]. با توجه به نزول این سوره در آغاز بعثت و تنهایی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و آزار و اذیت‌هایی که قومش خواهند نمود آیات بعدی هم همان موقع یا چند روز بعد به تناسب آن فضا نازل شده است.
ارتباط با سوره قبلی
چون خداوند سبحان سوره تین را به اسم و نام خود پایان داد سوره علق را هم نیز به نام خود شروع فرمود[۲۵].
همچنین چون سوره مبارکۀ تین را با بیان نعمت‌های الهی به انسان پایان برده است، به اینکه او را به بهترین نظام و اعتدال خلق نموده حال آنکه او دوباره خود را به پائین‌ترین درجه رسانید. ساختار سوره علق هم متضمن بیان خلق انسان از پست‌ترین چیزها و ترقی آن به بالاترین درجات همانند علم به کتاب و تعلیم علوم و نیز طغیانش بر خداوند بزرگ است. پس این سوره را با ذکر اسماء حسنی شروع کرده است. همچنین چون در دو سوره سابق بیان منت‌های الهی بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) ذکر شده است این سوره نیز با بیان برترین منت الهی بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) که همان رسالت و انزال وحی می‌باشد آغاز کرده است[۲۶].
ویژگی
مشهور در میان مفسران این است که سوره علق نخستین سوره‌ای است که بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) و آله نازل شده و محتوای آن نیز مؤید همین معنی است[۲۷].
سوره علق از سور مفصلات می‌باشد[۲۸] ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند.پ اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند[۲۹].
روایتی است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۳۰].
این سوره از سور عزائم است و آیۀ نوزده آن سجدۀ واجب دارد که هرکسی این آیه را بشنود یا بخواند، واجب است یک سجده به جا آورد. سور عزائم عبارتند از سوره‌های سجده، فصلت، نجم، علق که خواندن آنها در نماز جائز نیست.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج 5، ص 31.
- ↑ التحرير و التنوير، ج 30، ص 382.
- ↑ تفسیر النسائی، ج2،ص518.
- ↑ الدر المنثور فی التفسير بالماثور، ج 6، ص 368.
- ↑ زادالمسیر فی علم‌التفسیر، ج4، ص 466.
- ↑ روح المعانی، ج15، ص 399.
- ↑ تاویلات اهل سنت جلد 10، ص 575.
- ↑ اعراب‌القرآن، ج5، ص 162.
- ↑ زادالمسیر فی علم‌التفسیر، ج4 ،466.
- ↑ رموز الکنوز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج 8، ص 680.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 22، ص: 267.
- ↑ الكشف و البيان، ج 10، ص242.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ تفسیر قرآن مهر، ج 22، ص 368.
- ↑ تفسیر نمونه، ج 27، ص 150.
- ↑ ترجمه مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج 27، ص 173.
- ↑ همان.
- ↑ البرهان في تفسير القرآن، ج 5، ص 695.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ ترجمه تفسير مجمع البيان، ج 27، ص 173.
- ↑ تفسير احسن الحديث، ج 12، ص 284.
- ↑ شان نزول این سوره در تفسیر نمونه، ج 27، ص 153 آمده است.
- ↑ ترجمه مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج 27، ص 173.
- ↑ نفحات‌الرحمن فی تفسیر القرآن، ج 6، ص 527.
- ↑ تفسير نمونه، ج 27، ص150.
- ↑ التمهید في علوم القرآن، ج1، ص313
- ↑ جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
- ↑ همان.
منابع
- برگرفته از سایت معرفی سوره علق - پایگاه جامع قرآن quran.inoor.ir.