سوره دخان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
÷<div class="references" style="margin: 0px 0px 10px 0px; max-height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; font-size:95%; background: #FFA500; line-height:1.4em; padding-bottom: 7px;"><noinclude>
{{جعبه اطلاعات سوره‌ قرآن
[[پرونده:Ambox clock.svg|60px|بندانگشتی|راست]]
| عنوان = سوره دخان
<br>
| تصویر = سوره دخان.jpg
'''''نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است. '''''<br>
| نام‌های دیگر سوره = حم دخان
 
| شماره سوره = ۴۴
'''یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. '''
|محل نزول = [[مکه|مکه‌]](مکی)
<br>
| جزء = ۲۵
''آخرین مرتبه این صفحه در
| تعداد آیات = ۵۹
</div>
}}
<div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره دخان.jpg |جایگزین=سوره دخان]]
'''سوره دُخان''' چهل و چهارمین سوره و از سوره‌های [[مکه|مکی]] [[قرآن]] است که در جزء ۲۵ جای دارد. این سوره را از آن‌رو دُخان نامیده‌اند که آیه دهم آن، از عذابی به نام دخان (دود) برای [[کافر|کافران]] سخن گفته است.  
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
غرض سوره در یک کلمه خلاصه می‌شود و آن این است که می‌خواهد کسانی را که به کتاب خدا شک دارند از عذاب دنیا و عذاب [[آخرت]] انذار کند. و این غرض را در این سیاق بیان می‌کند که: قرآن کتابی است روشن که از ناحیه خدا نازل شده بر کسی که او به سوی مردم گسیل داشته تا انذارشان کند و به این منظور نازل کرده تا رحمتی از او به بندگانش باشد و در بهترین شب نازل کرده، [[شب قدر]] که در آن شب هر امری بطور خلل‌ناپذیری تقدیر می‌شود. چیزی که هست مردم- یعنی [[کافر|کفار]] - درباره آن خود را به شک می‌اندازند و با هوی و هوس خود بازی می‌کنند و به زودی عذابی دردناک در دنیا از هر سو ایشان را احاطه می‌کند، آنگاه به سوی پروردگار خود برمی‌گردند و خداوند بعد از فصل قضاء و محاسبه دقیق با عذابی جاودانه از ایشان انتقام می‌گیرد.
!نام
!سوره دخان
|-
|شماره سوره
|۴۴
|-
|جزء
|۲۵
|-
|ترتیب نزول
|۶۴
|-
|مکی/مدنی
|مکی
|-
|تعداد آیات
|۵۹
|-
|تعداد کلمات
|۳۴۶
|-
|تعداد حروف
|۱۴۷۵
|-
|}
</div>
 
'''سوره دُخان''' چهل و چهارمین سوره و از سوره‌های [[مکی]] [[قرآن]] است که در جزء ۲۵ جای دارد. این سوره را از آن‌رو دُخان نامیده‌اند که آیه دهم آن، از عذابی به نام دخان (دود) برای [[کافران]] سخن گفته است.  
غرض سوره در یک کلمه خلاصه می‌شود، و آن این است که می‌خواهد کسانی را که به کتاب خدا شک دارند از عذاب دنیا و عذاب آخرت، انذار کند. و این غرض را در این سیاق بیان می‌کند که: قرآن کتابی است روشن که از ناحیه خدا [[نازل]] شده بر کسی که او به سوی مردم گسیل داشته، تا انذارشان کند. و به این منظور نازل کرده تا رحمتی از او به بندگانش باشد. و در بهترین شب نازل کرده، [[شب قدر]] که در آن شب هر امری بطور خلل‌ناپذیری تقدیر می‌شود. چیزی که هست مردم- یعنی [[کفار]]- در باره آن خود را به شک می‌اندازند، و با هوی و هوس خود بازی می‌کنند، و به زودی عذابی دردناک در دنیا از هر سو ایشان را احاطه می‌کند، آن گاه به سوی پروردگار خود برمی‌گردند، و خداوند بعد از فصل قضاء و محاسبه دقیق با عذابی جاودانه از ایشان انتقام می‌گیرد.
 
=دخان=


== دخان ==
دخان به معنی دود است<ref>قاموس قرآن، ج 2، ص 333.</ref>.
دخان به معنی دود است<ref>قاموس قرآن، ج 2، ص 333.</ref>.


=مفهوم کلی سوره=
== مفهوم کلی سوره ==
 
* یادآوری [[توحید]] و نشانه‌های [[خدا]] در جان؛
* یادآورى توحید و نشانه هاى [[خدا]] در جان ؛
* یادآوری [[قیامت|رستاخیز]] و نشانه‌های آن، از جمله دخان؛
* یادآورى [[رستاخیز]] و نشانه هاى آن، از جمله دخان؛  
* بیان عظمت [[قرآن]] در شب پر برکت<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 23.</ref>.
* بیان عظمت [[قرآن]] در شب پر بركت<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 23.</ref>.
 
=اسامی سوره=


# دخان،  
== اسامی سوره ==
# دخان،
# حم دخان<ref>التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.</ref>.
# حم دخان<ref>التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.</ref>.
#
=علت نام‌گذاری=
# «سوره دخان»؛ سبب این نام‌گذارى آیۀ دهم آن است كه واژۀ «دخان» در آن به عنوان یكى از نشانه هاى قیامت آمده است<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 25.</ref>.
#
# «سوره حم دخان»؛ این اسم در ضمن روایتی از [[پیامبر(ص)]] آمده است البته اضافه شدن حم به اول سور حوامیم در همه سوره‌های حم دار مرسوم است و مختص این سوره نیست<ref>التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.</ref>.
#
=تعداد آیات و کلمات و حروف=


سوره دخان پنجاه‌و‌نه آیه دارد<ref>الکشف و البیان، ج8، ص348.</ref>
== علت نام‌گذاری ==
#«سوره دخان»؛ سبب این نام‌گذاری آیۀ دهم آن است که واژۀ «دخان» در آن به عنوان یکی از نشانه‌های [[قیامت]] آمده است<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 25.</ref>.
#«سوره حم دخان»؛ این اسم در ضمن روایتی از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)]] آمده است البته اضافه شدن حم به اول سور حوامیم در همه سوره‌های حم دار مرسوم است و مختص این سوره نیست<ref>التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.</ref>.


سوره دخان سیصد‌وچهل‌وشش كلمه دارد<ref>همان.</ref>(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است).
== تعداد آیات و کلمات و حروف ==
سوره دخان پنجاه‌و‌نه آیه دارد<ref>الکشف و البیان، ج8، ص348.</ref>.


سوره دخان هزاروچهارصدوهشتاد‌ویك حرف دارده<ref>همان.</ref>. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است).
سوره دخان سیصد‌وچهل‌وشش کلمه دارد<ref>همان.</ref>.(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).


=اهداف و آموزه‌ها=
سوره دخان هزاروچهارصدوهشتاد‌ویک حرف دارده<ref>همان.</ref>. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).


هدف هاى اساسى سوره دخان عبارت اند از:
== اهداف و آموزه‌ها ==
هدف‌های اساسی سوره دخان عبارت‌اند از:


# یادآورى [[توحید]] و یگانگى خدا؛  
# یادآوری [[توحید]] و یگانگی خدا؛
# یادآورى قیامت؛  
# یادآوری قیامت؛
# بیان عظمت قرآن<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 26.</ref>.
# بیان عظمت قرآن<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 26.</ref>.


=محتوا و موضوعات=
== محتوا و موضوعات ==
محتوای سوره دخان را می‌توان در هفت بخش خلاصه کرد:
# آغاز سوره از [[حروف مقطعه]] و سپس بیان عظمت قرآن است، با این اضافه که [[نزول]] آن را در شب قدر برای اولین بار بیان می‌کند؛
# در بخش دیگری از توحید و یگانگی خدا و بیان بعضی از نشانه‌های عظمت او در جهان هستی است؛
# بخش مهمی از آن از سرنوشت [[کافر|کفار]] و انواع کیفرهای دردناک آنها سخن می‌گوید؛
# در بخش دیگری برای بیدار ساختن این غافلان قسمتی از سرگذشت [[حضرت موسی|موسی(علیه‌السلام)]] و [[بنی‌اسرائیل|بنی‌اسرائیل]] در مقابل [[فرعون|فرعونیان]] و شکست سخت آنها و نابودی و هلاکشان، گفتگو می‌کند؛
# مساله [[قیامت]] و عذاب‌های دردناک [[جهنم|دوزخیان]] و پاداش‌های جالب و روح‌پرور پرهیزکاران قسمت دیگری از آیات این سوره را تشکیل می‌دهد؛
# موضوع هدف آفرینش و بیهوده نبودن خلقت آسمان و زمین از موضوعات دیگری است که در آیات این سوره مطرح شده است؛
# سرانجام، سوره را با بیان عظمت قرآن همانگونه که آغاز شده بود پایان می‌دهد<ref>تفسیر نمونه، ج 21، ص 144.</ref>.


محتوای سوره دخان را مى توان در هفت بخش خلاصه كرد:
== فضائل، خواص و ثواب قرائت ==
* [[ابی‌بن‌كعب|ابی‌بن‌کعب]] از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس [[شب جمعه]] سوره دخان را بخواند آمرزیده خواهد شد».
* [[ابوامامه]] از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس سوره دخان را شب و روز [[جمعه]] بخواند [[خدا|خداوند]] در [[بهشت]] خانه‌ای برایش بنا خواهد نمود».
* [[ابوحمزه ثمالی|ابوحمزه ثمالی]] از [[محمد بن علی (باقر العلوم)|حضرت باقر(علیه‌السلام)]] روایت می‌کند که فرمود: «هر کس سوره دخان را در نمازهای فریضه و نافله خود بخواند خداوند او را روز قیامت جزء امان‌یافتگان مبعوث خواهد فرمود و او را زیر سایه عرش خود جا داده، حسابی آسان از او می‌کند و نامه عملش را به دست راستش می‌دهد»<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 22، ص 282.</ref>.


# آغاز سوره از حروف مقطعه و سپس بیان عظمت قرآن است، با این اضافه كه [[نزول]] آن را در شب قدر براى اولین بار بیان مى كند؛
== محل و زمان نزول ==
# در بخش دیگرى از توحید و یگانگى خدا و بیان بعضى از نشانه هاى عظمت او در جهان هستى است؛
سوره دخان در [[مکه]] بر [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم)]] [[نزول قرآن|نازل]] شده است<ref>همان، ص 281.</ref>.
# بخش مهمى از آن از سرنوشت [[كفار]]، و انواع كیفرهاى دردناك آنها سخن مى گوید؛
به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در [[مکه]] و در حدود سال نهم و دهم [[بعثت]] نازل شده باشد<ref>تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.</ref>.
# در بخش دیگرى براى بیدار ساختن این غافلان قسمتى از سرگذشت [[موسی(ع)]]  و [[بنى‌اسرائیل]] در مقابل فرعونیان و شكست سخت آنها، و نابودى و هلاكشان، گفتگو مى كند؛
# مساله قیامت و عذابهاى دردناك دوزخیان و پاداشهاى جالب و روح پرور پرهیزكاران قسمت دیگرى از آیات این سوره را تشكیل مى دهد؛
# موضوع هدف آفرینش، و بیهوده نبودن خلقت آسمان و زمین از موضوعات دیگرى است كه در آیات این سوره مطرح شده است؛
# سرانجام، سوره را با بیان عظمت قرآن همانگونه كه آغاز شده بود پایان مى دهد<ref>تفسیر نمونه، ج 21، ص 144.</ref>.


=فضائل، خواص و ثواب قرائت=
== محل و زمان نزول ==
 
سوره دخان در [[مكه|مکه]] بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است<ref>همان، ص 281.</ref>.
[[ابى‌بن‌كعب]] از پیامبر خدا(ص) روایت می‌كند كه فرمودند: «هر كس [شب [[جمعه]] سوره دخان را بخواند آمرزیده خواهد شد».
 
[[ابوهریره]] از پیامبر خدا(ص) روایت می‌كند كه فرمودند: «هر كس شبانه سوره دخان را بخواند، صبح می‌كند در حالى كه هفتاد هزار فرشته برایش [[استغفار]] مى كنند».
 
و نیز ابوهریره از حضرت رسول(ص) روایت كرده است كه فرمود: «هر كس سوره دخان را شب جمعه بخواند وارد صبح خواهد شد در حالى كه آمرزیده شده است».
 
[[ابوامامه]] از پیامبر خدا(ص) روایت می‌كند كه فرمودند: «هر كس سوره دخان را شب و روز جمعه بخواند خداوند در [[بهشت]] خانه اى برایش بنا خواهد نمود».
 
[[ابوحمزه ثمالى]] از [[حضرت باقر(ع)]] روایت می‌كند كه فرمود: «هر كس سوره دخان را در نمازهاى فریضه و نافله خود بخواند خداوند او را روز قیامت جزء امان یافتگان مبعوث خواهد فرمود، و او را زیر سایه عرش خود جا داده، حسابى آسان از او می‌كند، و نامه عملش را به دست راستش می‌دهد»<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 22، ص 282.</ref>.
 
=محل و زمان نزول=
 
سوره دخان در مكه بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است<ref>همان، ص 281.</ref>.
 
به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر(ص) در [[مکه]] و در حدود سال نهم و دهم [[بعثت]] نازل شده باشد<ref>تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.</ref>.
 
=محل و زمان نزول=
 
سوره دخان در [[مكه]] بر پیامبر اسلام(ص) نازل شده است<ref>همان، ص 281.</ref>.


به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد<ref>تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.</ref>.
به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد<ref>تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.</ref>.


=فضای نزول=
== فضای نزول ==
 
سوره دخان در فضا و غرض نزول با دیگر سور حم دار یکی است به نظر می‌رسد آنچه در این سوره متمایز است فضای انذار و تهدید [[مشرکان]] با انواع عذاب‌های دنیوی و اخروی می‌باشد. البته این هشدارها در جواب عناد و لجاجت‌های مشرکان بوده است همچنین [[خدا|خداوند]] برای ثابت شدن این عذاب‌ها شاهد مثال هم از امت‌های گذشته مانند غرق شدن فرعونیان می‌آورد شاید که [[شرک|مشرکان]] پند گیرند<ref>همان، ص61.</ref>.
سوره دخان در فضا و غرض نزول با دیگر سور حم دار یکی است به نظر می‌رسد آنچه در این سوره متمایز است فضای انذار و تهدید [[مشرکان]] با انواع عذاب‌های دنیوی و اخروی می باشد البته این هشدارها در جواب عناد و لجاجت‌های مشرکان بوده است همچنین [[خداوند]] برای ثابت شدن این عذاب ها شاهد مثال هم از امت های گذشته مانند غرق شدن فرعونیان می آورد شاید که مشرکان پند گیرند<ref>همان، ص61.</ref>.
 
=ویژگی=
 
سوره دخان از سور " حوامیم" است (حوامیم هفت سوره از قرآن است كه با" حم" شروع مى شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره هاى مكى است)<ref>تفسیر نمونه، ج 20، ص 3.</ref>. سور حوامیم عبارتند از: [[سوره مؤمن]]، [[سوره فصلت]]، [[سوره شوری]]، [[سوره زخرف]]، [[سوره دخان]]، [[سوره جاثیه]] و سوره احقاف<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313.</ref>.


پیامبر اسلام(ص) می فرمایند: هر چیزى را میوه ایست و میوه قرآن حوامیم است چه این سوره ها روضه هاى زیبا و معمورند كه متصلند بیكدیگر هر كه خواهد در مرغزار [[بهشت]] چرا كند باید كه حوامیم بخواند<ref>منهج الصادقین فى إلزام المخالفین، ج 8، ص 123.</ref>. و حاكم از [[ابن مسعود]] آورده كه گفت: حوامیم دیباى قرآن است<ref>ترجمه الإتقان فى علوم القرآن، ج 1، ص 200.</ref>. پیامبر اسلام(ص) در حدیثی فرمود: مَثَل سوره های حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباس ها است<ref>روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص2.</ref>.
== ویژگی ==
* سوره دخان از سور " حوامیم" است (حوامیم هفت سوره از قرآن است که با" حم" شروع می‌شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره‌های مکی است)<ref>تفسیر نمونه، ج 20، ص 3.</ref>. سور حوامیم عبارتند از: [[سوره مؤمن]]، [[سوره فصلت]]، [[سوره شوری]]، [[سوره زخرف]]، [[سوره دخان]]، [[سوره جاثیه]] و [[سوره احقاف]]<ref>التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313.</ref>.
* پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: هر چیزی را میوه‌ایست و میوه قرآن حوامیم است چه این سوره‌ها روضه‌های زیبا و معمورند که متصلند بیکدیگر هر که خواهد در مرغزار [[بهشت]] چرا کند باید که حوامیم بخواند<ref>منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج 8، ص 123.</ref>. و حاکم از [[ابن مسعود]] آورده که گفت: حوامیم دیبای قرآن است<ref>ترجمه الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 200.</ref>. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در حدیثی فرمود: مَثَل سوره‌های حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباس‌ها است<ref>روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص2.</ref>.
* سوره دخان نیز همانند [[سوره زخرف]] با [[قسم]] به کتاب مبین آغاز شده است سوره‌ای که [[مسلمان|مسلمانان]] اهتمام ویژه‌ای برای قرائت آن دارند خصوصا شب [[نیمه شعبان]]، شب قدر [[ماه رمضان]] و شب‌های جمعه و ... .
* قرائت این سوره در شب‌های جمعه برای تثبیت [[ایمان]] و تقویت یقین به قدرت خداوند متعال [[مستحب]] است در حدیثی از پیغمبر گرامی اسلام آمده است :«من قرأ حم التی یذکر فیها الدخان فی لیلة الجمعة أصبح مغفورا له»." کسی که سوره دخان را شب جمعه بخواند صبح می‌کند درحالیکه آمرزیده شده است<ref>الموسوعة القرآنیة، خصائص السور، ج 8، ص106.</ref>."
* سوره دخان در هر دو ترتیب مصحف و نزول بعد از سوره زخرف قرار گرفته است.


سوره دخان نیز همانند [[سوره زخرف]] با [[قسم]] به کتاب مبین آغاز شده است سوره ای که [[مسلمانان]] اهتمام ویژه ای برای قرائت آن دارند خصوصا شب [[نیمه شعبان]]، شب قدر [[ماه رمضان]] و شب های جمعه و ... .
== جستارهای وابسته ==
* [[آخرت]]  
* [[شب قدر]]  
* [[قیامت]]  
* [[بهشت]]


قرائت این سوره در شب های جمعه برای تثبیت [[ایمان]] و تقویت یقین به قدرت خداوند متعال [[مستحب]] است در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام آمده است :« من قرأ حم التی یذكر فیها الدخان فی لیلة الجمعة أصبح مغفورا له »." كسى كه سوره دخان را شب جمعه بخواند صبح می کند درحالیکه آمرزیده شده است<ref>الموسوعة القرآنیة، خصائص السور، ج 8، ص106.</ref>."
== پانویس ==
{{پانویس}}


سوره دخان در هر دو ترتیب مصحف و نزول بعد از سوره زخرف قرار گرفته است.
= منابع =
* [https://quran.inoor.ir/fa/surah/44/ برگرفته از سایت معرفی سوره دخان - پایگاه جامع قرآن]quran.inoor.ir.


=پانویس=
{{سوره‌های مکی و مدنی}}
{{پانویس|2}}


[[رده:قرآن‌شناسی]]
[[رده:قرآن]]
[[رده:سوره‌های مکی]]
[[رده:سوره‌های قرآن]]
[[رده:سوره‌های مثانی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۲

سوره دخان
سوره دخان.jpg
نام‌های دیگر سورهحم دخان
شماره سوره۴۴
محل نزولمکه‌(مکی)
جزء۲۵
تعداد آیات۵۹

سوره دُخان چهل و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء ۲۵ جای دارد. این سوره را از آن‌رو دُخان نامیده‌اند که آیه دهم آن، از عذابی به نام دخان (دود) برای کافران سخن گفته است. غرض سوره در یک کلمه خلاصه می‌شود و آن این است که می‌خواهد کسانی را که به کتاب خدا شک دارند از عذاب دنیا و عذاب آخرت انذار کند. و این غرض را در این سیاق بیان می‌کند که: قرآن کتابی است روشن که از ناحیه خدا نازل شده بر کسی که او به سوی مردم گسیل داشته تا انذارشان کند و به این منظور نازل کرده تا رحمتی از او به بندگانش باشد و در بهترین شب نازل کرده، شب قدر که در آن شب هر امری بطور خلل‌ناپذیری تقدیر می‌شود. چیزی که هست مردم- یعنی کفار - درباره آن خود را به شک می‌اندازند و با هوی و هوس خود بازی می‌کنند و به زودی عذابی دردناک در دنیا از هر سو ایشان را احاطه می‌کند، آنگاه به سوی پروردگار خود برمی‌گردند و خداوند بعد از فصل قضاء و محاسبه دقیق با عذابی جاودانه از ایشان انتقام می‌گیرد.

دخان

دخان به معنی دود است[۱].

مفهوم کلی سوره

  • یادآوری توحید و نشانه‌های خدا در جان؛
  • یادآوری رستاخیز و نشانه‌های آن، از جمله دخان؛
  • بیان عظمت قرآن در شب پر برکت[۲].

اسامی سوره

  1. دخان،
  2. حم دخان[۳].

علت نام‌گذاری

  1. «سوره دخان»؛ سبب این نام‌گذاری آیۀ دهم آن است که واژۀ «دخان» در آن به عنوان یکی از نشانه‌های قیامت آمده است[۴].
  2. «سوره حم دخان»؛ این اسم در ضمن روایتی از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است البته اضافه شدن حم به اول سور حوامیم در همه سوره‌های حم دار مرسوم است و مختص این سوره نیست[۵].

تعداد آیات و کلمات و حروف

سوره دخان پنجاه‌و‌نه آیه دارد[۶].

سوره دخان سیصد‌وچهل‌وشش کلمه دارد[۷].(لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).

سوره دخان هزاروچهارصدوهشتاد‌ویک حرف دارده[۸]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه‌ها

هدف‌های اساسی سوره دخان عبارت‌اند از:

  1. یادآوری توحید و یگانگی خدا؛
  2. یادآوری قیامت؛
  3. بیان عظمت قرآن[۹].

محتوا و موضوعات

محتوای سوره دخان را می‌توان در هفت بخش خلاصه کرد:

  1. آغاز سوره از حروف مقطعه و سپس بیان عظمت قرآن است، با این اضافه که نزول آن را در شب قدر برای اولین بار بیان می‌کند؛
  2. در بخش دیگری از توحید و یگانگی خدا و بیان بعضی از نشانه‌های عظمت او در جهان هستی است؛
  3. بخش مهمی از آن از سرنوشت کفار و انواع کیفرهای دردناک آنها سخن می‌گوید؛
  4. در بخش دیگری برای بیدار ساختن این غافلان قسمتی از سرگذشت موسی(علیه‌السلام) و بنی‌اسرائیل در مقابل فرعونیان و شکست سخت آنها و نابودی و هلاکشان، گفتگو می‌کند؛
  5. مساله قیامت و عذاب‌های دردناک دوزخیان و پاداش‌های جالب و روح‌پرور پرهیزکاران قسمت دیگری از آیات این سوره را تشکیل می‌دهد؛
  6. موضوع هدف آفرینش و بیهوده نبودن خلقت آسمان و زمین از موضوعات دیگری است که در آیات این سوره مطرح شده است؛
  7. سرانجام، سوره را با بیان عظمت قرآن همانگونه که آغاز شده بود پایان می‌دهد[۱۰].

فضائل، خواص و ثواب قرائت

  • ابی‌بن‌کعب از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس شب جمعه سوره دخان را بخواند آمرزیده خواهد شد».
  • ابوامامه از پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می‌کند که فرمودند: «هر کس سوره دخان را شب و روز جمعه بخواند خداوند در بهشت خانه‌ای برایش بنا خواهد نمود».
  • ابوحمزه ثمالی از حضرت باقر(علیه‌السلام) روایت می‌کند که فرمود: «هر کس سوره دخان را در نمازهای فریضه و نافله خود بخواند خداوند او را روز قیامت جزء امان‌یافتگان مبعوث خواهد فرمود و او را زیر سایه عرش خود جا داده، حسابی آسان از او می‌کند و نامه عملش را به دست راستش می‌دهد»[۱۱].

محل و زمان نزول

سوره دخان در مکه بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است[۱۲]. به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد[۱۳].

محل و زمان نزول

سوره دخان در مکه بر پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شده است[۱۴].

به نظر می‌رسد سوره دخان در اواخر حضور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله در مکه و در حدود سال نهم و دهم بعثت نازل شده باشد[۱۵].

فضای نزول

سوره دخان در فضا و غرض نزول با دیگر سور حم دار یکی است به نظر می‌رسد آنچه در این سوره متمایز است فضای انذار و تهدید مشرکان با انواع عذاب‌های دنیوی و اخروی می‌باشد. البته این هشدارها در جواب عناد و لجاجت‌های مشرکان بوده است همچنین خداوند برای ثابت شدن این عذاب‌ها شاهد مثال هم از امت‌های گذشته مانند غرق شدن فرعونیان می‌آورد شاید که مشرکان پند گیرند[۱۶].

ویژگی

  • سوره دخان از سور " حوامیم" است (حوامیم هفت سوره از قرآن است که با" حم" شروع می‌شود و پشت سر هم قرار گرفته و همه از سوره‌های مکی است)[۱۷]. سور حوامیم عبارتند از: سوره مؤمن، سوره فصلت، سوره شوری، سوره زخرف، سوره دخان، سوره جاثیه و سوره احقاف[۱۸].
  • پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: هر چیزی را میوه‌ایست و میوه قرآن حوامیم است چه این سوره‌ها روضه‌های زیبا و معمورند که متصلند بیکدیگر هر که خواهد در مرغزار بهشت چرا کند باید که حوامیم بخواند[۱۹]. و حاکم از ابن مسعود آورده که گفت: حوامیم دیبای قرآن است[۲۰]. پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) در حدیثی فرمود: مَثَل سوره‌های حم دار در قرآن، مثل لباس حریر در میان لباس‌ها است[۲۱].
  • سوره دخان نیز همانند سوره زخرف با قسم به کتاب مبین آغاز شده است سوره‌ای که مسلمانان اهتمام ویژه‌ای برای قرائت آن دارند خصوصا شب نیمه شعبان، شب قدر ماه رمضان و شب‌های جمعه و ... .
  • قرائت این سوره در شب‌های جمعه برای تثبیت ایمان و تقویت یقین به قدرت خداوند متعال مستحب است در حدیثی از پیغمبر گرامی اسلام آمده است :«من قرأ حم التی یذکر فیها الدخان فی لیلة الجمعة أصبح مغفورا له»." کسی که سوره دخان را شب جمعه بخواند صبح می‌کند درحالیکه آمرزیده شده است[۲۲]."
  • سوره دخان در هر دو ترتیب مصحف و نزول بعد از سوره زخرف قرار گرفته است.

جستارهای وابسته

پانویس

  1. قاموس قرآن، ج 2، ص 333.
  2. تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 23.
  3. التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.
  4. تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 25.
  5. التحریر و التنویر، ج 25، ص 306.
  6. الکشف و البیان، ج8، ص348.
  7. همان.
  8. همان.
  9. تفسیر قرآن مهر، ج 19، ص 26.
  10. تفسیر نمونه، ج 21، ص 144.
  11. ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج 22، ص 282.
  12. همان، ص 281.
  13. تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.
  14. همان، ص 281.
  15. تفسیر احسن‌الحدیث، ج 10، ص 60 با اندکی تصرف.
  16. همان، ص61.
  17. تفسیر نمونه، ج 20، ص 3.
  18. التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313.
  19. منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج 8، ص 123.
  20. ترجمه الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 200.
  21. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص2.
  22. الموسوعة القرآنیة، خصائص السور، ج 8، ص106.

منابع