سوره مائده

سوره مائده
نام‌های دیگر سوره	مائده عقود منقذه احبار اخیار
شماره سوره	۵
محل نزول	مدینه‌(مدنی)
جزء	۶ و ۷
تعداد آیات	۱۲۰

سورهٔ مائده سورهٔ پنجم قرآن است، ۱۲۰ آیه دارد و سوره‌ مدنی است. این سوره به سبب آنکه از مائده آسمانی و نزول آن به درخواست حواریون حضرت عیسی(علیه‌السلام) سخن گفته مائده نام گرفته است. بنابر روایتی اسلامی این سوره در حجه‌الوداع در بین راه مکه و مدینه نازل شده‌است. در سوره مائده احکام بسیاری بیان شده از جمله درباره مسئلهٔ ولایت در اسلام، تثلیث در مسیحیت، قیامت و معاد، وفای به عهد، عدالت اجتماعی، عدالت شاهد، حرمت کشتن انسان‌ها، احکام غذاهای حلال، احکام وضو و تیمم. از آیات مشهور این سوره آیه اکمال و آیه تبلیغ است که بنابر نظر شیعه، به واقعه غدیر و اعلام جانشینی امام علی(علیه‌السلام) مربوط‌اند و آیه ولایت که بنابر نظر شیعه و سنی در شان امام علی(علیه‌السلام) نازل شده است.

مائده

طبقی است‌که در آن طعام است.

مفهوم کلی سوره

1. جلوه‌های ولایت (آیات اکمال، ابلاغ، ولایت و ...)؛
2. بهداشت غذایی و جسمی؛
3. مسائل یهود و مسیحیت و انحرافات آنها؛
4. قوانین قضایی.

اسامی سوره

1. مائده،
2. عقود،
3. منقذه،
4. احبار،
5. اخیار.

علت نام‌گذاری

• «سوره مائده»؛ به خاطر قصۀ درخواست حواریون از عیسی(علیه‌السلام) برای اینکه از خداوند بخواهد برایشان غذایی آسمانی نازل کند.
• «سوره عقود»؛ به خاطر اینکه در آیۀ اول این سوره لفظ عقود آمده است.
• «سوره منقذه»؛ به خاطر روایتی از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) که سوره مائده در ملکوت آسمان‌ها منقذه نامیده شده است چرا که صاحب خودش را از دست ملائکه عذاب نجات می‌دهد.
• «سوره احبار»؛ ذکر احبار (علمای یهود) در آیۀ چهل‌وچهارم و شصت‌وسوم این سوره آمده است.
• «سوره اخیار»؛ این نام به صورت کنایی در بعضی از کتب آمده است به این صورت که به کسی که وفای به عهد نمی‌کرده می‌گفتند: فلانی اصلا سوره اخیار نمی‌خواند.

تعداد آیات و کلمات و حروف

• سوره مائده صدوبیست‌ آیه دارد.
• سوره مائده دوهزاروهشتصدوچهار کلمه دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
• سوره مائده یازده‌هزارونهصدوسی وسه حرف دارد. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه‌ها

اهداف و مقاصد عمدۀ سوره مائده عبارت‌اند از:

1. قانون‌گذاری در جهت تنظیم روابط داخلی مسلمانان با هم دیگر؛
2. قانون‌گذاری در جهت رفتار و روابط خارجی مسلمانان با یهودیان و مسیحیان اهل کتاب؛
3. روشن کردن خط ولایت و رهبری بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم).

محتوا و موضوعات

محتوای سوره مائده یک سلسله از معارف و عقائد اسلامی و یک سلسله از احکام و وظائف دینی است.

در قسمت اول به مسالۀ ولایت و رهبری بعد از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و مساله تثلیث مسیحیان و قسمت‌هایی از مسائل مربوط به قیامت و رستاخیز و بازخواست از انبیاء در مورد امت‌هایشان اشاره شده است.

و در قسمت دوم مسالۀ وفای به پیمان‌ها، عدالت اجتماعی، شهادت به عدل و تحریم قتل نفس (و به تناسب آن داستان فرزندان آدم و قتل‌ هابیل به وسیله قابیل) و هم‌چنین توضیح قسمت‌هایی از غذاهای حلال و حرام و قسمتی از احکام وضو و تیمم آمده است.

فضائل، خواص و ثواب قرائت

حسنه به تعداد یهودیان و مسیحیان

ابی‌بن‌کعب از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت کرده است که: «هر کس سوره مائده را بخواند، خداوند به عدد هر چه یهودی و مسیحی در روی زمین است به او مزد می‌دهد و ده حسنه برای او ثبت و ده گناه از او محو می‌کند و ده درجه برای او بالا می‌برد».

عدم نسخ سوره مائده

عیاشی به اسناد خود از علی(علیه‌السلام) نقل کرده است که: قرآن، بعضی بعضی را نسخ می‌کرد و اخذ آن به امر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بود تا اینکه سوره مائده نازل شده که احکامی مربوط به سابق را نسخ کرد ولی چیزی را از آن نسخ نشد. این سوره هنگامی نازل شد که پیامبر سوار بر استری بود. سنگینی وحی چنان بود که استر را از حرکت باز‌داشت و طولی نداشت که او را بر زمین به‌غلتاند. پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) چنان به حال اغماء درآمد که دست خود را بر سر شیبه بن وهب جمحی نهاد. آن گاه به حال عادی بازگشت و سوره مائده را بر ما قرائت کرد و همگی بدان عمل کردیم.

دوری از ظلم و شرک

عیاشی به اسناد خود از امام باقر(علیه‌السلام) روایت کرده است که: «هر کس سوره مائده را در روزهای پنجشنبه بخواند، ایمان او به ظلم نیامیزد و هرگز به خدا شرک نیاورد.»

همراهی هفتادهزار فرشته در هنگام نزول

عیاشی از ابوحمزه ثمالی نقل کرده است که: «سوره مائده یک جا و به طور کامل نازل گردید و هفتاد هزار ملک همراه آن به زمین آمدند.

محل و زمان نزول

بنا بر قول ابن‌عباس و مجاهد، سوره مائده در مدینه نازل شده است. جعفر بن مبشر و شعبی گویند: همه آیات این سوره در مدینه نازل شده است، باستثنای الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ ... ^{[مائده–3]} ‎ که در سفر حجه الوداع هنگامی که بر شتر خود ایستاده بود نازل گردید.

از آنجا که نزول سوره مائده بعد از سوره فتح می‌باشد و سوره فتح بعد از صلح حدیبیّه (در سال ششم هجری) نازل شده به این نتیجه می‌رسیم که نزول سوره مائده بین سال هفتم تا دهم هجری بوده است.

اما در برخی روایات از امام علی(علیه‌السلام) حکایت شده که سوره مائده دو یا سه ماه پیش از رحلت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) نازل گردیده است.

فضای نزول

سوره مائده بعد از صلح حدیبیه نازل شده است. این در حالی بود که پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و اصحابش قصد انجام عمره کرده بودند ولی قریش مانع آنها شد و اتفاقاتی افتاد که منجر به این صلح شد که پیامبر هم به آن راضی بود اما بسیاری از اصحاب این صلح را به ضرر مسلمین می‌دانستند زیرا که مفادی در صلح‌نامه بود که خواسته‌های مشرکین را در بر داشت. همانند ترک جنگ چهار‌ساله و اینکه اگر کسی از قریش پیش مسلمانان برود او را بازمی‌گردانند ولی مشرکین همچین الزامی نداشتند و اینکه در آن سال مسلمان‌ها نمی‌توانستند عمره به جا بیاورند و انجام عمره به سال بعد موکول شد و دست آخر اینکه هر طایفه‌ای آزادانه می‌توانست با مسلمانان یا مشرکین هم‌پیمان بشود.

این سوره در چنین فضایی نازل شد و در ابتدای آن نیز امر به وفای به عهد آمده است تا مسلمانان به مفاد توافق‌نامه عمل بنمایند اگر‌چه خسارت‌هایی هم در آن وجود دارد. البته عقود در این آیات مطلق آورده شده تا شامل همه عهد پیمان‌ها بشود خواه بین مسلمان‌ها و مشرکین یا بین خود مسلمانان و یا بین خداوند متعال و بندگانش. حتی خداوند داستان‌هایی از نقض عهد اهل کتاب برای عبرت‌گیری آورده است و کلام را به نقض عهد منافقین و یهود با پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) کشانده است.

بعد از همه این مطالب آیات‌الاحکام شروع شده‌اند و به تناسب اینکه مسلمانان در سال آینده می‌خواهند عمره انجام بدهند احکام و مناسک مربوط به حج و عمره و حرم بیان شده است تا مسلمانان فرق احکام اسلام و دوران جاهلیت را متوجه بشوند. البته احکام عمومی دیگری هم که مورد ابتلا بوده در لابه‌لای آیات آمده است. دست آخر هم این سوره با ذکر احوال روز قیامت به پایان رسیده تا باز مسلمان‌ها بدانند که خداوند برای این وفای به عهد برای آنها چه پاداشی آماده نموده است.

ویژگی

سوره مائده یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های سوره بقره، آل عمران، سوره نساء، سوره مائده، سوره انعام، سوره اعراف و سوره أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می‌باشد).

روایت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من دادو پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصل فزونی بخشید. سوره مائده از سوره‌هایی است‌که همه آیات آن در روز نازل شده‌اند و از این جهت بدان «نهاری» می‌گویند و بیشترین خطاب «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» (شانزده بار) در این سوره نازل شده است.

از مهم‌ترین آیات این سوره، آیات سوم و شصت‌وهفتم آن یعنی آیات مربوط به ولایت و امامت علی(علیه‌السلام) است که در غدیر خم در حجهالوداع فرود آمد و نیز آیۀ پنجاه‌وپنجم این سوره که در مورد بخشش انگشتری علی (علیه‌السلام) در حال رکوع است.

و در روایتی از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) حکایت شده که فرمودند: «ای مردم، سوره مائده آخرین سوره‌ای است که نازل شد؛ از این رو حلال آن را حلال و حرام آن را حرام بشمارید».

جستارهای وابسته

• حواریون
• حجه الوداع
• ولایت
• تثلیث

منابع

• برگرفته از سایت معرفی سوره مائده - پایگاه جامع قرآن quran.inoor.ir.