سوره انعام: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
}} | }} | ||
'''سوره اَنعام''' ششمین سوره [[قرآن کریم]]، در اجرا هفتم و هشتم [[قرآن]] واقع شده است و شامل 165 آیه است. این [[سوره مکی]]، دومین سوره از [[سوره‌های حامدات|سوره‌های حامدات]] است و حامدات به سوره‌هایی گفته می‌شود که با حمد [[خداوند]] متعال آغاز می‌شوند. | '''سوره اَنعام''' ششمین سوره [[قرآن کریم]]، در اجرا هفتم و هشتم [[قرآن]] واقع شده است و شامل 165 آیه است. این [[سوره مکی]]، دومین سوره از [[سوره‌های حامدات|سوره‌های حامدات]] است و حامدات به سوره‌هایی گفته می‌شود که با حمد [[خداوند]] متعال آغاز می‌شوند. | ||
سوره انعام، پنجاه و پنجمین سوره‌ای است که پس از [[سوره حجر]] و قبل از [[سوره صافات]] بر [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|نبی اکرم( | سوره انعام، پنجاه و پنجمین سوره‌ای است که پس از [[سوره حجر]] و قبل از [[سوره صافات]] بر [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|نبی اکرم (صلّی‌الله علیه وآله)]] نازل شد. همچنین پس از [[سوره بقره]] و [[سوره نساء]] در رتبه سوم طولانی‌ترین سوره‌های قرآن کریم است و از این رو در شمار سوره‌های سبح طوال یعنی هفت سوره طولانی قرآن کریم قرار دارد. | ||
«انعام» تنها نامی است که برای این سوره ذکر شده چرا که احکام و مسائل بسیاری درباره انعام (چهارپایان) در این سوره بیان شده است. در واقع این نام‌گذاری توجه و افکار انسان‌های اندیشمند را به اهمیت جهان شگفت‌انگیز حیوانات و چهارپایان که برکات و منافع سرشاری برای بشر در بردارند، معطوف می‌کند. | «انعام» تنها نامی است که برای این سوره ذکر شده چرا که احکام و مسائل بسیاری درباره انعام (چهارپایان) در این سوره بیان شده است. در واقع این نام‌گذاری توجه و افکار انسان‌های اندیشمند را به اهمیت جهان شگفت‌انگیز حیوانات و چهارپایان که برکات و منافع سرشاری برای بشر در بردارند، معطوف می‌کند. | ||
== أنعام == | ==أنعام== | ||
احشام و چهارپایان، جمع نعم (بر وزن فرس) گفته‌اند عبارت است از گاو، گوسفند و شتر<ref>قاموس قرآن، ج7، ص 87.</ref>. | احشام و چهارپایان، جمع نعم (بر وزن فرس) گفته‌اند عبارت است از گاو، گوسفند و شتر<ref>قاموس قرآن، ج7، ص 87.</ref>. | ||
== مفهوم کلی سوره == | ==مفهوم کلی سوره== | ||
# فراخوان به اصول سیاسی دین؛ | #فراخوان به اصول سیاسی دین؛ | ||
# ابراهیم بت‌شکن تاریخ؛ | #ابراهیم بت‌شکن تاریخ؛ | ||
# احکام گوشت‌های حلال و حرام؛ | #احکام گوشت‌های حلال و حرام؛ | ||
# ممنوعیت فرزندکشی<ref>تفسير قرآن مهر، ج 6، ص 19.</ref>. | #ممنوعیت فرزندکشی<ref>تفسير قرآن مهر، ج 6، ص 19.</ref>. | ||
== اسامی سوره == | ==اسامی سوره== | ||
# أنعام، | #أنعام، | ||
# حجت<ref>بصائر ذوی‌التمييز فی لطائف الكتاب العزيز، ج 1، ص 187.</ref>. | #حجت<ref>بصائر ذوی‌التمييز فی لطائف الكتاب العزيز، ج 1، ص 187.</ref>. | ||
== علت نام‌گذاری == | ==علت نام‌گذاری== | ||
#«سوره أنعام»؛ به خاطر این که ذکر انعام و احکام آن در این سوره آمده است<ref>همان.</ref>. | #«سوره أنعام»؛ به خاطر این که ذکر انعام و احکام آن در این سوره آمده است<ref>همان.</ref>. | ||
#«سوره حجت»؛ به خاطر ذکر حجت نبوت و اینکه این حجت تکرار شده است<ref>همان.</ref>. | #«سوره حجت»؛ به خاطر ذکر حجت نبوت و اینکه این حجت تکرار شده است<ref>همان.</ref>. | ||
== تعداد آیات و کلمات و حروف == | ==تعداد آیات و کلمات و حروف== | ||
سوره انعام صدوشصت‌وپنج آیه دارد<ref>الكشف و البيان، ج 4، ص 131.</ref>. | سوره انعام صدوشصت‌وپنج آیه دارد<ref>الكشف و البيان، ج 4، ص 131.</ref>. | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
سوره انعام دوازده هزار وچهار صد و بیست حرف دارد<ref>همان.</ref>.(لازم به ذکر است که اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است). | سوره انعام دوازده هزار وچهار صد و بیست حرف دارد<ref>همان.</ref>.(لازم به ذکر است که اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است). | ||
== اهداف و آموزه‌ها == | ==اهداف و آموزه‌ها== | ||
همانند اکثر سوره‌های مکی اهداف اساسی سوره انعام دعوت به اصول اساسی دین، یعنی توحید، [[نبوت]] و [[معاد]] است<ref>همان، ص 22.</ref>. | همانند اکثر سوره‌های مکی اهداف اساسی سوره انعام دعوت به اصول اساسی دین، یعنی توحید، [[نبوت]] و [[معاد]] است<ref>همان، ص 22.</ref>. | ||
== محتوا و موضوعات == | ==محتوا و موضوعات== | ||
آیات نخست (اول تا هفتم) سوره انعام به حمد و ستایش پروردگار و اثبات یگانگی [[خداوند]] از طریق یادآوری خلقت آسمان‌ها و زمین و چگونگی آفرینش انسان اختصاص دارد و می‌افزاید که دلایل روشن و غیر‌قابل‌انکاری بر برتری و حاکمیت خداوند بر جهان هستی دلالت می‌کند؛ اما [[کافر|کافران]] که جز بهانه‌جویی کاری ندارند از این نشانه‌های آشکار روی برتافته، پیامبران را استهزاء می‌کنند و از عذاب الهی که پیشینیان آنها را در بر گرفت غفلت می‌کنند، در حالی که آنان از قدرت و ثروتی بیش از [[شرک|مشرکان]] [[مکه]] برخوردار بودند؛ اما به سبب رفتار ناشایست شان به عذاب الهی دچار شدند. | آیات نخست (اول تا هفتم) سوره انعام به حمد و ستایش پروردگار و اثبات یگانگی [[خداوند]] از طریق یادآوری خلقت آسمان‌ها و زمین و چگونگی آفرینش انسان اختصاص دارد و می‌افزاید که دلایل روشن و غیر‌قابل‌انکاری بر برتری و حاکمیت خداوند بر جهان هستی دلالت می‌کند؛ اما [[کافر|کافران]] که جز بهانه‌جویی کاری ندارند از این نشانه‌های آشکار روی برتافته، پیامبران را استهزاء می‌کنند و از عذاب الهی که پیشینیان آنها را در بر گرفت غفلت می‌کنند، در حالی که آنان از قدرت و ثروتی بیش از [[شرک|مشرکان]] [[مکه]] برخوردار بودند؛ اما به سبب رفتار ناشایست شان به عذاب الهی دچار شدند. | ||
پس از این مقدمه کوتاه سایر آیات این سوره به بیان انحرافات فکری و رفتاری مشرکان و پاسخ‌گویی به شبهات آنان می‌پردازد و به مناسبت، اصولی از [[توحيد|توحید]] و هدایت را مطرح می‌کند، بر این اساس آیات هشتم تا یکصدوسی‌وپنجم انحرافات فکری و شبهات مطرح شده از سوی مشرکان را بررسی می‌کند و آیات یکصدوسی‌وششم تا یکصدوپنجاه‌ودوم رفتارهای ناشایست و بدعت‌هایی را که در آیین ابراهیم پدید آورده بودند بیان و احکام الهی را تشریح می‌کند و در انتها با جمع‌بندی این مطالب در آیات یکصدوپنجاه‌وسوم تا یکصدوشصت‌وپنجم سوره به پایان می‌رسد<ref>دائرة المعارف قرآن کريم، ج 4، ص 550.</ref>. | پس از این مقدمه کوتاه سایر آیات این سوره به بیان انحرافات فکری و رفتاری مشرکان و پاسخ‌گویی به شبهات آنان می‌پردازد و به مناسبت، اصولی از [[توحيد|توحید]] و هدایت را مطرح می‌کند، بر این اساس آیات هشتم تا یکصدوسی‌وپنجم انحرافات فکری و شبهات مطرح شده از سوی مشرکان را بررسی می‌کند و آیات یکصدوسی‌وششم تا یکصدوپنجاه‌ودوم رفتارهای ناشایست و بدعت‌هایی را که در آیین ابراهیم پدید آورده بودند بیان و احکام الهی را تشریح می‌کند و در انتها با جمع‌بندی این مطالب در آیات یکصدوپنجاه‌وسوم تا یکصدوشصت‌وپنجم سوره به پایان می‌رسد<ref>دائرة المعارف قرآن کريم، ج 4، ص 550.</ref>. | ||
== فضائل، خواص و ثواب قرائت == | ==فضائل، خواص و ثواب قرائت== | ||
'''همراهی هفتاد هزار [[فرشته]] هنگام [[نزول]]، [[صلوات]] فرشتگان؛''' | '''همراهی هفتاد هزار [[فرشته]] هنگام [[نزول]]، [[صلوات]] فرشتگان؛''' | ||
[[ابی بن کعب|ابی‌بن‌کعب]]، از [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام( | [[ابی بن کعب|ابی‌بن‌کعب]]، از [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله)]] روایت کرده است که فرمود: «سوره انعام یکجا بر من نازل شد، در حالی که هفتاد هزار فرشته با صدای حمد و تسبیح، سوره را همراهی می‌کردند. هر کس این سوره را بخواند، همین هفتاد هزار فرشته به عدد هر آیه‌ای یک شبانه روز بر او صلوات می‌فرستند» | ||
'''عبادت چهل‌هزار فرشته، دوری از وسوسه‌های [[شيطان|شیطان]]؛''' | '''عبادت چهل‌هزار فرشته، دوری از وسوسه‌های [[شيطان|شیطان]]؛''' | ||
[[جابر بن عبدالله انصاری|جابربن‌عبداللَّه‌انصاری]] روایت کرده است که [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|حضرت رسول( | [[جابر بن عبدالله انصاری|جابربن‌عبداللَّه‌انصاری]] روایت کرده است که [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|حضرت رسول (صلّی‌الله علیه وآله)]] فرمود: «هر کس سه آیه اول سوره انعام را، تا «وَ یَعْلَمُ ما تَکْسِبُونَ» بخواند، خداوند چهل‌هزار فرشته، موکل او می‌سازد که مثل عبادت ایشان را تا [[روز قيامت|روز قیامت]]، برایش بنویسند و فرشته ای از آسمان هفتم با عصائی آهنین نازل می‌شود و هر گاه شیطان بخواهد در دلش وسوسه ای کند، با آن عصا بر سرش می‌کوبد...» | ||
'''همراهی هفتادهزار فرشته هنگام نزول، برآورده شدن حاجت؛''' | '''همراهی هفتادهزار فرشته هنگام نزول، برآورده شدن حاجت؛''' | ||
[[عياشی|عیاشی]] به اسناد خود از [[ابی‌بصیر]] روایت کرده است که [[جعفر بن محمد ( | [[عياشی|عیاشی]] به اسناد خود از [[ابی‌بصیر]] روایت کرده است که [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السّلام)]] فرمود: «سوره انعام، یک جا نازل شد و هفتاد هزار ملک، سوره را با تعظیم همراهی کردند، زیرا در هفتاد جای آن نام خداوند آمده است. اگر مردم می‌دانستند در قرائت آن چقدر فضیلت است، آن را ترک نمی‌کردند»، سپس فرمود: «هر که را به خداوند حاجتی است که می‌خواهد بر آورده شود، چهار رکعت [[نماز]] با [[سوره حمد|فاتحةالکتاب]] و سوره انعام بخواند و بعد از آنکه از قرائت فارغ شد، بگوید: یا کریم یا کریم یا کریم، یا عظیم یا عظیم یا عظیم، یا اعظم من کل عظیم یا سمیع الدعاء، یا من لا تغیره اللیالی و الایام. صل علی محمد و آل محمد. و ارحم ضعفی و فقری و فاقتی و مسکنتی یا من رحم الشیخ یعقوب حین رد علیه یوسف قرة عینه. یا من رحم ایوب بعد طول بلائه. یا من رحم محمداً و من الیتم آواه و نصره علی جبابرة قریش و طواغیتها و امکنه منهم. یا مغیث یا مغیث یا مغیث .... به خدا قسم اگر این دعا را بخوانی و همه حوائج خود را از خدا بخواهی، به تو عطا می‌کند» | ||
'''همراهی هفتادهزار فرشته هنگام نزول، تسبیح فرشتگان؛''' | '''همراهی هفتادهزار فرشته هنگام نزول، تسبیح فرشتگان؛''' | ||
'''علی‌بن‌ابراهیم''' نقل کرده است که [[علی بن موسی (رضا)|حضرت رضا( | '''علی‌بن‌ابراهیم''' نقل کرده است که [[علی بن موسی (رضا)|حضرت رضا (علیه‌السّلام)]] فرمود: «سوره انعام، یکجا نازل شد و هفتادهزار فرشته با صدای تسبیح و تهلیل و تکبیر سوره را همراهی کردند. هر کس این سوره را بخواند، فرشتگان تا روز قیامت، برایش تسبیح می‌کنند». | ||
'''ایمنی از آتش؛''' | '''ایمنی از آتش؛''' | ||
ابوصالح نقل کرده است که [[عبدالله ابن عباس|ابن‌عباس]] می‌گفت: «هر کس سوره انعام را هر شب بخواند، روز قیامت از مردمی است که ایمن هستند و آتش را هرگز به چشم خود نمی‌بیند»<ref>ترجمه تقسير مجمع‌البيان، ج8، ص 3.</ref>. | |||
== محل نزول و زمان == | ==محل نزول و زمان== | ||
[[ابن عباس]] می‌گوید: سوره انعام [[مكی|مکی]] است، بجز شش آیه: آن از آیه «وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ ...» تا پایان سه آیه و از آیه: «قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ ...» تا پایان سه آیه، این شش آیه، در مدینه نازل شده‌اند. | [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] می‌گوید: سوره انعام [[مكی|مکی]] است، بجز شش آیه: آن از آیه «وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ ...» تا پایان سه آیه و از آیه: «قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ ...» تا پایان سه آیه، این شش آیه، در مدینه نازل شده‌اند. | ||
در روایت دیگر از وی نقل شده است که فقط سه آیه دوم در [[مدينه|مدینه]] نازل شده است<ref>همان.</ref>. | در روایت دیگر از وی نقل شده است که فقط سه آیه دوم در [[مدينه|مدینه]] نازل شده است<ref>همان.</ref>. | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
تاریخ نزول سوره انعام در ما بین اسراء و [[هجرت |هجرت پیامبر]] به مدینه است و بعد از [[سوره حجر]] نازل شده است<ref>حجة التفاسير و بلاغ الاکسير، مقدمه اول، ص 19.</ref>. | تاریخ نزول سوره انعام در ما بین اسراء و [[هجرت |هجرت پیامبر]] به مدینه است و بعد از [[سوره حجر]] نازل شده است<ref>حجة التفاسير و بلاغ الاکسير، مقدمه اول، ص 19.</ref>. | ||
== فضای نزول == | ==فضای نزول== | ||
به احتمال قوی سوره انعام در سال چهارم یا پنجم بعثت، یعنی یک یا دو سال پس از آنکه [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر( | به احتمال قوی سوره انعام در سال چهارم یا پنجم بعثت، یعنی یک یا دو سال پس از آنکه [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله)]] مأمور به آشکار کردن دعوت خود شد فرود آمده است. مشرکان که با سخنان و تعالیم جدیدی مواجه شده بودند و تأثیر شگرف آن را بر مردم مشاهده می‌کردند تلاش گسترده‌ای را برای تخریب شخصیت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و رویاروئی با تعالیم حیات‌بخش اسلام سامان دادند و با شبهه‌افکنی درباره آموزه‌های قرآنی مانع از ایمان آوردن عموم مردم و گسترش دین اسلام در جامعه خود شدند. | ||
مشرکان [[مكه|مکه]] پیامبر اکرم( | مشرکان [[مكه|مکه]] پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) را به دروغگویی متهم و اعلام کردند که پیامبران باید از فرشتگان باشند؛ نه از نوع انسان. آنان معاد را انکار کرده، آن را به سخره می‌گرفتند و [[شرک]] و [[بت|بت‌پرستی]] را برتر از یگانه‌پرستی می‌دانستند. آیات خدا را تکذیب می‌کردند، [[اعجاز قرآن]] را زیر سؤال برده و می‌گفتند: قرآن چیزی جز سخنان پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نیست و تقاضای معجزات دیگری می‌کردند. در چنین فضایی سوره مبارکه انعام نازل شد و ضمن ارائه پاسخ‌های منطقی و مستدل به شبهات [[مشركان|مشرکان]] و ابطال عقاید نادرست آنها اصول و بنیادهای دین اسلام را بیان کرد<ref>دائرة المعارف قرآن کريم، ج 4، ص 549.</ref>. | ||
== ویژگی == | ==ویژگی== | ||
سوره انعام یکی از پنج سوره‌ای است‌که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره‌ها عبارتند: از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند. | سوره انعام یکی از پنج سوره‌ای است‌که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره‌ها عبارتند: از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند. | ||
سوره انعام یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های [[بقره]]، [[آل عمران]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره مائده|مائدة]]، [[سوره انعام|انعام]]، [[سوره اعراف|اعراف]] و [[سوره انفال|أنفال]] به همراه [[توبه]] را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را [[يونس|یونس]] می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول [[سعيد بن جبير|سعید بن جبیر]] می‌باشد)<ref>]المحرر الوجيز فی تفسير الكتاب العزيز، ج 3، ص 373، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>. | سوره انعام یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های [[بقره]]، [[آل عمران]]، [[سوره نساء|نساء]]، [[سوره مائده|مائدة]]، [[سوره انعام|انعام]]، [[سوره اعراف|اعراف]] و [[سوره انفال|أنفال]] به همراه [[توبه]] را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را [[يونس|یونس]] می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول [[سعيد بن جبير|سعید بن جبیر]] می‌باشد)<ref>]المحرر الوجيز فی تفسير الكتاب العزيز، ج 3، ص 373، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>. | ||
روایت از رسول خدا( | روایت از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای [[زبور]] به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>. | ||
سوره انعام اولین سوره مکی است که در میان هفت سوره طولانی قرآن قرار گرفته است<ref>الموسوعة القرآنية، خصائص السور، ج 3، ص 3.</ref>. | سوره انعام اولین سوره مکی است که در میان هفت سوره طولانی قرآن قرار گرفته است<ref>الموسوعة القرآنية، خصائص السور، ج 3، ص 3.</ref>. | ||
از روایات [[اهل بیت|اهل‌بیت( | از روایات [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیه‌السّلام)]] و سخنان مفسران استفاده می‌شود که این سوره یکباره بر پیامبر (علیه‌السّلام) فرود آمده است. در این سوره، نام خدا هفتاد بار یاد شده است<ref>تفسير قرآن مهر، ج6، ص 22.</ref>. | ||
== جستارهای وابسته == | ==جستارهای وابسته== | ||
* [[کافر|کافران]] | * | ||
[[کافر|کافران]] | |||
* [[شرک|مشرکان]] | * [[شرک|مشرکان]] | ||
* [[مکه]] | *[[مکه]] | ||
* [[توحید]] | *[[توحید]] | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
* [https://quran.inoor.ir/fa/surah/6/ برگرفته از سایت معرفی سوره انعام - پایگاه جامع قرآن quran.inoor.ir]quran.inoor.ir | *[https://quran.inoor.ir/fa/surah/6/ برگرفته از سایت معرفی سوره انعام - پایگاه جامع قرآن quran.inoor.ir]quran.inoor.ir | ||
{{سوره‌های مکی و مدنی}} | {{سوره‌های مکی و مدنی}} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۰ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۱۸
| سوره انعام | |
|---|---|
 | |
 | |
| نام‌های دیگر سوره |
|
| شماره سوره | ۶ |
| محل نزول | مکی |
| جزء | ۷ و ۸ |
| تعداد آیات | ۱۶۵ |
سوره اَنعام ششمین سوره قرآن کریم، در اجرا هفتم و هشتم قرآن واقع شده است و شامل 165 آیه است. این سوره مکی، دومین سوره از سوره‌های حامدات است و حامدات به سوره‌هایی گفته می‌شود که با حمد خداوند متعال آغاز می‌شوند. سوره انعام، پنجاه و پنجمین سوره‌ای است که پس از سوره حجر و قبل از سوره صافات بر نبی اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) نازل شد. همچنین پس از سوره بقره و سوره نساء در رتبه سوم طولانی‌ترین سوره‌های قرآن کریم است و از این رو در شمار سوره‌های سبح طوال یعنی هفت سوره طولانی قرآن کریم قرار دارد. «انعام» تنها نامی است که برای این سوره ذکر شده چرا که احکام و مسائل بسیاری درباره انعام (چهارپایان) در این سوره بیان شده است. در واقع این نام‌گذاری توجه و افکار انسان‌های اندیشمند را به اهمیت جهان شگفت‌انگیز حیوانات و چهارپایان که برکات و منافع سرشاری برای بشر در بردارند، معطوف می‌کند.
أنعام
احشام و چهارپایان، جمع نعم (بر وزن فرس) گفته‌اند عبارت است از گاو، گوسفند و شتر[۱].
مفهوم کلی سوره
- فراخوان به اصول سیاسی دین؛
- ابراهیم بت‌شکن تاریخ؛
- احکام گوشت‌های حلال و حرام؛
- ممنوعیت فرزندکشی[۲].
اسامی سوره
- أنعام،
- حجت[۳].
علت نام‌گذاری
- «سوره أنعام»؛ به خاطر این که ذکر انعام و احکام آن در این سوره آمده است[۴].
- «سوره حجت»؛ به خاطر ذکر حجت نبوت و اینکه این حجت تکرار شده است[۵].
تعداد آیات و کلمات و حروف
سوره انعام صدوشصت‌وپنج آیه دارد[۶].
سوره انعام سه‌هزار وپنجاه و دو کلمه دارد[۷]. (لازم به ذکر است که اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
سوره انعام دوازده هزار وچهار صد و بیست حرف دارد[۸].(لازم به ذکر است که اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).
اهداف و آموزه‌ها
همانند اکثر سوره‌های مکی اهداف اساسی سوره انعام دعوت به اصول اساسی دین، یعنی توحید، نبوت و معاد است[۹].
محتوا و موضوعات
آیات نخست (اول تا هفتم) سوره انعام به حمد و ستایش پروردگار و اثبات یگانگی خداوند از طریق یادآوری خلقت آسمان‌ها و زمین و چگونگی آفرینش انسان اختصاص دارد و می‌افزاید که دلایل روشن و غیر‌قابل‌انکاری بر برتری و حاکمیت خداوند بر جهان هستی دلالت می‌کند؛ اما کافران که جز بهانه‌جویی کاری ندارند از این نشانه‌های آشکار روی برتافته، پیامبران را استهزاء می‌کنند و از عذاب الهی که پیشینیان آنها را در بر گرفت غفلت می‌کنند، در حالی که آنان از قدرت و ثروتی بیش از مشرکان مکه برخوردار بودند؛ اما به سبب رفتار ناشایست شان به عذاب الهی دچار شدند.
پس از این مقدمه کوتاه سایر آیات این سوره به بیان انحرافات فکری و رفتاری مشرکان و پاسخ‌گویی به شبهات آنان می‌پردازد و به مناسبت، اصولی از توحید و هدایت را مطرح می‌کند، بر این اساس آیات هشتم تا یکصدوسی‌وپنجم انحرافات فکری و شبهات مطرح شده از سوی مشرکان را بررسی می‌کند و آیات یکصدوسی‌وششم تا یکصدوپنجاه‌ودوم رفتارهای ناشایست و بدعت‌هایی را که در آیین ابراهیم پدید آورده بودند بیان و احکام الهی را تشریح می‌کند و در انتها با جمع‌بندی این مطالب در آیات یکصدوپنجاه‌وسوم تا یکصدوشصت‌وپنجم سوره به پایان می‌رسد[۱۰].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
همراهی هفتاد هزار فرشته هنگام نزول، صلوات فرشتگان؛
ابی‌بن‌کعب، از پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) روایت کرده است که فرمود: «سوره انعام یکجا بر من نازل شد، در حالی که هفتاد هزار فرشته با صدای حمد و تسبیح، سوره را همراهی می‌کردند. هر کس این سوره را بخواند، همین هفتاد هزار فرشته به عدد هر آیه‌ای یک شبانه روز بر او صلوات می‌فرستند»
عبادت چهل‌هزار فرشته، دوری از وسوسه‌های شیطان؛
جابربن‌عبداللَّه‌انصاری روایت کرده است که حضرت رسول (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: «هر کس سه آیه اول سوره انعام را، تا «وَ یَعْلَمُ ما تَکْسِبُونَ» بخواند، خداوند چهل‌هزار فرشته، موکل او می‌سازد که مثل عبادت ایشان را تا روز قیامت، برایش بنویسند و فرشته ای از آسمان هفتم با عصائی آهنین نازل می‌شود و هر گاه شیطان بخواهد در دلش وسوسه ای کند، با آن عصا بر سرش می‌کوبد...»
همراهی هفتادهزار فرشته هنگام نزول، برآورده شدن حاجت؛
عیاشی به اسناد خود از ابی‌بصیر روایت کرده است که امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «سوره انعام، یک جا نازل شد و هفتاد هزار ملک، سوره را با تعظیم همراهی کردند، زیرا در هفتاد جای آن نام خداوند آمده است. اگر مردم می‌دانستند در قرائت آن چقدر فضیلت است، آن را ترک نمی‌کردند»، سپس فرمود: «هر که را به خداوند حاجتی است که می‌خواهد بر آورده شود، چهار رکعت نماز با فاتحةالکتاب و سوره انعام بخواند و بعد از آنکه از قرائت فارغ شد، بگوید: یا کریم یا کریم یا کریم، یا عظیم یا عظیم یا عظیم، یا اعظم من کل عظیم یا سمیع الدعاء، یا من لا تغیره اللیالی و الایام. صل علی محمد و آل محمد. و ارحم ضعفی و فقری و فاقتی و مسکنتی یا من رحم الشیخ یعقوب حین رد علیه یوسف قرة عینه. یا من رحم ایوب بعد طول بلائه. یا من رحم محمداً و من الیتم آواه و نصره علی جبابرة قریش و طواغیتها و امکنه منهم. یا مغیث یا مغیث یا مغیث .... به خدا قسم اگر این دعا را بخوانی و همه حوائج خود را از خدا بخواهی، به تو عطا می‌کند»
همراهی هفتادهزار فرشته هنگام نزول، تسبیح فرشتگان؛
علی‌بن‌ابراهیم نقل کرده است که حضرت رضا (علیه‌السّلام) فرمود: «سوره انعام، یکجا نازل شد و هفتادهزار فرشته با صدای تسبیح و تهلیل و تکبیر سوره را همراهی کردند. هر کس این سوره را بخواند، فرشتگان تا روز قیامت، برایش تسبیح می‌کنند».
ایمنی از آتش؛
ابوصالح نقل کرده است که ابن‌عباس می‌گفت: «هر کس سوره انعام را هر شب بخواند، روز قیامت از مردمی است که ایمن هستند و آتش را هرگز به چشم خود نمی‌بیند»[۱۱].
محل نزول و زمان
ابن عباس می‌گوید: سوره انعام مکی است، بجز شش آیه: آن از آیه «وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ ...» تا پایان سه آیه و از آیه: «قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ ...» تا پایان سه آیه، این شش آیه، در مدینه نازل شده‌اند.
در روایت دیگر از وی نقل شده است که فقط سه آیه دوم در مدینه نازل شده است[۱۲].
تاریخ نزول سوره انعام در ما بین اسراء و هجرت پیامبر به مدینه است و بعد از سوره حجر نازل شده است[۱۳].
فضای نزول
به احتمال قوی سوره انعام در سال چهارم یا پنجم بعثت، یعنی یک یا دو سال پس از آنکه پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) مأمور به آشکار کردن دعوت خود شد فرود آمده است. مشرکان که با سخنان و تعالیم جدیدی مواجه شده بودند و تأثیر شگرف آن را بر مردم مشاهده می‌کردند تلاش گسترده‌ای را برای تخریب شخصیت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و رویاروئی با تعالیم حیات‌بخش اسلام سامان دادند و با شبهه‌افکنی درباره آموزه‌های قرآنی مانع از ایمان آوردن عموم مردم و گسترش دین اسلام در جامعه خود شدند.
مشرکان مکه پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) را به دروغگویی متهم و اعلام کردند که پیامبران باید از فرشتگان باشند؛ نه از نوع انسان. آنان معاد را انکار کرده، آن را به سخره می‌گرفتند و شرک و بت‌پرستی را برتر از یگانه‌پرستی می‌دانستند. آیات خدا را تکذیب می‌کردند، اعجاز قرآن را زیر سؤال برده و می‌گفتند: قرآن چیزی جز سخنان پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نیست و تقاضای معجزات دیگری می‌کردند. در چنین فضایی سوره مبارکه انعام نازل شد و ضمن ارائه پاسخ‌های منطقی و مستدل به شبهات مشرکان و ابطال عقاید نادرست آنها اصول و بنیادهای دین اسلام را بیان کرد[۱۴].
ویژگی
سوره انعام یکی از پنج سوره‌ای است‌که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره‌ها عبارتند: از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند.
سوره انعام یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می‌باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره‌های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می‌گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می‌دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می‌باشد)[۱۵].
روایت از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۱۶].
سوره انعام اولین سوره مکی است که در میان هفت سوره طولانی قرآن قرار گرفته است[۱۷].
از روایات اهل‌بیت (علیه‌السّلام) و سخنان مفسران استفاده می‌شود که این سوره یکباره بر پیامبر (علیه‌السّلام) فرود آمده است. در این سوره، نام خدا هفتاد بار یاد شده است[۱۸].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ قاموس قرآن، ج7، ص 87.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 6، ص 19.
- ↑ بصائر ذوی‌التمييز فی لطائف الكتاب العزيز، ج 1، ص 187.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ الكشف و البيان، ج 4، ص 131.
- ↑ همان.
- ↑ همان.
- ↑ همان، ص 22.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کريم، ج 4، ص 550.
- ↑ ترجمه تقسير مجمع‌البيان، ج8، ص 3.
- ↑ همان.
- ↑ حجة التفاسير و بلاغ الاکسير، مقدمه اول، ص 19.
- ↑ دائرة المعارف قرآن کريم، ج 4، ص 549.
- ↑ ]المحرر الوجيز فی تفسير الكتاب العزيز، ج 3، ص 373، مفاتيح الأسرار و مصابيح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
- ↑ جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
- ↑ الموسوعة القرآنية، خصائص السور، ج 3، ص 3.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج6، ص 22.