افزودن پیوند

    سوره حمد: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'نزديك' به 'نزدیک')
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره حمد.jpg |جایگزین=سوره حمد]]
    {{جعبه اطلاعات سوره‌ قرآن
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    | عنوان = سوره حمد
    !نام
    | تصویر = سوره حمد.jpg
    !سوره حمد
    | نام‌های دیگر سوره = {{فهرست جعبه افقی |الفاتحه |ام‌الکتاب | و ... }}
    |-
    | شماره سوره = ۱
    |شماره سوره
    | محل نزول = مکه (مکی)
    |۱
    | جزء = ۱
    |-
    | تعداد آیات = 7
    |جزء
    }}
    |۱
    '''سوره حمد''' یا [[سوره حمد|سوره فاتحه]] نخستین سوره [[قرآن|قرآن کریم]]، ملقب به ام‌الکتاب، از [[سوره‌های مکی]] و در جزء یک قرار دارد. این سوره از سوره‌های «قصار» است که در عین اختصار، بنا بر روایات، در معنا بزرگ و اساس [[قرآن]] است. سورهٔ فاتحه در [[نمازهای واجب]] و [[مستحب]] خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، [[توحید]] و سپاس [[خدا|خداوند]] است.
    |-
    این سوره که به [[سوره حمد|ام‌ّالکتاب]] نیز ملقب است، هفت آیه و در جزء یک قرار دارد. چون در این سوره، خدا، حمد و ثنا شده، این سوره حمد خوانده شده‌است. محتوای اصلی آن [[توحید]] و سپاس خداوند است.
    |ترتیب نزول
    |۵
    |-
    |مکی/مدنی
    |مکی
    |-
    |تعداد آیات
    |۷
    |-
    |تعداد کلمات
    |۲۹
    |-
    |تعداد حروف
    |۱۴۳
    |-
    |}
    </div>


    '''سوره حمد''' یا سوره فاتحه نخستین سوره [[قرآن کریم]]، ملقب به ام الکتاب، از [[سوره‌های مکی]] و در جزء یک قرار دارد. این سوره از سوره‌های «قصار» است که در عین اختصار، بنا بر روایات، در معنا بزرگ و اساس [[قرآن]] است. سورهٔ فاتحه در [[نمازهای واجب]] و [[مستحب]] خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، توحید و سپاس [[خداوند]] است.
    == نام‌های دیگر ==
    این سوره که به ام‌الکتاب نیز ملقب است، هفت آیه و در جزء یک قرار دارد. چون در این سوره، خدا، حمد و ثنا شده، این سوره حمد خوانده شده‌است. محتوای اصلی آن، [[توحید]] و سپاس خداوند است.
    # سوره فاتحة الکتاب،
    # سوره فاتحة القرآن،
    # سوره ام‌الکتاب،
    # سوره ام‌القرآن،
    # سوره سبع المثانی،
    # سوره قرآن العظیم،
    # سوره حمد،
    # سوره صلاة(سوره نماز)،  
    # سوره شفاء،
    # سوره شافیه،
    # سوره رِقیّه،
    # سوره اساس،
    # سوره وافیه،
    # سوره کافیه،
    # سوره کنز،
    # سوره شکر،
    # سوره ثناء،
    # سوره مناجات،
    # سوره تفویض،
    # سوره دعاء،
    # سوره نور،
    # سوره تعلیم المسأله،
    # سوره سؤال،
    # سوره حمد أولی،
    # سوره حمد قصری<ref>ترجمۀ ‌الإتقان فی علوم‌القرآن، ج 1، ص 189 - 193</ref>، سوره منت<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج 1، ص 9.</ref>.


    =نام‌های دیگر=
    == معنای حمد و مفهوم کلی سوره ==
    * حمد به معنای ستایش و ثناگویی می‌باشد<ref> قاموس قرآن، ج 2، ص: 172.</ref>.
    * مفهوم کلی سوره ستایش، نیایش است.


    سوره فاتحة الکتاب، سوره فاتحة القرآن، سوره ام الکتاب، سوره ام القرآن، سوره سبع المثاني، سوره قرآن العظيم، سوره حمد، سوره صلاة(سوره نماز)، سوره شفاء، سوره شافيه، سوره رِقيّه، سوره اساس، سوره وافيه، سوره کافيه، سوره کنز، سوره شکر، سوره ثناء، سوره مناجات، سوره تفويض، سوره دعاء، سوره نور، سوره تعليم المسأله، سوره سؤال، سوره حمد أولی، سوره حمد قصری<ref>ترجمۀ ‌الإتقان فی علوم‌القرآن، ج 1، ص 189 - 193</ref>، سوره منت<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج 1، ص 9.</ref>.
    == علت نام‌گذاری سوره ==
    * «سوره فاتحة الکتاب»؛ زیرا که آغازگر [[قرآن]] است و آموزش قرآن و قرائت [[نماز]] نیز با آن آغاز می‌گردد<ref>ترجمۀ ‌الإتقان فی علوم‌القرآن، ج 1، ص 189.</ref>.
    * «سوره ام‌ الکتاب»؛ اُمّ هر شیء اصل آن می‌باشد و این سوره هم اصل قرآن است زیرا که تمام اغراض و هدف‌های قرآن و علوم و حکمت‌های آن را متضمن است<ref>همان، ص 190.</ref>.
    * «سوره سبع المثانی»؛ سبع به خاطر این‌که هفت آیه دارد و مثانی هم یا از ثناست یا از تثنیه به خاطر دوبار نازل شدن یا اعادۀ آن در هر رکعت و ...<ref>همان</ref>.
    * «سوره قرآن العظیم»؛ احمد از [[ابوهریره]] روایت کرده که [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله)]] از ام‌القرآن چنین توصیف فرمود: «آن ام القرآن و سبع المثانی و قرآن عظیم است» و علت این تسمیه آن است که بر آنچه در قرآن هست مشتمل است<ref>همان</ref>.
    * «سوره حمد و سوره شکر و سوره ثناء»؛ به خاطر آنکه با حمد، شکر و ثنای الهی آغاز می‌شود.
    * «سوره صلاة»؛ به سبب اینکه صحت نماز متوقف بر آن است<ref>همان، ص 192</ref>.
    * «سوره نماز»؛ به دلیل [[حديث قدسی|حدیث قدسی]] که می‌گوید: «نماز را بین خود و بنده‌ام به دو نیم تقسیم کردم ...» یعنی سوره را. مرسی می‌گوید: برای اینکه این سوره از لوازم نماز است که از باب نام‌گذاری شی ء به اسم لازمش می‌باشد<ref>همان</ref>.
    * «سوره شفاء، سوره شافیه، سوره رقیه»؛ به جهت روایت‌های خواص این سوره.
    * «سوره اساس»؛ برای اینکه اصل قرآن است و نخستین سوره آن<ref>همان، ص 191</ref>.
    * «سوره وافیه»؛ در [[کشاف (کتاب)|کشّاف]] آمده است که سفیان‌بن‌ عیینه آن را به این اسم می‌خواند زیرا که تمام معانی قرآن در آن ایفا شده است. و [[ثعلبی]] گفته است برای اینکه هر سوره را می‌توان در نماز دو نیم کرد نیمی را در یک رکعت و نیمی در رکعت دیگر به جز این سوره را که نصف‌ناپذیر است و مرسی گفته به خاطر اینکه آنچه برای خداوند و آنچه برای بنده هست جمع کرده است<ref>همان</ref>.
    * «سوره کافیه»؛ برای آنکه در نماز از غیر خودش کفایت می‌کند ولی چیزی از سوره‌های دیگر از آن کفایت نمی‌کند<ref>همان</ref>.
    * «سوره کنز»؛ به خاطر وجود روایتی از [[علی بن ابی طالب|علی (علیه‌السّلام)]] که می‌فرماید: سوره فاتحه از گنج زیر عرش خدا نازل شده است<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج1، ص 9.</ref>.
    * «سوره مناجات»؛ به جهت ذکر مناجات بنده با پروردگارش در این سوره که می‌گوید: (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ)<ref>ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 192</ref>.
    * «سوره تفویض»؛ تفویض واگذاری امر به خداوند است؛ زیرا که مشتمل است بر (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ)<ref>همان</ref>.
    * «سوره دعاء»؛ برای اینکه در (اهدنا) [[دعا]] می‌کنیم<ref>همان</ref>.
    * «سوره نور»؛ قرآن کریم از کتب آسمانی با تعبیر نور یاد می‌کند<ref>سورۀ مائده، آيه 44</ref> و هدف آنها را نورانی کردن انسان‌ها می‌داند بنابراین، سوره‌ای که عصارۀ کتابِ نور است<ref>سورۀ ابراهيم، آيه 1</ref>، خود نیز نوری باهر و نورانی‌کننده انسان‌هاست<ref>تفسير تسنيم، ج1، ص 259</ref>.
    * «سوره تعلیم المسأله»؛ برای اینکه در آن آداب سؤال و درخواست از خداوند هست که به ثناگوئی خداوند پیش از سؤال ابتدا شده است<ref>همان به نقل از مرسي</ref>.
    * «سوره سؤال»؛ به خاطر وجود الفاظ دعا و سؤال از خداوند متعال است<ref>ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 192</ref>.
    * «سوره حمد أولی و سوره حمد قصری»؛ نام گرفتن سوره به این دو نام به این جهت است که در میان سُوَر حامدات، اوّلین و کوتاه‌ترین سوره، حمد است<ref>تفسير تسنيم، ج1، ص 259</ref>.
    * «سوره منت»؛ به خاطر لحن منتی قول خداوند که می‌فرماید: «ما به تو سبع‌المثانی و قرآن عظیم را دادیم<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج1، ص 9.</ref>».


    =معنای حمد و مفهوم کلی سوره=
    == اهداف و آموزه‌ها ==
    مقاصد و اهداف کلی سوره حمد عبارت‌اند از:
    # بیان اصول اساسی دین، یعنی [[توحید]]، [[نبوت]] و [[معاد]]؛
    # بیان نیاز و عشق و [[دعا]]؛ اول این سوره ستایش، وسط آن اخلاص و پایانش نیایش بی واسطه با خدا، و نوعی آموزش سخن گفتن مستقیم با اوست<ref>تفسير قرآن مهر، ج 1، ص 124</ref>.


    حمد به معنای ستایش و ثناگویی می‌باشد<ref> قاموس قرآن، ج 2، ص: 172.</ref>. مفهوم کلی سوره ستايش، نيايش است.
    == محتوا و موضوعات ==


    =علت نام‌گذاری سوره=
    هفت آیه‌ای که در سوره حمد وجود دارد هر کدام اشاره به مطلب مهمی است:


    «سوره فاتحة الکتاب»؛ زيرا که آغازگر [[قرآن]] است و آموزش قرآن و قرائت [[نماز]] نيز با آن آغاز می گردد<ref>ترجمۀ ‌الإتقان فی علوم‌القرآن، ج 1، ص 189.</ref>.
    # بِسْمِ اللَّهِ سر آغازی است برای هر کار، و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما می‌آموزد.
    «سوره ام‌ الکتاب»؛ اُمّ هر شی ء اصل آن می‌باشد و اين سوره هم اصل قرآن است زيرا كه تمام اغراض و هدف‌های قرآن و علوم و حكمت‌های آن را متضمن است<ref>همان، ص 190.</ref>.
    # الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ درسی است از باز گشت همه نعمت‌ها و تربیت همه موجودات به اللَّه، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه می‌گیرد.
    «سوره سبع المثانی»؛ سبع به خاطر اينکه هفت آيه دارد و مثانی هم يا از ثناست يا از تثنيه به خاطر دوبار نازل شدن يا اعادۀ آن در هر رکعت و ...<ref>همان</ref>.
    # الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ این نکته را بازگو می‌کند که اساس خلقت و تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است، و محور اصلی نظام تربیتی جهان را همین اصل تشکیل می‌دهد.
    «سوره قرآن العظيم»؛ احمد از ابوهريره روايت كرده كه [[پيامبر اكرم(ص)]] از ام القرآن چنين توصيف فرمود: «آن ام القرآن و سبع المثانی و قرآن عظيم است»، و علت اين تسميه آن است كه بر آنچه در قرآن هست مشتمل است<ref>همان</ref>.
    # مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ توجهی است به معاد، و سرای پاداش اعمال، و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم.
    «سوره حمد و سوره شکر و سوره ثناء»؛ به خاطر آنکه با حمد، شکر و ثنای الهی آغاز مي شود.
    # إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ، توحید در عبادت و توحید در نقطه اتکاء انسان‌ها را بیان می‌کند.
    «سوره صلاة»؛ به سبب اينکه صحت نماز متوقف بر آن است<ref>همان، ص 192</ref>.
    # اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ، بیانگر نیاز و عشق بندگان به مساله هدایت و نیز توجهی است به این حقیقت که هدایتها همه از سوی او است.
    «سوره نماز»؛ به دليل [[حديث قدسی]] كه می گويد: «نماز را بين خود و بنده ام به دو نيم تقسيم كردم ...» يعنی سوره را. مرسی می گويد: برای اينكه اين سوره از لوازم نماز است كه از باب نام‌گذاری شی ء به اسم لازمش می‌باشد<ref>همان</ref>.
    # سرانجام آخرین آیه این سوره، ترسیم واضح و روشنی است از صراط مستقیم راه کسانی است که مشمول نعمت‌های او شده‌اند، و از راه مغضوبین و گمراهان جدا است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 7-6</ref>.
    «سوره شفاء، سوره شافيه، سوره رقيه»؛ به جهت روايتهای خواص اين سوره.
    «سوره اساس»؛ برای اينكه اصل قرآن است و نخستين سوره آن<ref>همان، ص 191</ref>.


    «سوره وافيه»؛ در [[کشاف]] آمده است که سفيان‌بن‌عيينه آن را به اين اسم می خواند زيرا كه تمام معانی قرآن در آن ايفا شده است. و [[ثعلبی]] گفته است برای اينكه هر سوره را می‌توان در نماز دو نيم كرد نيمی را در يك ركعت و نيمی در ركعت ديگر به جز اين سوره را كه نصف ناپذير است، و مرسی گفته به خاطر اينكه آنچه برای خداوند و آنچه برای بنده هست جمع كرده است<ref>همان</ref>.
    == فضائل، خواص و ثواب قرائت ==
    از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله)]] نقل شده است که فرمود: «هر کس سوره فاتحةالکتاب را بخواند به او آن چنان پاداش می‌دهند که گویی دو ثلث قرآن را خوانده و بر هر مؤمن و مؤمنه صدقه داده است». همین مضمون از آن حضرت، به سند دیگری نقل شده است با این تفاوت که گویی تمام قرآن را خوانده است.


    «سوره کافيه»؛ برای آنكه در نماز از غير خودش كفايت می‌كند ولی چيزی از سوره‌های ديگر از آن كفايت نمی‌كند<ref>همان</ref>.
    از [[ابی بن کعب|ابیّ‌بن‌کعب]] نقل شده است که گفت: من سوره فاتحه را بر رسول اکرم خواندم حضرت فرمود: قسم به کسی که جانم در دست اوست در [[تورات]] و [[انجيل|انجیل]] و [[زبور]] و حتی در خود قرآن مانند این سوره نیست این سوره «امّ‌الکتاب» و «سبع المثانی» است و این سوره بین خدا و بنده‌اش تقسیم شده است و برای بنده است آنچه بخواهد.
    «سوره کنز»؛ به خاطر وجود روايتی از [[علی(ع)]] که مي فرمايد: سوره فاتحه از گنج زير عرش خدا نازل شده است<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج1، ص 9.</ref>.
    «سوره مناجات»؛ به جهت ذکر مناجات بنده با پروردگارش در اين سوره که می گويد: (إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ)<ref>ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 192</ref>.
    «سوره تفويض»؛ تفويض واگذاری امر به خداوند است؛ زيرا كه مشتمل است بر (إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ)<ref>همان</ref>.
    «سوره دعاء»؛ برای اينكه در (اهدنا) [[دعا]] می كنيم<ref>همان</ref>.


    «سوره نور»؛ قرآن كريم از كتب آسمانی با تعبير نور ياد مي‌كند<ref>سورۀ مائده، آيه 44</ref> و هدف آنها را نورانی كردن انسان‌ها مي‌داند بنابراين، سوره‌ای كه عصارۀ كتابِ نور است<ref>سورۀ ابراهيم، آيه 1</ref>، خود نيز نوری باهر و نوراني‌كننده انسان‌هاست<ref>تفسير تسنيم، ج1، ص 259</ref>.
    [[محمد بن مسعود سمرقندی کوفی|محمّدبن‌مسعودعیاشی]] نقل می‌کند که رسول‌اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) به جابر فرمود: «ای جابر آیا بهترین سوره‌ای را که خدا در کتابش نازل کرد به تو نیاموزم؟ جابر عرض کرد: آری پدر و مادرم فدایت باد یا رسول اللَّه به من یاد ده. پس رسول اکرم سوره حمد را که امّ الکتاب است به او آموخت سپس فرمود: ای [[جابر]] دوست داری از فضیلت آن برای تو بگویم؟ گفت: بلی پدر و مادرم فدایت، حضرت فرمود: این سوره [[شفا]] هر درد و بیماری است جز [[مرگ]]».


    «سوره تعليم المسأله»؛ برای اينكه در آن آداب سؤال و درخواست از خداوند هست كه به ثناگوئی خداوند پيش از سؤال ابتدا شده است<ref>همان به نقل از مرسي</ref>.
    از حضرت [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السّلام)]] نقل شده است که فرمود: «کسی که از حمد [[شفا]] نیابد هیچ چیز او را خوب نمی‌کند».
    «سوره سؤال»؛ به خاطر وجود الفاظ دعا و سؤال از خداوند متعال است<ref>ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 192</ref>.
    «سوره حمد أولی و سوره حمد قصري»؛ نام گرفتن سوره به اين دو نام به اين جهت است كه در ميان سُوَر حامدات، اوّلين و كوتاهترين سوره، حمد است<ref>تفسير تسنيم، ج1، ص 259</ref>.
    «سوره منت»؛ به خاطر لحن منتی قول خداوند که مي‌فرمايد: «ما به تو سبع‌المثانی و قرآن عظيم را داديم<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج1، ص 9.</ref>».


    =اهداف و آموزه‌ها=
    [[علی بن ابی‌طالب|امیرالمؤمنین]] از رسول اکرم نقل می‌کند که خداوند به من فرمود: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ <ref>سورۀ حجر، آيه 87.</ref>» (ای محمّد همانا ما هفت آیه با ثنا و قرآن با عظمت را برای تو فرستادیم) حضرت می‌گوید: خدا سوره حمد را در برابر همه قرآن قرار داد و بر نازل کردن آن به خصوص بر من منت نهاد بعد فرمود: فاتحة‌الکتاب شریف‌ترین چیزی است که در گنجینه‌های عرش است. خداوند محمّد را بدان اختصاص و شرافت داد و هیچکدام از پیامبران را با او در این جهت شریک ننمود. جز سلیمان که به او از این سوره (بسم اللَّه ....) داده شد. همانطور که قرآن از زبان [[بلقيس|بلقیس]] این چنین حکایت می‌کند: «إِنِّی أُلْقِی إِلَی کِتابٌ کَرِیمٌ إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» (نامه‌ای گرامی به من داده‌اند از جانب [[حضرت سلیمان|سلیمان]] و بنام خدای رحمن و رحیم است).


    مقاصد و اهداف كلی سوره حمد عبارت‌اند از:
    سپس فرمود: هر که آن را بخواند در حالی که به دوستی محمّد و آل او معتقد و به ظاهر و باطن آن مؤمن، و پیرو فرمانش باشد خداوند در برابر هر حرفی از آن حسنه‌ای به او می‌دهد که هر یک از آن بالاتر از دنیا با همه اموال و خیراتش می‌باشد. و اگر کسی بدین سوره که خوانده می‌شود گوش فرا دهد به مقدار یک سوم از [[ثواب]] و اجر خواندنش را خواهد داشت این چیز را غنیمت شمرده و آن را بیشتر کنید تا موقعش نگذرد و حسرت و آه در دلتان نماند<ref>ترجمۀ مجمع‌البيان، ج1، ص 34 و 35 </ref>.
    بيان اصول اساسی دين، يعنی توحيد، نبوت و معاد؛
    بيان نياز و عشق و دعا؛ اول اين سوره ستايش، وسط آن اخلاص و پايانش نيايش بی واسطه با خدا، و نوعی آموزش سخن گفتن مستقيم با اوست<ref>تفسير قرآن مهر، ج 1، ص 124</ref>.


    =محتوا و موضوعات=
    == ویژگی سوره حمد ==
    سوره حمد موقعیت متمایزی در بین سوره‌های قرآن دارد و موارد زیر از ویژگی‌های منصر بفرد این سوره است:


    هفت آيه ای كه در سوره حمد وجود دارد هر كدام اشاره به مطلب مهمی است:
    * قرائت سوره حمد در تمامی نماز‌ها [[واجب]] است و بدون آن نماز صحیح نیست از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله)]] نقل شده که فرمودند: «لا صلاة الّا بفاتحة الکتاب»<ref>عوالي اللآلي، ج 3، ص 83.</ref> و در بعضی از تعابیر فرموده‌اند: «لا صلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب<ref>همان، ج 1، ص 196.</ref>».
    * اولین سوره کامل که بر پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) [[نازل]] گردیده سوره حمد است<ref>التمهيد، ج1، ص143.</ref>.
    * این سوره با ویژگی هایی که دارد طبق روایات وارده از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیهم‌السّلام)]] برترین سوره قرآن است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 3.</ref>.
    * سوره‌ای است که بین خدا و بندگانش تقسیم شده است<ref>مجمع البيان، ج1، ص88.</ref>.
    * این سوره اساسا با سوره‌های دیگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنی دارد به خاطر اینکه سوره‌های دیگر همه بعنوان سخن خدا است، اما این سوره از زبان بندگان است، و به تعبیر دیگر در این سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 2</ref>.
    * سوره حمد أساس قرآن است؛ [[عبدالله ابن عباس|ابن‌عباس]] مفسر معروف اسلامی می‌گوید: «ان لکل شی ء اساسا ... و اساس القرآن الفاتحة»." هر چیزی اساس و شالوده‌ای دارد ... و اساس و زیر‌بنای قرآن، سوره حمد است<ref>همان، ج 1، ص 4.</ref>".
    * سوره حمد به عنوان یک موهبت بزرگ به [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله)]] معرفی شد، و در برابر کل قرآن قرار گرفته است، آنجا که می‌فرماید وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ<ref>سوره حجر آيه 87.</ref>:" ما به تو سوره حمد که هفت آیه است و دو بار نازل شده دادیم همچنین قرآن بزرگ بخشیدیم"<ref>همان، ج 1، ص 5.</ref>.
    * در احادیث اسلامی در منابع [[مذهب شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] تاکید بر تلاوت سوره حمد شده است، تلاوت آن به انسان، [[روح]] و [[ايمان|ایمان]] می‌بخشد، او را به خدا نزدیک می‌کند، صفای دل و روحانیت می‌آفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون می‌سازد، و میان او و گناه و انحراف فاصله می‌افکند<ref>همان، ج 1، ص 5.</ref>.
    * همه سوره‌های قرآن سخن خداست و خطاب آن به طور معمول به مردم است، اما آهنگ سوره حمد، از زبان مردم و خطاب به خداست؛ یعنی قرآن کریم در این سوره شیوۀ مناجات و سخن گفتن با خدا را به مردم آموزش داده است<ref>فسير قرآن مهر، ج 1، ص 124.</ref>.
    * این سوره یکی از پنج سوره‌ای است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره‌ها عبارتند از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند.


    بِسْمِ اللَّهِ سر آغازی است برای هر كار، و استمداد از ذات پاك خدا را به هنگام شروع در هر كار به ما می آموزد.
    بحث در مورد آمین گفتن بعد از قرائت فاتحه:
    الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ درسی است از باز گشت همه نعمت‌ها و تربيت همه موجودات به اللَّه، و توجه به اين حقيقت كه همه اين مواهب از ذات پاكش سرچشمه می گيرد.
    الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ اين نكته را بازگو می‌كند كه اساس خلقت و تربيت و حاكميت او بر پايه رحمت و رحمانيت است، و محور اصلی نظام تربيتی جهان را همين اصل تشكيل می‌دهد.
    مالِكِ يَوْمِ الدِّينِ توجهی است به معاد، و سرای پاداش اعمال، و حاكميت خداوند بر آن دادگاه عظيم.
    إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ، توحيد در عبادت و توحيد در نقطه اتكاء انسان‌ها را بيان می‌كند.
    اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ، بيانگر نياز و عشق بندگان به مساله هدايت و نيز توجهی است به اين حقيقت كه هدايتها همه از سوی او است.


    سرانجام آخرين آيه اين سوره، ترسيم واضح و روشنی است از صراط مستقيم راه كسانی است كه مشمول نعمت‌های او شده‌اند، و از راه مغضوبين و گمراهان جدا است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 7-6</ref>.
    [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] معتقدند که کلمه آمین بعد از فاتحه در نماز مستحب است<ref>أنوار التنزيل و أسرار التاويل، ج1 ص32، الجامع لأحكام القرآن، ج 1، ص 129، الدر المنثور فی تفسير المأثور، ج 1، ص 16.</ref>، ولی [[مذهب شیعه|امامیه]] آن را جایز نمی‌داند بلکه آن را بدعت و حرام و مبطل نماز می‌داند<ref>الفقية(للصدوق)، ج1 ص 390، المقنعة(للشيخ المفيد)، ص 105، تفسير کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج1 ص87.</ref>.


    =فضائل، خواص و ثواب قرائت=
    == جستارهای وابسته ==
    * [[توحید]]
    * [[نبوت]]
    * [[معاد]]


    از [[رسول اكرم(ص)]] نقل شده است كه فرمود: «هر كس سوره فاتحه‌الكتاب را بخواند به او آن چنان پاداش مي‌دهند كه گويی دو ثلث قرآن را خوانده و بر هر مؤمن و مؤمنه صدقه داده است». همين مضمون از آن حضرت، به سند ديگری نقل شده است با اين تفاوت كه گويی تمام قرآن را خوانده است.
    == پانویس ==
     
    {{پانویس}}
    از [[ابیّ‌بن‌كعب]] نقل شده است كه گفت: من سوره فاتحه را بر رسول اكرم خواندم حضرت فرمود: قسم به كسی كه جانم در دست اوست در [[تورات]] و [[انجيل]] و [[زبور]] و حتی در خود قرآن مانند اين سوره نيست اين سوره «امّ‌الكتاب» و «سبع المثانی» است و اين سوره بين خدا و بنده‌اش تقسيم شده است و برای بنده است آنچه بخواهد.
     
    [[محمّدبن‌مسعودعياشی]] نقل مي‌كند كه رسول‌اكرم(ص) به جابر فرمود: «ای جابر آيا بهترين سوره ای را كه خدا در كتابش نازل كرد به تو نياموزم؟ جابر عرض كرد: آری پدر و مادرم فدايت باد يا رسول اللَّه به من ياد ده. پس رسول اكرم سوره حمد را كه امّ الكتاب است به او آموخت سپس فرمود: ای [[جابر]] دوست داری از فضيلت آن برای تو بگويم؟ گفت: بلی پدر و مادرم فدايت، حضرت فرمود: اين سوره [[شفاء]] هر درد و بيماری است جز مرگ».
     
    از حضرت [[امام صادق(ع)]] نقل شده است كه فرمود: «كسی كه از حمد [[شفا]] نيابد هيچ چيز او را خوب نمي‌كند».
     
    [[اميرالمؤمنين]] از رسول‌اكرم نقل مي‌كند كه خداوند به من فرمود: «وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ <ref>سورۀ حجر، آيه 87.</ref>» (ای محمّد همانا ما هفت آيه با ثنا و قرآن با عظمت را برای تو فرستاديم) حضرت مي‌گويد: خدا سوره حمد را در برابر همه قرآن قرار داد و بر نازل كردن آن به خصوص بر من منت نهاد بعد فرمود: فاتحة الكتاب شريف‌ترين چيزی است كه در گنجينه های عرش است. خداوند محمّد را بدان اختصاص و شرافت داد و هيچكدام از پيامبران را با او در اين جهت شريك ننمود. جز سليمان كه به او از اين سوره (بسم اللَّه ....) داده شد. همانطور كه قرآن از زبان [[بلقيس]] اين چنين حكايت مي‌كند: «إِنِّی أُلْقِی إِلَی كِتابٌ كَرِيمٌ إِنَّهُ مِنْ سُلَيْمانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» (نامه ای گرامی به من داده‌اند از جانب [[سليمان]] و بنام خدای رحمن و رحيم است).
     
    سپس فرمود: هر كه آن را بخواند در حالی كه به دوستی محمّد و آل او معتقد و به ظاهر و باطن آن مؤمن، و پيرو فرمانش باشد خداوند در برابر هر حرفی از آن حسنه ای به او مي‌دهد كه هر يك از آن بالاتر از دنيا با همه اموال و خيراتش می‌باشد. و اگر كسی بدين سوره كه خوانده مي‌شود گوش فرا دهد به مقدار يك سوم از [[ثواب]] و اجر خواندنش را خواهد داشت اين چيز را غنيمت شمرده و آن را بيشتر كنيد تا موقعش نگذرد و حسرت و آه در دلتان نماند<ref>ترجمۀ مجمع‌البيان، ج1، ص 34 و 35 </ref>.
     
    =ويژگی سوره حمد=
     
    سوره حمد موقعيت متمايزی در بين سوره‌های قرآن دارد و موارد زير از ويژگی های منصر بفرد اين سوره است:
     
    قرائت سوره حمد در تمامی نماز ها [[واجب]] است و بدون آن نماز صحيح نيست از [[پيامبر اسلام(ص)]] نقل شده که فرمودند: «لا صلاة الّا بفاتحة الکتاب»<ref>عوالي اللآلي، ج 3، ص 83.</ref> و در بعضی از تعابير فرموده اند: «لا صلاة لمن لم يقرأ بفاتحة الكتاب<ref>همان، ج 1، ص 196.</ref>».
     
    اولين سوره كامل كه بر پيامبر(ص) [[نازل]] گرديده سوره حمد است<ref>التمهيد، ج1، ص143.</ref>.
     
    اين سوره با ويژگی هايی که دارد طبق روايات وارده از پيامبر(ص) و [[اهل بيت (ع)]] برترين سوره قرآن است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 3.</ref>.
     
    سوره ای است که بين خدا و بندگانش تقسيم شده است<ref>مجمع البيان، ج1، ص88.</ref>.
     
    اين سوره اساسا با سوره‌های ديگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنی دارد به خاطر اينكه سوره‌های ديگر همه بعنوان سخن خدا است، اما اين سوره از زبان بندگان است، و به تعبير ديگر در اين سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 2</ref>.
     
    سوره حمد أساس قرآن است؛ [[ابن عباس]] مفسر معروف اسلامی می گويد: «ان لكل شی ء اساسا ... و اساس القرآن الفاتحة»." هر چيزی اساس و شالوده ای دارد ... و اساس و زير بنای قرآن، سوره حمد است"<ref>همان، ج 1، ص 4.</ref>.
     
    سوره حمد به عنوان يك موهبت بزرگ به [[پيامبر(ص)]] معرفی شد، و در برابر كل قرآن قرار گرفته است، آنجا كه می فرمايد وَ لَقَدْ آتَيْناكَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِيمَ:" <ref>سوره حجر آيه 87.</ref>ما به تو سوره حمد كه هفت آيه است و دو بار نازل شده داديم همچنين قرآن بزرگ بخشيديم"<ref>همان، ج 1، ص 5.</ref>.
     
    در احاديث اسلامی در منابع [[شيعه]] و [[سنی]] تاكيد بر تلاوت سوره حمد شده است، تلاوت آن به انسان، [[روح]] و [[ايمان]] می بخشد، او را به خدا نزدیک می‌كند، صفای دل و روحانيت می آفريند، اراده انسان را نيرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون می سازد، و ميان او و گناه و انحراف فاصله می افكند<ref>همان، ج 1، ص 5.</ref>.
     
    همه سوره‌های قرآن سخن خداست و خطاب آن به طور معمول به مردم است، اما آهنگ سوره حمد، از زبان مردم و خطاب به خداست؛ يعنی قرآن كريم در اين سوره شيوۀ مناجات و سخن گفتن با خدا را به مردم آموزش داده است<ref>فسير قرآن مهر، ج 1، ص 124.</ref>.
     
    اين سوره يکی از پنج سوره‌ای است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است اين سوره‌ها عبارتند از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند.
     
    بحث در مورد آمين گفتن بعد از قرائت فاتحه:
     
    [[اهل سنت]] معتقدند که کلمه آمين بعد از فاتحه مستحب است<ref>أنوار التنزيل و أسرار التاويل، ج1 ص32، الجامع لأحكام القرآن، ج 1، ص 129، الدر المنثور فی تفسير المأثور، ج 1، ص 16.</ref>، ولی [[اماميه]] آنرا جايز نمی داند بلکه آنرا بدعت و حرام و مبطل نماز می داند<ref>الفقية(للصدوق)، ج1 ص 390، المقنعة(للشيخ المفيد)، ص 105، تفسير کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج1 ص87.</ref>.
     
    =منبع=


    == منابع ==
    [https://quran.inoor.ir/fa/surah/1/ برگرفته از سایت معرفی سوره حمد - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir]  
    [https://quran.inoor.ir/fa/surah/1/ برگرفته از سایت معرفی سوره حمد - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir]  


    == پانویس ==
    {{سوره‌های مکی و مدنی}}
    {{پانویس}}


    [[رده:قرآن]]
    [[رده:قرآن]]
    [[رده:سوره‌های قرآن]]
    [[رده:سوره‌های قرآن]]
    [[رده:سوره‌های مکی قرآن]]
    [[رده:سوره های حامدات]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۲:۲۷

    سوره حمد
    سوره حمد.jpg
    نام‌های دیگر سوره
    • الفاتحه
    • ام‌الکتاب
    • و ...
    شماره سوره۱
    محل نزولمکه (مکی)
    جزء۱
    تعداد آیات7

    سوره حمد یا سوره فاتحه نخستین سوره قرآن کریم، ملقب به ام‌الکتاب، از سوره‌های مکی و در جزء یک قرار دارد. این سوره از سوره‌های «قصار» است که در عین اختصار، بنا بر روایات، در معنا بزرگ و اساس قرآن است. سورهٔ فاتحه در نمازهای واجب و مستحب خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، توحید و سپاس خداوند است. این سوره که به ام‌ّالکتاب نیز ملقب است، هفت آیه و در جزء یک قرار دارد. چون در این سوره، خدا، حمد و ثنا شده، این سوره حمد خوانده شده‌است. محتوای اصلی آن توحید و سپاس خداوند است.

    نام‌های دیگر

    1. سوره فاتحة الکتاب،
    2. سوره فاتحة القرآن،
    3. سوره ام‌الکتاب،
    4. سوره ام‌القرآن،
    5. سوره سبع المثانی،
    6. سوره قرآن العظیم،
    7. سوره حمد،
    8. سوره صلاة(سوره نماز)،
    9. سوره شفاء،
    10. سوره شافیه،
    11. سوره رِقیّه،
    12. سوره اساس،
    13. سوره وافیه،
    14. سوره کافیه،
    15. سوره کنز،
    16. سوره شکر،
    17. سوره ثناء،
    18. سوره مناجات،
    19. سوره تفویض،
    20. سوره دعاء،
    21. سوره نور،
    22. سوره تعلیم المسأله،
    23. سوره سؤال،
    24. سوره حمد أولی،
    25. سوره حمد قصری[۱]، سوره منت[۲].

    معنای حمد و مفهوم کلی سوره

    • حمد به معنای ستایش و ثناگویی می‌باشد[۳].
    • مفهوم کلی سوره ستایش، نیایش است.

    علت نام‌گذاری سوره

    • «سوره فاتحة الکتاب»؛ زیرا که آغازگر قرآن است و آموزش قرآن و قرائت نماز نیز با آن آغاز می‌گردد[۴].
    • «سوره ام‌ الکتاب»؛ اُمّ هر شیء اصل آن می‌باشد و این سوره هم اصل قرآن است زیرا که تمام اغراض و هدف‌های قرآن و علوم و حکمت‌های آن را متضمن است[۵].
    • «سوره سبع المثانی»؛ سبع به خاطر این‌که هفت آیه دارد و مثانی هم یا از ثناست یا از تثنیه به خاطر دوبار نازل شدن یا اعادۀ آن در هر رکعت و ...[۶].
    • «سوره قرآن العظیم»؛ احمد از ابوهریره روایت کرده که پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) از ام‌القرآن چنین توصیف فرمود: «آن ام القرآن و سبع المثانی و قرآن عظیم است» و علت این تسمیه آن است که بر آنچه در قرآن هست مشتمل است[۷].
    • «سوره حمد و سوره شکر و سوره ثناء»؛ به خاطر آنکه با حمد، شکر و ثنای الهی آغاز می‌شود.
    • «سوره صلاة»؛ به سبب اینکه صحت نماز متوقف بر آن است[۸].
    • «سوره نماز»؛ به دلیل حدیث قدسی که می‌گوید: «نماز را بین خود و بنده‌ام به دو نیم تقسیم کردم ...» یعنی سوره را. مرسی می‌گوید: برای اینکه این سوره از لوازم نماز است که از باب نام‌گذاری شی ء به اسم لازمش می‌باشد[۹].
    • «سوره شفاء، سوره شافیه، سوره رقیه»؛ به جهت روایت‌های خواص این سوره.
    • «سوره اساس»؛ برای اینکه اصل قرآن است و نخستین سوره آن[۱۰].
    • «سوره وافیه»؛ در کشّاف آمده است که سفیان‌بن‌ عیینه آن را به این اسم می‌خواند زیرا که تمام معانی قرآن در آن ایفا شده است. و ثعلبی گفته است برای اینکه هر سوره را می‌توان در نماز دو نیم کرد نیمی را در یک رکعت و نیمی در رکعت دیگر به جز این سوره را که نصف‌ناپذیر است و مرسی گفته به خاطر اینکه آنچه برای خداوند و آنچه برای بنده هست جمع کرده است[۱۱].
    • «سوره کافیه»؛ برای آنکه در نماز از غیر خودش کفایت می‌کند ولی چیزی از سوره‌های دیگر از آن کفایت نمی‌کند[۱۲].
    • «سوره کنز»؛ به خاطر وجود روایتی از علی (علیه‌السّلام) که می‌فرماید: سوره فاتحه از گنج زیر عرش خدا نازل شده است[۱۳].
    • «سوره مناجات»؛ به جهت ذکر مناجات بنده با پروردگارش در این سوره که می‌گوید: (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ)[۱۴].
    • «سوره تفویض»؛ تفویض واگذاری امر به خداوند است؛ زیرا که مشتمل است بر (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ)[۱۵].
    • «سوره دعاء»؛ برای اینکه در (اهدنا) دعا می‌کنیم[۱۶].
    • «سوره نور»؛ قرآن کریم از کتب آسمانی با تعبیر نور یاد می‌کند[۱۷] و هدف آنها را نورانی کردن انسان‌ها می‌داند بنابراین، سوره‌ای که عصارۀ کتابِ نور است[۱۸]، خود نیز نوری باهر و نورانی‌کننده انسان‌هاست[۱۹].
    • «سوره تعلیم المسأله»؛ برای اینکه در آن آداب سؤال و درخواست از خداوند هست که به ثناگوئی خداوند پیش از سؤال ابتدا شده است[۲۰].
    • «سوره سؤال»؛ به خاطر وجود الفاظ دعا و سؤال از خداوند متعال است[۲۱].
    • «سوره حمد أولی و سوره حمد قصری»؛ نام گرفتن سوره به این دو نام به این جهت است که در میان سُوَر حامدات، اوّلین و کوتاه‌ترین سوره، حمد است[۲۲].
    • «سوره منت»؛ به خاطر لحن منتی قول خداوند که می‌فرماید: «ما به تو سبع‌المثانی و قرآن عظیم را دادیم[۲۳]».

    اهداف و آموزه‌ها

    مقاصد و اهداف کلی سوره حمد عبارت‌اند از:

    1. بیان اصول اساسی دین، یعنی توحید، نبوت و معاد؛
    2. بیان نیاز و عشق و دعا؛ اول این سوره ستایش، وسط آن اخلاص و پایانش نیایش بی واسطه با خدا، و نوعی آموزش سخن گفتن مستقیم با اوست[۲۴].

    محتوا و موضوعات

    هفت آیه‌ای که در سوره حمد وجود دارد هر کدام اشاره به مطلب مهمی است:

    1. بِسْمِ اللَّهِ سر آغازی است برای هر کار، و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما می‌آموزد.
    2. الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ درسی است از باز گشت همه نعمت‌ها و تربیت همه موجودات به اللَّه، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه می‌گیرد.
    3. الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ این نکته را بازگو می‌کند که اساس خلقت و تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است، و محور اصلی نظام تربیتی جهان را همین اصل تشکیل می‌دهد.
    4. مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ توجهی است به معاد، و سرای پاداش اعمال، و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم.
    5. إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ، توحید در عبادت و توحید در نقطه اتکاء انسان‌ها را بیان می‌کند.
    6. اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ، بیانگر نیاز و عشق بندگان به مساله هدایت و نیز توجهی است به این حقیقت که هدایتها همه از سوی او است.
    7. سرانجام آخرین آیه این سوره، ترسیم واضح و روشنی است از صراط مستقیم راه کسانی است که مشمول نعمت‌های او شده‌اند، و از راه مغضوبین و گمراهان جدا است[۲۵].

    فضائل، خواص و ثواب قرائت

    از رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) نقل شده است که فرمود: «هر کس سوره فاتحةالکتاب را بخواند به او آن چنان پاداش می‌دهند که گویی دو ثلث قرآن را خوانده و بر هر مؤمن و مؤمنه صدقه داده است». همین مضمون از آن حضرت، به سند دیگری نقل شده است با این تفاوت که گویی تمام قرآن را خوانده است.

    از ابیّ‌بن‌کعب نقل شده است که گفت: من سوره فاتحه را بر رسول اکرم خواندم حضرت فرمود: قسم به کسی که جانم در دست اوست در تورات و انجیل و زبور و حتی در خود قرآن مانند این سوره نیست این سوره «امّ‌الکتاب» و «سبع المثانی» است و این سوره بین خدا و بنده‌اش تقسیم شده است و برای بنده است آنچه بخواهد.

    محمّدبن‌مسعودعیاشی نقل می‌کند که رسول‌اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) به جابر فرمود: «ای جابر آیا بهترین سوره‌ای را که خدا در کتابش نازل کرد به تو نیاموزم؟ جابر عرض کرد: آری پدر و مادرم فدایت باد یا رسول اللَّه به من یاد ده. پس رسول اکرم سوره حمد را که امّ الکتاب است به او آموخت سپس فرمود: ای جابر دوست داری از فضیلت آن برای تو بگویم؟ گفت: بلی پدر و مادرم فدایت، حضرت فرمود: این سوره شفا هر درد و بیماری است جز مرگ».

    از حضرت امام صادق (علیه‌السّلام) نقل شده است که فرمود: «کسی که از حمد شفا نیابد هیچ چیز او را خوب نمی‌کند».

    امیرالمؤمنین از رسول اکرم نقل می‌کند که خداوند به من فرمود: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ [۲۶]» (ای محمّد همانا ما هفت آیه با ثنا و قرآن با عظمت را برای تو فرستادیم) حضرت می‌گوید: خدا سوره حمد را در برابر همه قرآن قرار داد و بر نازل کردن آن به خصوص بر من منت نهاد بعد فرمود: فاتحة‌الکتاب شریف‌ترین چیزی است که در گنجینه‌های عرش است. خداوند محمّد را بدان اختصاص و شرافت داد و هیچکدام از پیامبران را با او در این جهت شریک ننمود. جز سلیمان که به او از این سوره (بسم اللَّه ....) داده شد. همانطور که قرآن از زبان بلقیس این چنین حکایت می‌کند: «إِنِّی أُلْقِی إِلَی کِتابٌ کَرِیمٌ إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» (نامه‌ای گرامی به من داده‌اند از جانب سلیمان و بنام خدای رحمن و رحیم است).

    سپس فرمود: هر که آن را بخواند در حالی که به دوستی محمّد و آل او معتقد و به ظاهر و باطن آن مؤمن، و پیرو فرمانش باشد خداوند در برابر هر حرفی از آن حسنه‌ای به او می‌دهد که هر یک از آن بالاتر از دنیا با همه اموال و خیراتش می‌باشد. و اگر کسی بدین سوره که خوانده می‌شود گوش فرا دهد به مقدار یک سوم از ثواب و اجر خواندنش را خواهد داشت این چیز را غنیمت شمرده و آن را بیشتر کنید تا موقعش نگذرد و حسرت و آه در دلتان نماند[۲۷].

    ویژگی سوره حمد

    سوره حمد موقعیت متمایزی در بین سوره‌های قرآن دارد و موارد زیر از ویژگی‌های منصر بفرد این سوره است:

    • قرائت سوره حمد در تمامی نماز‌ها واجب است و بدون آن نماز صحیح نیست از پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) نقل شده که فرمودند: «لا صلاة الّا بفاتحة الکتاب»[۲۸] و در بعضی از تعابیر فرموده‌اند: «لا صلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب[۲۹]».
    • اولین سوره کامل که بر پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نازل گردیده سوره حمد است[۳۰].
    • این سوره با ویژگی هایی که دارد طبق روایات وارده از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) برترین سوره قرآن است[۳۱].
    • سوره‌ای است که بین خدا و بندگانش تقسیم شده است[۳۲].
    • این سوره اساسا با سوره‌های دیگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنی دارد به خاطر اینکه سوره‌های دیگر همه بعنوان سخن خدا است، اما این سوره از زبان بندگان است، و به تعبیر دیگر در این سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است[۳۳].
    • سوره حمد أساس قرآن است؛ ابن‌عباس مفسر معروف اسلامی می‌گوید: «ان لکل شی ء اساسا ... و اساس القرآن الفاتحة»." هر چیزی اساس و شالوده‌ای دارد ... و اساس و زیر‌بنای قرآن، سوره حمد است[۳۴]".
    • سوره حمد به عنوان یک موهبت بزرگ به پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) معرفی شد، و در برابر کل قرآن قرار گرفته است، آنجا که می‌فرماید وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ[۳۵]:" ما به تو سوره حمد که هفت آیه است و دو بار نازل شده دادیم همچنین قرآن بزرگ بخشیدیم"[۳۶].
    • در احادیث اسلامی در منابع شیعه و سنی تاکید بر تلاوت سوره حمد شده است، تلاوت آن به انسان، روح و ایمان می‌بخشد، او را به خدا نزدیک می‌کند، صفای دل و روحانیت می‌آفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون می‌سازد، و میان او و گناه و انحراف فاصله می‌افکند[۳۷].
    • همه سوره‌های قرآن سخن خداست و خطاب آن به طور معمول به مردم است، اما آهنگ سوره حمد، از زبان مردم و خطاب به خداست؛ یعنی قرآن کریم در این سوره شیوۀ مناجات و سخن گفتن با خدا را به مردم آموزش داده است[۳۸].
    • این سوره یکی از پنج سوره‌ای است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سوره‌ها عبارتند از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند.

    بحث در مورد آمین گفتن بعد از قرائت فاتحه:

    اهل‌سنت معتقدند که کلمه آمین بعد از فاتحه در نماز مستحب است[۳۹]، ولی امامیه آن را جایز نمی‌داند بلکه آن را بدعت و حرام و مبطل نماز می‌داند[۴۰].

    جستارهای وابسته

    پانویس

    1. ↑ ترجمۀ ‌الإتقان فی علوم‌القرآن، ج 1، ص 189 - 193
    2. ↑ تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج 1، ص 9.
    3. ↑ قاموس قرآن، ج 2، ص: 172.
    4. ↑ ترجمۀ ‌الإتقان فی علوم‌القرآن، ج 1، ص 189.
    5. ↑ همان، ص 190.
    6. ↑ همان
    7. ↑ همان
    8. ↑ همان، ص 192
    9. ↑ همان
    10. ↑ همان، ص 191
    11. ↑ همان
    12. ↑ همان
    13. ↑ تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج1، ص 9.
    14. ↑ ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 192
    15. ↑ همان
    16. ↑ همان
    17. ↑ سورۀ مائده، آيه 44
    18. ↑ سورۀ ابراهيم، آيه 1
    19. ↑ تفسير تسنيم، ج1، ص 259
    20. ↑ همان به نقل از مرسي
    21. ↑ ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 192
    22. ↑ تفسير تسنيم، ج1، ص 259
    23. ↑ تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج1، ص 9.
    24. ↑ تفسير قرآن مهر، ج 1، ص 124
    25. ↑ تفسير نمونه، ج 1، ص 7-6
    26. ↑ سورۀ حجر، آيه 87.
    27. ↑ ترجمۀ مجمع‌البيان، ج1، ص 34 و 35
    28. ↑ عوالي اللآلي، ج 3، ص 83.
    29. ↑ همان، ج 1، ص 196.
    30. ↑ التمهيد، ج1، ص143.
    31. ↑ تفسير نمونه، ج 1، ص 3.
    32. ↑ مجمع البيان، ج1، ص88.
    33. ↑ تفسير نمونه، ج 1، ص 2
    34. ↑ همان، ج 1، ص 4.
    35. ↑ سوره حجر آيه 87.
    36. ↑ همان، ج 1، ص 5.
    37. ↑ همان، ج 1، ص 5.
    38. ↑ فسير قرآن مهر، ج 1، ص 124.
    39. ↑ أنوار التنزيل و أسرار التاويل، ج1 ص32، الجامع لأحكام القرآن، ج 1، ص 129، الدر المنثور فی تفسير المأثور، ج 1، ص 16.
    40. ↑ الفقية(للصدوق)، ج1 ص 390، المقنعة(للشيخ المفيد)، ص 105، تفسير کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج1 ص87.

    منابع

    برگرفته از سایت معرفی سوره حمد - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir

    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=سوره_حمد&oldid=214223»