سوره الرحمن: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<div class="references" style="margin: 0px 0px 10px 0px; max-height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; font-size:95%; background: #FFA500; line-height:1.4em; padding-bottom: 7px;"><noinclude>
{{جعبه اطلاعات سوره‌ قرآن
[[پرونده:Ambox clock.svg|60px|بندانگشتی|راست]]
| عنوان = سوره الرحمن
<br>
| تصویر = سوره الرحمن.jpg
'''''نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است. '''''<br>
| نام‌های دیگر سوره = عروس قرآن
 
| شماره سوره = ۵۵
'''یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. '''
|محل نزول = اختلافی(مکی و مدنی)
<br>
| جزء = ۲۷
''آخرین مرتبه این صفحه در
| تعداد آیات = ۷۸
</div>
}}
<div class="wikiInfo">[[پرونده:سوره الرحمن.jpg |جایگزین=سوره الرحمن]]
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
!نام
!سوره الرحمن
|-
|شماره سوره
|۵۵
|-
|جزء
|۲۷
|-
|ترتیب نزول
|۹۷
|-
|مکی/مدنی
|اختلافی
|-
|تعداد آیات
|۷۸
|-
|تعداد کلمات
|۳۵۲
|-
|تعداد حروف
|۱۶۴۸
|-
|}
</div>
 
'''سوره الرحمن''' ملقب به '''عروس قرآن'''، پنجاه و پنجمین [[سوره قرآن]] است که در جزء ۲۷ جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام «الرحمن» که یکی از نام‌های الهی است، از کلمه آغازین سوره گرفته شده است. درباره [[مکی]] یا [[مدنی]] بودن این سوره اختلاف است. سوره الرحمن سوره ۵۵ از قرآن است و ۷۸ آیه دارد و در [[مکه]] نازل شده است.
'''سوره الرحمن''' ملقب به '''عروس قرآن'''، پنجاه و پنجمین [[سوره قرآن]] است که در جزء ۲۷ جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام «الرحمن» که یکی از نام‌های الهی است، از کلمه آغازین سوره گرفته شده است. درباره [[مکی]] یا [[مدنی]] بودن این سوره اختلاف است. سوره الرحمن سوره ۵۵ از قرآن است و ۷۸ آیه دارد و در [[مکه]] نازل شده است.
فضائل و خواص این سوره بقدری زیاد است که این لقب برازنده ی آن است. [[حضرت زهرا(س)]] کسی که سوره الرحمن را قرائت کنند، ساکن [[بهشت]] فردوس می خوانند.
فضائل و خواص این سوره بقدری زیاد است که این لقب برازنده آن است. [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|حضرت زهرا (سلام‌الله علیها)]] کسی که سوره الرحمن را قرائت کنند، ساکن [[بهشت]] فردوس می‌خوانند.
 
=الرحمن=


از نام‌هاى خداوند سبحان است و غير [[خدا]] با آن توصيف نمي‌شود. این نام یکصدوشصت‌ونه بار در [[قرآن مجيد]] آمده است. (صدوسيزده بار در اوّل سوره ها در ضمن بسمله و پنجاه‌وشش بار در اثناء آيات) اكثريت قريب به اتفاق اهل لغت و تفسير آنرا كلمه عربى و مشتق از رحمت گرفته اند و احسان‌كننده و نعمت‌دهنده معنى كرده اند<ref>قاموس قرآن، ج 3، ص 72.</ref>.
== الرحمن ==
از نام‌های خداوند سبحان است و غیر [[خدا]] با آن توصیف نمی‌شود. این نام یکصدوشصت‌ونه بار در [[قرآن|قرآن مجید]] آمده است. (صدوسیزده بار در اول سوره‌ها در ضمن بسمله و پنجاه‌وشش بار در اثناء آیات) اکثریت قریب به اتفاق اهل لغت و تفسیر آن‌ را کلمه عربی و مشتق از رحمت گرفته‌اند و احسان‌ کننده و نعمت‌ دهنده معنی کرده‌اند<ref>قاموس قرآن، ج 3، ص 72.</ref>.


=مفهوم کلی سوره=
== مفهوم کلی سوره ==
* فنای همه موجودات، مگر خدا؛
* یادآوری [[قیامت|رستاخیز]] و نعمت‌های بهشتی و عذاب‌های [[جهنم|دوزخ]]؛
* یادآوری نعمت‌های بزرگ، همچون علم<ref>تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 117.</ref>.


* فناى همه موجودات، مگر خدا؛
== علت نام‌گذاری ==
* يادآورى [[رستاخيز]] و نعمت هاى بهشتى و عذاب هاى [[دوزخ]] ؛
# «سوره الرحمن»؛ سبب نام‌گذاری آن به «الرحمن»، آیۀ نخست این سوره است که واژۀ «الرحمن» در آن به کار رفته است<ref>همان</ref>.
* يادآورى نعمت هاى بزرگ، هم چون علم<ref>تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 117.</ref>.
# «سوره عروس قرآن»؛ وجه تسمیۀ سوره به این اسم به جهت روایتی از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام(صلّی‌الله علیه وآله)]] است که این سوره را عروس‌القرآن نامیده است<ref>مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج 9، ص 296.</ref>.
 
=علت نامگذاری=
 
# «سوره الرحمن»؛ سبب نام گذارى آن به «الرحمن»، آيۀ نخست اين سوره است كه واژۀ «الرحمن» در آن به كار رفته است<ref>همان</ref>.
# «سوره عروس قرآن»؛ وجه تسمیۀ سوره به این اسم به جهت روایتی از [[پیامبر اسلام(ص)]] است که این سوره را عروس‌القرآن نامیده است<ref>مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج 9، ص 296.</ref>.
# «سوره آلاء»؛ به جهت تکرار مکرر این لفظ و نیز ذکر نعمت‌های الهی در این سوره می‌باشد.
# «سوره آلاء»؛ به جهت تکرار مکرر این لفظ و نیز ذکر نعمت‌های الهی در این سوره می‌باشد.


=تعداد آیات و کلمات و حروف=
== تعداد آیات و کلمات و حروف ==
 
# سوره الرحمن هفتادوهشت آیه دارد<ref>الکشف و البیان، ج9، ص176.</ref>.
# سوره الرحمن هفتادوهشت آیه دارد<ref>الکشف و البیان، ج9، ص176.</ref>.
# سوره الرحمن سیصدوپنجاه یک کلمه دارد<ref>همان.</ref>. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)
# سوره الرحمن سیصدوپنجاهک کلمه دارد<ref>همان.</ref>. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
# سوره الرحمن هزاروششصدوسی‌وشش حرف دارد<ref>همان.</ref>. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)
# سوره الرحمن هزاروششصدوسی‌وشش حرف دارد<ref>همان.</ref>. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).
 
=اهداف و آموزه ها=
 
اساسى ترين اهداف سوره الرحمن عبارت اند از:
 
# يادآورى [[توحيد]] و مبدأ هستى؛
# يادآورى [[رستاخيز]] و نعمت هاى بهشتى و عذاب هاى [[جهنم]]<ref>تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 120.</ref>.
#
 
=محتوا و موضوعات=
 
محتواى سوره الرحمن به چند بخش تقسيم می شود:
 
* بخش اول كه مقدمه و آغاز سوره است از نعمتهاى بزرگ خلقت، تعليم و تربيت، حساب و ميزان، وسائل رفاهى انسان، و غذاهاى روحى و جسمى او سخن مى گويد.
* بخش دوم توضيحى بر مساله چگونگى آفرينش [[انس]] و [[جن]] است.
* بخش سوم بيانگر نشانه ها و آيات خداوند در زمين و آسمان است.
* در بخش چهارم از نعمتهاى دنيوى فراتر رفته، سخن از نعمتهاى جهان ديگر است كه با دقت و ظرافت خاصى ريزه كاريهاى نعمتهاى بهشتى اعم از باغها، چشمه ها، ميوه ها، همسران زيبا و باوفا، و انواع لباسها، توضيح داده شده است.
* و بالآخره در بخش پنجم اين سوره اشاره كوتاهى به سرنوشت مجرمان و قسمتى از مجازاتهاى دردناك آنها آمده است<ref>تفسير نمونه، ج 23، ص 92-91</ref>.
 
=فضائل، خواص و ثواب قرائت=


[[ابى‌بن‌كعب]] گويد: [[حضرت رسول(ص)]] فرمود: «هر كس سوره الرحمن را قرائت كند خدا بر ضعف و ناتوانى او ترحم نمايد و او سپاس و شكر آنچه را كه خدا بر او انعام نموده بجا آورده است»
== اهداف و آموزه‌ها ==
اساسی‌ترین اهداف سوره الرحمن عبارت‌اند از:


از [[حضرت موسى‌بن‌جعفر(ع)]] از پدران گراميش از [[پيغمبر(ص)]] روايت شده كه فرمود: «براى هر چيزى عروسى است و عروس قرآن سوره الرحمن است».
# یادآوری [[توحيد|توحید]] و مبدأ هستی؛
# یادآوری [[قیامت|رستاخیز]] و نعمت‌های [[بهشت|بهشتی]] و عذاب‌های [[جهنم]]<ref>تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 120.</ref>.


[[ابوبصير]] از [[امام صادق(ع)]] روايت نموده كه فرمود: «ترك نكنيد قرائت الرحمن را و قيام به آنرا زيرا كه آن در دلهاى منافقين قرار نمي‌گيرد و [[روز قيامت]] در صورت آدمى در زيباترين صورت و خشبوترين بوى به نزد پروردگارش مي‌آيد تا آنكه مي‌ايستد در جايى كه هيچكس نزديكتر از او به خدا نيست، پس خداى سبحان به او مي‌فرمايد چه كسى در زندگانى دنيا قيام به حق تو نموده و به قرائت تو مداومت كرد؟، پس سوره ‌الرحمن مي‌گويد: «اى پروردگارم فلانى و فلانى و فلانى پس صورت ايشان سفيد مي‌شود پس به آنها مي‌فرمايد، [[شفاعت]] كنيد در هر كس كه دوست داريد، پس شفاعت مي‌كنند تا آنكه باقى نماند براى ايشان غايتى و كسى نباشد كه براى او شفاعت كنند پس به ايشان مي‌گويند داخل بهشت شويد و هر كجا كه خواستيد مسكن نمائيد».
== محتوا و موضوعات ==
محتوای سوره الرحمن به چند بخش تقسیم می‌شود:


[[حمادبن‌عثمان]] می‌گويد: امام صادق(ع) فرمود: «لازم است كه هر مردى سوره الرحمن را در روز جمعه قرائت كند پس هر وقت كه خواند «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگويد: لا بشى ء من آلائك رب اكذب».
* بخش اول که مقدمه و آغاز سوره است از نعمت‌های بزرگ خلقت، تعلیم و تربیت، حساب و میزان، وسائل رفاهی انسان، و غذاهای روحی و جسمی او سخن می‌گوید.
* بخش دوم توضیحی بر مساله چگونگی آفرینش [[انس]] و [[جن]] است.
* بخش سوم بیانگر نشانه‌ها و آیات خداوند در زمین و آسمان است.
* در بخش چهارم از نعمت‌های دنیوی فراتر رفته، سخن از نعمت‌های جهان دیگر است که با دقت و ظرافت خاصی ریزه‌کاری‌های نعمت‌های بهشتی اعم از باغ‌ها، چشمه‌ها، میوه‌ها، همسران زیبا و باوفا، و انواع لباس‌ها، توضیح داده شده است.
* و بالآخره در بخش پنجم این سوره اشاره کوتاهی به سرنوشت مجرمان و قسمتی از مجازات‌های دردناک آنها آمده است<ref>تفسير نمونه، ج 23، ص 92-.91</ref>.


حضرت صادق(ع)  فرمود: «كسى كه در شب سوره‌ الرحمن را بخواند، و بعد از هر «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگويد «لا بشي ء من آلائك رب اكذب»، [[خداوند]] [[فرشته]] و ملكى بر او موكّل كند اگر در اوّل شب خواند كه او را تا صبح حفظ نمايد و اگر در هنگام صبح آن را خواند موكّل فرمايد بر او فرشته اى كه او را تا شب حفظ كند»<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 24، ص 55-54.</ref>.
== فضائل، خواص و ثواب قرائت ==
[[ابی بن کعب|ابی‌بن‌کعب]] گوید: [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|حضرت رسول (صلّی‌الله علیه وآله)]] فرمود: «هر کس سوره الرحمن را قرائت کند خدا بر ضعف و ناتوانی او ترحم نماید و او سپاس و شکر آنچه را که خدا بر او انعام نموده بجا آورده است»


=محل و زمان نزول=
از [[موسی بن جعفر (کاظم)|حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه‌السّلام)]] از پدران گرامیش از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیغمبر (صلّی‌الله علیه وآله)]] روایت شده که فرمود: «برای هر چیزی عروسی است و عروس قرآن سوره الرحمن است».


بعضى گفته اند سوره الرحمن در [[مكه]] نازل شده جز يك آيه: يَسْئَلُهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ، كه بقول عطاء و قتاده و عكرمه و يكى از دو روايت از [[ابن عباس]] كه در [[مدینه]] آمده.
[[ابوبصير|ابوبصیر]] از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السّلام)]] روایت نموده که فرمود: «ترک نکنید قرائت الرحمن را و قیام به آن را زیرا که آن در دل‌های منافقین قرار نمی‌گیرد و [[روز قيامت|روز قیامت]] در صورت آدمی در زیباترین صورت و خشبوترین بوی به نزد پروردگارش می‌آید تا آنکه می‌ایستد در جایی که هیچکس نزدیکتر از او به خدا نیست، پس خدای سبحان به او می‌فرماید چه کسی در زندگانی دنیا قیام به حق تو نموده و به قرائت تو مداومت کرد؟، پس سوره ‌الرحمن می‌گوید: «ای پروردگارم فلانی و فلانی و فلانی پس صورت ایشان سفید می‌شود پس به آنها می‌فرماید، [[شفاعت]] کنید در هر کس که دوست دارید، پس شفاعت می‌کنند تا آنکه باقی نماند برای ایشان غایتی و کسی نباشد که برای او شفاعت کنند پس به ایشان می‌گویند داخل بهشت شوید و هر کجا که خواستید مسکن نمائید».


و حسن و [[قتاده]] و ابى حاتم نقل كرده اند كه تمام آن مدنى است<ref>همان.</ref>.
[[حمادبن‌عثمان]] می‌گوید: امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «لازم است که هر مردی سوره الرحمن را در روز [[جمعه]] قرائت کند پس هر وقت که خواند «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگوید: لا بشی ء من آلائك رب اكذب».


[بنا بر مدنی بودن] تاريخ نزول آن در ما بين [[صلح حديبيه]] و [[جنگ تبوك]] است و بعد از [[سوره رعد]] نازل شده است<ref>حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه اول، ص 27.</ref>.
حضرت صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «کسی که در شب سوره‌ الرحمن را بخواند، و بعد از هر «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگوید «لا بشی ء من آلائك رب اكذب»، [[خدا|خداوند]] [[ملائکه|فرشته]] و ملکی بر او موكّل کند اگر در اوّل شب خواند که او را تا صبح حفظ نماید و اگر در هنگام صبح آن را خواند موكّل فرماید بر او فرشته ای که او را تا شب حفظ کند»<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 24، ص 55-54.</ref>.


=فضای نزول=
== محل و زمان نزول ==
بعضی گفته‌اند سوره الرحمن در [[مكه|مکه]] نازل شده جز یک آیه: یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، که بقول عطاء و قتاده و عکرمه و یکی از دو روایت از [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] که در [[مدینه]] آمده.


سوره الرحمن سوره نعمت ها و رحمت های الهی است، دعوت خداوند متعال به دین الهی و هدایت پذیری هر چند در برخی از موارد با تهدید و هشدار همراه است ولی بسیار پیش می آید که خداوند با ذکر نعمت هایی که به انسان ها داده است و نیز تکرار آنها، ذهن انسان های آزاده را به فکر وا می‌دارد. سوره الرحمن نیز به همین غرض و در فضای تقابل [[مسلمانان]] با [[مشرکان]] نازل شده است تا هر دو گروه به یاد نعمت های الهی بیفتند و موجب ترغیب [[مشرکان]] به اسلام و نیز افزایش [[ایمان]] و اطمینان مسلمانان گردد.
و حسن و [[قتاده]] و ابی حاتم نقل کرده‌اند که تمام آن مدنی است<ref>همان.</ref>.


=ویژگی=
[بنا بر مدنی بودن] تاریخ نزول آن در ما‌بین [[صلح حديبيه|صلح حدیبیه]] و [[جنگ تبوك|جنگ تبوک]] است و بعد از [[سوره رعد]] نازل شده است<ref>حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه اول، ص 27.</ref>.


سوره الرحمن در لسان مبارک پیامبر اسلام(ص) به عنوان «عروس قرآن» نامیده شده است.
== فضای نزول ==
سوره الرحمن سوره نعمت‌ها و رحمت‌های الهی است، دعوت خداوند متعال به دین الهی و هدایت‌پذیری هر چند در برخی از موارد با تهدید و هشدار همراه است ولی بسیار پیش می‌آید که خداوند با ذکر نعمت‌هایی که به انسان‌ها داده است و نیز تکرار آنها، ذهن انسان‌های آزاده را به فکر وا می‌دارد. سوره الرحمن نیز به همین غرض و در فضای تقابل [[مسلمان|مسلمانان]] با [[شرک|مشرکان]] نازل شده است تا هر دو گروه بیاد نعمت‌های الهی بیفتند و موجب ترغیب [[شرک|مشرکان]] به [[اسلام]] و نیز افزایش [[ایمان]] و اطمینان مسلمانان گردد.


آيۀ «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» سى‌ويك بار در سوره الرحمن تكرار شده است. اين آيه مى پرسد: «كدام يك از نعمت هاى پروردگارتان را تكذيب مى كنيد؟» و در احاديث از امام صادق عليه‌السلام روايت شده كه در هنگام قرائت سوره الرحمن، در نزد آن سی‌ویک بند بگوييد: «لا بِشَي ءٍ من آلائِك ربِّ اكَذِّبُ» يعنى: «پروردگارا هيچ كدام از نعمت هايت را تكذيب نمى كنم»<ref>تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 120.</ref>.
== ویژگی ==
سوره الرحمن در لسان مبارک پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) به عنوان «عروس قرآن» نامیده شده است.


آیه «مدهامتان» با یک کلمه کوتاهترین آیه قرآن(بدون در نظر گرفتن حروف مقطعه) می باشد که در سوره الرحمن قرار دارد.
* آیۀ «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» سی‌ویک بار در سوره الرحمن تکرار شده است. این آیه می‌پرسد: «کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟» و در احادیث از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که در هنگام قرائت سوره الرحمن، در نزد آن سی‌ویک بند بگویید: «لا بِشَی ءٍ من آلائِك ربِّ اكَذِّبُ» یعنی: «پروردگارا هیچ کدام از نعمت‌هایت را تکذیب نمی‌کنم»<ref>تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 120.</ref>.
* آیه «مدهامتان» با یک کلمه کوتاه‌ترین آیه قرآن (بدون در نظر گرفتن حروف مقطعه) می‌باشد که در سوره الرحمن قرار دارد.
* این سوره تنها سوره‌ای است که بعد از بسم الله الرحمن الرحیم با نامی از اسماء خداوند متعال آغاز شده است.
* سوره الرحمن از [[سور مفصلات]] می‌باشد<ref>التمهید في علوم القرآن، ج1، ص313.</ref> [[ابن قتیبه]] می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از [[سور مثانی]] آمده‌اند اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند<ref>جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.
* روایتی است که از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای [[تورات]] و سوره‌های مئین را به جای [[انجيل|انجیل]] و سوره‌های مثانی را به جای [[زبور]] به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید<ref>جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.


این سوره تنها سوره ای است که بعد از بسم الله الرحمن الرحیم با نامی از اسماء خداوند متعال آغاز شده است.
== جستارهای وابسته ==
* [[صلح حدیبیه]]
* [[جنگ تبوک]]
* [[مسلمان|مسلمانان]]
* [[شرک|مشرکان]]


سوره الرحمن از [[سور مفصلات]] می باشد<ref>التمهید في علوم القرآن، ج1، ص313.</ref> [[ابن قتیبه]] می گوید: ... مفصلات سوره های کوچکی هستند که بعد از [[سور مثانی]] آمده اند اینکه چرا این سوره ها را مفصل نامیده اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسيار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِيمِ از يكديگر جدا شده‌اند<ref>جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.
== پانویس ==
{{پانویس}}


روايتى است كه از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى [[تورات]] و سوره هاى مئين را به جاى [[انجيل]] و سوره هاى مثانى را به جاى [[زبور]] به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد<ref>جامع البيان فى تفسير القرآن، ج 1، ص 34.</ref>.
== منابع ==
* [https://quran.inoor.ir/fa/surah/55/ برگرفته از سایت معرفی سوره رحمان - پایگاه جامع قرآن]quran.inoor.ir


=پانویس=
{{سوره‌های مکی و مدنی}}
{{پانویس|2}}


[[رده:قرآن‌شناسی]]
[[رده:قرآن]]
[[رده:سوره‌های اختلافی]]
[[رده:سوره‌های قرآن]]
[[رده:سوره‌های مفصلات]]
[[رده:شان نزول]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۵:۰۵

سوره الرحمن
سوره الرحمن.jpg
نام‌های دیگر سورهعروس قرآن
شماره سوره۵۵
محل نزولاختلافی(مکی و مدنی)
جزء۲۷
تعداد آیات۷۸

سوره الرحمن ملقب به عروس قرآن، پنجاه و پنجمین سوره قرآن است که در جزء ۲۷ جای دارد. نام‌گذاری این سوره به نام «الرحمن» که یکی از نام‌های الهی است، از کلمه آغازین سوره گرفته شده است. درباره مکی یا مدنی بودن این سوره اختلاف است. سوره الرحمن سوره ۵۵ از قرآن است و ۷۸ آیه دارد و در مکه نازل شده است. فضائل و خواص این سوره بقدری زیاد است که این لقب برازنده آن است. حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) کسی که سوره الرحمن را قرائت کنند، ساکن بهشت فردوس می‌خوانند.

الرحمن

از نام‌های خداوند سبحان است و غیر خدا با آن توصیف نمی‌شود. این نام یکصدوشصت‌ونه بار در قرآن مجید آمده است. (صدوسیزده بار در اول سوره‌ها در ضمن بسمله و پنجاه‌وشش بار در اثناء آیات) اکثریت قریب به اتفاق اهل لغت و تفسیر آن‌ را کلمه عربی و مشتق از رحمت گرفته‌اند و احسان‌ کننده و نعمت‌ دهنده معنی کرده‌اند[۱].

مفهوم کلی سوره

  • فنای همه موجودات، مگر خدا؛
  • یادآوری رستاخیز و نعمت‌های بهشتی و عذاب‌های دوزخ؛
  • یادآوری نعمت‌های بزرگ، همچون علم[۲].

علت نام‌گذاری

  1. «سوره الرحمن»؛ سبب نام‌گذاری آن به «الرحمن»، آیۀ نخست این سوره است که واژۀ «الرحمن» در آن به کار رفته است[۳].
  2. «سوره عروس قرآن»؛ وجه تسمیۀ سوره به این اسم به جهت روایتی از پیامبر اسلام(صلّی‌الله علیه وآله) است که این سوره را عروس‌القرآن نامیده است[۴].
  3. «سوره آلاء»؛ به جهت تکرار مکرر این لفظ و نیز ذکر نعمت‌های الهی در این سوره می‌باشد.

تعداد آیات و کلمات و حروف

  1. سوره الرحمن هفتادوهشت آیه دارد[۵].
  2. سوره الرحمن سیصدوپنجاهک کلمه دارد[۶]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره‌های قرآن مختلف است).
  3. سوره الرحمن هزاروششصدوسی‌وشش حرف دارد[۷]. (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره‌های قرآن مختلف است).

اهداف و آموزه‌ها

اساسی‌ترین اهداف سوره الرحمن عبارت‌اند از:

  1. یادآوری توحید و مبدأ هستی؛
  2. یادآوری رستاخیز و نعمت‌های بهشتی و عذاب‌های جهنم[۸].

محتوا و موضوعات

محتوای سوره الرحمن به چند بخش تقسیم می‌شود:

  • بخش اول که مقدمه و آغاز سوره است از نعمت‌های بزرگ خلقت، تعلیم و تربیت، حساب و میزان، وسائل رفاهی انسان، و غذاهای روحی و جسمی او سخن می‌گوید.
  • بخش دوم توضیحی بر مساله چگونگی آفرینش انس و جن است.
  • بخش سوم بیانگر نشانه‌ها و آیات خداوند در زمین و آسمان است.
  • در بخش چهارم از نعمت‌های دنیوی فراتر رفته، سخن از نعمت‌های جهان دیگر است که با دقت و ظرافت خاصی ریزه‌کاری‌های نعمت‌های بهشتی اعم از باغ‌ها، چشمه‌ها، میوه‌ها، همسران زیبا و باوفا، و انواع لباس‌ها، توضیح داده شده است.
  • و بالآخره در بخش پنجم این سوره اشاره کوتاهی به سرنوشت مجرمان و قسمتی از مجازات‌های دردناک آنها آمده است[۹].

فضائل، خواص و ثواب قرائت

ابی‌بن‌کعب گوید: حضرت رسول (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: «هر کس سوره الرحمن را قرائت کند خدا بر ضعف و ناتوانی او ترحم نماید و او سپاس و شکر آنچه را که خدا بر او انعام نموده بجا آورده است»

از حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه‌السّلام) از پدران گرامیش از پیغمبر (صلّی‌الله علیه وآله) روایت شده که فرمود: «برای هر چیزی عروسی است و عروس قرآن سوره الرحمن است».

ابوبصیر از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت نموده که فرمود: «ترک نکنید قرائت الرحمن را و قیام به آن را زیرا که آن در دل‌های منافقین قرار نمی‌گیرد و روز قیامت در صورت آدمی در زیباترین صورت و خشبوترین بوی به نزد پروردگارش می‌آید تا آنکه می‌ایستد در جایی که هیچکس نزدیکتر از او به خدا نیست، پس خدای سبحان به او می‌فرماید چه کسی در زندگانی دنیا قیام به حق تو نموده و به قرائت تو مداومت کرد؟، پس سوره ‌الرحمن می‌گوید: «ای پروردگارم فلانی و فلانی و فلانی پس صورت ایشان سفید می‌شود پس به آنها می‌فرماید، شفاعت کنید در هر کس که دوست دارید، پس شفاعت می‌کنند تا آنکه باقی نماند برای ایشان غایتی و کسی نباشد که برای او شفاعت کنند پس به ایشان می‌گویند داخل بهشت شوید و هر کجا که خواستید مسکن نمائید».

حمادبن‌عثمان می‌گوید: امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «لازم است که هر مردی سوره الرحمن را در روز جمعه قرائت کند پس هر وقت که خواند «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگوید: لا بشی ء من آلائك رب اكذب».

حضرت صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «کسی که در شب سوره‌ الرحمن را بخواند، و بعد از هر «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگوید «لا بشی ء من آلائك رب اكذب»، خداوند فرشته و ملکی بر او موكّل کند اگر در اوّل شب خواند که او را تا صبح حفظ نماید و اگر در هنگام صبح آن را خواند موكّل فرماید بر او فرشته ای که او را تا شب حفظ کند»[۱۰].

محل و زمان نزول

بعضی گفته‌اند سوره الرحمن در مکه نازل شده جز یک آیه: یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ، که بقول عطاء و قتاده و عکرمه و یکی از دو روایت از ابن عباس که در مدینه آمده.

و حسن و قتاده و ابی حاتم نقل کرده‌اند که تمام آن مدنی است[۱۱].

[بنا بر مدنی بودن] تاریخ نزول آن در ما‌بین صلح حدیبیه و جنگ تبوک است و بعد از سوره رعد نازل شده است[۱۲].

فضای نزول

سوره الرحمن سوره نعمت‌ها و رحمت‌های الهی است، دعوت خداوند متعال به دین الهی و هدایت‌پذیری هر چند در برخی از موارد با تهدید و هشدار همراه است ولی بسیار پیش می‌آید که خداوند با ذکر نعمت‌هایی که به انسان‌ها داده است و نیز تکرار آنها، ذهن انسان‌های آزاده را به فکر وا می‌دارد. سوره الرحمن نیز به همین غرض و در فضای تقابل مسلمانان با مشرکان نازل شده است تا هر دو گروه بیاد نعمت‌های الهی بیفتند و موجب ترغیب مشرکان به اسلام و نیز افزایش ایمان و اطمینان مسلمانان گردد.

ویژگی

سوره الرحمن در لسان مبارک پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) به عنوان «عروس قرآن» نامیده شده است.

  • آیۀ «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ» سی‌ویک بار در سوره الرحمن تکرار شده است. این آیه می‌پرسد: «کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید؟» و در احادیث از امام صادق (علیه‌السّلام) روایت شده که در هنگام قرائت سوره الرحمن، در نزد آن سی‌ویک بند بگویید: «لا بِشَی ءٍ من آلائِك ربِّ اكَذِّبُ» یعنی: «پروردگارا هیچ کدام از نعمت‌هایت را تکذیب نمی‌کنم»[۱۳].
  • آیه «مدهامتان» با یک کلمه کوتاه‌ترین آیه قرآن (بدون در نظر گرفتن حروف مقطعه) می‌باشد که در سوره الرحمن قرار دارد.
  • این سوره تنها سوره‌ای است که بعد از بسم الله الرحمن الرحیم با نامی از اسماء خداوند متعال آغاز شده است.
  • سوره الرحمن از سور مفصلات می‌باشد[۱۴] ابن قتیبه می‌گوید: ... مفصلات سوره‌های کوچکی هستند که بعد از سور مثانی آمده‌اند اینکه چرا این سوره‌ها را مفصل نامیده‌اند به خاطر کوتاه بودن آنها و اینکه بسیار به واسطه بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ از یکدیگر جدا شده‌اند[۱۵].
  • روایتی است که از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) نقل شده که فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره‌های مئین را به جای انجیل و سوره‌های مثانی را به جای زبور به من داد و پروردگارم مرا با دادن سوره‌های مفصّل فزونی بخشید[۱۶].

جستارهای وابسته

پانویس

  1. قاموس قرآن، ج 3، ص 72.
  2. تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 117.
  3. همان
  4. مجمع‌البيان في تفسيرالقرآن، ج 9، ص 296.
  5. الکشف و البیان، ج9، ص176.
  6. همان.
  7. همان.
  8. تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 120.
  9. تفسير نمونه، ج 23، ص 92-.91
  10. ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 24، ص 55-54.
  11. همان.
  12. حجةالتفاسير و بلاغ‌الإكسير، مقدمه اول، ص 27.
  13. تفسير قرآن مهر، ج 20، ص 120.
  14. التمهید في علوم القرآن، ج1، ص313.
  15. جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.
  16. جامع البيان فی تفسير القرآن، ج 1، ص 34.

منابع