سوره فتح: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'نامگذاری' به 'نامگذاری') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۴۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات سوره قرآن | |||
| عنوان = سوره فتح | |||
| تصویر = سوره فتح.jpg | |||
| نام‌های دیگر سوره = | |||
| | | شماره سوره = ۴۸ | ||
|شماره سوره | |محل نزول = [[مدینه|مدینه]]( مدنی) | ||
| جزء = ۲۶ | |||
| | | تعداد آیات = ۲۹ | ||
}} | |||
| | '''سوره فتح''' درباره پیروزی نهایی [[مسلمان|مسلمانان]]، پاداش [[ایمان]] و [[جهاد]] و اخلاص، بخشش لغزش‌های مجاهدین، هشدار به [[کافر|کافران]] و مسلمانان کاهل و در نهایت جهانی شدن [[دین]] [[خدا]] است. «فتح» نامیدن این سوره به دلیل آن است که در ابتدای سوره، از فتح مبین (پیروزی درخشان) سخن می‌گوید. | ||
در فضیلت قرائت سوره فتح آمده است، کسی که این سوره را قرائت کند، همانند کسی است که همراه [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله)]] در فتح حضور داشته یا مانند کسی است که با او در [[بیعت شجره]] [[بیعت]] کرده است. | |||
|جزء | |||
|تعداد آیات | |||
'''سوره فتح''' درباره پیروزی نهایی [[مسلمانان]]، پاداش [[ایمان]] و [[جهاد]] و اخلاص، بخشش لغزش‌های مجاهدین، هشدار به [[کافران]] و مسلمانان کاهل و در نهایت جهانی شدن [[دین]] خدا است. «فتح» نامیدن این سوره به دلیل آن است که در ابتدای سوره، از فتح مبین (پیروزی درخشان) سخن می‌گوید. | |||
در فضیلت قرائت سوره فتح آمده است، کسی که این سوره را قرائت کند، همانند کسی است که همراه [[ | |||
== علت نامگذاری == | == علت نامگذاری == | ||
«سوره فتح»؛ تنها نام | «سوره فتح»؛ تنها نام این سوره «فتح» است که از آیۀ اول آن گرفته شده است. در این آیه از پیروزی پیامبر اسلام در بستن قرارداد [[صلح حدیبیه|صلح حدیبیّه]] سخن به میان آمده است<ref>تفسير قرآن مهر، ج 19، ص 185</ref>. | ||
== مفهوم کلی سوره == | == مفهوم کلی سوره == | ||
* | *امیدآفرینی با یادآوری فتح [[مکه]]؛ | ||
* جداسازی مرز [[مؤمنان]] و | *جداسازی مرز [[مؤمن|مؤمنان]] و [[کافر|کافران]] و [[نفاق|منافقان]]؛ | ||
* گزارش [[صلح | *گزارش [[صلح حدیبیه]] و [[بیعت رضوان]]<ref>تفسير قرآن مهر، ج 19، ص 183.</ref>. | ||
== اهداف و آموزه‌ها == | == اهداف و آموزه‌ها == | ||
هدف‌های اساسی سوره فتح عبارت‌اند از: | |||
#ایجاد امید به فتح و پیروزی در دل مؤمنان؛ | |||
# | #جدا کردن مرز بین مؤمنان، [[شرک|مشرکان]] و [[نفاق|منافقان]] در رابطه با [[جهاد]]<ref>تفسير قرآن مهر، ج 19، ص 186-185</ref>. | ||
# جدا | |||
== محتوا و موضوعات == | == محتوا و موضوعات == | ||
محتوای سوره فتح از هفت بخش | محتوای سوره فتح از هفت بخش تشکیل یافته است. | ||
*سوره با مساله بشارت فتح آغاز می‌شود و آیات پایانی آن نیز به همین مساله مربوط است و تاکید بر تحقق خواب پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) مربوط به وارد شدن به [[مكه|مکه]] و انجام [[مناسک حج|مناسک عمره]] است؛ | |||
*بخش دیگری از سوره حوادث مربوط به صلح حدیبیه و نزول سکینه و آرامش بر دل‌های مؤمنان و مساله [[بیعت رضوان]] را بازگو می‌کند؛ | |||
*در بخش دیگری از مقام پیامبر و هدف والای او سخن می‌گوید. | |||
*در قسمت دیگری از کارشکنی‌های منافقان و نمونه‌هایی از عذرهای واهی‌شان در مورد عدم شرکت در میدان [[جهاد]] پرده برمی دارد. | |||
* در بخش دیگری قسمتی از تقاضاهای نابجای منافقان را منعکس می‌سازد. | |||
*و در قسمتی دیگر کسانی را که از شرکت در میدان جهاد معذورند معرفی می‌کند. | |||
*و بالآخره در بخشی نیز از ویژگی‌های پیروان خط مکتبی پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) و صفات مخصوص آنها سخن می‌گوید. | |||
روی‌هم‌رفته آیات این سوره فوق‌العاده حساس و سرنوشت‌ساز و مخصوصا برای [[مسلمان|مسلمانان]] امروز در برابر حوادث گوناگونی که جوامع اسلامی با آن درگیر هستند الهام‌‌آفرین است<ref>تفسير نمونه، ج 22، ص 7-6.</ref>. | |||
== فضائل، خواص و ثواب قرائت == | |||
#[[ابی بن کعب|ابی‌بن‌کعب]] از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) روایت می‌کند: «هر کس سوره فتح را قرائت کند مانند آن است که با حضرت محمد (صلّی‌الله علیه وآله) در فتح مکه شرکت داشته است». | |||
#در روایت دیگر آمده است: «هر کس این سوره را قرائت کند مانند کسی است‌که زیر آن درخت با [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|حضرت محمّد (صلّی‌الله علیه وآله)]] [[بیعت]] کرده است». | |||
#[[عمر بن خطاب|عمربن‌خطاب]] می‌گوید: «در یکی از سفرها با پیامبر خدا (صلّی‌الله علیه وآله) بودیم که فرمود: شب گذشته سوره‌ای بر من نازل شد که از دنیا و ما فی‌ها نزد من بهتر است: إِنَّا فَتَحْنا تا ... وَ ما تَأَخَّرَ». این روایت را [[محمد بن اسماعیل بخاری|بخاری]] در صحیح خود آورده است. | |||
#[[قتاده]] از [[انس بن مالک|انس]] نقل می‌کند: «هنگامی که از [[جنگ حدیبیه]] بازگشتیم، از انجام [[مناسک حج|اعمال حج]] ما جلوگیری شده بود و ما همگی محزون و غمگین بودیم که ناگهان خداوند نازل فرمود: (إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً) پیامبر خدا(صلّی‌الله علیه وآله) فرمودند: آیه‌ای بر من نازل شده است که در نظر من از تمام دنیا بهتر است». | |||
#[[عبدالله بن مسعود|عبدالله بن‌مسعود]] می‌گوید: «رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) از جنگ حدیبیه بازگشت فرمود، ناگهان دیدیم که حضرت از سرعت خود کاست، نزدیک شدیم دیدیم خداوند (إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً) را بر حضرت نازل فرموده است و حضرتش را فوق‌العاده مسرور یافتیم و فرمودند: که این سوره بر او نازل شده است». | |||
#[[عبدالله بن بکیر|عبداللَّه‌بن‌بکیر]] از پدرش روایت می‌کند که [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السّلام)]] فرمودند: «اموال و زنان و کنیزان خود را با خواندن (إِنَّا فَتَحْنا) از تلف شدن حفظ کنید، اگر انسان از کسانی باشد که این سوره را زیاد بخواند [[قیامت|روز قیامت]] منادی به طوری که همه مردم بشنوند او را صدا می‌زند که تو از بندگان خالص من هستی، او را به بندگان صالح من ملحق نمائید و او را در بهشت‌های پر نعمت جای داده، از شربت گوارای رحیق مختوم آمیخته به کافور سیراب سازید<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 23، ص 99-98.</ref>». | |||
== محل زمان نزول == | == محل زمان نزول == | ||
# سوره فتح در [[مدينه]] بر | #سوره فتح در [[مدينه|مدینه]] بر پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) نازل شده است<ref>ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 23، ص 99-98.</ref>. | ||
# | #تاریخ نزول سوره فتح در سال هشتم [[هجری]] ما بین [[صلح حدیبیه]] و [[جنگ تبوك|جنگ تبوک]] است و سوره در راه، موقع برگشتن از حدیبیه [[نزول قرآن|نازل]] شده است و بعد از [[سوره صف]] (و بقولی جمعه و بقولی ممتحنه) نازل شده است<ref>حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، مقدمه اول، ص 26</ref>. | ||
== فضای نزول == | == فضای نزول == | ||
پیامبر اسلام(صلّی‌الله علیه وآله) در سال ششم هجرت تصمیم گرفت که به اتفاق [[مهاجرين|مهاجرین]] و [[انصار]] و سایر مسلمانان به عنوان مراسم [[عمره مفرده|عمره]] به سوی [[مكه|مکه]] حرکت کند و قبلا به مسلمانان اطلاع داده بود که من در خواب دیدم همراه یارانم وارد [[مسجد الحرام|مسجدالحرام]] شده‌ایم و مشغول مناسک عمره هستیم. | |||
مسلمانان در | مسلمانان در ذی‌الحلیفه نزدیک مدینه [[احرام]] بستند و با تعداد زیادی شتر برای قربانی حرکت کردند. وضع حرکت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به خوبی نشان می‌داد که هدفی جز انجام این عبادت بزرگ ندارد. تا این‌که پیامبر وارد سرزمین حدیبیه شد (حدیبیه قریه‌ای در نزدیکی مکه بود که حدود بیست کیلومتر تا مکه فاصله داشت). | ||
ولی در | ولی در اینجا [[قریش]] باخبر شدند و راه را بر پیغمبر بستند و از ورود او به مکه مانع شدند و در واقع تمام سنت‌هایی را که در زمینه امنیت زائران [[کعبه|خانه خدا]] در ماه حرام داشتند زیر پا گذاردند، چرا که آنها معتقد بودند در ماه‌های حرام (از جمله [[ذی القعده|ماه ذی‌القعده]] که پیامبر در آن ماه قصد عمره داشت) و مخصوصا در حال [[احرام]] نباید مانع هیچ‌کس شوند، حتی اگر کسی قاتل پدر خویش را در این ایام و در این مراسم می‌دیدند ابدا متعرض او نمی‌شدند. | ||
در | در اینجا ماجرای مفصلی پیش آمد که به عقد قرارداد صلحی میان پیامبر و مشرکان مکه به نام صلح حدیبیه منتهی شد ولی به هر صورت آن سال مانع ورود پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به مکه شدند، ناچار پیامبر به یارانش دستور داد که شترهای خود را در همان‌جا قربانی کنند، سرهای خود را بتراشند و از احرام بیرون آیند و به سوی مدینه باز گردند. در اینجا طوفانی از غم و اندوه مسلمانان را فرا گرفت و انبوهی از ناراحتی‌ها و گاه شک و تردید بر افراد ضعیف‌الإیمان غالب شد. موقعی که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) از حدیبیه به سوی مدینه می‌آمد مرکبش سنگین شد و از حرکت باز ایستاد و در همین حال چهره مبارکش غرق سرور و شادمانی بی‌سابقه‌ای گشت و فرمود: «هم اکنون آیات سوره فتح بر من نازل شد»<ref>تلخيص از تفسير قمی و مجمع‌البيان و فی ظلال‌القرآن.</ref>. | ||
== قرائت سوره فتح در نماز مستحبی هر شب از ماه رمضان == | == قرائت سوره فتح در نماز مستحبی هر شب از ماه رمضان == | ||
[[مسعودی]] می‌گفت شنیدم هرکس در هر شب [[ماه رمضان]] سوره فتح را در نمازهای مستحبی بخواند در آن سال از گزند حوادث محفوظ می‌ماند<ref>سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج ۱، ص ۲۲، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.</ref>. | [[مسعودی]] می‌گفت شنیدم هرکس در هر شب [[رمضان|ماه رمضان]] سوره فتح را در نمازهای مستحبی بخواند در آن سال از گزند حوادث محفوظ می‌ماند<ref>سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج ۱، ص ۲۲، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.</ref>. | ||
البته، روایتی دیگر، این اثر و نتیجه را تنها با خواندن سوره فتح در نماز شب اول رمضان اعلام می‌دارد: | البته، روایتی دیگر، این اثر و نتیجه را تنها با خواندن سوره فتح در [[نماز شب]] اول [[رمضان]] اعلام می‌دارد: | ||
امام( | امام (علیه‌السّلام) فرمود: کسی که هنگام حلول ماه رمضان دو رکعت نماز مستحبی بخواند و در رکعت اول [[سوره حمد|ام الکتاب]] (حمد) و سپس فتح را بخواند و در رکعت دوم هر سوره‌ای که دوست داشت؛ پروردگار در آن سال نگهبان او در مقابل بدی‌ها خواهد بود و پیوسته تا ماه رمضان سال آینده تحت حمایت خداوند خواهد بود<ref>همان، ص ۸۷.</ref>. | ||
== پانویس == | == جستارهای وابسته == | ||
* [[صلح حدیبیه]] | |||
* [[بیعت]] | |||
* [[بیعت رضوان]] | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{سوره‌های مکی و مدنی}} | |||
[[رده:قرآن]] | [[رده:قرآن]] | ||
[[رده: | [[رده:سوره‌های قرآن]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۵۵
| سوره فتح | |
|---|---|
 | |
 | |
| شماره سوره | ۴۸ |
| محل نزول | مدینه( مدنی) |
| جزء | ۲۶ |
| تعداد آیات | ۲۹ |
سوره فتح درباره پیروزی نهایی مسلمانان، پاداش ایمان و جهاد و اخلاص، بخشش لغزش‌های مجاهدین، هشدار به کافران و مسلمانان کاهل و در نهایت جهانی شدن دین خدا است. «فتح» نامیدن این سوره به دلیل آن است که در ابتدای سوره، از فتح مبین (پیروزی درخشان) سخن می‌گوید. در فضیلت قرائت سوره فتح آمده است، کسی که این سوره را قرائت کند، همانند کسی است که همراه پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در فتح حضور داشته یا مانند کسی است که با او در بیعت شجره بیعت کرده است.
علت نامگذاری
«سوره فتح»؛ تنها نام این سوره «فتح» است که از آیۀ اول آن گرفته شده است. در این آیه از پیروزی پیامبر اسلام در بستن قرارداد صلح حدیبیّه سخن به میان آمده است[۱].
مفهوم کلی سوره
- امیدآفرینی با یادآوری فتح مکه؛
- جداسازی مرز مؤمنان و کافران و منافقان؛
- گزارش صلح حدیبیه و بیعت رضوان[۲].
اهداف و آموزه‌ها
هدف‌های اساسی سوره فتح عبارت‌اند از:
- ایجاد امید به فتح و پیروزی در دل مؤمنان؛
- جدا کردن مرز بین مؤمنان، مشرکان و منافقان در رابطه با جهاد[۳].
محتوا و موضوعات
محتوای سوره فتح از هفت بخش تشکیل یافته است.
- سوره با مساله بشارت فتح آغاز می‌شود و آیات پایانی آن نیز به همین مساله مربوط است و تاکید بر تحقق خواب پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) مربوط به وارد شدن به مکه و انجام مناسک عمره است؛
- بخش دیگری از سوره حوادث مربوط به صلح حدیبیه و نزول سکینه و آرامش بر دل‌های مؤمنان و مساله بیعت رضوان را بازگو می‌کند؛
- در بخش دیگری از مقام پیامبر و هدف والای او سخن می‌گوید.
- در قسمت دیگری از کارشکنی‌های منافقان و نمونه‌هایی از عذرهای واهی‌شان در مورد عدم شرکت در میدان جهاد پرده برمی دارد.
- در بخش دیگری قسمتی از تقاضاهای نابجای منافقان را منعکس می‌سازد.
- و در قسمتی دیگر کسانی را که از شرکت در میدان جهاد معذورند معرفی می‌کند.
- و بالآخره در بخشی نیز از ویژگی‌های پیروان خط مکتبی پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) و صفات مخصوص آنها سخن می‌گوید.
روی‌هم‌رفته آیات این سوره فوق‌العاده حساس و سرنوشت‌ساز و مخصوصا برای مسلمانان امروز در برابر حوادث گوناگونی که جوامع اسلامی با آن درگیر هستند الهام‌‌آفرین است[۴].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
- ابی‌بن‌کعب از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) روایت می‌کند: «هر کس سوره فتح را قرائت کند مانند آن است که با حضرت محمد (صلّی‌الله علیه وآله) در فتح مکه شرکت داشته است».
- در روایت دیگر آمده است: «هر کس این سوره را قرائت کند مانند کسی است‌که زیر آن درخت با حضرت محمّد (صلّی‌الله علیه وآله) بیعت کرده است».
- عمربن‌خطاب می‌گوید: «در یکی از سفرها با پیامبر خدا (صلّی‌الله علیه وآله) بودیم که فرمود: شب گذشته سوره‌ای بر من نازل شد که از دنیا و ما فی‌ها نزد من بهتر است: إِنَّا فَتَحْنا تا ... وَ ما تَأَخَّرَ». این روایت را بخاری در صحیح خود آورده است.
- قتاده از انس نقل می‌کند: «هنگامی که از جنگ حدیبیه بازگشتیم، از انجام اعمال حج ما جلوگیری شده بود و ما همگی محزون و غمگین بودیم که ناگهان خداوند نازل فرمود: (إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً) پیامبر خدا(صلّی‌الله علیه وآله) فرمودند: آیه‌ای بر من نازل شده است که در نظر من از تمام دنیا بهتر است».
- عبدالله بن‌مسعود می‌گوید: «رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) از جنگ حدیبیه بازگشت فرمود، ناگهان دیدیم که حضرت از سرعت خود کاست، نزدیک شدیم دیدیم خداوند (إِنَّا فَتَحْنا لَکَ فَتْحاً مُبِیناً) را بر حضرت نازل فرموده است و حضرتش را فوق‌العاده مسرور یافتیم و فرمودند: که این سوره بر او نازل شده است».
- عبداللَّه‌بن‌بکیر از پدرش روایت می‌کند که امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: «اموال و زنان و کنیزان خود را با خواندن (إِنَّا فَتَحْنا) از تلف شدن حفظ کنید، اگر انسان از کسانی باشد که این سوره را زیاد بخواند روز قیامت منادی به طوری که همه مردم بشنوند او را صدا می‌زند که تو از بندگان خالص من هستی، او را به بندگان صالح من ملحق نمائید و او را در بهشت‌های پر نعمت جای داده، از شربت گوارای رحیق مختوم آمیخته به کافور سیراب سازید[۵]».
محل زمان نزول
- سوره فتح در مدینه بر پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) نازل شده است[۶].
- تاریخ نزول سوره فتح در سال هشتم هجری ما بین صلح حدیبیه و جنگ تبوک است و سوره در راه، موقع برگشتن از حدیبیه نازل شده است و بعد از سوره صف (و بقولی جمعه و بقولی ممتحنه) نازل شده است[۷].
فضای نزول
پیامبر اسلام(صلّی‌الله علیه وآله) در سال ششم هجرت تصمیم گرفت که به اتفاق مهاجرین و انصار و سایر مسلمانان به عنوان مراسم عمره به سوی مکه حرکت کند و قبلا به مسلمانان اطلاع داده بود که من در خواب دیدم همراه یارانم وارد مسجدالحرام شده‌ایم و مشغول مناسک عمره هستیم.
مسلمانان در ذی‌الحلیفه نزدیک مدینه احرام بستند و با تعداد زیادی شتر برای قربانی حرکت کردند. وضع حرکت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به خوبی نشان می‌داد که هدفی جز انجام این عبادت بزرگ ندارد. تا این‌که پیامبر وارد سرزمین حدیبیه شد (حدیبیه قریه‌ای در نزدیکی مکه بود که حدود بیست کیلومتر تا مکه فاصله داشت).
ولی در اینجا قریش باخبر شدند و راه را بر پیغمبر بستند و از ورود او به مکه مانع شدند و در واقع تمام سنت‌هایی را که در زمینه امنیت زائران خانه خدا در ماه حرام داشتند زیر پا گذاردند، چرا که آنها معتقد بودند در ماه‌های حرام (از جمله ماه ذی‌القعده که پیامبر در آن ماه قصد عمره داشت) و مخصوصا در حال احرام نباید مانع هیچ‌کس شوند، حتی اگر کسی قاتل پدر خویش را در این ایام و در این مراسم می‌دیدند ابدا متعرض او نمی‌شدند.
در اینجا ماجرای مفصلی پیش آمد که به عقد قرارداد صلحی میان پیامبر و مشرکان مکه به نام صلح حدیبیه منتهی شد ولی به هر صورت آن سال مانع ورود پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به مکه شدند، ناچار پیامبر به یارانش دستور داد که شترهای خود را در همان‌جا قربانی کنند، سرهای خود را بتراشند و از احرام بیرون آیند و به سوی مدینه باز گردند. در اینجا طوفانی از غم و اندوه مسلمانان را فرا گرفت و انبوهی از ناراحتی‌ها و گاه شک و تردید بر افراد ضعیف‌الإیمان غالب شد. موقعی که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) از حدیبیه به سوی مدینه می‌آمد مرکبش سنگین شد و از حرکت باز ایستاد و در همین حال چهره مبارکش غرق سرور و شادمانی بی‌سابقه‌ای گشت و فرمود: «هم اکنون آیات سوره فتح بر من نازل شد»[۸].
قرائت سوره فتح در نماز مستحبی هر شب از ماه رمضان
مسعودی می‌گفت شنیدم هرکس در هر شب ماه رمضان سوره فتح را در نمازهای مستحبی بخواند در آن سال از گزند حوادث محفوظ می‌ماند[۹]. البته، روایتی دیگر، این اثر و نتیجه را تنها با خواندن سوره فتح در نماز شب اول رمضان اعلام می‌دارد: امام (علیه‌السّلام) فرمود: کسی که هنگام حلول ماه رمضان دو رکعت نماز مستحبی بخواند و در رکعت اول ام الکتاب (حمد) و سپس فتح را بخواند و در رکعت دوم هر سوره‌ای که دوست داشت؛ پروردگار در آن سال نگهبان او در مقابل بدی‌ها خواهد بود و پیوسته تا ماه رمضان سال آینده تحت حمایت خداوند خواهد بود[۱۰].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 19، ص 185
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 19، ص 183.
- ↑ تفسير قرآن مهر، ج 19، ص 186-185
- ↑ تفسير نمونه، ج 22، ص 7-6.
- ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 23، ص 99-98.
- ↑ ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 23، ص 99-98.
- ↑ حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، مقدمه اول، ص 26
- ↑ تلخيص از تفسير قمی و مجمع‌البيان و فی ظلال‌القرآن.
- ↑ سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج ۱، ص ۲۲، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- ↑ همان، ص ۸۷.