سعید حوی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت | |||
| عنوان = سعید حوی | |||
| تصویر = سعيد حوی.jpg | |||
| نام = سعید بن محمد دیب بن محمود حوَّی النعیمی الرفاعی | |||
| نام‌های دیگر = | |||
| سال تولد = ۱۳۵۴ ق | |||
| تاریخ تولد = | |||
| محل تولد = سوریه | |||
| سال درگذشت = ۱۴۰۹ ق | |||
| تاریخ درگذشت = | |||
| محل درگذشت = اردن | |||
| استادان = دکتر مصطفی السباعی | |||
| شاگردان = | |||
| دین = اسلام | |||
| مذهب = اهل‌سنت | |||
| آثار = الأساس فی التفسیر فی 11 مجلدًا | |||
| فعالیت‌ها = رهبری سازمان جهانی اخوان‌المسلمین از 1982 تا 1984 میلادی | |||
| وبگاه = | |||
}} | |||
'''سعید حوی''' یا سعید بن محمد دیب بن محمود حوَّی النعیمی الرفاعی ( ۱۹۳۵ - ۱۹۸۹ میلادی) از فعالان در تبلیغ [[اسلام]] و جریان [[اخوان المسلمین|اخوان‌المسلمین]] در [[سوریه]] بوده است. او به دلیل پر ثمر بودن و فعالیت بسیار از مهم‌ترین کسانی بود که پرچم دعوت به اخوان را در سوریه بر دوش کشید و از 1982 تا 1984 میلادی رهبری سازمان جهانی اخوان‌المسلمین را بر عهده داشته است. | |||
=تولد و تربیت= | ==تولد و تربیت== | ||
او در ۲۸ جمادی الآخر ۱۳۵۴ | او در ۲۸ جمادی الآخر ۱۳۵۴ ق، مصادف با ۲۷ سپتامبر ۱۹۳۵، در حما سوریه و در خانواده‌ای سرشناس به دنیا آمد و رشد کرد. پدرش از رجال به نام حما بود که در برابر اشغال سوریه توسط [[فرانسه]] مبارزۀ گسترده‌ای داشت. مادر سعید حوی در دو سالگی درگذشت و مادربزرگش نگهداری و تربیت او را بر عهده گرفت. او در کنار درس خواندن از جوانی با پدرش برای فروش غلات، سبزیجات و میوه‌ها کار می‌کرد و از جوانی به مطالعه و خواندن و حفظ [[قرآن]] علاقه داشت و نزد بانوی نابینایی از نزدیکانش به حفظ قرآن پرداخت. | ||
=تحصیلات= | ==تحصیلات== | ||
در دبیرستان ابن رشد دورۀ متوسطه را گذراند و در آن زمان برتری او در چندین حوزه به چشم می‌آمد که از همه مهم‌تر توانایی او در سخنرانی بود. | در دبیرستان ابن رشد دورۀ متوسطه را گذراند و در آن زمان برتری او در چندین حوزه به چشم می‌آمد که از همه مهم‌تر توانایی او در سخنرانی بود. | ||
در سال ۱۳۷۶ ه.ق- ۱۹۵۶ م به دانشگاه دمشق پیوست و وارد دانشکده شریعت شد و در سال ۱۳۸۱ ه.ق - ۱۹۶۱ م از دانشگاه | در سال ۱۳۷۶ ه. ق- ۱۹۵۶ م به دانشگاه [[دمشق]] پیوست و وارد دانشکده شریعت شد و در سال ۱۳۸۱ ه. ق - ۱۹۶۱ م از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. دو سال بعد به عنوان افسر به خدمت ارتش درآمد. در این مدت ازدواج کرد و صاحب چهار فرزند شد. | ||
=استادان= | ==استادان== | ||
او نزد تعدادی از مهم‌ترین استادان شریعت تحصیل کرد. برخی از ایشان عبارتند از: | او نزد تعدادی از مهم‌ترین استادان شریعت تحصیل کرد. برخی از ایشان عبارتند از: | ||
* دکتر مصطفی | |||
* | * دکتر [[مصطفی السباعی]]، اولین ناظر اخوان در سوریه؛ | ||
* مصطفی زرقا؛ | |||
* فوزی فیض الله؛ | * فوزی فیض الله؛ | ||
* معروف الدوالیبی؛ | * معروف الدوالیبی؛ | ||
| خط ۲۱: | خط ۴۱: | ||
* شیخ عبدالکریم الرفاعی. | * شیخ عبدالکریم الرفاعی. | ||
=پیوستن به | ==پیوستن به اخوان‌المسلمین== | ||
در زمان تحصیل در دبیرستان که اوایل زندگی او بود، سوریه پر از ایده‌ها و جریان‌های فکری متعدد برای ملی‌گرایان، سوسیالیست‌ها، غسل تعمید طلبان و اخوان‌المسلمین بود، اما به دلیل تربیت فکری مذهبی‌اش در سال ۱۳۷۲ه.ق مصادف با ۱۹۵۲ میلادی به | در زمان تحصیل در دبیرستان که اوایل زندگی او بود، سوریه پر از ایده‌ها و جریان‌های فکری متعدد برای ملی‌گرایان، سوسیالیست‌ها، غسل تعمید طلبان و اخوان‌المسلمین بود، اما به دلیل تربیت فکری مذهبی‌اش در سال ۱۳۷۲ه. ق مصادف با ۱۹۵۲ میلادی به اخوان‌المسلمین پیوست در حالی که هنوز کلاس اول دبیرستان بود. | ||
=فعالیت= | ==فعالیت== | ||
بعد از خروج از ارتش در سال ۱۳۸۶ ه.ق / ۱۹۶۶ میلادی به [[عربستان سعودی]] سفر کرد و به عنوان معلم زبان عربی و تربیت اسلامی مشغول به کار شد و چهار سال در آنجا ماند. سپس به سوریه بازگشت و به مدت سه سال در مدارس آن تدریس کرد تا اینکه به دلیل شرکت در بیانیه‌ای که در سال ۱۳۹۳ه.ق / ۱۹۷۳ میلادی مبنی بر درخواست اسلامی شدن قانون اساسی کشور صادر شد دستگیر و به مدت پنج سال زندانی گردید. سعید حوی از این دوره حبس بهره برد و تعدادی کتاب نوشت که مهم‌ترین آنها «اساس تفسیر» است که در یازده جلد چاپ شد. | بعد از خروج از ارتش در سال ۱۳۸۶ ه. ق / ۱۹۶۶ میلادی به [[عربستان سعودی]] سفر کرد و به عنوان معلم زبان عربی و تربیت اسلامی مشغول به کار شد و چهار سال در آنجا ماند. سپس به سوریه بازگشت و به مدت سه سال در مدارس آن تدریس کرد تا اینکه به دلیل شرکت در بیانیه‌ای که در سال ۱۳۹۳ه. ق / ۱۹۷۳ میلادی مبنی بر درخواست اسلامی شدن قانون اساسی کشور صادر شد دستگیر و به مدت پنج سال زندانی گردید. سعید حوی از این دوره حبس بهره برد و تعدادی کتاب نوشت که مهم‌ترین آنها «اساس تفسیر» است که در یازده جلد چاپ شد. | ||
=مشارکت در رهبری اخوان= | ==مشارکت در رهبری اخوان== | ||
پس از رهایی از زندان در شرایط بسیار بحرانی از سال | پس از رهایی از زندان در شرایط بسیار بحرانی از سال ۱۹۷۹ تا سال ۱۹۸۲ که به شدت تحت نظارت و محدودیت حکومت سوریه بود، رهبری گروه اخوان در سوریه را بر عهده گرفت. | ||
سپس از سال | سپس از سال 1982 میلادی تا سال ۱۹۸۴ برای رهبری سازمان جهانی اخوان‌المسلمین سوریه را ترک کرد. سپس به سوریه بازگشت و از سال ۱۹۸۵ تا سال ۱۹۸۷ رهبری اخوان در سوریه را بر عهده گرفت. تا اینکه شرایط سلامت جسمی او را مجبور به واگذاری رهبری حزب به دیگری نمود. | ||
==فعالیت تبلیغی== | |||
او با درک بالایی که داشت توانست دعوت اسلامی-سیاسی میانه رو و [[تصوف]] سنی مقید به [[قرآن]] و [[سنت]] پیامبر را با فقه مطابق با واقعیت جامعۀ روز و اولویت‌بندی مسایل، ترکیب کند. | |||
او طرفدار وحدت ملت اسلامی، تأسیس «دولت جهانی اسلام» و معرفی چهرۀ صحیح از اسلام به جهانیان بود. | |||
او برای انتقال فکرها و ایده‌هایش از سخنرانی و گفتگو استفاده می‌کرد. بسیار فعال بود و در کشورهای عربی، کشورهای اسلامی و اروپایی می‌گشت. علاوه بر سخنرانی تلاش فراوانی در تألیف داشت. موضوعات و ایده‌های خود را با بیانی شیوا، ساده و روان همانگونه که سخنرانی می‌کرد، می‌نوشت. | |||
=تالیفات= | ==تالیفات== | ||
نوشته‌های سعید حوی مورد تقدیر محققان قرار گرفت و محقق سعدی زیدان با رساله‌ای با عنوان «سعید حوی و روش تفسیر او» از دانشگاه بغداد مدرک کارشناسی ارشد گرفت و همچنین سلیم الهلالی در سال | نوشته‌های سعید حوی مورد تقدیر محققان قرار گرفت و محقق سعدی زیدان با رساله‌ای با عنوان «سعید حوی و روش تفسیر او» از دانشگاه بغداد مدرک کارشناسی ارشد گرفت و همچنین سلیم الهلالی در سال 1983 میلادی درسی را با عنوان محتوا و ارزیابی نوشته‌های سعید حویی برگزار کرده است. | ||
کتاب‌های زیادی بر جای گذاشت که بیشتر آنها در میان مردم منتشر شد و مورد پسند مخاطبین قرار گرفت. او در میان مردم بود و با ایشان رفت و شد داشت و بسیار برای مردم سخنرانی می‌کرد. بیشترین وقت خود را برای تالیف صرف کرد که ثمرۀ آن تالیف ده‌ها کتاب مهم و ارزشمند است. مهم‌ترین این آثار عبارتند از: | کتاب‌های زیادی بر جای گذاشت که بیشتر آنها در میان مردم منتشر شد و مورد پسند مخاطبین قرار گرفت. او در میان مردم بود و با ایشان رفت و شد داشت و بسیار برای مردم سخنرانی می‌کرد. بیشترین وقت خود را برای تالیف صرف کرد که ثمرۀ آن تالیف ده‌ها کتاب مهم و ارزشمند است. مهم‌ترین این آثار عبارتند از: | ||
* الله جل جلاله. | * الله جل جلاله. | ||
* کتاب الرسول. | * کتاب الرسول. | ||
| خط ۵۵: | خط ۷۶: | ||
* جند الله تخطیطاً. | * جند الله تخطیطاً. | ||
* جند الله تنظیماً. | * جند الله تنظیماً. | ||
* من أجل خطوة | * من أجل خطوة إلی الأمام علی طریق الجهاد المبارک. | ||
* المدخل | * المدخل إلی دعوة الإخوان المسلمین. | ||
* فی آفاق التعالیم: دراسة فی آفاق دعوة الأستاذ البناء ونظریة الحرکة فیها. | * فی آفاق التعالیم: دراسة فی آفاق دعوة الأستاذ البناء ونظریة الحرکة فیها. | ||
* کی لا نمضی بعیداً عن احتیاجات العصر. (11 رسالة). و الطبعة المتدوالة حالیاً فی الأسواق طبعة دار السلام ولا تحتوی الرسالة الحادیة عشرة وهی الخمینیة شذوذ فی العقائد وشذوذ فی المواقف ولا یعلم سبب حذفها ! | * کی لا نمضی بعیداً عن احتیاجات العصر. (11 رسالة). و الطبعة المتدوالة حالیاً فی الأسواق طبعة دار السلام ولا تحتوی الرسالة الحادیة عشرة وهی الخمینیة شذوذ فی العقائد وشذوذ فی المواقف ولا یعلم سبب حذفها! | ||
* هذه تجربتی.. وهذه شهادتی. | * هذه تجربتی.. وهذه شهادتی. | ||
* عقد القرن الخامس عشر الهجری. | * عقد القرن الخامس عشر الهجری. | ||
=وفات= | ==وفات== | ||
او پس از رنجی طولانی ناشی از | او پس از رنجی طولانی ناشی از بیماری در اول [[شعبان]] سال ۱۴۰۹ه. ق مصادف با 9 مارس 1989 میلادی در بیمارستان اسلامی عمان پایتخت [[اردن]] درگذشت و در گورستان سحاب در جنوب عمان اردن به خاک سپرده شد. | ||
=منابع= | ==منابع== | ||
* [https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%82%D9%8A%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B3%D9%84%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%8A%D9%84 | * [https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D8%A8%D9%86_%D8%B9%D9%82%D9%8A%D9%84_%D8%A8%D9%86_%D8%B3%D9%84%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%82%D9%8A%D9%84 عبدالله العقيل] – من أعلام الحرکة والدعوة الإسلامية المعاصرة. مکتبة المنار الإسلامية – الکويت – 1422هـ = 2001م. | ||
* [https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AE%D9%8A%D8%B1_%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86_%D9%8A%D9%88%D8%B3%D9%81 محمد خير رمضان يوسف] – تتمة الأعلام – دار ابن حزم – بيروت – 1418هـ = 1998م. | *[https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AE%D9%8A%D8%B1_%D8%B1%D9%85%D8%B6%D8%A7%D9%86_%D9%8A%D9%88%D8%B3%D9%81 محمد خير رمضان يوسف] – تتمة الأعلام – دار ابن حزم – بيروت – 1418هـ = 1998م. | ||
* سعيد | *سعيد حوی – هذه تجربتي.. وهذه شهادتي – مکتبة وهبة – القاهرة – 1407هـ. | ||
= | ==لینک‌های خارجی== | ||
= | *[http://www.hassanalbanna.org/download.php?action=list&cat_id=24 کتاب‌های شیخ سعید حوی از سایت امام حسن البنا] | ||
*[https://web.archive.org/web/20160308082801/http://ikhwan.net/vb/showthread.php?t=30357 تالیفات سعید حوی] | |||
{{علمای اسلام}} | |||
[[رده: | [[رده:شخصیت‌ها]] | ||
[[رده: | [[رده:اخوان المسلمین]] | ||
[[رده: | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان اهل سنت]] | |||
[[رده:سوریه]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۵
| سعید حوی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | سعید بن محمد دیب بن محمود حوَّی النعیمی الرفاعی |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | ۱۳۵۴ ق، ۱۳۱۴ ش، ۱۹۳۶ م |
| محل تولد | سوریه |
| سال درگذشت | ۱۴۰۹ ق، ۱۳۶۷ ش، ۱۹۸۹ م |
| محل درگذشت | اردن |
| دین | اسلام، اهل‌سنت |
| استادان | دکتر مصطفی السباعی |
| آثار | الأساس فی التفسیر فی 11 مجلدًا |
| فعالیت‌ها | رهبری سازمان جهانی اخوان‌المسلمین از 1982 تا 1984 میلادی |
سعید حوی یا سعید بن محمد دیب بن محمود حوَّی النعیمی الرفاعی ( ۱۹۳۵ - ۱۹۸۹ میلادی) از فعالان در تبلیغ اسلام و جریان اخوان‌المسلمین در سوریه بوده است. او به دلیل پر ثمر بودن و فعالیت بسیار از مهم‌ترین کسانی بود که پرچم دعوت به اخوان را در سوریه بر دوش کشید و از 1982 تا 1984 میلادی رهبری سازمان جهانی اخوان‌المسلمین را بر عهده داشته است.
تولد و تربیت
او در ۲۸ جمادی الآخر ۱۳۵۴ ق، مصادف با ۲۷ سپتامبر ۱۹۳۵، در حما سوریه و در خانواده‌ای سرشناس به دنیا آمد و رشد کرد. پدرش از رجال به نام حما بود که در برابر اشغال سوریه توسط فرانسه مبارزۀ گسترده‌ای داشت. مادر سعید حوی در دو سالگی درگذشت و مادربزرگش نگهداری و تربیت او را بر عهده گرفت. او در کنار درس خواندن از جوانی با پدرش برای فروش غلات، سبزیجات و میوه‌ها کار می‌کرد و از جوانی به مطالعه و خواندن و حفظ قرآن علاقه داشت و نزد بانوی نابینایی از نزدیکانش به حفظ قرآن پرداخت.
تحصیلات
در دبیرستان ابن رشد دورۀ متوسطه را گذراند و در آن زمان برتری او در چندین حوزه به چشم می‌آمد که از همه مهم‌تر توانایی او در سخنرانی بود.
در سال ۱۳۷۶ ه. ق- ۱۹۵۶ م به دانشگاه دمشق پیوست و وارد دانشکده شریعت شد و در سال ۱۳۸۱ ه. ق - ۱۹۶۱ م از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. دو سال بعد به عنوان افسر به خدمت ارتش درآمد. در این مدت ازدواج کرد و صاحب چهار فرزند شد.
استادان
او نزد تعدادی از مهم‌ترین استادان شریعت تحصیل کرد. برخی از ایشان عبارتند از:
- دکتر مصطفی السباعی، اولین ناظر اخوان در سوریه؛
- مصطفی زرقا؛
- فوزی فیض الله؛
- معروف الدوالیبی؛
- شیخ محمد الحامد؛
- شیخ محمد الهاشمی؛
- شیخ عبدالوهاب دبس؛
- شیخ عبدالکریم الرفاعی.
پیوستن به اخوان‌المسلمین
در زمان تحصیل در دبیرستان که اوایل زندگی او بود، سوریه پر از ایده‌ها و جریان‌های فکری متعدد برای ملی‌گرایان، سوسیالیست‌ها، غسل تعمید طلبان و اخوان‌المسلمین بود، اما به دلیل تربیت فکری مذهبی‌اش در سال ۱۳۷۲ه. ق مصادف با ۱۹۵۲ میلادی به اخوان‌المسلمین پیوست در حالی که هنوز کلاس اول دبیرستان بود.
فعالیت
بعد از خروج از ارتش در سال ۱۳۸۶ ه. ق / ۱۹۶۶ میلادی به عربستان سعودی سفر کرد و به عنوان معلم زبان عربی و تربیت اسلامی مشغول به کار شد و چهار سال در آنجا ماند. سپس به سوریه بازگشت و به مدت سه سال در مدارس آن تدریس کرد تا اینکه به دلیل شرکت در بیانیه‌ای که در سال ۱۳۹۳ه. ق / ۱۹۷۳ میلادی مبنی بر درخواست اسلامی شدن قانون اساسی کشور صادر شد دستگیر و به مدت پنج سال زندانی گردید. سعید حوی از این دوره حبس بهره برد و تعدادی کتاب نوشت که مهم‌ترین آنها «اساس تفسیر» است که در یازده جلد چاپ شد.
مشارکت در رهبری اخوان
پس از رهایی از زندان در شرایط بسیار بحرانی از سال ۱۹۷۹ تا سال ۱۹۸۲ که به شدت تحت نظارت و محدودیت حکومت سوریه بود، رهبری گروه اخوان در سوریه را بر عهده گرفت.
سپس از سال 1982 میلادی تا سال ۱۹۸۴ برای رهبری سازمان جهانی اخوان‌المسلمین سوریه را ترک کرد. سپس به سوریه بازگشت و از سال ۱۹۸۵ تا سال ۱۹۸۷ رهبری اخوان در سوریه را بر عهده گرفت. تا اینکه شرایط سلامت جسمی او را مجبور به واگذاری رهبری حزب به دیگری نمود.
فعالیت تبلیغی
او با درک بالایی که داشت توانست دعوت اسلامی-سیاسی میانه رو و تصوف سنی مقید به قرآن و سنت پیامبر را با فقه مطابق با واقعیت جامعۀ روز و اولویت‌بندی مسایل، ترکیب کند.
او طرفدار وحدت ملت اسلامی، تأسیس «دولت جهانی اسلام» و معرفی چهرۀ صحیح از اسلام به جهانیان بود.
او برای انتقال فکرها و ایده‌هایش از سخنرانی و گفتگو استفاده می‌کرد. بسیار فعال بود و در کشورهای عربی، کشورهای اسلامی و اروپایی می‌گشت. علاوه بر سخنرانی تلاش فراوانی در تألیف داشت. موضوعات و ایده‌های خود را با بیانی شیوا، ساده و روان همانگونه که سخنرانی می‌کرد، می‌نوشت.
تالیفات
نوشته‌های سعید حوی مورد تقدیر محققان قرار گرفت و محقق سعدی زیدان با رساله‌ای با عنوان «سعید حوی و روش تفسیر او» از دانشگاه بغداد مدرک کارشناسی ارشد گرفت و همچنین سلیم الهلالی در سال 1983 میلادی درسی را با عنوان محتوا و ارزیابی نوشته‌های سعید حویی برگزار کرده است.
کتاب‌های زیادی بر جای گذاشت که بیشتر آنها در میان مردم منتشر شد و مورد پسند مخاطبین قرار گرفت. او در میان مردم بود و با ایشان رفت و شد داشت و بسیار برای مردم سخنرانی می‌کرد. بیشترین وقت خود را برای تالیف صرف کرد که ثمرۀ آن تالیف ده‌ها کتاب مهم و ارزشمند است. مهم‌ترین این آثار عبارتند از:
- الله جل جلاله.
- کتاب الرسول.
- کتاب الإسلام.
- الأساس فی التفسیر فی 11 مجلدًا.
- الأساس فی السنة وفقهها (فی 14 مجلدًا).
- الأساس فی قواعد المعرفة وضوابط الفهم للنصوص.
- تربیتنا الروحیة. کتاب فی التصوف، حاول فیه أن یبسط التصوف وتقریبه للناس.
- المستخلص فی تزکیة الأنفس. وهو کتاب فی التصوف، مختصراً فیه کتاب إحیاء علوم الدین.
- مذکرات فی منازل الصدیقین والربانیین. للکتاب طبعة فی عام 1989 فی التصوف، شارحاً فیه الحکم العطائیة.
- جند الله ثقافة وأخلاقا.
- جند الله تخطیطاً.
- جند الله تنظیماً.
- من أجل خطوة إلی الأمام علی طریق الجهاد المبارک.
- المدخل إلی دعوة الإخوان المسلمین.
- فی آفاق التعالیم: دراسة فی آفاق دعوة الأستاذ البناء ونظریة الحرکة فیها.
- کی لا نمضی بعیداً عن احتیاجات العصر. (11 رسالة). و الطبعة المتدوالة حالیاً فی الأسواق طبعة دار السلام ولا تحتوی الرسالة الحادیة عشرة وهی الخمینیة شذوذ فی العقائد وشذوذ فی المواقف ولا یعلم سبب حذفها!
- هذه تجربتی.. وهذه شهادتی.
- عقد القرن الخامس عشر الهجری.
وفات
او پس از رنجی طولانی ناشی از بیماری در اول شعبان سال ۱۴۰۹ه. ق مصادف با 9 مارس 1989 میلادی در بیمارستان اسلامی عمان پایتخت اردن درگذشت و در گورستان سحاب در جنوب عمان اردن به خاک سپرده شد.
منابع
- عبدالله العقيل – من أعلام الحرکة والدعوة الإسلامية المعاصرة. مکتبة المنار الإسلامية – الکويت – 1422هـ = 2001م.
- محمد خير رمضان يوسف – تتمة الأعلام – دار ابن حزم – بيروت – 1418هـ = 1998م.
- سعيد حوی – هذه تجربتي.. وهذه شهادتي – مکتبة وهبة – القاهرة – 1407هـ.
