ابن منظور: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ى' به 'ی') |
|||
| (۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت | |||
| عنوان =ابن منظور | |||
| تصویر = عالمان شیعه.jpg | |||
| نام = محمد بن مکرم بن علی أبو الفضل جمال الدین ابن منظور الأنصاری الرویفعی الأفریقی | |||
| | | نام‌های دیگر = ابن منظور | ||
|نام | | سال تولد = 630 ق | ||
| تاریخ تولد = | |||
| | | محل تولد = [[جمهوری عربی مصر|مصر]] | ||
| | | سال درگذشت = ۷۱۱ ق | ||
| | | تاریخ درگذشت = | ||
| | | محل درگذشت = {{فهرست جعبه افقی |[[قاهره]] |قرافه |مصر }} | ||
| | | استادان = | ||
| | | شاگردان = | ||
| | | دین = [[اسلام]] | ||
| | | مذهب = اختلافی (برخی [[شافعی مذهب]] و برخی [[شیعه|شیعه]]) | ||
| | | آثار = فرهنگ لغت ۲۰ جلدی لسان‌العرب | ||
| | | فعالیت‌ها = {{فهرست جعبه افقی |فرهنگ‌نویس |کاتب |قاضی }} | ||
| | | وبگاه = | ||
| | }} | ||
| | '''محمد بن مکرم بن علی أبو الفضل جمال الدین ابن منظور الأنصاری الرویفعی الأفریقی''' معروف به '''ابن منظور''' نویسنده [[لسان العرب|لسان العرب]] است. بیشتر مآخذ کهن او را [[ابن مکرم]] خوانده‌اند و او نسب خود را با هجده واسطه به رویفع ابن ثابت انصاری [[صحابه|صحابی]] [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)]] رسانده است. برخی ابن منظور را [[شافعیه|شافعی مذهب]] و برخی [[مذهب شیعه|شیعه]] دانسته‌اند. | ||
|آثار | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
== زندگی‌نامه == | |||
ابوالفضل محمد بن مکرم بن منظور آفریقایی، لغوی و ادیب مشهور جهان عرب صاحب معجم بزرگ و مشهور «لسان العرب» و صاحب کتابهای ادبی مختصر بسیاری همانند مختصر «أغانی» است. برخی گفته‌اند او در مصر متولد شده و برخی نیز او را منسوب به [[طرابلس]] می‌دانند. | |||
ذهبی زادگاه وی را [[مصر]] نوشته است، اما از منابع قدیم درباره مولد و سال‌های نخستین زندگی او آگاهی دقیقی به دست نمی‌آید. وی در [[قاهره]] کاتب دیوان انشا بود و پس از آن منصب قضا را در [[طرابلس]] غرب به عهده گرفت. به گفته [[ابن حجر]] و [[ | [[ذهبی]] زادگاه وی را [[جمهوری عربی مصر|مصر]] نوشته است، اما از منابع قدیم درباره مولد و سال‌های نخستین زندگی او آگاهی دقیقی به دست نمی‌آید. وی در [[قاهره]] کاتب دیوان انشا بود و پس از آن منصب قضا را در [[طرابلس|طرابلس]] غرب به عهده گرفت. به گفته [[ابن حجر عسقلانی|ابن حجر]] و [[جلال الدین سیوطی|سیوطی]] از آنجا که وی عمر خود را به خدمت در دیوان انشا گذرانده و به گفته ابن شاکر مدفن او در «قرافه»، نزدیکی [[قاهره|قاهره]] بوده است، وی در «دیوان الانشاء» خدمت می‌کرد و شاگرد [[ابن مقیر]] بود. او منصب قضاوت را در طرابلس بدست آورد و سپس به مصر دیار خود بازگشت و بقیه عمر خود را در آنجا سپری کرد. او در همانجا وفات یافت و بعد از مرگش نزدیک به پانصد جلد کتاب با دست خط خود بر جای گذاشت. گفته‌اند در آخر عمر بینایی‌اش را از دست داده بود. | ||
در «دیوان الانشاء» خدمت می‌کرد و شاگرد ابن مقیر بود. او منصب قضاوت را در طرابلس بدست آورد و سپس به مصر دیار خود بازگشت و بقیه عمر خود را در آنجا سپری کرد. | |||
او در همانجا وفات یافت و بعد از مرگش نزدیک به پانصد جلد کتاب با دست خط خود بر جای گذاشت. گفته‌اند در آخر عمر بینایی‌اش را از دست داده بود. | |||
ابن منظور بخاطر تصنیف کتاب بزرگ خود یعنی «لسان العرب» مشهور شد این کتاب جامع و شامل 5 معجم مختلف در لغت عرب است. | ابن منظور بخاطر تصنیف کتاب بزرگ خود یعنی «لسان العرب» مشهور شد این کتاب جامع و شامل 5 معجم مختلف در لغت عرب است. | ||
علمای بسیاری او را در این فن ستوده‌اند و او را تمجید کرده‌اند در شعر نیز با وجود کمی آثار، نیکو بوده است. | علمای بسیاری او را در این فن ستوده‌اند و او را تمجید کرده‌اند در شعر نیز با وجود کمی آثار، نیکو بوده است. او در سال 630 هـ متولد شد و در سال 711 هـ از دنیا رفت<ref>نقل از موسوعة العربیة العالمیة </ref>. | ||
او در سال 630 هـ متولد شد و در سال 711 هـ از دنیا رفت | |||
ابن منظور نسب خود را با ۱۸ واسطه به رویفع بن ثابت انصاری (درگذشت ۵۶ هجری)، صحابی [[پیامبر اکرم ( | == نسب ابن منظور == | ||
ابن منظور نسب خود را با ۱۸ واسطه به [[رویفع بن ثابت انصاری]] (درگذشت ۵۶ هجری)، صحابی [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)]]، که در سال ۴۶ هجری امارت [[طرابلس]] غرب را عهده‌دار شد رسانیده است<ref> لسان العرب، ج۱، ص۲۶۳-۲۶۴</ref>. | |||
«شدیاق» نسبت آفریقایی را که منابع کهن به وی داده‌اند، دلیل بر تونسی بودن او می‌داند. | «شدیاق» نسبت آفریقایی را که منابع کهن به وی داده‌اند، دلیل بر تونسی بودن او می‌داند. برخی نیز به استناد اینکه «رویفع» جد اعلای او، تا پایان عمر امیر طرابلس بوده و خاندان ابن منظور، معروف به آل مکرم، تا سده‌های اخیر در آن ناحیه شهرت داشته‌اند، زادگاه وی را طرابلس پنداشته‌اند و بعید دانسته‌اند که او پیش از تصدی قضای طرابلس در [[جمهوری عربی مصر|مصر]] و یا [[قاهره]] به سر برده باشد. | ||
برخی نیز به استناد اینکه «رویفع» جد اعلای او، تا پایان عمر امیر طرابلس بوده و خاندان ابن منظور، معروف به آل مکرم، تا سده‌های اخیر در آن ناحیه شهرت داشته‌اند، زادگاه وی را طرابلس پنداشته‌اند و بعید دانسته‌اند که او پیش از تصدی قضای طرابلس در مصر و یا قاهره به سر برده باشد. | اما نظر به گزارش «صفدی» و «ابن شاکر» و با توجه به آنچه در پژوهش «ابوالقاسم محمد کرو» درباره مهاجرت جد او، نجیب الدین علی، از [[تونس]] به مصر آمده، دلیلی قاطع بر ترجیع قول ذهبی که مصر را زادگاه او دانسته است، وجود دارد. | ||
== آثار == | |||
مشهورترین کتاب او لسان العرب است در بیست مجلد که کتب لغت مادر را در آن گرد آورده و می‌توان گفت: از همه آنها بسنده است. دیگر کتاب او «مختارالاغانی» است در 12 جز و «نثار الازهار فی اللیل والنهار» در ادب و «اخبار ابی نواس» و چند کتاب دیگر که به طبع نرسیده. ابن منظور [[مذهب شیعه|مذهب تشیع]] داشته خالی از تعصب و رفض<ref>اعلام زرکلی و روضات الجنات</ref>. | |||
=آثار | |||
مشهورترین کتاب او لسان العرب است در بیست مجلد که کتب لغت مادر را در آن گرد آورده و | |||
ابن منظور مذهب تشیع داشته خالی از تعصب و رفض | |||
=== آثار چاپ شده === | |||
'''لسان العرب''' که مشهورترین کتاب اوست. | '''لسان العرب''' که مشهورترین کتاب اوست. | ||
این کتاب نخست در بولاق (1299 - 1308 قمری) در 20 جلد با مقدمۀ احمد فارس شدیاق چاپ شد. بعد از آن بارها تجدید چاپ شد و چاپهای متعددی از آن به عمل آمد. از جمله در [[بیروت]](1374 - 1375 قمری) در 15 جلد و نیز، در همانجا سال 1389 قمری در 3 جلد بزرگ تحت عنوان «لسان العرب المحیط» با پیوستی از اصطلاحات علمی جدید. در چاپ اخیر و برخی از چاپهای تازه‌تر این کتاب، ریشه‌ها را مطابق شیوۀ رایج به ترتیب حروف نخستین آنها نظم داده‌اند. | |||
این کتاب نخست در بولاق (1299 - 1308 قمری) در 20 جلد با مقدمۀ احمد فارس شدیاق چاپ شد. | |||
بعد از آن بارها تجدید چاپ شد و | |||
در چاپ اخیر و برخی از | |||
'''سرور النفس بمدارک الحواس الخمس''' | '''سرور النفس بمدارک الحواس الخمس''' | ||
این کتاب گزیده‌ای از «فصل الخطاب» احمد بن یوسف تیفاشی است که در بیروت (سال 1980 میلادی) به کوشش احسان عباس به چاپ رسیده است. جزء نخست این کتاب نیز با عنوان «نثار الأذهار فی اللیل و النهار و أطائب أوقات الأصائل و الأسحار» جداگانه در [[استانبول]] (سال 1298 قمری) و بعد از آن در سال 1988 میلادی با حواشی احمد عبدالفتاح تمام، در بیروت چاپ شده است. | |||
'''مختار الأغانی فی الأخبار و التهانی''' | |||
گزیده‌ای از «الأغانی» [[ابوالفرج اصفهانی]] است. | |||
'''مختار الأغانی فی الأخبار و التهانی''' | |||
این اثر به کوشش جمعی از محققان در قاهره (سال 1384 - 1385 قمری) در 8 جلد و پس از آن در بیروت (سال 1386 - 1387 قمری) و در دمشق (سال 1971 میلادی) در 12 جلد به چاپ رسیده است. | این اثر به کوشش جمعی از محققان در قاهره (سال 1384 - 1385 قمری) در 8 جلد و پس از آن در بیروت (سال 1386 - 1387 قمری) و در دمشق (سال 1971 میلادی) در 12 جلد به چاپ رسیده است. | ||
ابن منظور در این کتاب فصلی طولانی در استدراک اخبار ابونواس افزوده است که به گفته خود او، ابوالفرج آن را از قلم انداخته یا بعدها از نسخه‌های کتاب افتاده است. | ابن منظور در این کتاب فصلی طولانی در استدراک اخبار ابونواس افزوده است که به گفته خود او، ابوالفرج آن را از قلم انداخته یا بعدها از نسخه‌های کتاب افتاده است. | ||
چاپهای جداگانه‌ای از این بخش در قاهره (سال 1924 میلادی) با حواشی محمد عبدالرسول و در [[بغداد]] (سال 1952 میلادی) به کوشش شکری محمد احمد صورت گرفته است. | |||
'''مختصر تاریخ دمشق ابن عساکر''' | |||
ابن منظور در این کتاب علاوه بر حذف بیشتر اسانید، به تلفیق اخبار پرداخته است. بخشهای افتاده از نسخه‌های کتاب ابن عساکر را در این اثر می‌توان یافت. | |||
چاپ این کتاب از سال 1404 قمری، به کوشش عده‌ای از محققان در دمشق آغاز شده و تا کنون مجلداتی از آن انتشار یافته است. | چاپ این کتاب از سال 1404 قمری، به کوشش عده‌ای از محققان در دمشق آغاز شده و تا کنون مجلداتی از آن انتشار یافته است. | ||
==آثار خطی== | === آثار خطی === | ||
# اختصار کتاب الحیوان جاحظ. | |||
# لطائف الذخیرة، که تلخیصی است از «الذخیرة فی محاسن أهل الجزیرة» ابن بسام که نسخه‌ای از آن در کتابخانه بایزید استانبول موجود است. | |||
# مختار الطبقات الکبیر ابن سعد ازهری. نسخه‌ای از آخرین جزء آن به خط ابن منظور در دار الکتب موجود است. | |||
# مختصر الجامع لمفردات الأدویة و الأغذیة ابن بیطار. نسخه‌ای از این کتاب در دار الکتب موجود است. | |||
# مختصر ذیل تاریخ بغداد، که خلاصه‌ای است از ذیل سمعانی بر تاریخ خطیب بغدادی. صفدی اختصار تاریخ بغداد و ذیل ابن نجار بر آن را به ابن منظور نسبت داده است. | |||
# مختصر نشوار المحاضرة و أخبار المذاکرة قاضی تنوخی. نسخه‌ای از این کتاب در آمبروزیانا موجود است. | |||
# المنتخب و المختار فی النوادر و الأشعار. | |||
# الرجال. | |||
# أخبار أبینواس. | |||
# حیاة أبینواس. | |||
# دیوان | |||
در میان آثار دیگر او، از اختصار زهر الآداب حصری، صفة الصفوة ابن جوزی، یتیمة الدهر ثعالبی و اختصار العقد الفرید ابن عبدربه نیز یاد شده است که در فهرستهای موجود از آنها نشانی نیست<ref>مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر لسان العرب (18 جلدی)</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[ذهبی]] | |||
* [[ابن حجر عسقلانی|ابن حجر]] | |||
* [[ابوالفرج اصفهانی]] | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
{{علمای اسلام}} | |||
{{ | |||
[[رده: | [[رده:شخصیت‌ها]] | ||
[[رده: | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده: | [[رده:ادیبان]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۲۹
| ابن منظور | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | محمد بن مکرم بن علی أبو الفضل جمال الدین ابن منظور الأنصاری الرویفعی الأفریقی |
| نام‌های دیگر | ابن منظور |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | 630 ق، ۶۱۱ ش، ۱۲۳۳ م |
| محل تولد | مصر |
| سال درگذشت | ۷۱۱ ق، ۶۹۰ ش، ۱۳۱۲ م |
| محل درگذشت |
|
| دین | اسلام، اختلافی (برخی شافعی مذهب و برخی شیعه) |
| آثار | فرهنگ لغت ۲۰ جلدی لسان‌العرب |
| فعالیت‌ها |
|
محمد بن مکرم بن علی أبو الفضل جمال الدین ابن منظور الأنصاری الرویفعی الأفریقی معروف به ابن منظور نویسنده لسان العرب است. بیشتر مآخذ کهن او را ابن مکرم خوانده‌اند و او نسب خود را با هجده واسطه به رویفع ابن ثابت انصاری صحابی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) رسانده است. برخی ابن منظور را شافعی مذهب و برخی شیعه دانسته‌اند.
زندگی‌نامه
ابوالفضل محمد بن مکرم بن منظور آفریقایی، لغوی و ادیب مشهور جهان عرب صاحب معجم بزرگ و مشهور «لسان العرب» و صاحب کتابهای ادبی مختصر بسیاری همانند مختصر «أغانی» است. برخی گفته‌اند او در مصر متولد شده و برخی نیز او را منسوب به طرابلس می‌دانند.
ذهبی زادگاه وی را مصر نوشته است، اما از منابع قدیم درباره مولد و سال‌های نخستین زندگی او آگاهی دقیقی به دست نمی‌آید. وی در قاهره کاتب دیوان انشا بود و پس از آن منصب قضا را در طرابلس غرب به عهده گرفت. به گفته ابن حجر و سیوطی از آنجا که وی عمر خود را به خدمت در دیوان انشا گذرانده و به گفته ابن شاکر مدفن او در «قرافه»، نزدیکی قاهره بوده است، وی در «دیوان الانشاء» خدمت می‌کرد و شاگرد ابن مقیر بود. او منصب قضاوت را در طرابلس بدست آورد و سپس به مصر دیار خود بازگشت و بقیه عمر خود را در آنجا سپری کرد. او در همانجا وفات یافت و بعد از مرگش نزدیک به پانصد جلد کتاب با دست خط خود بر جای گذاشت. گفته‌اند در آخر عمر بینایی‌اش را از دست داده بود.
ابن منظور بخاطر تصنیف کتاب بزرگ خود یعنی «لسان العرب» مشهور شد این کتاب جامع و شامل 5 معجم مختلف در لغت عرب است. علمای بسیاری او را در این فن ستوده‌اند و او را تمجید کرده‌اند در شعر نیز با وجود کمی آثار، نیکو بوده است. او در سال 630 هـ متولد شد و در سال 711 هـ از دنیا رفت[۱].
نسب ابن منظور
ابن منظور نسب خود را با ۱۸ واسطه به رویفع بن ثابت انصاری (درگذشت ۵۶ هجری)، صحابی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)، که در سال ۴۶ هجری امارت طرابلس غرب را عهده‌دار شد رسانیده است[۲].
«شدیاق» نسبت آفریقایی را که منابع کهن به وی داده‌اند، دلیل بر تونسی بودن او می‌داند. برخی نیز به استناد اینکه «رویفع» جد اعلای او، تا پایان عمر امیر طرابلس بوده و خاندان ابن منظور، معروف به آل مکرم، تا سده‌های اخیر در آن ناحیه شهرت داشته‌اند، زادگاه وی را طرابلس پنداشته‌اند و بعید دانسته‌اند که او پیش از تصدی قضای طرابلس در مصر و یا قاهره به سر برده باشد. اما نظر به گزارش «صفدی» و «ابن شاکر» و با توجه به آنچه در پژوهش «ابوالقاسم محمد کرو» درباره مهاجرت جد او، نجیب الدین علی، از تونس به مصر آمده، دلیلی قاطع بر ترجیع قول ذهبی که مصر را زادگاه او دانسته است، وجود دارد.
آثار
مشهورترین کتاب او لسان العرب است در بیست مجلد که کتب لغت مادر را در آن گرد آورده و می‌توان گفت: از همه آنها بسنده است. دیگر کتاب او «مختارالاغانی» است در 12 جز و «نثار الازهار فی اللیل والنهار» در ادب و «اخبار ابی نواس» و چند کتاب دیگر که به طبع نرسیده. ابن منظور مذهب تشیع داشته خالی از تعصب و رفض[۳].
آثار چاپ شده
لسان العرب که مشهورترین کتاب اوست. این کتاب نخست در بولاق (1299 - 1308 قمری) در 20 جلد با مقدمۀ احمد فارس شدیاق چاپ شد. بعد از آن بارها تجدید چاپ شد و چاپهای متعددی از آن به عمل آمد. از جمله در بیروت(1374 - 1375 قمری) در 15 جلد و نیز، در همانجا سال 1389 قمری در 3 جلد بزرگ تحت عنوان «لسان العرب المحیط» با پیوستی از اصطلاحات علمی جدید. در چاپ اخیر و برخی از چاپهای تازه‌تر این کتاب، ریشه‌ها را مطابق شیوۀ رایج به ترتیب حروف نخستین آنها نظم داده‌اند.
سرور النفس بمدارک الحواس الخمس این کتاب گزیده‌ای از «فصل الخطاب» احمد بن یوسف تیفاشی است که در بیروت (سال 1980 میلادی) به کوشش احسان عباس به چاپ رسیده است. جزء نخست این کتاب نیز با عنوان «نثار الأذهار فی اللیل و النهار و أطائب أوقات الأصائل و الأسحار» جداگانه در استانبول (سال 1298 قمری) و بعد از آن در سال 1988 میلادی با حواشی احمد عبدالفتاح تمام، در بیروت چاپ شده است.
مختار الأغانی فی الأخبار و التهانی گزیده‌ای از «الأغانی» ابوالفرج اصفهانی است. این اثر به کوشش جمعی از محققان در قاهره (سال 1384 - 1385 قمری) در 8 جلد و پس از آن در بیروت (سال 1386 - 1387 قمری) و در دمشق (سال 1971 میلادی) در 12 جلد به چاپ رسیده است.
ابن منظور در این کتاب فصلی طولانی در استدراک اخبار ابونواس افزوده است که به گفته خود او، ابوالفرج آن را از قلم انداخته یا بعدها از نسخه‌های کتاب افتاده است. چاپهای جداگانه‌ای از این بخش در قاهره (سال 1924 میلادی) با حواشی محمد عبدالرسول و در بغداد (سال 1952 میلادی) به کوشش شکری محمد احمد صورت گرفته است.
مختصر تاریخ دمشق ابن عساکر ابن منظور در این کتاب علاوه بر حذف بیشتر اسانید، به تلفیق اخبار پرداخته است. بخشهای افتاده از نسخه‌های کتاب ابن عساکر را در این اثر می‌توان یافت. چاپ این کتاب از سال 1404 قمری، به کوشش عده‌ای از محققان در دمشق آغاز شده و تا کنون مجلداتی از آن انتشار یافته است.
آثار خطی
- اختصار کتاب الحیوان جاحظ.
- لطائف الذخیرة، که تلخیصی است از «الذخیرة فی محاسن أهل الجزیرة» ابن بسام که نسخه‌ای از آن در کتابخانه بایزید استانبول موجود است.
- مختار الطبقات الکبیر ابن سعد ازهری. نسخه‌ای از آخرین جزء آن به خط ابن منظور در دار الکتب موجود است.
- مختصر الجامع لمفردات الأدویة و الأغذیة ابن بیطار. نسخه‌ای از این کتاب در دار الکتب موجود است.
- مختصر ذیل تاریخ بغداد، که خلاصه‌ای است از ذیل سمعانی بر تاریخ خطیب بغدادی. صفدی اختصار تاریخ بغداد و ذیل ابن نجار بر آن را به ابن منظور نسبت داده است.
- مختصر نشوار المحاضرة و أخبار المذاکرة قاضی تنوخی. نسخه‌ای از این کتاب در آمبروزیانا موجود است.
- المنتخب و المختار فی النوادر و الأشعار.
- الرجال.
- أخبار أبینواس.
- حیاة أبینواس.
- دیوان
در میان آثار دیگر او، از اختصار زهر الآداب حصری، صفة الصفوة ابن جوزی، یتیمة الدهر ثعالبی و اختصار العقد الفرید ابن عبدربه نیز یاد شده است که در فهرستهای موجود از آنها نشانی نیست[۴].
