ابن تیمیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۹۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<div class="wikiInfo">[[پرونده:قبر ابن تیمیه.jpg|جایگزین=قبر ابن تیمیه|بندانگشتی|قبر ابن تیمیه]]
{{جعبه اطلاعات شخصیت
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
| عنوان = ابن تیمیه
!نام
| تصویر = عالمان اهل سنت.jpg
!ابن تیمیه
| نام =  تقی الدین احمد بن عبد الحلیم بن عبد السلام النمیری الحرانی
|-
| نام‌های دیگر =  ابن‌تیمیه، شیخ‌الاسلام
|نام‎های دیگر
| سال تولد = ۶۶۱ ق
|تَقِيُّ الدِّينِ أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الْحَلِيمِ بْنِ عَبْدِ السَّلَامِ النُّمَيْرِيُّ الْحَرَّانِيُّ
| تاریخ تولد =
|-
| محل تولد =  [[ترکیه]]، حران
|تاریخ ولادت
| سال درگذشت = ۷۲۸ ق
|۶۶۱ق
| تاریخ درگذشت =  
|-
| محل درگذشت = [[دمشق]]
|وفات
| استادان = {{فهرست جعبه افقی |[[ابن عساکر|مجدالدّین ابن عساکر]] |ابن ابویسر التنوحی |قاسم الأربلی |ابوالفرج بن قدامة المقدسی |شمس الدّین ابن عطاء |زین الدّین ابن المُنجّا |ابن عبدالدّائم |زینب بنت مکّی }}
|۷۲۸ق
| شاگردان = {{فهرست جعبه افقی |ابن‌قیم جوزی |عبدالمنعم بن نجیب |حرانی حنبلی |عمادالدین احمد بن ابراهیم واسطی |[[ابن کثیر]] }}
|-
| دین = [[اسلام]]
|محل تولد
| مذهب = [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]]
|حران/ ترکیه
| آثار =
|-
| فعالیت‌ها = نظریه‌پرداز [[سلفیت|سلفیه]]  
|محل وفات
| وبگاه =
|دمشق
}}
|-
'''تقی الدین احمد بن عبد الحلیم بن عبد السلام النمیری الحرانی''' معروف به '''ابن تیمیه'''، از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌‎سنت]] و بنیان‌گذار اندیشه [[سلفیه|سلفیت]] و [[وهابیت]] است. شناخت عقاید وهابیون در گرو شناخت ابن تیمیه و عقاید اوست. در این مقاله به بررسی زندگی، شخصیت، تحصیلات و مبانی فکری او پرداخته شده است.
|مذهب
او که [[حنبلی]] مسلک بود درصدد ترویج مذهب حنابله برآمد و مانند حنابله علم کلام را مردود دانست و متکلّمان را اهل [[بدعت]] شمرد! در مسأله صفات خدا مانند حنابله الفاظ صفات پروردگار را که در نصوص آمده بدون هرگونه تفسیر پذیرفت و به طور کلّی هرگونه «عقل‌گرایی» را محکوم کرد. او علاوه بر حمایت از روش و عقاید اهل حدیث، عقاید جدیدی را نیز اضافه کرد که قبل از او سابقه نداشت<ref>[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=25&lid=0&catid=23355&mid=246890%20https://makarem.ir%5D> برگرفته از سایت:makarem.ir]</ref>.
|[[حنبلی]]
|-
|}


</div>
== ولادت ==
'''ابن تیمیه''' یا '''تَقِيُّ الدِّينِ أَبُو الْعَبَّاسِ أَحْمَدُ بْنُ عَبْدِ الْحَلِيمِ بْنِ عَبْدِ السَّلَامِ النُّمَيْرِيُّ الْحَرَّانِيُّ''' از علمای اهل سنت و بنیان گذار اندیشه [[سلفیه|سلفیت]] و [[وهابیت]] است. شناخت عقاید وهابیون در گرو شناخت ابن تیمیه و عقاید اوست. در این مقاله به بررسی زندگی، شخصیت، تحصیلات و مبانی فکری او پرداخته شده است.
«احمد بن عبدالحلیم بن تیمیّه حنبلی» متولّد سال 661 و متوفای سال 728 هجری قمری است. او 5 سال پس از سقوط [[بغداد]] پایتخت [[عباسیان|خلافت عباسی]] توسط [[قوم تاتار]] در شهر «حران» (شهری در [[شام (شامات)|شام]]) متولّد شد و در 7 سالگی به سبب جور تاتار، در کودکی همراه با خانواده‌اش «حران» را به سمت «[[سوریه|دمشق]]» ترک کرد. حران که اکنون از شهرهای ویران [[ترکیه|ترکیه]] است در گذشته شهری آباد و فرهنگی بود و ابن تیمیه، خود بارها در آثارش آن را مرکز صابئه، [[بت پرستی|بت‌پرستان]] و فیلسوفان خوانده است. بزرگان [[کلیسا]] آن را «هلنوپولیس» یا «شهر [[کافر|کفار]] و [[شرک|مشرکان]]» خوانده‌اند<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت: alwahabiyah.com]</ref>.
او که حنبلى مسلک بود درصدد ترویج مذهب حنابله برآمد و مانند حنابله علم کلام را مردود دانست و متکلّمان را اهل بدعت شمرد! در مسأله صفات خدا مانند حنابله الفاظ صفات پروردگار را که در نصوص آمده بدون هرگونه تفسیر پذیرفت و به طور کلّى هرگونه «عقل گرایى» را محکوم کرد. او علاوه بر حمایت از روش و عقاید اهل حدیث، عقاید جدیدى را نیز اضافه کرد که قبل از او سابقه نداشت.<ref>[https://makarem.ir/main.aspx?typeinfo=25&lid=0&catid=23355&mid=246890%20https://makarem.ir%5D> برگرفته از سایت:makarem.ir]</ref>


=ولادت=
حران در دوران [[عمر بن خطاب|خلیفه دوم]] و به دست «عیاض بن غنم» فتح شد. مردم حران پس از [[اسلام]] آوردن، تحت تأثیر حاکمان [[بنی امیه|اموی]]، به شدت به [[بنی امیه|بنی‌امیه]] گرایش یافتند، تا آنجا که بر اثر تبلیغات بنی‌امیه، [[نماز جمعه]] را بدون لعن [[علی بن ابی‌طالب|امام علی(علیه‌السلام)]] تمام نمی‌دانستند و هنگامی که در دوره [[عمر بن عبدالعزیز]]، دستور منع سب [[اهل بیت|اهل‌بیت]] پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به حران رسید، مردم نپذیرفتند و گفتند: [[نماز]] بدون لعن ابوتراب درست نیست!
«احمد بن عبدالحلیم بن تیمیّه حنبلى» متولّد سال 661 و متوفاى سال 728 هجرى قمرى است. او 5 سال پس از سقوط بغداد پایتخت خلافت عباسی توسط قوم تاتار در شهر «حران» (شهرى در شام) متولّد شد و در 7 سالگی به سبب جور تاتار، در کودکى همراه با خانواده اش «حران» را به سمت «[[سوریه|دمشق]]» ترک کرد. حران که اکنون از شهرهاي ويران [[ترکيه]] است در گذشته شهري آباد و فرهنگي بود و ابن تيميه، خود بارها در آثارش آن را مرکز صابئه، بت پرستان و فيلسوفان خوانده است. بزرگان کليسا آن را «هلنوپوليس» يا «شهر کفار و مشرکان» خوانده اند.
<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت: alwahabiyah.com]</ref>


حران در دوران خليفه دوم و به دست «عياض بن غنم» فتح شد. مردم حران پس از [[اسلام]] آوردن، تحت تأثير حاکمان اموي، به شدت به بني اميه گرايش يافتند، تا آنجا که بر اثر تبليغات بني اميه، نماز جمعه را بدون لعن امام علي علیه السلام تمام نمي دانستند و هنگامي که در دوره ي «عمر بن عبدالعزيز»، دستور منع سب اهل بيت پيامبر (صلّي الله عليه و آله و سلّم) به حران رسيد، مردم نپذيرفتند و گفتند: نماز بدون لعن ابوتراب درست نيست!
شهر حران از نظر مذهبی، محل بالندگی فقه حنبلی بود و خاندان ابن تیمیه و نیاکان وی، به عنوان بزرگان مذهب حنبلی، به این شهر بالیده‌اند. بی شک، چنین محیطی در شکل‌گیری اندیشه‌های خانوادگی و شخصی ابن تیمیه بی تأثیر نبود<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>.


شهر حران از نظر مذهبي، محل بالندگي فقه حنبلي بود و خاندان ابن تيميه و نياکان وي، به عنوان بزرگان مذهب حنبلي، به اين شهر باليده اند. بي شک، چنين محيطي در شکل گيري انديشه هاي خانوادگي و شخصي ابن تيميه بي تأثير نبود.
== تحصیلات و شخصیت علمی ==
<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>
پدر او یک روحانی حنبلی مذهب بود پس ابن تیمیه را به مدارس «حنابله» فرستاد تا فقه حنبلی را فرا گیرد<ref>[https://fa.alkawthartv.com/news/71906%20https://fa.alkawthartv.com برگرفته از سایت:fa.alkawthartv.com]</ref>.
ابن تیمیه تا سال 698 هجری در [[سوریه|شام]] بسان یک روحانی حنبلی می‌زیست، و تا آن سال از او لغزشی مشاهده نشد و از آن به بعد، یعنی وقتی رساله‌ای به نام «[[الرسالة الحمویة]]» نوشت، آثار انحراف در او ظاهر گردید، وی این رساله را در پاسخ پرسش مردم «حماة» که یکی از شهرهای [[سوریه]] است، نوشت و آشکارا برای خدا «جهت» و «سمت» قائل شد و تلویحا او را جسم دانست<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/6274/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AA%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%87 برگرفته از سایت: hawzah.net]</ref>.


=تحصیلات و شخصیت علمی=
آغاز تحصیل ابن تیمیه در [[سوریه|دمشق]] بود. تحصیلات اولیه را نزد پدرش، «شیخ عبدالحلیم» گذراند و پس از آن نیز نزد استادان مختلفی که در آن زمان در شام کرسی تدریس داشتند، به تحصیل پرداخت. در میان استادان وی نام چند زن نیز به چشم می‌خورد.
پدر او یک روحانی حنبلی مذهب بود پس ابن تیمیه را به مدارس «حنابله » فرستاد تا فقه حنبلی را فرا گیرد.
به گفته  [[ابن کثیر]]، هنگامی که پدر ابن تیمیه در سال 682 از دنیا رفت، وی 21 سال داشت و پس از یک سال، یعنی در 22 سالگی، به جای پدر بر کرسی تدریس نشست. او در حوزه‌های مختلف، مانند [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[علوم نقلی]] و [[علوم عقلی]] مهارت داشت. آن چه گفته شد، سخنانی است که شاگردش ابن‌کثیر درباره وی گفته است و این سخنان را افرادی مانند [[ابن قیم جوزیه|ابن قیم]] و «مقدسی» نیز تکرار کرده‌ند.
<REF>[https://fa.alkawthartv.com/news/71906%20https://fa.alkawthartv.com برگرفته از سایت:fa.alkawthartv.com]</REF>
ابن تیمیه تا سال 698 هجری در [[سوریه|شام]] بسان یک روحانی حنبلی می زیست، و تا آن سال از او لغزشی مشاهده نشد و از آن به بعد، یعنی وقتی رساله ای به نام «[[الرسالة الحمویة]]» نوشت، آثار انحراف در او ظاهر گردید، وی این رساله را در پاسخ پرسش مردم «حماة» که یکی از شهرهای [[سوریه]] است، نوشت و آشکارا برای خدا «جهت» و «سمت» قائل شد و تلویحا او را جسم دانست.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/6274/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AA%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%87 برگرفته از سایت: hawzah.net]</ref>


آغاز تحصيل ابن تيميه در [[سوریه|دمشق]] بود. تحصيلات اوليه را نزد پدرش، «شيخ عبدالحليم» گذراند و پس از آن نيز نزد استادان مختلفي که در آن زمان در شام کرسي تدريس داشتند، به تحصيل پرداخت. در ميان استادان وي نام چند زن نيز به چشم مي خورد.
ابن تیمیه از نظر آثار، فرد پر‌کاری بوده است؛ تا آن جا که «ذهبی» نگاشته‌های وی را حدود 300 جلد تخمین زده و «صفدی» نام بسیاری از آنها را آورده است.
به گفته ي «ابن کثير»، هنگامي که پدر ابن تيميه در سال 682 از دنيا رفت، وي 21 سال داشت و پس از يک سال، يعني در 22 سالگي، به جاي پدر بر کرسي تدريس نشست. او در حوزه هاي مختلف، مانند فقه، اصول، علوم نقلي و عقلي مهارت داشت. آن چه گفته شد، سخناني است که شاگردش ابن کثير درباره ي وي گفته است و اين سخنان را افرادي مانند «ابن قيم» و «مقدسي» نيز تکرار کرده اند.
اما واقعیت این است که اندیشمندان درباره شخصیت علمی ابن تیمیه، دیدگاه‌های متعارضی ارائه کرده‌اند. برخی وی را شخصیتی دانشمند و آگاه روایت کرده و فضایلی را به وی نسبت داده‌اند که به نظر، مبالغه‌آمیز می‌آید؛ برخی نیز منکر مقام علمی وی شده و او را صرفاً نویسنده‌ای پر کار و سریع القلم دانسته‌اند که در حوزه‌های مختلف به قلم‌فرسایی پرداخته است<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>.


ابن تيميه از نظر آثار، فرد پر کاري بوده است؛ تا آن جا که «ذهبي» نگاشته هاي وي را حدود 300 جلد تخمين زده و «صفدي» نام بسياري از آن ها را آورده است.
== اساتید ابن تیمیه ==
اما واقعيت اين است که انديشمندان درباره ي شخصيت علمي ابن تيميه، ديدگاه هاي متعارضي ارائه کرده اند. برخي وي را شخصيتي دانشمند و آگاه روايت کرده و فضايلي را به وي نسبت داده اند که به نظر، مبالغه آميز مي آيد؛ برخي نيز منکر مقام علمي وي شده و او را صرفاً نويسنده اي پر کار و سريع القلم دانسته اند که در حوزه هاي مختلف به قلم فرسايي پرداخته است.<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>
از میان اساتید ابن تیمیه می‌توان علمایی مانند مجدالدّین ابن عساکر، ابن ابویسر التنوحی، قاسم الأربلی، ابوالفرج بن قدامة المقدسی، شمس الدّین ابن عطاء، زین الدّین ابن المُنجّا، ابن عبدالدّائم، زینب بنت مکّی را نام برد<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AA%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%87/127882%20https://www.porseman.com برگرفته از سایت: porseman.com]</ref>.


 
== شاگردان ابن تیمیه ==
=اساتید ابن تیمیه=
 
از میان اساتید ابن تیمیه می توان علمایی مانند مجدالدّین ابن عساکر، ابن ابو یسر التنوحی، قاسم الأربلی، ابوالفرج بن قدامة المقدسی، شمس الدّین ابن عطاء، زین الدّین ابن المُنجّا، ابن عبد الدّائم، زینب بنت مکّی را نام برد.<ref>[https://www.porseman.com/article/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AA%D9%8A%D9%85%D9%8A%D9%87/127882 https://www.porseman.com]</ref>
 
=شاگردان ابن تیمیه=
مهم‌ترین شاگردان و هم‌فکران ابن‌تیمیه در به چالش کشاندن جامعه اسلامی عبارتند از:
مهم‌ترین شاگردان و هم‌فکران ابن‌تیمیه در به چالش کشاندن جامعه اسلامی عبارتند از:
# عبدالمنعم بن نجیب حرانی حنبلی؛
# عمادالدین احمد بن ابراهیم واسطی، بغدادی، دمشقی، حنبلی؛
# فاطمه بنت عباس بن ابوالفتح بن محمد، معروف به امّ زینب، حنبلی؛
# جمال‌الدین ابوحجاج یوسف بن عبدالرحمن بن یوسف بن علی، حنبلی؛
# شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، مصری دمشقی، صاحب آثاری هم‌چون سیر اعلام النبلاء و تاریخ الاسلام؛
# محمد بن ابوبکر بن ایوب بن سعد زُرعی، معروف به ابن قیّم جوزّیه؛
# محمد بن شاکر بن احمد بن عبدالرحمن کتبی دمشقی، معروف به ابن شاکر کتبی؛
# عمادالدین ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر دمشقی، معروف به [[ابن کثیر]]<ref>[https://www.adyannet.com/fa/news/27139%20https://www.adyannet.com برگرفته از: adyannet.com]</ref>.


1. عبدالمنعم بن نجیب حرانی حنبلی؛
== علمای معاصر ابن تیمیه و مخالف علمیت او ==
 
برخی از عالمان تراز اول در زمان ابن تیمیه، رسماً با وی به مخالفت برخاستند، که در میان آنها می‌توان افراد زیر را برشمرد:
2. عمادالدین احمد بن ابراهیم واسطی، بغدادی، دمشقی، حنبلی؛
 
3. فاطمه بنت عباس بن ابوالفتح بن محمد، معروف به امّ زینب، حنبلی؛
 
4. جمال الدین ابوحجاج یوسف بن عبدالرحمن بن یوسف بن علی، حنبلی؛
 
5. شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، مصری دمشقی، صاحب آثاری هم‌چون سیر اعلام النبلاء و تاریخ الاسلام؛
 
6. محمد بن ابوبکر بن ایوب بن سعد زُرعی، معروف به ابن قیّم جوزّیه؛
 
7. محمد بن شاکر بن احمد بن عبدالرحمن کتبی دمشقی، معروف به ابن شاکر کتبی؛
 
8. عمادالدین ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر دمشقی، معروف به ابن کثیر.<ref>[https://www.adyannet.com/fa/news/27139 https://www.adyannet.com]</ref>
 
=علمای معاصر ابن تیمیه و مخالف علمیت او=
برخي از عالمان تراز اول در زمان ابن تيميه، رسماً با وي به مخالفت برخاستند، که در ميان آن ها مي توان افراد زیر را برشمرد:
* صفي الدين هندي،
* کمال الدين زملکاني(ت 733)؛
* شهاب الدين حلبي (ت 733)؛
* شمس الدين ذهبي (ت 748)؛
* «علي بن عبدالکافي سبکي(ت 756)
 
هم چنين هنگامي که ديدگاه هاي انحرافي وي جامعه ي اسلامي را تهديد کرد، عالمان بزرگ چهار مذهب اسلامي، در نامه اي، انحراف وي را از اسلام اعلام کردند. نام هاي اين عالمان، عبارت است از:
 
«بدربن جماعة» قاضي شافعيه؛
 
«شهاب الدين جهبل»، قاضي مالکيه؛
 
«محمد بن جريري انصاري»، قاضي حنفيه؛
 
«احمد بن عمر مقدس حنبلي»، قاضي حنبليان.
<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>
 
=شخصیت شناسی علمی ابن تیمیه=
با توجه به آن چه گفته شد، جايگاه علمي ابن تيميه را مي توان در جملاتي کوتاه، چنين وصف کرد: تقي الدين احمد بن تيميه، در مقايسه با پيشينيان خود، همانند بربهاري و ابن بطه، جايگاه علمي والاتري داشت؛ وي کوشيد تا انديشه هاي خود را مستدل ارائه کند؛ نه مانند اهل حديث که انديشه هايشان را بدون دليل و پشتوانه، و در قالب مانيفست هاي حزبي تدوين مي کردند.
 
آثار ابن تيميه، هرچند علمي است، از نظر روش و سبک، به همان سبک ردّيه نويسي و پاسخ گويي به دشمنانش تدوين شده است. براي نمونه، بيش ترين آثار وي در واکنش به مخالفان صوفي، شيعي، اشعري، يهود و مسيحيان است. جايي هم که به نظريه پردازي پرداخته است، بازتابي از روحيه ي مبارزه طلبانه و پرخاش جويانه ي او در برابر مخالفان بوده است.
 
ابن تيميه، چه در نوشتن و چه در مباحثات شفاهي بسيار تند و خشن بود و هرگز روش و اصول علمي را در مناظراتش رعايت نمي کرد. براي نمونه، هنگامي که به نقد عقايد تصوف مي رسد، افرادي مانند «محي الدين»، «عفيف تلسماسي» و «ابن سبعين» را سخت دشنام مي دهد؛ در تعابيرش درباره ي «اشعري»، امام اشعريون، از نسبت هاي غير علمي و جاهلانه استفاده مي کند؛ براي تحقير «نجم الدين کاتبي» معروف به «دبيران» که در علم منطق تخصص داشت، وي را «دُبَيِران» مي خواند و هنگامي که از پاسخ گويي به علامه ي بزرگ، «ابن مطهر حلي» باز مي ماند، تعبير «ابن منجس» را به کار مي برد؛ و يا کتاب ضد شيعي اش با نام «منهاج السنة» سرشار از تهمت ها و افتراهايي است که مبتني بر شنيده هاي وي از افراد کوچه و بازار يا تحت تأثير انديشه هاي شيعيان غالي است. وي در اين کتاب با تعابيري مانند «حماقات الشيعة» از مسير علم و دانش منحرف شده است.
 
نکته ي ديگري که لازم است درباره ي شخصيت علمي ابن تيميه ذکر شود، فضاي آشوب زده ي ذهني و نبود معيار منطقي علمي در انديشه ي اوست. به عبارت ديگر، هرگز نمي توان درباره ي ابن تيميه به نتيجه ي مشخصي دست يافت؛ گاه چنان با عقل سر ستيز دارد که ان را به بت تشبيه مي کند و گاه در مباحث علمي به گونه اي از استدلال هاي عقلي استفاده مي کند که وي را تا سر حد يک متکلم پيش مي برد؛ گاه سخناني مي گويند که کاملاً بوي تشبيه و تجسيم مي دهد و او را به حشويه نزديک مي کند و گاه برخي از مفسران ديدگاه هايش، با تکيه بر برخي از نظرات منفردش، وي را ضد تشبيه و تجسيم مي شمارند.
 
در يک کلام، نمي توان نظمي را در دستگاه انديشه اي ابن تيميه مشاهده کرد و با توجه به گستردگي آثار وي از يک سو، و پراکندگي ان ها از سوي ديگر، بررسي انديشه ي او بسيار سخت و دشوار است. به همين دليل نيز در دوران خود او، عالمان اهل سنت در بسياري از موارد در مي مانند که به کدام نظر ابن تيميه نگاه کنند؛ گاه او را يک عالم مقيد به سنت مي بينند و گاه مخالفت هاي وي با بنيان هاي انديشه اي اهل سنت، آن ها را به تعجب وا مي دارد.
 
به نظر مي رسد چنين آشفتگي فکري در ابن تيميه، نتيجه ي تعارض هاي فکري وي است؛ زيرا از يک سو به دليل تعصب و تصلب مي کوشد در مسير مذهب سلف حرکت کند و از حد و مرز سلفي گري نقلي (احمد بن حنبل) تجاوز نکند اما به دليل آشنايي اش با فلسفه، علوم عقلي و انديشه هاي ديگر، وارد مباحث عقلي شده و به جاي دفع تعارض ها، خود دچار تعارض مي شود؛ و هر چند تأملات علمي، وي را در مسير ديگري سوق مي دهند، اما به علت تعصب و ارتجاع، راه نادرست را بر مي گزيند و خود را از زحمت انديشه ورزي رها مي کند.<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>
 
 
=اوضاع روزگار ابن تیمیه=
انديشه هاي هر دوره، همواره تابعي از وضعيت سياسي، اجتماعي و ديني آن دوره است. به عبارت ديگر، شرايط نامناسب اجتماعي، سياسي و اقتصادي، افزون بر اين که امنيت را از ميان مي برد، زمينه هاي بروز انديشه هاي انحرافي و خرافي را در جامعه فراهم مي کند؛ زيرا جامعه اي که گرفتار مشکلات و نابساماني در عرصه هاي مختلف باشد، توانايي رويارويي با بحران هاي سياسي، اجتماعي و اعتقادي را ندارد. به همين علت نيز در بررسي زمينه هاي شکل گيري سلفي گري اعتقادي، ناگزير بايد نگاهي به شرايط و وضعيت اجتماعي و سياسي دوره ي شکل گيري آن افکند.
 
روزگار ابن تيميه، يعني نيمه ي دوم قرن هفتم و نيمه اول قرن هشتم، آبستن حوادث گوناگوني در عرصه هاي ختلف بود. در اين دوران از يک سو، قدرت و بنيه ي مسلمانان در جنگ هاي صليبي ـ که از سال 489 قمري آغاز شد و تا سال 690 (بيش از دو قرن) ادامه يافت ـ کاملاً به تحليل رفت و پشت سر خود، ميليون ها کشته و زخمي و ويراني هاي بسيار بر جاي گذاشت؛ از سوي ديگر، حمله ي مغول به جهان اسلام در سال 617 قمري، مسأله اي ديگري بود که شايد بيش از جنگ هاي صليبي کمر مسلمانان را شکست و ويراني هاي بسياري بر جاي گذاشت و سرانجام در سال 656 قمري، به برچيده شدن خلافت عباسي توسط هلاکوخان انجاميد. فروپاشي خلافت اسلامي که نمونه ي آرماني حکومت براي اهل سنت بود، آثار بسيار ويرانگري در جهان اهل سنت، به ويژه در عرصه ي نظريه پردازي آنان بر جاي گذاشت. آنان با اين پرسش اساسي روبه رو شدند که در نبود نهاد خلافت، چه نهاد و نظامي مشروعيت حکومت و خلافت دارد؟ پاسخ به چنين پرسشي، يکي از دغدغه هاي اصلي ابن تيميه شد. «ابن اثير» آثار زيان بار و ويران ساز حمله ي مغول را چنان مي داند که نوشتن آن ممکن نيست و سپس آرزو مي کند که اي کاش مادر مرا به دنيا نياورده بود. در اين روزگار، کتابخانه هاي بسياري ويران شد، بزرگان علم و ادب منزوي گشتند و جهان اسلام روند نزولي خود را که از مدت ها پيش آغاز کرده بود، با شتاب بيش تري ادامه دارد.
 
از سوي ديگر، منطقه ي شامات و مشخصاً دمشق نيز وضعيتي بهتر از ديگر مناطق جهان اسلام نداشت. تنها در سال هاي 658 تا 712 قمري، بيش از پانزده والي در دمشق جابه جا شدند. ضعف خلافت عثماني و حکومت مماليک، زمينه اي را فراهم کرده بود که همواره شمشير قدرت را کنترل مي کرد، نه سياست و شايستگي.
 
بي ترديد فضاي آشفته ي سياسي، تأثير خود را بر فضاي اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي نيز خواهد گذاشت. در اين سال ها سيل، قحطي، بيماري و زلزله، اين منطقه را تحت تأثير خود قرار داد؛ براي نمونه، در سال 656 وبا در شام گسترش يافت و آن قدر تلفات گرفت که غسالخانه ها پاسخ گويي جنازه هاي قربانيان نبودند. در سال 680 دمشق در سيل فرو رفت و در سال 718 قحطي در شمال مناطق شام و موصل پديد آمد که موجب مهاجرت مردم از اين مناطق و کشته شدن بسياري از آنان شد. هم چنين در سال 720، زلزله ي شديدي مصر و شام را لرزاند.
 
چنين بلاياي طبيعي در زادگاه ابن تيميه، با بي لياقتي و ناکارآمدي زمامداران همراه شد و پي آمدهاي ناگواري براي جامعه به همراه آورد. نبود محتوا و بحران معنا، زمينه را براي زنده شدن و فعاليت فرقه هايي انحرافي فراهم کرد که برخي از آن ها عبارت بودند از:
 
کراميه، که از گروه هاي اهل سنت بودند و به تجسيم و تشبيه اعتقاد داشتند؛
 
نصيريه، که يکي از فرقه هاي غلات شيعه بودند و مي پنداشتند روح خدا در حضرت علي علیه السلام حلول کرده است و به همين علت، ابن ملجم را بهترين خلق خدا مي دانستند؛ زيرا روح الهي را از کالبد جسماني آزاد کرده بود؛
 
يزيديه، که براي يزيد جايگاه بسيار والايي قائل بودن و در مناطق شامات، فتنه هاي بسياري را بوجود آوردند؛
 
فرقه هاي نوظهور صوفيه، که رشد آن ها با سطح عوام زدگي جامعه ارتباطي مستقمي داشت؛ اينان در فرقه هاي اصيل تصوف سني ريشه نداشتند و درفضاي آلوده ي اجتماعي رشد کرده بودند و فقط نامي از تصوف را به همراه داشتند.
 
در اين روزگار، پيش از هر چيز، نياز به ظهور انديشه اي تقريبي احساس مي شد که با تکيه بر منابع ديني و ارزش هاي اسلامي، نوعي هم گرايي و اتحاد ميان جهان اسلام ايجاد کند و با نزديک کردن مذاهب اسلامي و استناد به مشترکات آن ها، بر اوج گيري و عظمت جهان اسلام در برابر تهديدهاي خارجي و داخلي بيفزايد.
اما آنچه درباره ي ابن تيميه و مذهب سلفي گري روي داد، نه تنها مرهمي بر دردهاي بي شمار جهان اسلام نبود، که همچون غده ي سرطاني جديد، در دل جهان اسلام رشد کرد و به جاي آن که به مبارزه با مکاتب الحادي بپردازد، قلب مذاهب اسلامي را در قالب مکتبي جعلي با نام «سلفي گري» نشانه گرفت.
<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>
 
 
=مبانی فکری ابن تیمیه=
مبانی فکری ابن تیمیه را در چهار بخش میتوان خلاصه کرد:
<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/6274/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AA%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%87- https://hawzah.net]</ref>
 
1- '''حمل صفات خبری بر معانی لغوی'''
 
در اصطلاح علم کلام، بخشی از صفات خدا را، صفات خبری می نامند، صفاتی که قرآن و حدیث از آن خبر داده و خرد آنرا درک نکرده است، مانند «وجه » و «ید» و «استواء بر عرش » و نظائر آنها که قسمتی از آنها در قرآن، و برخی دیگر در حدیث نبوی وارد شده است.
 
شکی نیست که معانی لغوی این صفات، ملازم با جسمانی بودن خداست زیرا«وجه » به معنی «صورت » و «ید» به معنی دست و «استواء» به معنی استقرار و یا جلوس، از شؤون موجودات امکانی است، و خدای واجب الوجود، منزه از چنین معانی، میباشد، از این جهت همه طوائف اسلامی به جز گروه «مجسمه » با توجه به قرائنی که در سیاق آیات است، معانی خاصی برای این صفات مطرح میکنند، که با مراجعه به تفاسیر و کتابهای کلامی روشن می گردد.


ولی متاسفانه شیخ الاسلام!! قرن هشتم، اصرار می ورزد که آنچه در این باره وارد شده، بر همان معانی لغوی و متداول عرفی باید حمل گردد و کسانی را که این نوع از صفات را بکمک قرائن موجود در آیات و روایات بر معانی مجازی و کنائی حمل می کنند، «مؤوّله» نامیده و به باد انتقاد می گیرد، و به این نیز اکتفاء نمی کند و می گوید:همه صحابه و تابعان نیز بر این عقیده بوده اند.
* صفی الدین هندی،
* کمال الدین زملکانی(ت 733)؛
* شهاب‌الدین حلبی (ت 733)؛
* شمس الدین ذهبی (ت 748)؛
*«علی بن عبدالکافی سبکی(ت 756)


هم چنین هنگامی که دیدگاه‌های انحرافی وی جامعه اسلامی را تهدید کرد، عالمان بزرگ چهار مذهب اسلامی، در نامه‌ای، انحراف وی را از اسلام اعلام کردند.


2- '''کاستن از مقامات پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله'''
نام‌های این عالمان، عبارت است از:
* «بدربن جماعة» قاضی شافعیه؛
* «شهاب‌الدین جهبل»، قاضی مالکیه؛
* «محمد بن جریری انصاری»، قاضی حنفیه؛
* «احمد بن عمر مقدس حنبلی»، قاضی حنبلیان<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>.


بخش دوم تفکر او عادی جلوه دادن مقامات پیامبران و اولیای الهی است و اینکه آنان پس از مرگ کوچکترین تفاوتی با افراد عادی ندارند، او در این راستا، مسائلی را مطرح می کند که همگی یک هدف را تعقیب میکنند، و آن عادی جلوه دادن پیامبران، مخصوصا پیامبر اسلام و اولیاء بزرگ دین است. روی این اساس می گوید:
== شخصیت‌شناسی علمی ابن تیمیه ==
با توجه به آن چه گفته شد، جایگاه علمی ابن تیمیه را می‌توان در جملاتی کوتاه، چنین وصف کرد: تقی الدین احمد بن تیمیه، در مقایسه با پیشینیان خود، همانند بربهاری و ابن بطه، جایگاه علمی والاتری داشت؛ وی کوشید تا اندیشه‌های خود را مستدل ارائه کند؛ نه مانند [[اهل حدیث]] که اندیشه‌هایشان را بدون دلیل و پشتوانه، و در قالب مانیفست‌های حزبی تدوین می‌کردند.


1 - سفر برای زیارت پیامبر حرام است.
آثار ابن تیمیه، هرچند علمی است، از نظر روش و سبک، به همان سبک ردّیه نویسی و پاسخ گویی به دشمنانش تدوین شده است. برای نمونه، بیشترین آثار وی در واکنش به مخالفان صوفی، شیعی، اشعری، یهود و مسیحیان است. جایی هم که به نظریه پردازی پرداخته است، بازتابی از روحیه مبارزه‌طلبانه و پرخاش جویانه او در برابر مخالفان بوده است.


2 - کیفیت زیارت پیامبر، از کیفیت زیارت اهل قبور تجاوز نمی کند.
ابن تیمیه، چه در نوشتن و چه در مباحثات شفاهی بسیار تند و خشن بود و هرگز روش و اصول علمی را در مناظراتش رعایت نمی‌کرد. برای نمونه، هنگامی که به نقد عقاید تصوف می‌رسد، افرادی مانند «محی الدین»، «عفیف تلسماسی» و «ابن سبعین» را سخت دشنام می‌دهد؛ در تعابیرش درباره «اشعری»، امام اشعریون، از نسبت‌های غیر علمی و جاهلانه استفاده می‌کند؛ برای تحقیر «نجم الدین کاتبی» معروف به «دبیران» که در علم منطق تخصص داشت، وی را «دُبَیِران» می‌خواند و هنگامی که از پاسخ گویی به علامه بزرگ، «ابن مطهر حلی» باز می‌ماند، تعبیر «ابن منجس» را به کار می‌برد؛ و یا کتاب ضد شیعی اش با نام «منهاج السنة» سرشار از تهمت‌ها و افتراهایی است که مبتنی بر شنیده‌های وی از افراد کوچه و بازار یا تحت تأثیر اندیشه‌های شیعیان غالی است. وی در این کتاب با تعابیری مانند «حماقات الشیعة» از مسیر علم و دانش منحرف شده است.


3 - هر نوع پناه و سایبان بر قبور حرام می باشد.
نکته دیگری که لازم است درباره شخصیت علمی ابن تیمیه ذکر شود، فضای آشوب زده ذهنی و نبود معیار منطقی علمی در اندیشه اوست. به عبارت دیگر، هرگز نمی‌توان درباره ابن تیمیه به نتیجه مشخصی دست یافت؛ گاه چنان با عقل سر ستیز دارد که ان را به بت تشبیه می‌کند و گاه در مباحث علمی به گونه‌ای از استدلال‌های عقلی استفاده می‌کند که وی را تا سر حد یک متکلم پیش می‌برد؛ گاه سخنانی می‌گویند که کاملاً بوی تشبیه و تجسیم می‌دهد و او را به حشویه نزدیک می‌کند و گاه برخی از مفسران دیدگاه‌هایش، با تکیه بر برخی از نظرات منفردش، وی را ضد تشبیه و تجسیم می‌شمارند.


4 - پس از درگذشت پیامبر هر گونه توسل به آن حضرت بدعت و شرک است.
در یک کلام، نمی‌توان نظمی را در دستگاه اندیشه‌ای ابن تیمیه مشاهده کرد و با توجه به گستردگی آثار وی از یک سو، و پراکندگی ان‌ها از سوی دیگر، بررسی اندیشه او بسیار سخت و دشوار است. به همین دلیل نیز در دوران خود او، عالمان اهل سنت در بسیاری از موارد در می‌مانند که به کدام نظر ابن تیمیه نگاه کنند؛ گاه او را یک عالم مقید به سنت می‌بینند و گاه مخالفت‌های وی با بنیان‌های اندیشه‌ای اهل سنت، آنها را به تعجب وا می‌دارد.


5 - سوگند به پیامبر و قرآن، و یا سوگند دادن خدا، به آنها شرک می باشد.
به نظر می‌رسد چنین آشفتگی فکری در ابن تیمیه، نتیجه تعارض‌های فکری وی است؛ زیرا از یک سو به دلیل تعصب و تصلب می‌کوشد در مسیر مذهب سلف حرکت کند و از حد و مرز سلفی‌گری نقلی (احمد بن حنبل) تجاوز نکند اما به دلیل آشنایی اش با فلسفه، علوم عقلی و اندیشه‌های دیگر، وارد مباحث عقلی شده و به جای دفع تعارض‌ها، خود دچار تعارض می‌شود؛ و هر چند تأملات علمی، وی را در مسیر دیگری سوق می‌دهند، اما به علت تعصب و ارتجاع، راه نادرست را بر می‌گزیند و خود را از زحمت اندیشه‌ورزی رها می‌کند<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>.


6 - برگزاری مراسم جشن و شادی در تولد پیامبر، بدعت به شمار می رود.
== اوضاع روزگار ابن تیمیه ==
اندیشه‌های هر دوره، همواره تابعی از وضعیت سیاسی، اجتماعی و دینی آن دوره است. به عبارت دیگر، شرایط نامناسب اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، افزون بر این که امنیت را از میان می‌برد، زمینه‌های بروز اندیشه‌های انحرافی و خرافی را در جامعه فراهم می‌کند؛ زیرا جامعه‌ای که گرفتار مشکلات و نابسامانی در عرصه‌های مختلف باشد، توانایی رویارویی با بحران‌های سیاسی، اجتماعی و اعتقادی را ندارد. به همین علت نیز در بررسی زمینه‌های شکل‌گیری سلفی‌گری اعتقادی، ناگزیر باید نگاهی به شرایط و وضعیت اجتماعی و سیاسی دوره شکل‌گیری آن افکند.


و ...
روزگار ابن تیمیه، یعنی نیمه دوم قرن هفتم و نیمه اول قرن هشتم، آبستن حوادث گوناگونی در عرصه‌های ختلف بود. در این دوران از یک سو، قدرت و بنیه مسلمانان در [[جنگ‌های صلیبی]] ـ که از سال 489 قمری آغاز شد و تا سال 690 (بیش از دو قرن) ادامه یافت ـ کاملاً به تحلیل رفت و پشت سر خود، میلیون‌ها کشته و زخمی و ویرانی‌های بسیار بر جای گذاشت؛ از سوی دیگر، حمله  [[مغول]] به [[جهان اسلام]] در سال 617 قمری، مسأله‌ای دیگری بود که شاید بیش از جنگ‌های صلیبی کمر مسلمانان را شکست و ویرانی‌های بسیاری بر جای گذاشت و سرانجام در سال 656 قمری، به برچیده شدن [[عباسیان|خلافت عباسی]] توسط هلاکوخان انجامید. فروپاشی خلافت اسلامی که نمونه آرمانی حکومت برای [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] بود، آثار بسیار ویران‌گری در جهان اهل سنت، به ویژه در عرصه نظریه پردازی آنان بر جای گذاشت. آنان با این پرسش اساسی روبه رو شدند که در نبود نهاد خلافت، چه نهاد و نظامی مشروعیت حکومت و خلافت دارد؟ پاسخ به چنین پرسشی، یکی از دغدغه‌های اصلی ابن تیمیه شد. «ابن اثیر» آثار زیان‌بار و ویران‌ساز حمله مغول را چنان می‌داند که نوشتن آن ممکن نیست و سپس آرزو می‌کند که‌ ای کاش مادر مرا به دنیا نیاورده بود. در این روزگار، کتابخانه‌های بسیاری ویران شد، بزرگان علم و ادب منزوی گشتند و جهان اسلام روند نزولی خود را که از مدت‌ها پیش آغاز کرده بود، با شتاب بیش تری ادامه دارد.
زیر بنای آراء و نظریات او در این مسائل این است که برای توحید و شرک، حد منطقی قایل نشده و روی انگیزه خاصی، آنها را شرک، و بدعت و یا لااقل حرام می داند.


او در این قسمت، آراء و نظریاتی را مطرح می کند، که پیش از او، احدی از علمای اسلام، نگفته وی با لجاج خاصی به جنگ همه می رود، و از این جهت از همان زمان، و پس از آن، افکار عمومی اهل سنت بر او شورید. و بارها دستگیر و زندانی شد و دهها کتاب بر رد اندیشه های او نوشته شد.
از سوی دیگر، منطقه شامات و مشخصاً دمشق نیز وضعیتی بهتر از دیگر مناطق جهان اسلام نداشت. تنها در سال‌های 658 تا 712 قمری، بیش از پانزده والی در دمشق جابه جا شدند. ضعف [[عثمانی|خلافت عثمانی]] و حکومت ممالیک، زمینه‌ای را فراهم کرده بود که همواره شمشیر قدرت را کنترل می‌کرد، نه سیاست و شایستگی.


بی‌تردید فضای آشفته سیاسی، تأثیر خود را بر فضای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز خواهد گذاشت. در این سال‌ها سیل، قحطی، بیماری و زلزله، این منطقه را تحت تأثیر خود قرار داد؛ برای نمونه، در سال 656 وبا در شام گسترش یافت و آن قدر تلفات گرفت که غسالخانه‌ها پاسخ گویی جنازه‌های قربانیان نبودند. در سال 680 دمشق در سیل فرو رفت و در سال 718 قحطی در شمال مناطق شام و موصل پدید آمد که موجب مهاجرت مردم از این مناطق و کشته شدن بسیاری از آنان شد. هم چنین در سال 720، زلزله شدیدی مصر و شام را لرزاند.


3- '''انکار فضائل اهل البیت'''
چنین بلایای طبیعی در زادگاه ابن تیمیه، با بی لیاقتی و ناکارآمدی زمامداران همراه شد و پی آمدهای ناگواری برای جامعه به همراه آورد. نبود محتوا و بحران معنا، زمینه را برای زنده شدن و فعالیت فرقه‌هایی انحرافی فراهم کرد که برخی از آنها عبارت بودند از:


بخش سوم از مبانی فکری او را انکار فضائل مسلم اهل بیت عصمت و طهارت که در صحاح و مسانید اهل سنت وارد شده، تشکیل می دهد وی در کتاب خود به نام «منهاج السنة» که به حق باید آنرا«منهاج البدعة» دانست احادیث صحیحی را که مربوط به مناقب علی و خاندان اوست، بدون ارائه مدرکی، انکار می نماید و همه را مجعول اعلام می کند، فضائلی که دهها حافظ و حاکم از محدثان آنرا نقل کرده و به صحت آنها تصریح کرده اند. از باب نمونه می گوید:
* [[کرامیه]]، که از گروه‌های اهل سنت بودند و به تجسیم و تشبیه اعتقاد داشتند؛
* [[نصیریه]]، که یکی از فرقه‌های غلات شیعه بودند و می‌پنداشتند روح خدا در [[علی بن ابی‌طالب|حضرت علی(علیه‌السلام)]] حلول کرده است و به همین علت، [[ابن ملجم]] را بهترین خلق خدا می‌دانستند؛ زیرا روح الهی را از کالبد جسمانی آزاد کرده بود؛
* [[یزیدیه]]، که برای یزید جایگاه بسیار والایی قائل بودن و در مناطق شامات، فتنه‌های بسیاری را بوجود آوردند؛
* فرقه‌های نوظهور [[صوفیه]]، که رشد آنها با سطح عوام زدگی جامعه ارتباطی مستقمی‌داشت؛ اینان در فرقه‌های اصیل تصوف سنی ریشه نداشتند و درفضای آلوده اجتماعی رشد کرده بودند و فقط نامی از تصوف را به همراه داشتند.


1 - نزول آیه: «انما ولیکم الله و رسوله» درباره علی، به اتفاق اهل علم دروغ است، منهاج السنة ج 1 ص 1، در حالی که متجاوز از شصت و چهار محدث و دانشمند، بر نزول آن درباره امام تصریح کرده اند.
در این روزگار، پیش از هر چیز، نیاز به ظهور اندیشه‌ای تقریبی احساس می‌شد که با تکیه بر منابع دینی و ارزش‌های اسلامی، نوعی هم گرایی و اتحاد میان جهان اسلام ایجاد کند و با نزدیک کردن مذاهب اسلامی و استناد به مشترکات آنها، بر اوج‌گیری و عظمت جهان اسلام در برابر تهدیدهای خارجی و داخلی بیفزاید.
اما آنچه درباره ابن تیمیه و مذهب سلفی‌گری روی داد، نه تنها مرهمی بر دردهای بی شمار جهان اسلام نبود، که همچون غده سرطانی جدید، در دل جهان اسلام رشد کرد و به جای آن که به مبارزه با مکاتب الحادی بپردازد، قلب مذاهب اسلامی را در قالب مکتبی جعلی با نام «سلفی‌گری» نشانه گرفت<ref>[https://www.alwahabiyah.com/fa/questionview/4522/%d8%a7%d8%a8%d9%86-%d8%aa%db%8c%d9%85%db%8c%d9%87-%da%a9%db%8c%d8%b3%d8%aa%20https://www.alwahabiyah.com برگرفته از سایت:alwahabiyah.com]</ref>.


2 - آیه: (قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی، درباره خاندان رسالت نازل نشده است، منهاج السنة 2/118، در حالی که بیش از چهل و پنج محدث و دانشمند آنرا نقل کرده اند.
== مبانی فکری ابن تیمیه ==
مبانی فکری ابن تیمیه را در چهار بخش می‌توان خلاصه کرد<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/6274/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%AA%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%87 برگرفته از سایت: hawzah.net]</ref>:


این نوع نقدها و ردها، علاوه بر اینکه حاکی از عدم مبالات در انتقاد است، خالی از یک نوع دشمنی باطنی با خاندان پیامبر نمی باشد.
=== حمل صفات خبری بر معانی لغوی ===
در اصطلاح علم کلام، بخشی از صفات خدا را، صفات خبری می‌نامند، صفاتی که قرآن و حدیث از آن خبر داده و خرد آن را درک نکرده است، مانند «وجه» و «ید» و «استواء بر عرش» و نظائر آنها که قسمتی از آنها در قرآن، و برخی دیگر در حدیث نبوی وارد شده است.


او با گشودن این باب، زحمات احمد بن حنبل را در تثبیت فضائل امام علی - علیه السلام - به هدر داد.
شکی نیست که معانی لغوی این صفات، ملازم با جسمانی بودن خداست زیرا«وجه» به معنی «صورت» و «ید» به معنی دست و «استواء» به معنی استقرار و یا جلوس، از شؤون موجودات امکانی است، و خدای واجب الوجود، منزه از چنین معانی، می‌باشد، از این جهت همه طوائف اسلامی به جز گروه «مجسمه» با توجه به قرائنی که در سیاق آیات است، معانی خاصی برای این صفات مطرح می‌کنند، که با مراجعه به تفاسیر و کتاب‌های کلامی روشن می‌گردد.


تا پیش از احمد بن حنبل م/241، خلیفه راشد بودن امام در میان محدثان اهل سنت جا نیفتاده بود و در این قضیه موافق و مخالف وجود داشت، او بود که علی را رسما خلیفه چهارم از خلفای راشد اعلام کرد و با زحمات فراوان توانست مساله «تربیع خلافت» را تثبیت کند، و از این طریق با ناصبی گری، سخت مبارزه نمود و کتاب «مناقب الصحابه»او بهترین گواه بر این مطلب است.
ولی متاسفانه شیخ الاسلام!! قرن هشتم، اصرار می‌ورزد که آنچه در‌این‌باره وارد شده، بر همان معانی لغوی و متداول عرفی باید حمل گردد و کسانی را که این نوع از صفات را بکمک قرائن موجود در آیات و روایات بر معانی مجازی و کنائی حمل می‌کنند، «مؤوّله» نامیده و به باد انتقاد نمی‌گیرد، و به این نیز اکتفاء نمی‌کند و می‌گوید:همه صحابه و تابعان نیز بر این عقیده بوده‌اند.
ابن تیمیه حنبلی از راه امام مذهب خود، منحرف شد و با انکار فضائل امام علی - علیه السلام - ، روح ناصبی گری و انکار فضائل اهل البیت را پرورش داد.


=== کاستن از مقامات پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) ===
بخش دوم تفکر او عادی جلوه دادن مقامات پیامبران و اولیای الهی است و اینکه آنان پس از مرگ کوچکترین تفاوتی با افراد عادی ندارند، او در این راستا، مسائلی را مطرح می‌کند که همگی یک هدف را تعقیب می‌کنند، و آن عادی جلوه دادن پیامبران، مخصوصا پیامبر اسلام و اولیاء بزرگ دین است. روی این اساس می‌گوید:


4- '''مخالفت با مذاهب چهار گانه اهل سنت'''
# سفر برای زیارت پیامبر حرام است.
# کیفیت زیارت پیامبر، از کیفیت زیارت اهل قبور تجاوز نمی‌کند.
# هر نوع پناه و سایبان بر قبور حرام می‌باشد.
# پس از درگذشت پیامبر هر گونه توسل به آن حضرت بدعت و شرک است.
# سوگند به پیامبر و قرآن، و یا سوگند دادن خدا، به آنها شرک می‌باشد.
# برگزاری مراسم جشن و شادی در تولد پیامبر، بدعت به شمار می‌رود.
# و...
زیر بنای آراء و نظریات او در این مسائل این است که برای [[توحید]] و [[شرک]]، حد منطقی قایل نشده و روی انگیزه خاصی، آنها را شرک، و [[بدعت]] و یا لااقل [[حرام]] می‌داند.


بخش چهارم از انحراف فکری او مخالفت وی با مذاهب چهار گانه اهل سنت در باب نکاح و طلاق است.  با مبانی فکری اهل سنت که اجماع فقهای یک عصر را حجت می دانند، چه رسد به اجماع فقهای چند عصر، چنین مخالفتی سازگار نیست.
او در این قسمت، آراء و نظریاتی را مطرح می‌کند، که پیش از او، احدی از علمای اسلام، نگفته وی با لجاج خاصی به جنگ همه می‌رود، و از این جهت از همان زمان، و پس از آن، افکار عمومی اهل سنت بر او شورید. و بارها دستگیر و زندانی شد و ده‌ها کتاب بر رد اندیشه‌های او نوشته شد.


=== انکار فضائل اهل‌البیت ===
بخش سوم از مبانی فکری او را انکار فضائل مسلم اهل بیت عصمت و طهارت که در صحاح و مسانید اهل سنت وارد شده، تشکیل می‌دهد وی در کتاب خود به نام «منهاج السنة» که به حق باید آن را«منهاج البدعة» دانست احادیث صحیحی را که مربوط به مناقب علی و خاندان اوست، بدون ارائه مدرکی، انکار می‌نماید و همه را مجعول اعلام می‌کند، فضائلی که دهها حافظ و حاکم از محدثان آن را نقل کرده و به صحت آنها تصریح کرده‌اند. از باب نمونه می‌گوید:
# نزول آیه: «انما ولیکم الله و رسوله» درباره علی، به اتفاق اهل علم دروغ است، منهاج السنة ج 1 ص 1، در حالی که متجاوز از شصت و چهار محدث و دانشمند، بر نزول آن درباره امام تصریح کرده‌اند.
# آیه: (قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی، درباره خاندان رسالت نازل نشده است، منهاج السنة 2/118، در حالی که بیش از چهل و پنج محدث و دانشمند آن را نقل کرده‌اند.


این نوع نقدها و ردها، علاوه بر اینکه حاکی از عدم مبالات در انتقاد است، خالی از یک نوع دشمنی باطنی با خاندان پیامبر نمی‌باشد.


او با گشودن این باب، زحمات احمد بن حنبل را در تثبیت فضائل امام علی - ‌علیه‌السلام - به هدر داد.


تا پیش از احمد بن حنبل م/241، خلیفه راشد بودن امام در میان محدثان اهل سنت جا نیفتاده بود و در این قضیه موافق و مخالف وجود داشت، او بود که علی را رسما خلیفه چهارم از خلفای راشد اعلام کرد و با زحمات فراوان توانست مساله «تربیع خلافت» را تثبیت کند، و از این طریق با ناصبی‌گری، سخت مبارزه نمود و کتاب «مناقب الصحابه»او بهترین گواه بر این مطلب است.
ابن تیمیه حنبلی از راه امام مذهب خود، منحرف شد و با انکار فضائل امام علی - ‌علیه‌السلام -، روح ناصبی‌گری و انکار فضائل اهل البیت را پرورش داد.
=== مخالفت با مذاهب چهار گانه اهل سنت ===
بخش چهارم از انحراف فکری او مخالفت وی با مذاهب چهار گانه اهل سنت در باب نکاح و طلاق است. با مبانی فکری اهل سنت که اجماع فقهای یک عصر را حجت می‌دانند، چه رسد به اجماع فقهای چند عصر، چنین مخالفتی سازگار نیست.


=پانویس=
== پانویس ==
[[رده:مخالفین وحدت]]
{{پانویس}}
[[رده:وهابیت]]
{{علمای اسلام}}
[[رده:سلفیت]]
[[رده:شخصیت‌ها]]
[[رده:عالمان]]
[[رده:عالمان اهل سنت]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۸:۱۶

ابن تیمیه
عالمان اهل سنت.jpg
نام کاملتقی الدین احمد بن عبد الحلیم بن عبد السلام النمیری الحرانی
نام‌های دیگرابن‌تیمیه، شیخ‌الاسلام
اطلاعات شخصی
سال تولد۶۶۱ ق، ۶۴۲ ش‌، ۱۲۶۳ م
محل تولدترکیه، حران
سال درگذشت۷۲۸ ق، ۷۰۶ ش‌، ۱۳۲۸ م
محل درگذشتدمشق
دیناسلام، اهل سنت
استادان
  • مجدالدّین ابن عساکر
  • ابن ابویسر التنوحی
  • قاسم الأربلی
  • ابوالفرج بن قدامة المقدسی
  • شمس الدّین ابن عطاء
  • زین الدّین ابن المُنجّا
  • ابن عبدالدّائم
  • زینب بنت مکّی
شاگردان
  • ابن‌قیم جوزی
  • عبدالمنعم بن نجیب
  • حرانی حنبلی
  • عمادالدین احمد بن ابراهیم واسطی
  • ابن کثیر
فعالیت‌هانظریه‌پرداز سلفیه

تقی الدین احمد بن عبد الحلیم بن عبد السلام النمیری الحرانی معروف به ابن تیمیه، از علمای اهل‌‎سنت و بنیان‌گذار اندیشه سلفیت و وهابیت است. شناخت عقاید وهابیون در گرو شناخت ابن تیمیه و عقاید اوست. در این مقاله به بررسی زندگی، شخصیت، تحصیلات و مبانی فکری او پرداخته شده است. او که حنبلی مسلک بود درصدد ترویج مذهب حنابله برآمد و مانند حنابله علم کلام را مردود دانست و متکلّمان را اهل بدعت شمرد! در مسأله صفات خدا مانند حنابله الفاظ صفات پروردگار را که در نصوص آمده بدون هرگونه تفسیر پذیرفت و به طور کلّی هرگونه «عقل‌گرایی» را محکوم کرد. او علاوه بر حمایت از روش و عقاید اهل حدیث، عقاید جدیدی را نیز اضافه کرد که قبل از او سابقه نداشت[۱].

ولادت

«احمد بن عبدالحلیم بن تیمیّه حنبلی» متولّد سال 661 و متوفای سال 728 هجری قمری است. او 5 سال پس از سقوط بغداد پایتخت خلافت عباسی توسط قوم تاتار در شهر «حران» (شهری در شام) متولّد شد و در 7 سالگی به سبب جور تاتار، در کودکی همراه با خانواده‌اش «حران» را به سمت «دمشق» ترک کرد. حران که اکنون از شهرهای ویران ترکیه است در گذشته شهری آباد و فرهنگی بود و ابن تیمیه، خود بارها در آثارش آن را مرکز صابئه، بت‌پرستان و فیلسوفان خوانده است. بزرگان کلیسا آن را «هلنوپولیس» یا «شهر کفار و مشرکان» خوانده‌اند[۲].

حران در دوران خلیفه دوم و به دست «عیاض بن غنم» فتح شد. مردم حران پس از اسلام آوردن، تحت تأثیر حاکمان اموی، به شدت به بنی‌امیه گرایش یافتند، تا آنجا که بر اثر تبلیغات بنی‌امیه، نماز جمعه را بدون لعن امام علی(علیه‌السلام) تمام نمی‌دانستند و هنگامی که در دوره عمر بن عبدالعزیز، دستور منع سب اهل‌بیت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به حران رسید، مردم نپذیرفتند و گفتند: نماز بدون لعن ابوتراب درست نیست!

شهر حران از نظر مذهبی، محل بالندگی فقه حنبلی بود و خاندان ابن تیمیه و نیاکان وی، به عنوان بزرگان مذهب حنبلی، به این شهر بالیده‌اند. بی شک، چنین محیطی در شکل‌گیری اندیشه‌های خانوادگی و شخصی ابن تیمیه بی تأثیر نبود[۳].

تحصیلات و شخصیت علمی

پدر او یک روحانی حنبلی مذهب بود پس ابن تیمیه را به مدارس «حنابله» فرستاد تا فقه حنبلی را فرا گیرد[۴]. ابن تیمیه تا سال 698 هجری در شام بسان یک روحانی حنبلی می‌زیست، و تا آن سال از او لغزشی مشاهده نشد و از آن به بعد، یعنی وقتی رساله‌ای به نام «الرسالة الحمویة» نوشت، آثار انحراف در او ظاهر گردید، وی این رساله را در پاسخ پرسش مردم «حماة» که یکی از شهرهای سوریه است، نوشت و آشکارا برای خدا «جهت» و «سمت» قائل شد و تلویحا او را جسم دانست[۵].

آغاز تحصیل ابن تیمیه در دمشق بود. تحصیلات اولیه را نزد پدرش، «شیخ عبدالحلیم» گذراند و پس از آن نیز نزد استادان مختلفی که در آن زمان در شام کرسی تدریس داشتند، به تحصیل پرداخت. در میان استادان وی نام چند زن نیز به چشم می‌خورد. به گفته ابن کثیر، هنگامی که پدر ابن تیمیه در سال 682 از دنیا رفت، وی 21 سال داشت و پس از یک سال، یعنی در 22 سالگی، به جای پدر بر کرسی تدریس نشست. او در حوزه‌های مختلف، مانند فقه، اصول، علوم نقلی و علوم عقلی مهارت داشت. آن چه گفته شد، سخنانی است که شاگردش ابن‌کثیر درباره وی گفته است و این سخنان را افرادی مانند ابن قیم و «مقدسی» نیز تکرار کرده‌ند.

ابن تیمیه از نظر آثار، فرد پر‌کاری بوده است؛ تا آن جا که «ذهبی» نگاشته‌های وی را حدود 300 جلد تخمین زده و «صفدی» نام بسیاری از آنها را آورده است. اما واقعیت این است که اندیشمندان درباره شخصیت علمی ابن تیمیه، دیدگاه‌های متعارضی ارائه کرده‌اند. برخی وی را شخصیتی دانشمند و آگاه روایت کرده و فضایلی را به وی نسبت داده‌اند که به نظر، مبالغه‌آمیز می‌آید؛ برخی نیز منکر مقام علمی وی شده و او را صرفاً نویسنده‌ای پر کار و سریع القلم دانسته‌اند که در حوزه‌های مختلف به قلم‌فرسایی پرداخته است[۶].

اساتید ابن تیمیه

از میان اساتید ابن تیمیه می‌توان علمایی مانند مجدالدّین ابن عساکر، ابن ابویسر التنوحی، قاسم الأربلی، ابوالفرج بن قدامة المقدسی، شمس الدّین ابن عطاء، زین الدّین ابن المُنجّا، ابن عبدالدّائم، زینب بنت مکّی را نام برد[۷].

شاگردان ابن تیمیه

مهم‌ترین شاگردان و هم‌فکران ابن‌تیمیه در به چالش کشاندن جامعه اسلامی عبارتند از:

  1. عبدالمنعم بن نجیب حرانی حنبلی؛
  2. عمادالدین احمد بن ابراهیم واسطی، بغدادی، دمشقی، حنبلی؛
  3. فاطمه بنت عباس بن ابوالفتح بن محمد، معروف به امّ زینب، حنبلی؛
  4. جمال‌الدین ابوحجاج یوسف بن عبدالرحمن بن یوسف بن علی، حنبلی؛
  5. شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان ذهبی، مصری دمشقی، صاحب آثاری هم‌چون سیر اعلام النبلاء و تاریخ الاسلام؛
  6. محمد بن ابوبکر بن ایوب بن سعد زُرعی، معروف به ابن قیّم جوزّیه؛
  7. محمد بن شاکر بن احمد بن عبدالرحمن کتبی دمشقی، معروف به ابن شاکر کتبی؛
  8. عمادالدین ابوالفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر دمشقی، معروف به ابن کثیر[۸].

علمای معاصر ابن تیمیه و مخالف علمیت او

برخی از عالمان تراز اول در زمان ابن تیمیه، رسماً با وی به مخالفت برخاستند، که در میان آنها می‌توان افراد زیر را برشمرد:

  • صفی الدین هندی،
  • کمال الدین زملکانی(ت 733)؛
  • شهاب‌الدین حلبی (ت 733)؛
  • شمس الدین ذهبی (ت 748)؛
  • «علی بن عبدالکافی سبکی(ت 756)

هم چنین هنگامی که دیدگاه‌های انحرافی وی جامعه اسلامی را تهدید کرد، عالمان بزرگ چهار مذهب اسلامی، در نامه‌ای، انحراف وی را از اسلام اعلام کردند.

نام‌های این عالمان، عبارت است از:

  • «بدربن جماعة» قاضی شافعیه؛
  • «شهاب‌الدین جهبل»، قاضی مالکیه؛
  • «محمد بن جریری انصاری»، قاضی حنفیه؛
  • «احمد بن عمر مقدس حنبلی»، قاضی حنبلیان[۹].

شخصیت‌شناسی علمی ابن تیمیه

با توجه به آن چه گفته شد، جایگاه علمی ابن تیمیه را می‌توان در جملاتی کوتاه، چنین وصف کرد: تقی الدین احمد بن تیمیه، در مقایسه با پیشینیان خود، همانند بربهاری و ابن بطه، جایگاه علمی والاتری داشت؛ وی کوشید تا اندیشه‌های خود را مستدل ارائه کند؛ نه مانند اهل حدیث که اندیشه‌هایشان را بدون دلیل و پشتوانه، و در قالب مانیفست‌های حزبی تدوین می‌کردند.

آثار ابن تیمیه، هرچند علمی است، از نظر روش و سبک، به همان سبک ردّیه نویسی و پاسخ گویی به دشمنانش تدوین شده است. برای نمونه، بیشترین آثار وی در واکنش به مخالفان صوفی، شیعی، اشعری، یهود و مسیحیان است. جایی هم که به نظریه پردازی پرداخته است، بازتابی از روحیه مبارزه‌طلبانه و پرخاش جویانه او در برابر مخالفان بوده است.

ابن تیمیه، چه در نوشتن و چه در مباحثات شفاهی بسیار تند و خشن بود و هرگز روش و اصول علمی را در مناظراتش رعایت نمی‌کرد. برای نمونه، هنگامی که به نقد عقاید تصوف می‌رسد، افرادی مانند «محی الدین»، «عفیف تلسماسی» و «ابن سبعین» را سخت دشنام می‌دهد؛ در تعابیرش درباره «اشعری»، امام اشعریون، از نسبت‌های غیر علمی و جاهلانه استفاده می‌کند؛ برای تحقیر «نجم الدین کاتبی» معروف به «دبیران» که در علم منطق تخصص داشت، وی را «دُبَیِران» می‌خواند و هنگامی که از پاسخ گویی به علامه بزرگ، «ابن مطهر حلی» باز می‌ماند، تعبیر «ابن منجس» را به کار می‌برد؛ و یا کتاب ضد شیعی اش با نام «منهاج السنة» سرشار از تهمت‌ها و افتراهایی است که مبتنی بر شنیده‌های وی از افراد کوچه و بازار یا تحت تأثیر اندیشه‌های شیعیان غالی است. وی در این کتاب با تعابیری مانند «حماقات الشیعة» از مسیر علم و دانش منحرف شده است.

نکته دیگری که لازم است درباره شخصیت علمی ابن تیمیه ذکر شود، فضای آشوب زده ذهنی و نبود معیار منطقی علمی در اندیشه اوست. به عبارت دیگر، هرگز نمی‌توان درباره ابن تیمیه به نتیجه مشخصی دست یافت؛ گاه چنان با عقل سر ستیز دارد که ان را به بت تشبیه می‌کند و گاه در مباحث علمی به گونه‌ای از استدلال‌های عقلی استفاده می‌کند که وی را تا سر حد یک متکلم پیش می‌برد؛ گاه سخنانی می‌گویند که کاملاً بوی تشبیه و تجسیم می‌دهد و او را به حشویه نزدیک می‌کند و گاه برخی از مفسران دیدگاه‌هایش، با تکیه بر برخی از نظرات منفردش، وی را ضد تشبیه و تجسیم می‌شمارند.

در یک کلام، نمی‌توان نظمی را در دستگاه اندیشه‌ای ابن تیمیه مشاهده کرد و با توجه به گستردگی آثار وی از یک سو، و پراکندگی ان‌ها از سوی دیگر، بررسی اندیشه او بسیار سخت و دشوار است. به همین دلیل نیز در دوران خود او، عالمان اهل سنت در بسیاری از موارد در می‌مانند که به کدام نظر ابن تیمیه نگاه کنند؛ گاه او را یک عالم مقید به سنت می‌بینند و گاه مخالفت‌های وی با بنیان‌های اندیشه‌ای اهل سنت، آنها را به تعجب وا می‌دارد.

به نظر می‌رسد چنین آشفتگی فکری در ابن تیمیه، نتیجه تعارض‌های فکری وی است؛ زیرا از یک سو به دلیل تعصب و تصلب می‌کوشد در مسیر مذهب سلف حرکت کند و از حد و مرز سلفی‌گری نقلی (احمد بن حنبل) تجاوز نکند اما به دلیل آشنایی اش با فلسفه، علوم عقلی و اندیشه‌های دیگر، وارد مباحث عقلی شده و به جای دفع تعارض‌ها، خود دچار تعارض می‌شود؛ و هر چند تأملات علمی، وی را در مسیر دیگری سوق می‌دهند، اما به علت تعصب و ارتجاع، راه نادرست را بر می‌گزیند و خود را از زحمت اندیشه‌ورزی رها می‌کند[۱۰].

اوضاع روزگار ابن تیمیه

اندیشه‌های هر دوره، همواره تابعی از وضعیت سیاسی، اجتماعی و دینی آن دوره است. به عبارت دیگر، شرایط نامناسب اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، افزون بر این که امنیت را از میان می‌برد، زمینه‌های بروز اندیشه‌های انحرافی و خرافی را در جامعه فراهم می‌کند؛ زیرا جامعه‌ای که گرفتار مشکلات و نابسامانی در عرصه‌های مختلف باشد، توانایی رویارویی با بحران‌های سیاسی، اجتماعی و اعتقادی را ندارد. به همین علت نیز در بررسی زمینه‌های شکل‌گیری سلفی‌گری اعتقادی، ناگزیر باید نگاهی به شرایط و وضعیت اجتماعی و سیاسی دوره شکل‌گیری آن افکند.

روزگار ابن تیمیه، یعنی نیمه دوم قرن هفتم و نیمه اول قرن هشتم، آبستن حوادث گوناگونی در عرصه‌های ختلف بود. در این دوران از یک سو، قدرت و بنیه مسلمانان در جنگ‌های صلیبی ـ که از سال 489 قمری آغاز شد و تا سال 690 (بیش از دو قرن) ادامه یافت ـ کاملاً به تحلیل رفت و پشت سر خود، میلیون‌ها کشته و زخمی و ویرانی‌های بسیار بر جای گذاشت؛ از سوی دیگر، حمله مغول به جهان اسلام در سال 617 قمری، مسأله‌ای دیگری بود که شاید بیش از جنگ‌های صلیبی کمر مسلمانان را شکست و ویرانی‌های بسیاری بر جای گذاشت و سرانجام در سال 656 قمری، به برچیده شدن خلافت عباسی توسط هلاکوخان انجامید. فروپاشی خلافت اسلامی که نمونه آرمانی حکومت برای اهل سنت بود، آثار بسیار ویران‌گری در جهان اهل سنت، به ویژه در عرصه نظریه پردازی آنان بر جای گذاشت. آنان با این پرسش اساسی روبه رو شدند که در نبود نهاد خلافت، چه نهاد و نظامی مشروعیت حکومت و خلافت دارد؟ پاسخ به چنین پرسشی، یکی از دغدغه‌های اصلی ابن تیمیه شد. «ابن اثیر» آثار زیان‌بار و ویران‌ساز حمله مغول را چنان می‌داند که نوشتن آن ممکن نیست و سپس آرزو می‌کند که‌ ای کاش مادر مرا به دنیا نیاورده بود. در این روزگار، کتابخانه‌های بسیاری ویران شد، بزرگان علم و ادب منزوی گشتند و جهان اسلام روند نزولی خود را که از مدت‌ها پیش آغاز کرده بود، با شتاب بیش تری ادامه دارد.

از سوی دیگر، منطقه شامات و مشخصاً دمشق نیز وضعیتی بهتر از دیگر مناطق جهان اسلام نداشت. تنها در سال‌های 658 تا 712 قمری، بیش از پانزده والی در دمشق جابه جا شدند. ضعف خلافت عثمانی و حکومت ممالیک، زمینه‌ای را فراهم کرده بود که همواره شمشیر قدرت را کنترل می‌کرد، نه سیاست و شایستگی.

بی‌تردید فضای آشفته سیاسی، تأثیر خود را بر فضای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز خواهد گذاشت. در این سال‌ها سیل، قحطی، بیماری و زلزله، این منطقه را تحت تأثیر خود قرار داد؛ برای نمونه، در سال 656 وبا در شام گسترش یافت و آن قدر تلفات گرفت که غسالخانه‌ها پاسخ گویی جنازه‌های قربانیان نبودند. در سال 680 دمشق در سیل فرو رفت و در سال 718 قحطی در شمال مناطق شام و موصل پدید آمد که موجب مهاجرت مردم از این مناطق و کشته شدن بسیاری از آنان شد. هم چنین در سال 720، زلزله شدیدی مصر و شام را لرزاند.

چنین بلایای طبیعی در زادگاه ابن تیمیه، با بی لیاقتی و ناکارآمدی زمامداران همراه شد و پی آمدهای ناگواری برای جامعه به همراه آورد. نبود محتوا و بحران معنا، زمینه را برای زنده شدن و فعالیت فرقه‌هایی انحرافی فراهم کرد که برخی از آنها عبارت بودند از:

  • کرامیه، که از گروه‌های اهل سنت بودند و به تجسیم و تشبیه اعتقاد داشتند؛
  • نصیریه، که یکی از فرقه‌های غلات شیعه بودند و می‌پنداشتند روح خدا در حضرت علی(علیه‌السلام) حلول کرده است و به همین علت، ابن ملجم را بهترین خلق خدا می‌دانستند؛ زیرا روح الهی را از کالبد جسمانی آزاد کرده بود؛
  • یزیدیه، که برای یزید جایگاه بسیار والایی قائل بودن و در مناطق شامات، فتنه‌های بسیاری را بوجود آوردند؛
  • فرقه‌های نوظهور صوفیه، که رشد آنها با سطح عوام زدگی جامعه ارتباطی مستقمی‌داشت؛ اینان در فرقه‌های اصیل تصوف سنی ریشه نداشتند و درفضای آلوده اجتماعی رشد کرده بودند و فقط نامی از تصوف را به همراه داشتند.

در این روزگار، پیش از هر چیز، نیاز به ظهور اندیشه‌ای تقریبی احساس می‌شد که با تکیه بر منابع دینی و ارزش‌های اسلامی، نوعی هم گرایی و اتحاد میان جهان اسلام ایجاد کند و با نزدیک کردن مذاهب اسلامی و استناد به مشترکات آنها، بر اوج‌گیری و عظمت جهان اسلام در برابر تهدیدهای خارجی و داخلی بیفزاید. اما آنچه درباره ابن تیمیه و مذهب سلفی‌گری روی داد، نه تنها مرهمی بر دردهای بی شمار جهان اسلام نبود، که همچون غده سرطانی جدید، در دل جهان اسلام رشد کرد و به جای آن که به مبارزه با مکاتب الحادی بپردازد، قلب مذاهب اسلامی را در قالب مکتبی جعلی با نام «سلفی‌گری» نشانه گرفت[۱۱].

مبانی فکری ابن تیمیه

مبانی فکری ابن تیمیه را در چهار بخش می‌توان خلاصه کرد[۱۲]:

حمل صفات خبری بر معانی لغوی

در اصطلاح علم کلام، بخشی از صفات خدا را، صفات خبری می‌نامند، صفاتی که قرآن و حدیث از آن خبر داده و خرد آن را درک نکرده است، مانند «وجه» و «ید» و «استواء بر عرش» و نظائر آنها که قسمتی از آنها در قرآن، و برخی دیگر در حدیث نبوی وارد شده است.

شکی نیست که معانی لغوی این صفات، ملازم با جسمانی بودن خداست زیرا«وجه» به معنی «صورت» و «ید» به معنی دست و «استواء» به معنی استقرار و یا جلوس، از شؤون موجودات امکانی است، و خدای واجب الوجود، منزه از چنین معانی، می‌باشد، از این جهت همه طوائف اسلامی به جز گروه «مجسمه» با توجه به قرائنی که در سیاق آیات است، معانی خاصی برای این صفات مطرح می‌کنند، که با مراجعه به تفاسیر و کتاب‌های کلامی روشن می‌گردد.

ولی متاسفانه شیخ الاسلام!! قرن هشتم، اصرار می‌ورزد که آنچه در‌این‌باره وارد شده، بر همان معانی لغوی و متداول عرفی باید حمل گردد و کسانی را که این نوع از صفات را بکمک قرائن موجود در آیات و روایات بر معانی مجازی و کنائی حمل می‌کنند، «مؤوّله» نامیده و به باد انتقاد نمی‌گیرد، و به این نیز اکتفاء نمی‌کند و می‌گوید:همه صحابه و تابعان نیز بر این عقیده بوده‌اند.

کاستن از مقامات پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله)

بخش دوم تفکر او عادی جلوه دادن مقامات پیامبران و اولیای الهی است و اینکه آنان پس از مرگ کوچکترین تفاوتی با افراد عادی ندارند، او در این راستا، مسائلی را مطرح می‌کند که همگی یک هدف را تعقیب می‌کنند، و آن عادی جلوه دادن پیامبران، مخصوصا پیامبر اسلام و اولیاء بزرگ دین است. روی این اساس می‌گوید:

  1. سفر برای زیارت پیامبر حرام است.
  2. کیفیت زیارت پیامبر، از کیفیت زیارت اهل قبور تجاوز نمی‌کند.
  3. هر نوع پناه و سایبان بر قبور حرام می‌باشد.
  4. پس از درگذشت پیامبر هر گونه توسل به آن حضرت بدعت و شرک است.
  5. سوگند به پیامبر و قرآن، و یا سوگند دادن خدا، به آنها شرک می‌باشد.
  6. برگزاری مراسم جشن و شادی در تولد پیامبر، بدعت به شمار می‌رود.
  7. و...

زیر بنای آراء و نظریات او در این مسائل این است که برای توحید و شرک، حد منطقی قایل نشده و روی انگیزه خاصی، آنها را شرک، و بدعت و یا لااقل حرام می‌داند.

او در این قسمت، آراء و نظریاتی را مطرح می‌کند، که پیش از او، احدی از علمای اسلام، نگفته وی با لجاج خاصی به جنگ همه می‌رود، و از این جهت از همان زمان، و پس از آن، افکار عمومی اهل سنت بر او شورید. و بارها دستگیر و زندانی شد و ده‌ها کتاب بر رد اندیشه‌های او نوشته شد.

انکار فضائل اهل‌البیت

بخش سوم از مبانی فکری او را انکار فضائل مسلم اهل بیت عصمت و طهارت که در صحاح و مسانید اهل سنت وارد شده، تشکیل می‌دهد وی در کتاب خود به نام «منهاج السنة» که به حق باید آن را«منهاج البدعة» دانست احادیث صحیحی را که مربوط به مناقب علی و خاندان اوست، بدون ارائه مدرکی، انکار می‌نماید و همه را مجعول اعلام می‌کند، فضائلی که دهها حافظ و حاکم از محدثان آن را نقل کرده و به صحت آنها تصریح کرده‌اند. از باب نمونه می‌گوید:

  1. نزول آیه: «انما ولیکم الله و رسوله» درباره علی، به اتفاق اهل علم دروغ است، منهاج السنة ج 1 ص 1، در حالی که متجاوز از شصت و چهار محدث و دانشمند، بر نزول آن درباره امام تصریح کرده‌اند.
  2. آیه: (قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی، درباره خاندان رسالت نازل نشده است، منهاج السنة 2/118، در حالی که بیش از چهل و پنج محدث و دانشمند آن را نقل کرده‌اند.

این نوع نقدها و ردها، علاوه بر اینکه حاکی از عدم مبالات در انتقاد است، خالی از یک نوع دشمنی باطنی با خاندان پیامبر نمی‌باشد.

او با گشودن این باب، زحمات احمد بن حنبل را در تثبیت فضائل امام علی - ‌علیه‌السلام - به هدر داد.

تا پیش از احمد بن حنبل م/241، خلیفه راشد بودن امام در میان محدثان اهل سنت جا نیفتاده بود و در این قضیه موافق و مخالف وجود داشت، او بود که علی را رسما خلیفه چهارم از خلفای راشد اعلام کرد و با زحمات فراوان توانست مساله «تربیع خلافت» را تثبیت کند، و از این طریق با ناصبی‌گری، سخت مبارزه نمود و کتاب «مناقب الصحابه»او بهترین گواه بر این مطلب است. ابن تیمیه حنبلی از راه امام مذهب خود، منحرف شد و با انکار فضائل امام علی - ‌علیه‌السلام -، روح ناصبی‌گری و انکار فضائل اهل البیت را پرورش داد.

مخالفت با مذاهب چهار گانه اهل سنت

بخش چهارم از انحراف فکری او مخالفت وی با مذاهب چهار گانه اهل سنت در باب نکاح و طلاق است. با مبانی فکری اهل سنت که اجماع فقهای یک عصر را حجت می‌دانند، چه رسد به اجماع فقهای چند عصر، چنین مخالفتی سازگار نیست.

پانویس