احمد بن علی بن اعثم كوفی

احمد بن علی بن اعثم كوفی
نام کامل	احمد بن علی بن اعثم كوفی
نام‌های دیگر	ابن اعثم كوفی، أخباری
اطلاعات شخصی
سال تولد	204 ق، ۱۹۸ ش‌، ۸۱۹ م
سال درگذشت	314 ق، ۳۰۵ ش‌، ۹۲۶ م
دین	اسلام، شیعه
آثار	الفتوح التاریخ المألوف
فعالیت‌ها	مورخ شاعر

احمد بن علی بن اعثم کوفی، معروف به «ابن اعثم کوفی». از مورخان چیره‌دست و مشهور شیعه که در شعر و شاعری نیز دستی توانا داشت. به دلیل اخبار فراوانی که از تاریخ اسلام داشت ملقب به «أخباری» است. تألیفات او سه کتاب (الفتوح، التاریخ، المألوف) در زمینه تاریخ است.

معرفی اجمالی

احمد بن علی بن اعثم کوفی، معروف به «ابن اعثم کوفی». از مورخان چیره‏ دست و مشهور شیعه که در شعر و شاعری نیز دستی توانا داشت. تاریخ ولادت او در دست نیست اما به گفته مستوفی هروی تایبادی (م. حدود596ق) که نخستین کتاب وی یعنی «الفتوح» را به فارسی ترجمه نموده است، تاریخ نگارش آن کتاب را به سال 204هجری ثبت کرده است، از این‌ ‏رو می‌‏توان گفت که وی سال‌ها قبل از نگارش تاریخ مذکور زنده بوده و بدین ترتیب از عمر بالایی برخوردار بوده است. اما وفات او به سال 314 هجری روی داد، زیرا کتاب دوم تاریخی او، وقایع زمان مأمون (م218ق) تا زمان مقتدر (م320ق) را گزارش می‏‌کند. وی با این‌که از عمر طولانی برخوردار بود اما چگونگی زندگی و شرح حال او در منابع معتبر به چشم نمی‏‌خورد. از این‌‌‏رو این احتمال بیشتر تقویت می‌‏شود که شهرت او بیشتر مربوط به دوره‏‌های بعد از وفات او می‏‌باشد.

آنچه در منابع موجود است این‌که وی اهل کوفه بود و در همان‌جا نشو و نما پیدا کرد و احتمالاً برای کسب حدیث و گزارشات تاریخی، مسافرت‏‌هایی نیز داشته است. وی به دلیل اخبار فراوانی که از تاریخ اسلام داشت ملقب به «أخباری» است. یاقوت در معجم الادباء، اطلاعات اندکی از او گزارش می‏‌دهد، و این، در حالی است که قبل از یاقوت، کسی از شرح حال او سخنی به میان نیاورده است. یاقوت در معجم ‏الادباء، ضمن تصریح به تشیع او، دو بیت شعر به نام او که بر ابوعلی حسین بن احمد سلامی بیهقی انشاء کرده، ثبت نموده است.

علامه سیدمحسن امین، ضمن انتقاد از گفته شوشتری در مجالس‏ المؤمنین که وی را شافعی المذهب معرفی کرده است، شیعه ‏بودن وی را قابل تردید نمی‏‌داند.

آثار

تألیفات او سه کتاب در زمینه تاریخ است که دو کتاب نخست را یاقوت دیده است.

1. کتاب الفتوح که تاریخ فتوحات اسلام تا ایام هارون الرشید (م193ق) است.
2. کتاب التاریخ است که شامل رویدادهای خلافت عباسی از آغاز خلافت مأمون (م218ق) تا زمان مقتدر (م320ق) می‌‏باشد.
3. کتاب المألوف است.

تاریخ ‏نویسی

شیوه تاریخ‌‏نویسی او با ابن جریر طبری (م310ق) و سایر مورخان زمان او از دو جهت تفاوت دارد:

• یکی آن‌که استناد او بیشتر به روایات شیعه است؛ از این‏ رو بعضی از محدثان سنی‏ مذهب اخبار و گزارشات او را تضعیف کرده‏‌اند.
• دیگر آن‌که وقایع تاریخی را به صورت داستان و پیوسته باهم نوشته است.

جستارهای وابسته

• سیدمحسن امین
• هارون الرشید
• ابن جریر طبری

منابع

• الاعلام، زرکلی، ج1ص206؛
• اعیان الشیعه(قطع بزرگ)، ج2ص481، وج10ص5؛
• دائره المعارف تشیع، ج1ص303؛
• الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج3ص220، وج16ص119، وج19ص26؛
• الکنی و الالقاب، ج1ص215؛
• معجم الادباء، ج1ص379.