ابان بن تغلب: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
| تاریخ تولد = | | تاریخ تولد = | ||
| محل تولد = [[کوفه]] | | محل تولد = [[کوفه]] | ||
| سال درگذشت = | | سال درگذشت = 141 ق | ||
| تاریخ درگذشت = | | تاریخ درگذشت = | ||
| محل درگذشت = | | محل درگذشت = | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
| مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]] | | مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]] | ||
| آثار = {{فهرست جعبه افقی |معانی القرآن|کتاب القراءات |الغریب فی القرآن |الفضایل |کتاب صفّین }} | | آثار = {{فهرست جعبه افقی |معانی القرآن|کتاب القراءات |الغریب فی القرآن |الفضایل |کتاب صفّین }} | ||
| فعالیت‌ها = | | فعالیت‌ها = [[علوم قرآنی]](سرآمد قاریان) | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''ابان بن تغلب بن رُباح کوفی''' از افراد سرشناس جامعه [[شیعی]] در روزگار خویش بوده که خدمات ارزنده‌ای به ساحت [[قرآن|قرآن کریم]] داشته است، عنوان نیمی از تألیفات وی | '''ابان بن تغلب بن رُباح کوفی''' از افراد سرشناس جامعه [[مذهب شیعه|شیعی]] در روزگار خویش بوده که خدمات ارزنده‌ای به ساحت [[قرآن|قرآن کریم]] داشته است، عنوان نیمی از تألیفات وی بیانگر این است که [[علوم قرآنی]] بخش عمده‌ای از دغدغه‌های او را تشکیل می‌داده است. ایشان ارتباط ویژه با [[اهل بیت|اهل‌بیت (علیه‌السلام)]] داشته و محضر سه امام بزرگوار را درک کرده است و به تصریح دانشمندان [[فریقین]] در زمره سرآمد قاریان و برخوردار از قرائتی مستقل و مشهور نزد قاریان بوده است. | ||
ابان بن تغلب عمر زیادی کرد و توانست احادیثی از [[جعفر بن محمد (صادق)|امام جعفر صادق (علیه‌السلام)]] و [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امام محمد باقر (علیه‌السلام)]] هم نقل کند. شهرت ابان در علم و دانش به حدی بود که وقتی به [[مدینه]] می‌رفت، برایش راه می‌گشودند و اجازه می‌دادند در [[مسجد النبى|مسجد پیامبر]] بر ستون مشهوری که [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر]] تکیه می‌زد، تکیه بزند. | |||
== زندگی‌نامه == | == زندگی‌نامه == | ||
ابوسعید أبان تغلب از اعضاء سرشناس و مشهور جامعه [[مذهب شیعه|شیعه]] در روزگار خویش بود. وی از شخصیت‌های اسلامی ممتاز و خاصان [[علوم قرآنی]] است<ref>سبحانی، طبقات الفقها، 1418: 75.</ref>. با نگاهی به منابع شرح‌حال روات و مصادر تراجم‌نگاری هیچ اثری از ثبت سال تولد برای ابان نمی‌یابیم. اما مشخص است ابان از طبقه پنجم کوفیان پس از [[صحابه|صحابی]] پیامبر می‌باشد. غالب دانشمندان تاریخ وفات او را سال 141 هجری و در زمان [[امامت]] [[جعفر بن محمد (صادق)|امام جعفر صادق]] اعلام کرده‌اند. ابان ارتباطی ویژه با [[اهل بیت|اهل‌بیت]] داشته و محضر سه امام، [[علی بن الحسین (زین العابدین)|امام زین‌العابدین]]، [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امام باقر]] و [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق]] را درک کرده و از عظمت شخصیت او همین بس که نزد سه امام عصر خود دارای مقام و منزلت ویژه‌ای بوده است به گونه‌ای که امام صادق او را از روسای [[مذهب شیعه|شیعه]] خطاب و برای او حساب ویژه‌ای باز می‌کرد<ref>مدنی، میراث قرآنی ابان ابن تغلب، 1395.</ref>. | |||
هنگام ورود به [[مدینه]]: ستون مخصوص پیامبر برای او خالی می‌شد و حلقه‌های درس گرد او تشکیل می‌گردید<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، 1413.</ref>. | |||
و به هنگام [[مرگ]] وی امام صادق فرمودند: «أما والله لَقَد أوجع قلبی»<ref>نجاشی، رجال نجاشی، 1407: 10.</ref> یعنی به خدا [[قسم]] مرگ ابان قلبم به درد آورد. | |||
و به هنگام مرگ وی امام صادق فرمودند: «أما والله لَقَد أوجع قلبی»<ref>نجاشی، رجال نجاشی، 1407: 10.</ref> یعنی به خدا قسم مرگ ابان قلبم به درد آورد. | |||
== جامعیت علمی ابان == | == جامعیت علمی ابان == | ||
[[نجاشی]] او را در تمام دانش‌های مطرح در آن دوران پیشتاز می‌داند و بیان می‌کند که ابان مقدم در هر فنی از علوم | [[نجاشی]] او را در تمام دانش‌های مطرح در آن دوران پیشتاز می‌داند و بیان می‌کند که ابان مقدم در هر فنی از [[علوم قرآنی]]، [[فقه]]، [[حدیث]]، ادبیات، لغت و نحو است و صاحب کتاب‌های زیادی است<ref>نجاشی، رجال نجاشی، 1407: 11.</ref>. | ||
[[ابراهیم النخعی]] می‌گوید ابان در همه علوم متقدم بود من جمله در [[علوم قرآنی]]، [[فقه]]، | [[ابراهیم نخعی|ابراهیم النخعی]] می‌گوید ابان در همه علوم متقدم بود من جمله در [[علوم قرآنی]]، [[فقه]]، [[حدیث]]، ادبیات و لغت<ref>ذهبی، تفسیر و مفسرون، 1961: 15/ 1961.</ref>. | ||
ابان بن تغلب خدمات ارزنده‌ای به ساحت [[قرآن کریم]] عرضه داشته است به گونه‌ای که برخی کار‌های وی یا پیش از او سابقه نداشته است یا در زمره اولین‌های آن عرصه بوده است. عنوان نیمی از تالیفات ابان، بیانگر آن است که مسائل قرآنی، بخش عمده‌ای از دغدغه‌های او را تشکیل می‌داده است. | ابان بن تغلب خدمات ارزنده‌ای به ساحت [[قرآن|قرآن کریم]] عرضه داشته است به گونه‌ای که برخی کار‌های وی یا پیش از او سابقه نداشته است یا در زمره اولین‌های آن عرصه بوده است. عنوان نیمی از تالیفات ابان، بیانگر آن است که مسائل قرآنی، بخش عمده‌ای از دغدغه‌های او را تشکیل می‌داده است. | ||
== آثار == | == آثار == | ||
ابان بن تغلب صاحب تالیفات بسیاری بوده است از جمله: کتاب غریب القران، الفضائل معانی القرآن، القرائات، الاصول فی الروایه علی مذهب شیعه و ایشان صاحب مناظرات زیادی است و نزد سایر قاریان، قرائت منحصر به فردی داشته است. تمام راویان به جز بخاری از ایشان حمایت کرده‌اند<ref>سبحانی، طبقات الفقها، 1418: 317.</ref>. | ابان بن تغلب صاحب تالیفات بسیاری بوده است از جمله: کتاب غریب القران، الفضائل معانی القرآن، القرائات، الاصول فی الروایه علی مذهب شیعه و ایشان صاحب مناظرات زیادی است و نزد سایر قاریان، قرائت منحصر به فردی داشته است. تمام راویان به جز [[بخاری]] از ایشان حمایت کرده‌اند<ref>سبحانی، طبقات الفقها، 1418: 317.</ref>. | ||
برای وی تالیفاتی است مانند: معانی القرآن، الفضائل، کتاب فی تراجم<ref>عمر کحاله، معجم المولفین، 1323:.</ref>. | برای وی تالیفاتی است مانند: معانی القرآن، الفضائل، کتاب فی تراجم<ref>عمر کحاله، معجم المولفین، 1323:.</ref>. | ||
[[سید ابوالقاسم خوئی|آیت‌الله خوئی]] در مورد ایشان می‌فرمایند: ایشان صاحب تالیفات بسیاری است مانند معانی القرآن، الفضائل، کتابی در مورد ترجمه<ref>خوئی، معجم رجال الحدیث، 1413.</ref>. | |||
[[سید ابوالقاسم | |||
== ابان بن تغلب و قرائات == | == ابان بن تغلب و قرائات == | ||
افراد بسیاری در قرون نخستین هجری به حیطه‌های مختلف به علم قرائات اشتغال داشتند. از این میان برخی به دلایل گوناگون از شهرت بیشتری برخوردار گشته‌اند و برخی نیز در این عرصه دست به تألیف و ثبت قرائات زدند. یکی از این بزرگان که توانست با استفاده از تبحر خود در میدان ادب، لغت، نحو و با بهره‌گیری از آموزه‌های اساتید برجسته از قاریان زمانه خود شود ابان بن تغلب کوفی است به عقیده [[سید حسن صدر]] <ref>صدر، تأسیس للشیعه، 1272.</ref> و [[محمدمحسن بن علی منزوی تهرانی|شیخ آقا بزرگ تهرانی]]<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریه الی تصانیف الشیعه، 17/ 1255</ref> بر آن است که ابان بن تغلب نخستین تدوین‌گر در حوزه قرائت قرآن است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که پیش از او کسانی دست به تألیف زدند. | |||
افراد بسیاری در قرون نخستین هجری به حیطه‌های مختلف به علم قرائات اشتغال داشتند. از این میان برخی به دلایل گوناگون از شهرت بیشتری برخوردار گشته‌اند و برخی نیز در این عرصه دست به تألیف و ثبت قرائات زدند. یکی از این بزرگان که توانست با استفاده از تبحر خود در میدان ادب، لغت، نحو و با بهره‌گیری از آموزه‌های اساتید برجسته از قاریان زمانه خود شود ابان بن تغلب کوفی است به عقیده [[سید حسن صدر]] <ref>صدر، تأسیس للشیعه، 1272.</ref> و [[شیخ آقا بزرگ تهرانی]]<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریه الی تصانیف الشیعه، 17/ 1255</ref> بر آن است که ابان بن تغلب نخستین تدوین‌گر در حوزه قرائت قرآن است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که پیش از او کسانی دست به تألیف زدند. | |||
فهرستی از مولفان در عرصه قرائات، تا پایان قرن دوم هجری بنابر تحقیق آقای عبدالهادی فضلی بدین شرح است. | فهرستی از مولفان در عرصه قرائات، تا پایان قرن دوم هجری بنابر تحقیق آقای عبدالهادی فضلی بدین شرح است. | ||
# یحیی بن یعمر (متولد 90 ه ق)؛ | |||
# أبان بن تغلب (م 141 ه ق)؛ | |||
# مقاتل بن سلیمان (م 150 ه ق)؛ | |||
# ابو عمر بن علاء (م 154 ق) از قراء سبعه؛ | |||
# حمزه بن زیات (م 156 ق) از قراء سبعه زائد بن قدامه ثقفی (م 161 ق). | |||
اما با این حال ابان بن تغلب همچنان از پیشگامان علم قرائت محسوب می‌گردد. | |||
أبان بن تغلب به تصریح دانشمندان [[فرق و مذاهب اسلامی|فریقین]] از جمله [[نجاشی]] و [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در زمره سرآمدترین قاریان و برخوردار از قرائتی مستقل و مشهور نزد قاریان بوده است. | |||
أبان بن تغلب به تصریح دانشمندان [[فریقین]] از جمله نجاشی و [[شیخ طوسی]] در زمره سرآمدترین قاریان و برخوردار از قرائتی مستقل و مشهور نزد قاریان بوده است. | |||
شیخ طوسی در مورد ایشان چنین گفته است: برای ابان قرائت منفرد و مشهوری است نزد سایر قاریان<ref>طوسی، رجال طوسی، 1415: 17.</ref>. | شیخ طوسی در مورد ایشان چنین گفته است: برای ابان قرائت منفرد و مشهوری است نزد سایر قاریان<ref>طوسی، رجال طوسی، 1415: 17.</ref>. | ||
در کتاب [[رجال (کتاب)|رجال نجاشی]] چنین آمده است: برای ابان قرائت مشهوری است نزد سایر قاریان<ref>نجاشی، رجال نجاشی، 1407: 7/ 11.</ref>. | |||
ابان نزد سایر قراء قاری معروفی بود و ایشان فقیه و لغت دان بود که لغات را از عرب می‌شنید و از آنها حکایت می‌کرد و در هر علمی ایشان مقدم بوده است<ref>السعیدان، اتحاف الفقهاء عوامل اختلاف القراءه القرآنیه، بی‌تا: 4. | |||
ابان نزد سایر قراء قاری معروفی بود و ایشان فقیه و لغت دان بود که لغات را از عرب می‌شنید و از آنها حکایت می‌کرد و در هر علمی ایشان مقدم بوده است <ref>السعیدان، اتحاف الفقهاء عوامل اختلاف القراءه القرآنیه، بی‌تا: 4. | |||
</ref>. | </ref>. | ||
این روایات گویای شهرت قرائت أبان است و نیز می‌توان متداول بودن قرائت وی را تا مدت‌ها پس از او نتیجه گرفت، باید به این نکته دقت نمود که عدم ذکر قرائت أبان در شمار قرائت مشهور ـ با وجود مستقل بودن و متمایز بودن ـ منافاتی با شهرت قرائت او در دوران متقدم ندارد. | این روایات گویای شهرت قرائت أبان است و نیز می‌توان متداول بودن قرائت وی را تا مدت‌ها پس از او نتیجه گرفت، باید به این نکته دقت نمود که عدم ذکر قرائت أبان در شمار قرائت مشهور ـ با وجود مستقل بودن و متمایز بودن ـ منافاتی با شهرت قرائت او در دوران متقدم ندارد. | ||
== از نظر شخصیت == | == از نظر شخصیت == | ||
وی آخرین کسی است‌که در [[مدینه]] ریاست اقراء را به دست گرفت. شخصیتی بی‌نظیر که کسی را یارای هم‌آوردی با وی نبود. ایشان ساکن [[بغداد]] بود و مولود سال 245 ق و وفات در سال 324 ق<ref>دهخدا، لغت‌نامه، 1372: ج 1.</ref>. | |||
وی | از جمله تالیفات وی کتاب القرائات السبع می‌باشد (یعنی کتاب قرائت [[ابن کثیر]] ـ قرائت [[عاصم]] ـ قرائت [[نافع]] ـ [[حمزه]] ـ [[کسایی|کسائی]] ـ [[ابن عامر]] و ابی عمر را تحت کتابی به عنوان القرائات السبع جمع‌آوری کرده است). ایشان از میان قرائات متعدد و گوناگون قرائت قراء ([[حرمین شریفین]])، (عراقین یعنی، [[بصره]] و [[کوفه]]) [[شام (شامات)|شام]] را انتخاب کرده است چون این قرائات طبق مقیاس او از قرائات صحیح به شمار می‌رفت. | ||
مهم‌ترین استاد او در قرائت [[ابوالزعراء عبدالرحمان بن عبدوس]] می‌باشد که بارها قرآن را به قرائت نافع، ابو عمرو، حمزه و کسائی نزد او ختم کرده است. هیچ یک از استادان قرائت به اندازه [[ابن مجاهد]] شاگرد نداشته است در حلقه درس ایشان حدود سه نفر از مصادر علم قرائت حضور پیدا می‌کردند<ref>ابن جزری، النشر فی القرائات العشر، بی‌تا: 1/ 374.</ref>. | |||
مهم‌ترین استاد او در قرائت [[ابوالزعراء عبدالرحمان بن عبدوس]] می‌باشد که بارها قرآن را به قرائت نافع، ابو عمرو، حمزه و کسائی نزد او ختم کرده است. هیچ یک از استادان قرائت به اندازه ابن مجاهد شاگرد نداشته است در حلقه درس ایشان حدود سه نفر از مصادر علم قرائت حضور پیدا می‌کردند<ref>ابن جزری، النشر فی القرائات العشر، بی‌تا: 1/ 374.</ref>. | |||
== نفوذ سیاسی اجتماعی == | == نفوذ سیاسی اجتماعی == | ||
[[ابن مجاهد]] شیخ القراء بغداد بوده است. بی‌تردید یکی از عواملی که در رسمیت یافتن نظریه قرائت‌های هفت‌گانه وی مؤثر افتاد، شخصیت اجتماعی و نفوذ سیاسی ابن مجاهد بود. ایشان معاصر با [[الراضی بالله خلیفه عباسی]] است که دوران خلافتش دوران ضعف [[بنی عباس|بنی‌عباس]] است در این بین ابن مجاهد به خاطر ریاست علمی‌اش و هم‌چنین نزدیکی او به سران حکومت از وی فردی با نفوذ ساخته بود که می‌توانست در حوادث اجتماعی زمان خود موثر باشد<ref>پاکتچی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1370: 4/ 582؛ ذهبی، تفسیر و مفسرون، 1961: 1/ 248.</ref>. | |||
مثلا محاکمه [[ابن شنبوذ]] که از قاریان معروف [[بغداد]] بود، ایشان به دلیل اختیار قرائت شاذ و عدول از قرائت مشهور جلسه محاکمه‌ای تشکیل داد که در این مجلس ابن مجاهد و گروهی از قاضیان و فقیهان بغداد حضور داشتند. ابن شنبوذ به ترک قرائت خود تن در نداد، اما پس از تحمل ده ضربه شلاق از کردار خود تبری جست و توبه نامه‌ای به خط خود نوشت (قدرت نفوذی ابن مجاهد باعث شد که ایشان که جزء اساتید علم قرائت است محاکمه شود و از قرائت خود دست بردارد). | |||
محاکمه ابن مقسم نحوی معروف بغداد، خرده‌ای که بر او گرفتند این است که در قرائت [[نماز]] و غیر آن بر این باور بود که می‌توان هر قرائتی را اختیار کرد به شرط این که با رسم مصحف موافق و از لحاظ لغت و ادب عرب توجیه‌پذیر باشد. به فرمان خلیفه القاهر بالله و ابن مجاهد و چند تن از قضات که با وی مناظره کرده و ایشان را وادار به [[توبه]] نمودند و کتاب‌هایش را سوزاندند. ابن مجاهد از [[خلیفه]] خواست تا از تأدیب او در گذرد ولی ابن مقسم پس از [[مرگ]] ابن مجاهد همچنان روش خود را ادامه داد<ref>ذهبی، تفسیر و مفسرون، 1961: 1/ 248.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[علوم قرآنی]] | |||
* [[مسجد النبى|مسجد پیامبر]] | |||
* [[مدینه]] | |||
* [[فرق و مذاهب اسلامی|فریقین]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۷: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
[http://journals.miu.ac.ir/article_2476.html برگرفته از سایت جایگاه قرائت ابان ابن تغلب در بین | * [http://journals.miu.ac.ir/article_2476.html برگرفته از سایت جایگاه قرائت ابان ابن تغلب در بین قرائات]journals. miu. ac. ir | ||
{{علمای اسلام}} | |||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان شیعه]] | [[رده:عالمان شیعه]] | ||
[[رده:شخصیت‌ها]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۵ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۰۹
| ابان بن تغلب | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابان بن تغلب بن رُباح کوفی |
| اطلاعات شخصی | |
| محل تولد | کوفه |
| سال درگذشت | 141 ق، ۱۳۷ ش، ۷۵۸ م |
| دین | اسلام، شیعه |
| استادان | |
| آثار |
|
| فعالیت‌ها | علوم قرآنی(سرآمد قاریان) |
ابان بن تغلب بن رُباح کوفی از افراد سرشناس جامعه شیعی در روزگار خویش بوده که خدمات ارزنده‌ای به ساحت قرآن کریم داشته است، عنوان نیمی از تألیفات وی بیانگر این است که علوم قرآنی بخش عمده‌ای از دغدغه‌های او را تشکیل می‌داده است. ایشان ارتباط ویژه با اهل‌بیت (علیه‌السلام) داشته و محضر سه امام بزرگوار را درک کرده است و به تصریح دانشمندان فریقین در زمره سرآمد قاریان و برخوردار از قرائتی مستقل و مشهور نزد قاریان بوده است. ابان بن تغلب عمر زیادی کرد و توانست احادیثی از امام جعفر صادق (علیه‌السلام) و امام محمد باقر (علیه‌السلام) هم نقل کند. شهرت ابان در علم و دانش به حدی بود که وقتی به مدینه می‌رفت، برایش راه می‌گشودند و اجازه می‌دادند در مسجد پیامبر بر ستون مشهوری که پیامبر تکیه می‌زد، تکیه بزند.
زندگی‌نامه
ابوسعید أبان تغلب از اعضاء سرشناس و مشهور جامعه شیعه در روزگار خویش بود. وی از شخصیت‌های اسلامی ممتاز و خاصان علوم قرآنی است[۱]. با نگاهی به منابع شرح‌حال روات و مصادر تراجم‌نگاری هیچ اثری از ثبت سال تولد برای ابان نمی‌یابیم. اما مشخص است ابان از طبقه پنجم کوفیان پس از صحابی پیامبر می‌باشد. غالب دانشمندان تاریخ وفات او را سال 141 هجری و در زمان امامت امام جعفر صادق اعلام کرده‌اند. ابان ارتباطی ویژه با اهل‌بیت داشته و محضر سه امام، امام زین‌العابدین، امام باقر و امام صادق را درک کرده و از عظمت شخصیت او همین بس که نزد سه امام عصر خود دارای مقام و منزلت ویژه‌ای بوده است به گونه‌ای که امام صادق او را از روسای شیعه خطاب و برای او حساب ویژه‌ای باز می‌کرد[۲].
هنگام ورود به مدینه: ستون مخصوص پیامبر برای او خالی می‌شد و حلقه‌های درس گرد او تشکیل می‌گردید[۳].
و به هنگام مرگ وی امام صادق فرمودند: «أما والله لَقَد أوجع قلبی»[۴] یعنی به خدا قسم مرگ ابان قلبم به درد آورد.
جامعیت علمی ابان
نجاشی او را در تمام دانش‌های مطرح در آن دوران پیشتاز می‌داند و بیان می‌کند که ابان مقدم در هر فنی از علوم قرآنی، فقه، حدیث، ادبیات، لغت و نحو است و صاحب کتاب‌های زیادی است[۵].
ابراهیم النخعی می‌گوید ابان در همه علوم متقدم بود من جمله در علوم قرآنی، فقه، حدیث، ادبیات و لغت[۶].
ابان بن تغلب خدمات ارزنده‌ای به ساحت قرآن کریم عرضه داشته است به گونه‌ای که برخی کار‌های وی یا پیش از او سابقه نداشته است یا در زمره اولین‌های آن عرصه بوده است. عنوان نیمی از تالیفات ابان، بیانگر آن است که مسائل قرآنی، بخش عمده‌ای از دغدغه‌های او را تشکیل می‌داده است.
آثار
ابان بن تغلب صاحب تالیفات بسیاری بوده است از جمله: کتاب غریب القران، الفضائل معانی القرآن، القرائات، الاصول فی الروایه علی مذهب شیعه و ایشان صاحب مناظرات زیادی است و نزد سایر قاریان، قرائت منحصر به فردی داشته است. تمام راویان به جز بخاری از ایشان حمایت کرده‌اند[۷].
برای وی تالیفاتی است مانند: معانی القرآن، الفضائل، کتاب فی تراجم[۸]. آیت‌الله خوئی در مورد ایشان می‌فرمایند: ایشان صاحب تالیفات بسیاری است مانند معانی القرآن، الفضائل، کتابی در مورد ترجمه[۹].
ابان بن تغلب و قرائات
افراد بسیاری در قرون نخستین هجری به حیطه‌های مختلف به علم قرائات اشتغال داشتند. از این میان برخی به دلایل گوناگون از شهرت بیشتری برخوردار گشته‌اند و برخی نیز در این عرصه دست به تألیف و ثبت قرائات زدند. یکی از این بزرگان که توانست با استفاده از تبحر خود در میدان ادب، لغت، نحو و با بهره‌گیری از آموزه‌های اساتید برجسته از قاریان زمانه خود شود ابان بن تغلب کوفی است به عقیده سید حسن صدر [۱۰] و شیخ آقا بزرگ تهرانی[۱۱] بر آن است که ابان بن تغلب نخستین تدوین‌گر در حوزه قرائت قرآن است. اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که پیش از او کسانی دست به تألیف زدند.
فهرستی از مولفان در عرصه قرائات، تا پایان قرن دوم هجری بنابر تحقیق آقای عبدالهادی فضلی بدین شرح است.
- یحیی بن یعمر (متولد 90 ه ق)؛
- أبان بن تغلب (م 141 ه ق)؛
- مقاتل بن سلیمان (م 150 ه ق)؛
- ابو عمر بن علاء (م 154 ق) از قراء سبعه؛
- حمزه بن زیات (م 156 ق) از قراء سبعه زائد بن قدامه ثقفی (م 161 ق).
اما با این حال ابان بن تغلب همچنان از پیشگامان علم قرائت محسوب می‌گردد.
أبان بن تغلب به تصریح دانشمندان فریقین از جمله نجاشی و شیخ طوسی در زمره سرآمدترین قاریان و برخوردار از قرائتی مستقل و مشهور نزد قاریان بوده است.
شیخ طوسی در مورد ایشان چنین گفته است: برای ابان قرائت منفرد و مشهوری است نزد سایر قاریان[۱۲]. در کتاب رجال نجاشی چنین آمده است: برای ابان قرائت مشهوری است نزد سایر قاریان[۱۳].
ابان نزد سایر قراء قاری معروفی بود و ایشان فقیه و لغت دان بود که لغات را از عرب می‌شنید و از آنها حکایت می‌کرد و در هر علمی ایشان مقدم بوده است[۱۴].
این روایات گویای شهرت قرائت أبان است و نیز می‌توان متداول بودن قرائت وی را تا مدت‌ها پس از او نتیجه گرفت، باید به این نکته دقت نمود که عدم ذکر قرائت أبان در شمار قرائت مشهور ـ با وجود مستقل بودن و متمایز بودن ـ منافاتی با شهرت قرائت او در دوران متقدم ندارد.
از نظر شخصیت
وی آخرین کسی است‌که در مدینه ریاست اقراء را به دست گرفت. شخصیتی بی‌نظیر که کسی را یارای هم‌آوردی با وی نبود. ایشان ساکن بغداد بود و مولود سال 245 ق و وفات در سال 324 ق[۱۵].
از جمله تالیفات وی کتاب القرائات السبع می‌باشد (یعنی کتاب قرائت ابن کثیر ـ قرائت عاصم ـ قرائت نافع ـ حمزه ـ کسائی ـ ابن عامر و ابی عمر را تحت کتابی به عنوان القرائات السبع جمع‌آوری کرده است). ایشان از میان قرائات متعدد و گوناگون قرائت قراء (حرمین شریفین)، (عراقین یعنی، بصره و کوفه) شام را انتخاب کرده است چون این قرائات طبق مقیاس او از قرائات صحیح به شمار می‌رفت.
مهم‌ترین استاد او در قرائت ابوالزعراء عبدالرحمان بن عبدوس می‌باشد که بارها قرآن را به قرائت نافع، ابو عمرو، حمزه و کسائی نزد او ختم کرده است. هیچ یک از استادان قرائت به اندازه ابن مجاهد شاگرد نداشته است در حلقه درس ایشان حدود سه نفر از مصادر علم قرائت حضور پیدا می‌کردند[۱۶].
نفوذ سیاسی اجتماعی
ابن مجاهد شیخ القراء بغداد بوده است. بی‌تردید یکی از عواملی که در رسمیت یافتن نظریه قرائت‌های هفت‌گانه وی مؤثر افتاد، شخصیت اجتماعی و نفوذ سیاسی ابن مجاهد بود. ایشان معاصر با الراضی بالله خلیفه عباسی است که دوران خلافتش دوران ضعف بنی‌عباس است در این بین ابن مجاهد به خاطر ریاست علمی‌اش و هم‌چنین نزدیکی او به سران حکومت از وی فردی با نفوذ ساخته بود که می‌توانست در حوادث اجتماعی زمان خود موثر باشد[۱۷].
مثلا محاکمه ابن شنبوذ که از قاریان معروف بغداد بود، ایشان به دلیل اختیار قرائت شاذ و عدول از قرائت مشهور جلسه محاکمه‌ای تشکیل داد که در این مجلس ابن مجاهد و گروهی از قاضیان و فقیهان بغداد حضور داشتند. ابن شنبوذ به ترک قرائت خود تن در نداد، اما پس از تحمل ده ضربه شلاق از کردار خود تبری جست و توبه نامه‌ای به خط خود نوشت (قدرت نفوذی ابن مجاهد باعث شد که ایشان که جزء اساتید علم قرائت است محاکمه شود و از قرائت خود دست بردارد).
محاکمه ابن مقسم نحوی معروف بغداد، خرده‌ای که بر او گرفتند این است که در قرائت نماز و غیر آن بر این باور بود که می‌توان هر قرائتی را اختیار کرد به شرط این که با رسم مصحف موافق و از لحاظ لغت و ادب عرب توجیه‌پذیر باشد. به فرمان خلیفه القاهر بالله و ابن مجاهد و چند تن از قضات که با وی مناظره کرده و ایشان را وادار به توبه نمودند و کتاب‌هایش را سوزاندند. ابن مجاهد از خلیفه خواست تا از تأدیب او در گذرد ولی ابن مقسم پس از مرگ ابن مجاهد همچنان روش خود را ادامه داد[۱۸].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ سبحانی، طبقات الفقها، 1418: 75.
- ↑ مدنی، میراث قرآنی ابان ابن تغلب، 1395.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، 1413.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، 1407: 10.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، 1407: 11.
- ↑ ذهبی، تفسیر و مفسرون، 1961: 15/ 1961.
- ↑ سبحانی، طبقات الفقها، 1418: 317.
- ↑ عمر کحاله، معجم المولفین، 1323:.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، 1413.
- ↑ صدر، تأسیس للشیعه، 1272.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریه الی تصانیف الشیعه، 17/ 1255
- ↑ طوسی، رجال طوسی، 1415: 17.
- ↑ نجاشی، رجال نجاشی، 1407: 7/ 11.
- ↑ السعیدان، اتحاف الفقهاء عوامل اختلاف القراءه القرآنیه، بی‌تا: 4.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، 1372: ج 1.
- ↑ ابن جزری، النشر فی القرائات العشر، بی‌تا: 1/ 374.
- ↑ پاکتچی، دائره المعارف بزرگ اسلامی، 1370: 4/ 582؛ ذهبی، تفسیر و مفسرون، 1961: 1/ 248.
- ↑ ذهبی، تفسیر و مفسرون، 1961: 1/ 248.
منابع
- برگرفته از سایت جایگاه قرائت ابان ابن تغلب در بین قرائاتjournals. miu. ac. ir
