سید موسی شبیری زنجانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<div class="references" style="margin: 0px 0px 10px 0px; max-height: 300px; overflow: auto; padding: 3px; font-size:95%; background: #FFA500; line-height:1.4em; padding-bottom: 7px;"><noinclude>
{{جعبه اطلاعات شخصیت
[[پرونده:Ambox clock.svg|60px|بندانگشتی|راست]]
| عنوان = سید موسی شبیری زنجانی
<br>
| تصویر = سید موسی شبیری زنجانی.jpg
'''''نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است. '''''<br>
| نام =
| نام‌های دیگر =
| سال تولد = ۱۳۰۶ ش
| تاریخ تولد =
| محل تولد = [[قم]]
| سال درگذشت =
| تاریخ درگذشت =
| محل درگذشت =
| استادان = {{فهرست جعبه عمودی | سید احمد زنجانی (پدرش)| [[سید محمد محقق داماد]] | [[سید ابوالقاسم خوئی]]}}
| شاگردان = رضا استادی
| دین = اسلام
| مذهب = شیعه
| آثار = {{فهرست جعبه افقی | تحقیق رجال نجاشی| دراسة فی فقه الحج| بحوث فی التعادل والتراجیح}}
| فعالیت‌ها = مرجع تقلید
| وبگاه =
}}
'''آیت‌ الله‌‌العظمی سید موسی شبیری زنجانی''' در سال ۱۳۰۶ در قم متولد شد. پدر او مرحوم آیت‌الله سید احمد زنجانی از اساتید حوزه بود که در [[مدرسه فیضیه]] قم اقامه [[نماز جماعت]] داشت.


'''یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید. '''
وی پس از گذراندن دروس مقدماتی، دروس سطح و عالی [[فقه]] و [[اصول]] را نزد پدر خود و نیز [[آیت‌ الله سید صدرالدین صدر]]، [[سید محمد محقق داماد‏‏|آیت‌ الله محقق داماد]] و [[آیت‌الله بروجردی]] فراگرفت.
<br>
''آخرین مرتبه این صفحه در تاریخ زیر تغییر یافته است: ''{{#time:H:i، j F Y|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}؛</small>


<noinclude>
آیت‌ الله سید موسی شبیری زنجانی، از دوستان نزدیک و هم درسان [[آیت‌ الله سید رضا صدر]] و [[امام موسی صدر]] بود و سال‌هاست کرسی تدریس او در حوزۀ علمیه برقرار است و هم اکنون از مراجع بزرگ [[شیعه]] به شمار می‌آید.
</div>


<div class="wikiInfo">[[پرونده:سید موسی شبیری زنجانی.jpg |جایگزین=سید موسی شبیری زنجانی]]
== ولادت‌ ==
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
معظم‌ له‌ چند ماه‌ پس‌ از رسیدن‌ پدر بزرگوارش‌ به‌ حرم‌ کریمه‌ اهل‌ بیت‌ حضرت‌ معصومه‌ دختر امام‌ موسی کاظم‌ صلوات‌ ا... علیه‌ یعنی به‌ شهر مقدس‌ [[قم|قم‌]] و انتخاب‌ آن‌ شهر به‌ عنوان‌ جایگاه‌ و محل‌ اقامت‌ در هشتم‌ [[ماه‌ رمضان‌]] سال‌ 1346 دیده‌ به‌ جهان‌ گشود. و این‌ نام‌ ـ سید موسی ـ را مادر پدر ایشان‌ برای بزرگداشت‌ و احترام‌ [[فاطمه بنت موسی بن جعفر|حضرت‌ معصومه‌(سلام الله علیها)]] و تشکر از عنایت‌ و مهمان‌نوازی آن‌ حضرت‌ برای معظم‌له‌ انتخاب‌ نمود.


!نام
=خانواده‌=
!سید موسی شبیری زنجانی
پدر او [[فقیه‌|فقیه‌]] آگاه‌ و پرهیزگار با ورع‌ آیةالله‌العظمی سید احمد حسینی زنجانی (قدس‌ سره‌ الشریف‌) (1308ـ1393) است‌ که‌ دارای تصنیفهای بسیار در فنون‌ مختلف‌ بود. وی نزدیک‌ به‌ 60 کتاب‌ و رساله‌ در [[فقه‌]]، [[حدیث‌|حدیث‌]]، [[کلام‌]]، لغت‌، ادبیات‌ و غیر آن‌ در موضوعات‌ دیگر در حوزه‌های معرفتی تألیف‌ نمود.
|-
|نام‌های دیگر
|آیت‌الله شبیری زنجانی•آیت‌الله سید موسى بن سید احمد شبیرى زنجانى
|-
|زاده
|۹ اسفند ۱۳۰۶
|-
|محل تولد
|قم
|-
|دین
|اسلام
|-
|مذهب
|شیعه دوازده‌امامی
|-
|زمینه‌های علمی
|فقه•اصول•رجال
|-
|تحصیلات
|حوزه علمیه قم•حوزه علمیه نجف
|-
|استادان
|سید احمد زنجانی (پدرش)•میرزا محمود حسینی زنجانی•سید محمد محقق داماد•سید حسین طباطبایی بروجردی•
سید ابوالقاسم خویی
|-
|شاگردان مشهور
|رضا استادی•مهدی شب‌زنده‌دار•سید جعفر مرتضی عاملی
|-
|رتبه حوزوی
|آیت‌الله العظمی
|-
|تألیفات
|تحقیق رجال نجاشی•تعلیقه بر کتاب «آشنای حق»•جرعه‌ای از دریا•دراسة فى فقه الحج•بحوث فى التعادل والتراجیح• تعلیقه بر رجال شیخ طوسی•تعلیقه بر جامع احادیث الشیعه،...  
|-
|وبگاه
|http://zanjani.ir
|-
|}
</div>


'''آیت‌ الله‌ العظمی سید موسی شبیری زنجانی''' در سال ۱۳۰۶ در قم متولد شد. پدر او مرحوم [[آیت الله سید احمد زنجانی]] از اساتید حوزه بود که در [[مدرسه فیضیه]] قم اقامه [[نماز جماعت]] داشت.
[[امام جماعت|امامت‌ جماعت‌]] صبح‌ و مغرب‌ و عشای نمازگزاران‌ حرم‌ مطهر حضرت‌ معصومه‌ (سلام‌ الله‌ علیها) منحصر به‌ ایشان‌ بود.


وی پس از گذراندن دروس مقدماتی، دروس سطح و عالی [[فقه]] و [[اصول]] را نزد پدر خود و نیز [[آیت‌ الله سید صدرالدین صدر]]، [[آیت‌ الله محقق داماد]] و [[آیت‌الله بروجردی]] فراگرفت.
و این‌ به‌ سبب‌ جایگاه‌ بسیار بلند در میان‌ علمای اعلام‌ شهرت‌ به‌ پرهیزگاری و فضائل‌ اخلاقی وی بود. ظهرها امامت‌ جماعت‌ در مدرسه‌ فیضیه‌ را بعهده‌ داشت‌ و جمعیتی از علما و فضلا و اساتید حوزه‌ علمیه‌ به‌ ایشان‌ اقتدا مینمودند. ایشان‌ به‌ عنوان‌ امام‌ جماعت‌ در جایی انتخاب‌ شده‌ بود که‌ مأمومین‌ را علما و افراد صالح‌ و فضلای طلاب‌ حوزه‌ تشکیل‌ می‌دادند در روزهای پایانی حیات‌ وقتی از انجام‌ این‌ مهم‌ ناتوان‌ گردیده‌ بود. حضرت‌ آیةالله‌العظمی سید موسوی زنجانی به‌ عنوان‌ جانشین‌ پدر انتخاب‌ گردید.


آیت‌ الله سید موسی شبیری زنجانی، از دوستان نزدیک و هم درسان [[آیت‌ الله سید رضا صدر]] و [[امام موسی صدر]] بود و سال هاست کرسی تدریس او در [[حوزۀ علمیه]] برقرار است و هم اکنون از مراجع بزرگ [[شیعه]] به شمار می‌آید.
معظم‌ له‌ در آن‌ روز به‌ سبب‌ دارا بودن‌ شرایط‌ و اوصاف‌ لازم‌ برای تصدی امامت‌ جماعت‌ در این‌ دو مکان‌ شریف‌ برای امر مهم‌ امامت‌ جماعت‌ انتخاب‌ گردید.


=ولادت‌=
جد پدری معظم‌ له‌ سید عنایت‌الله‌ (م‌. 1343) و جد مادری او سید میرعلی نقی (م‌ 1367) رحمه‌ا... از علمای زنجان‌ و مشهور به‌ فضل‌ و تقوی بودند. دایی معظم‌ له‌ آیةالله سید محمد ولائی (م‌. 1387) رحمه‌ا... عالمی جامع‌ و فقیه‌ بود.


معظم‌ له‌ چند ماه‌ پس‌ از رسيدن‌ پدر بزرگوارش‌ به‌ حرم‌ كريمه‌ اهل‌ بيت‌ حضرت‌ معصومه‌ دختر امام‌ موسی كاظم‌ صلوات‌ ا... عليه‌ يعنی به‌ شهر مقدس‌ [[قم‌]] و انتخاب‌ آن‌ شهر به‌ عنوان‌ جايگاه‌ و محل‌ اقامت‌ در هشتم‌ [[ماه‌ رمضان‌]] سال‌ 1346 ديده‌ به‌ جهان‌ گشود. و اين‌ نام‌ ـ سيد موسی ـ را مادر پدر ايشان‌ برای بزرگداشت‌ و احترام‌ [[حضرت‌ معصومه‌ (ع)]] و تشكر از عنايت‌ و مهمان‌نوازی آن‌ حضرت‌ برای معظم‌له‌ انتخاب‌ نمود.
وی از سوی آیةالله‌العظمی سید محمد حجه قدس‌ سره‌ (م‌. 1372) موفق‌ به‌ دریافت‌ [[اجازه‌ اجتهاد]] گردیده‌ بود آیت‌الله حجت‌ این‌ اجازه‌ را در سال‌ 1352 به‌ ایشان‌ داده‌ بودند.


=خانواده‌=
اجازه‌ [[آیت‌الله‌ حجت‌|آیت‌الله‌ حجت‌]] ارزش‌ علمی ویژه‌ای داشت‌ زیرا ایشان‌ به‌ عدم‌ نرمش‌ در اعطای اجازه‌ اجتهاد معروف‌ و از این‌ جهت‌ بسیار اهل‌ احتیاط‌ و پرهیز بود. به‌ همین‌ علت‌ نقل‌ شده‌ است‌ هنگامی که‌ اجازه‌ مسبوق‌الذکر بر آیةالله‌العظمی خوئی عرضه‌ شده‌ بود آن‌ را با شگفتی و تقدیر از شخص‌ اجازه‌ گیرنده‌ دریافت‌ نموده‌ بود به‌ سبب‌ اینکه‌ از احتیاط‌ و سختگیری شخص‌ اجازه‌ دهنده‌ آگاهی داشت‌.
پدر او [[فقيه‌]] آگاه‌ و پرهيزگار با ورع‌ آیه‌الله العظمی سيد احمد حسينی زنجانی (قدس‌ سره‌ الشريف‌) (1308ـ1393) است‌ كه‌ دارای تصنيفهای بسيار در فنون‌ مختلف‌ بود. وی نزديك‌ به‌ 60 كتاب‌ و رساله‌ در [[فقه‌]]، [[حديث‌]]، [[كلام‌]]، لغت‌، ادبيات‌ و غير آن‌ در موضوعات‌ ديگر در حوزه‌های معرفتی تأليف‌ نمود.


[[امامت‌ جماعت‌]] صبح‌ و مغرب‌ و عشای نمازگزاران‌ حرم‌ مطهر حضرت‌ معصومه‌ (سلام‌ الله‌ عليها) منحصر به‌ ايشان‌ بود.
== آغاز دروس‌ اسلامی و حوزوی ==
آیةالله‌العظمی زنجانی دروس‌ حوزوی را در سال‌ (1359 ـ 1360) قمری آغاز نمود و مراحل‌ مختلف‌ کتب‌ سطح‌ را در خلال‌ سه‌ یا چهار سال‌ به‌ پایان‌ رسانید. معظم‌له‌ به‌ حضور در درس‌ خارج‌ عالم‌ جلیل‌ القدر آیةالله‌العظمی [[سید صدرالدین صدر|سید صدرالدین‌ صدر]] قدس‌ سره‌ (1299ـ1373) پرداخت‌. محل‌ درس‌ مرحوم‌ صدر مملو از افراد فاضل‌ و علمای بزرگ‌ بود که‌ معظم‌ له‌ کم‌ سن‌ترین‌ آنها بود.


و اين‌ به‌ سبب‌ جايگاه‌ بسيار بلند در ميان‌ علمای اعلام‌ شهرت‌ به‌ پرهيزگاری و فضائل‌ اخلاقی وی بود. ظهرها امامت‌ جماعت‌ در مدرسه‌ فيضيه‌ را بعهده‌ داشت‌ و جمعيتی از علما و فضلا و اساتيد حوزه‌ علميه‌ به‌ ايشان‌ اقتدا مینمودند. ايشان‌ به‌ عنوان‌ امام‌ جماعت‌ در جايی انتخاب‌ شده‌ بود كه‌ مأمومين‌ را علما و افراد صالح‌ و فضلای طلاب‌ حوزه‌ تشكيل‌ میدادند در روزهای پايانی حيات‌ وقتی از انجام‌ اين‌ مهم‌ ناتوان‌ گرديده‌ بود. حضرت‌ آیه‌الله العظمی سيد موسوی زنجانی به‌ عنوان‌ جانشين‌ پدر انتخاب‌ گرديد.
== اساتید ایشان‌ در دروس‌ خارج‌ ==
معظم‌ له‌ در مجلس‌ درس‌ بسیاری از علمای مدرس‌ خارج‌ آن‌ روز حاضر گردید، اما کسانی که‌ از آبشخور زلال‌ علمی آنان‌ بهره‌ برد و از معارف‌ عمیق‌ گوارای آنان‌ مدت‌ معتنابهی استفاده‌ برد عبارت‌ بودند از:


معظم‌ له‌ در آن‌ روز به‌ سبب‌ دارا بودن‌ شرايط‌ و اوصاف‌ لازم‌ برای تصدی [[امامت‌ جماعت‌]] در اين‌ دو مكان‌ شريف‌ برای امر مهم‌ امامت‌ جماعت‌ انتخاب‌ گرديد.
# فقیه‌ محقق‌ آیةالله‌العظمی امام‌ بروجردی (1292ـ1380)، پس‌ از ورود آیةالله بروجردی به‌ قم‌ در درس‌ خارج‌ اصول‌ ایشان‌ و همچنین‌ در فقه‌ (کتاب‌ الغصب‌، کتاب‌ الاجاره‌ و کتاب‌ الصلاه‌) شرکت‌ نمود.
# عالم‌ محقق‌ آیةالله‌العظمی سید محمد معروف‌ به‌ داماد قدس‌ سره‌ (م‌ 1388) نزدیک‌ به‌ یک‌ دوره‌ کامل‌ در درس‌ اصول‌ ایشان‌ شرکت‌ نمود و 21 سال‌ درس‌ فقه‌ (اندکی از کتاب‌ الصلاه‌، کتاب‌ الطهاره‌، کتاب‌ الصوم‌، کتاب‌ الخمس‌ و کتاب‌ الحج‌) را حضور داشت‌.


جد پدری معظم‌ له‌ سيد عنايت‌الله‌ (م‌. 1343) و جد مادری او سيد ميرعلی نقی (م‌ 1367) رحمه‌ا... از علمای زنجان‌ و مشهور به‌ فضل‌ و تقوی بودند. دايی معظم‌ له‌ آیه‌الله سيد محمد ولائی (م‌. 1387) رحمه‌ا... عالمی جامع‌ و فقيه‌ بود.
=== امتیازات‌ درس‌ این‌ دو استاد محقق‌ (قدس‌ سرهما) ===


وی از سوی آیه‌الله العظمی سيد محمد حجه قدس‌ سره‌ (م‌. 1372) موفق‌ به‌ دريافت‌ [[اجازه‌ اجتهاد]] گرديده‌ بود آیت الله حجت‌ اين‌ اجازه‌ را در سال‌ 1352 به‌ ايشان‌ داده‌ بودند.
در نظر معظم‌ له‌ (مدظله‌) درس‌ حضرت‌ آیةالله بروجردی با ویژگی‌ها و مزایایی از دیگر دروس‌ امتیاز داشت‌ که‌ عبارت‌ بودند از:


اجازه‌ [[آيت‌الله‌ حجت‌]] ارزش‌ علمی ويژه‌ای داشت‌ زيرا ايشان‌ به‌ عدم‌ نرمش‌ در اعطای اجازه‌ اجتهاد معروف‌ و از اين‌ جهت‌ بسيار اهل‌ احتياط‌ و پرهيز بود. به‌ همين‌ علت‌ نقل‌ شده‌ است‌ هنگامی كه‌ اجازه‌ مسبوق‌الذكر بر آیه‌الله العظمی خوئی عرضه‌ شده‌ بود آن‌ را با شگفتی و تقدير از شخص‌ اجازه‌ گيرنده‌ دريافت‌ نموده‌ بود به‌ سبب‌ اينكه‌ از احتياط‌ و سختگيری شخص‌ اجازه‌ دهنده‌ آگاهی داشت‌.
# در برداشتن‌ کامل‌ مسائل‌ اصلی فقه‌ (اصول‌ متلقاه‌)
# طرح‌ سخنان‌ قدمای اصحاب‌ و بررسی و تفسیر دقیق‌ و متقن‌ از آنها.
# طرح‌ سخنان‌ عامه‌


=آغاز دروس‌ اسلامی و حوزوی=
ایشان‌ (قدس‌ سره‌) توجه‌ ویژه‌ای به‌ طرح‌ سخنان‌ عامه‌ و بررسی آن‌ داشتند به‌ این‌ سبب‌ که‌ فقه‌ شیعه‌ ناظر به‌ فقه‌ عامه‌ است‌، موارد اشتباه‌ آن‌ را رد و موارد صحیح‌ را امضاء می‌نماید و به‌ قول‌ ایشان‌ قدس‌ سره‌ فقه‌ شیعه‌ به‌ منزله‌ تعلیقه‌ای بر فقه‌ عامه‌ است‌، برای همین‌ مراجعه‌ به‌ متنی که‌ به‌ آن‌ تعلیقه‌ زده‌ شده‌ را لازم‌ میدانست‌.


آیه‌الله العظمی زنجانی دروس‌ حوزوی را در سال‌ (1359 ـ 1360) قمری آغاز نمود و مراحل‌ مختلف‌ كتب‌ سطح‌ را در خلال‌ سه‌ يا چهار سال‌ به‌ پايان‌ رسانيد. معظم‌له‌ به‌ حضور در درس‌ خارج‌  عالم‌ جليل‌ القدر آیه‌الله العظمی [[سيد صدرالدين‌ صدر]] قدس‌ سره‌ (1299ـ1373) پرداخت‌. محل‌ درس‌ مرحوم‌ صدر مملو از افراد فاضل‌ و علمای بزرگ‌ بود كه‌ معظم‌ له‌ كم‌ سن‌ترين‌ آنها بود.
از این‌ مراجعه‌ دو امر مورد نظر است‌:


=اساتيد ايشان‌ در دروس‌ خارج‌=
اول‌: فهم‌ کامل‌ از روایت‌هایی که‌ از منابع‌ عصمت‌ و طهارت‌ علیهم‌ السلام‌ صادر شده‌ است‌. چون‌ همانگونه‌ که‌ گذشت‌ ـ این‌ روایات‌ به‌ منزله‌ تعلیقه‌ بر آراء اهل‌ سنت‌ است‌ و بدون‌ تردید شناخت‌ نظری که‌ مورد تعلیقه‌ قرار گرفته‌ است‌ به‌ فهم‌ مضمون‌ کمک‌ می‌نماید.


معظم‌ له‌ در مجلس‌ درس‌ بسياری از علمای مدرس‌ خارج‌ آن‌ روز حاضر گرديد، اما كسانی كه‌ از آبشخور زلال‌ علمی آنان‌ بهره‌ برد و از معارف‌ عميق‌ گوارای آنان‌ مدت‌ معتنابهی استفاده‌ برد عبارت‌ بودند از:
دوم‌: استناد به‌ فقه‌ عامه‌ در مواردی که‌ از [[ائمه اطهار(ع)|ائمه‌ معصوم‌]]: ردعی نرسیده‌ باشد. یعنی عدم‌ ردع‌ دلیل‌ امضاست‌.
 
1ـ فقيه‌ محقق‌ آیه‌الله العظمی امام‌ بروجردی (1292ـ1380)، پس‌ از ورود آیه‌الله بروجردی به‌ قم‌ در درس‌ خارج‌ اصول‌ ايشان‌ و همچنين‌ در فقه‌ (كتاب‌ الغصب‌، كتاب‌ الاجاره‌ و كتاب‌ الصلاه‌) شركت‌ نمود.
 
2ـ عالم‌ محقق‌ آیه‌الله العظمی سيد محمد معروف‌ به‌ داماد قدس‌ سره‌ (م‌ 1388) نزديك‌ به‌ يك‌ دوره‌ كامل‌ در درس‌ اصول‌ ايشان‌ شركت‌ نمود و 21 سال‌ درس‌ فقه‌ (اندكی از كتاب‌ الصلاه‌، كتاب‌ الطهاره‌، كتاب‌ الصوم‌، كتاب‌ الخمس‌ و كتاب‌ الحج‌) را حضور داشت‌.
 
==امتيازات‌ درس‌ اين‌ دو استاد محقق‌ (قدس‌ سرهما)==
 
در نظر معظم‌ له‌ (مدظله‌) درس‌ حضرت‌ آیه‌الله بروجردی با ويژگيها و مزايايی از ديگر دروس‌ امتياز داشت‌ كه‌ عبارت‌ بودند از:
 
# در برداشتن‌ كامل‌ مسائل‌ اصلی فقه‌ (اصول‌ متلقاه‌)
# طرح‌ سخنان‌ قدمای اصحاب‌ و بررسی و تفسير دقيق‌ و متقن‌ از آنها.
# طرح‌ سخنان‌ عامه‌


ايشان‌ (قدس‌ سره‌) توجه‌ ويژه‌ای به‌ طرح‌ سخنان‌ عامه‌ و بررسی آن‌ داشتند به‌ اين‌ سبب‌ كه‌ فقه‌ شيعه‌ ناظر به‌ فقه‌ عامه‌ است‌، موارد اشتباه‌ آن‌ را رد و موارد صحيح‌ را امضاء مینمايد و به‌ قول‌ ايشان‌ قدس‌ سره‌ فقه‌ شيعه‌ به‌ منزله‌ تعليقه‌ای بر فقه‌ عامه‌ است‌، برای همين‌ مراجعه‌ به‌ متنی كه‌ به‌ آن‌ تعليقه‌ زده‌ شده‌ را لازم‌ میدانست‌.
* ژرف‌ اندیشی و دقت‌ در روایات‌ اهل‌ بیت‌ علیهم‌ السلام‌ برای فهم‌ محتوای سخنانشان‌ وا هداف‌ آن‌.
* کوشش‌ برای تتبع‌ در فقه‌.


از اين‌ مراجعه‌ دو امر مورد نظر است‌:
و این‌ کار محققانه‌ فراگیر ایشان‌ بر حوزه‌ علمیه‌ قم‌ و نجف‌ تأثیر بلیغ‌ خود را گذارد بگونه‌ای که‌ اندیشه‌ تألیف‌ معجم‌ رجال‌ حدیث‌ متأثر از این‌ فکر روشن‌ بود.


اول‌: فهم‌ كامل‌ از روايت‌هايی كه‌ از منابع‌ عصمت‌ و طهارت‌ عليهم‌ السلام‌ صادر شده‌ است‌. چون‌ همانگونه‌ كه‌ گذشت‌ ـ اين‌ روايات‌ به‌ منزله‌ تعليقه‌ بر آراء اهل‌ سنت‌ است‌ و بدون‌ ترديد شناخت‌ نظری كه‌ مورد تعليقه‌ قرار گرفته‌ است‌ به‌ فهم‌ مضمون‌ كمك‌ مینمايد.
* دقت‌ در احادیثی که‌ مضمون‌ آنها متحد یا شبیه‌ یکدیگر بود برای شناخت‌ وحدت‌ یا تعدد آنها و یافتن‌ وقوع‌ نقل‌ به‌ معنی در آن‌.
* استفاده‌ از روش‌ ویژه‌ خود در علم‌ رجال‌ برای شناخت‌ طبقه‌ راویان‌ حدیث‌ و مرتب‌ نمودن‌ سندها بمنظور یافتن‌ افتادگیهایی که‌ احیاناً برای سند ایجاد شده‌ و حل‌ عنوانهای مبهم‌ در آنها.
* مراجعه‌ به‌ نسخ‌ خطی معتبر حدیثی گاه‌ برای یافتن‌ متنی صحیح‌ و بدون‌ تحریف‌ و اشتباه‌ هم‌ در سند و هم‌ در متن‌ و گاه‌ برای تأکید بر صحیح‌ بودن‌ سند.


دوم‌: استناد به‌ فقه‌ عامه‌ در مواردی كه‌ از [[ائمه‌ معصوم‌]] : ردعی نرسيده‌ باشد. يعنی عدم‌ ردع‌ دليل‌ امضاست‌.
همین‌ طور به‌ نظر حضرت‌ آیها... زنجانی درس‌ استاد سید محمد داماد با ویژگی ومزایایی از دیگر درس‌ها امتیاز داشت‌ که‌ از این‌ قرار بود:


* ژرف‌ انديشی و دقت‌ در روايات‌ اهل‌ بيت‌ عليهم‌ السلام‌ برای فهم‌ محتوای سخنانشان‌ وا هداف‌ آن‌.
* طرح‌ یک‌ مسأله‌ با همه‌ اطراف‌ و جوانب‌ آن‌ بطور بسیار فراگیر و گسترده‌ سپس‌ ارائه‌ نظرات‌ جدید پس‌ از بررسی نظرات‌ و خدشه‌ در آنها و مستحکم‌ کردن‌ نظرات‌ خود با دقت‌ فراوان‌.
* كوشش‌ برای تتبع‌ در فقه‌.
* سعی ایشان‌ در بررسی همه‌ وجوه‌ و اقوال‌ که‌ در مسائل‌ وارد شده‌ بود.
و اين‌ كار محققانه‌ فراگير ايشان‌ بر حوزه‌ علميه‌ قم‌ و نجف‌ تأثير بليغ‌ خود را گذارد بگونه‌ای كه‌ انديشه‌ تأليف‌ معجم‌ رجال‌ حديث‌ متأثر از اين‌ فكر روشن‌ بود.
* مطرح‌ کردن‌ فروعات‌ مسأله‌ وگفتار مبسوط‌ برای بیرون‌ آوردن‌ حکم‌ آن‌.


* دقت‌ در احاديثی كه‌ مضمون‌ آنها متحد يا شبيه‌ يكديگر بود برای شناخت‌ وحدت‌ يا تعدد آنها و يافتن‌ وقوع‌ نقل‌ به‌ معنی در آن‌.
و از مزایای درس‌ ایشان‌ (قدس‌ سره‌) این‌ بود که‌ روایاتی که‌ برای استدلال‌ بر حکم‌ استفاده‌ می‌شد را از نظر میگذراند و از زوایای مختلف‌ آنها را بررسی می‌کرد و با خصوصیات‌ و قیود کاملاً ادراک‌ مینمود، از مضمون‌ آنها مبنایی کلی بدست‌ میآورد. سپس‌ هنگام‌ بررسی و بدست‌ آوردن‌ هر فرع‌، دوباره‌ کار فهم‌ مضمون‌ را انجام‌ می‌داد و آن‌ فرع‌ را با ویژگی‌هایش‌ مطرح‌ مینمود. و غالباً به‌ مبناء کلی مورد اختیار خود به‌ جهت‌ اطلاق‌ یا عموم‌ ابتدایی لفظ‌ استناد مینمود. بلکه‌ نظر ایشان‌ این‌ بود که‌ هنگام‌ تطبیق‌ هر فرع‌ جداگانه‌ آن‌ را با نصی که‌ حکم‌ از آن‌ استفاده‌ می‌شد مورد بررسی قرار می‌داد (و مقایسه‌ می‌کرد) تا مقدار انطباق‌ آن‌ را بر فرعی که‌ میخواست‌ استنباط‌ کند، دریابد.
*
* استفاده‌ از روش‌ ويژه‌ خود در علم‌ رجال‌ برای شناخت‌ طبقه‌ راويان‌ حديث‌ و مرتب‌ نمودن‌ سندها بمنظور يافتن‌ افتادگیهايی كه‌ احياناً برای سند ايجاد شده‌ و حل‌ عنوانهای مبهم‌ در آنها.
*
* مراجعه‌ به‌ نسخ‌ خطی معتبر حديثی گاه‌ برای يافتن‌ متنی صحيح‌ و بدون‌ تحريف‌ و اشتباه‌ هم‌ در سند و هم‌ در متن‌ و گاه‌ برای تأكيد بر صحيح‌ بودن‌ سند.


همين‌ طور به‌ نظر حضرت‌ آیها... زنجانی درس‌ استاد سيد محمد داماد با ويژگی ومزايايی از ديگر درس‌ها امتياز داشت‌ كه‌ از اين‌ قرار بود:
=== روش‌ معظم‌ له‌ در تدریس‌ و ویژگی آن‌ ===
* طرح‌ يك‌ مسأله‌ با همه‌ اطراف‌ و جوانب‌ آن‌ بطور بسيار فراگير و گسترده‌ سپس‌ ارائه‌ نظرات‌ جديد پس‌ از بررسی نظرات‌ و خدشه‌ در آنها و مستحكم‌ كردن‌ نظرات‌ خود با دقت‌ فراوان‌.
*
* سعی ايشان‌ 1  در بررسی همه‌ وجوه‌ و اقوال‌ كه‌ در مسائل‌ وارد شده‌ بود.
*
* مطرح‌ كردن‌ فروعات‌ مسأله‌ وگفتار مبسوط‌ برای بيرون‌ آوردن‌ حكم‌ آن‌.


و از مزايای درس‌ ايشان‌ (قدس‌ سره‌) اين‌ بود كه‌ رواياتی كه‌ برای استدلال‌ بر حكم‌ استفاده‌ میشد را از نظر میگذراند و از زوايای مختلف‌ آنها را بررسی میكرد و با خصوصيات‌ و قيود كاملاً ادراك‌ مینمود، از مضمون‌ آنها مبنايی كلی بدست‌ میآورد. سپس‌ هنگام‌ بررسی و بدست‌ آوردن‌ هر فرع‌، دوباره‌ كار فهم‌ مضمون‌ را انجام‌ میداد و آن‌ فرع‌ را با ويژگيهايش‌ مطرح‌ مینمود. و غالباً به‌ مبناء كلی مورد اختيار خود به‌ جهت‌ اطلاق‌ يا عموم‌ ابتدايی لفظ‌ استناد مینمود. بلكه‌ نظر ايشان‌ اين‌ بود كه‌ هنگام‌ تطبيق‌ هر فرع‌ جداگانه‌ آن‌ را با نصی كه‌ حكم‌ از آن‌ استفاده‌ میشد مورد بررسی قرار میداد (و مقايسه‌ میكرد) تا مقدار انطباق‌ آن‌ را بر فرعی كه‌ میخواست‌ استنباط‌ كند، دريابد.
تدریس‌ معظم‌ له‌ ازمزایای تدریس‌ دو استاد دانشمند و برجسته‌اش‌ خالی نبود، همانطور که‌ ویژگی‌های منحصر به‌ فردی نیز داشت‌. مزایای بحث‌ معظم‌ له‌ را می‌توان‌ در امور ذیل‌ خلاصه‌ نمود.


==روش‌ معظم‌ له‌ در تدريس‌ و ويژگی آن‌==
طرح‌ نظرات‌ فقها بویژه‌ نظریات‌ قدما درمسائل‌ اصلی و نقل‌ آنها مستقیماً از کتاب‌هایشان‌ و اکتفا نکردن‌ به‌ نقل‌ کردن‌ متأخرین‌ از آنها.


تدريس‌ معظم‌ له‌ ازمزايای تدريس‌ دو استاد دانشمند و برجسته‌اش‌ خالی نبود، همانطور كه‌ ويژگيهای منحصر به‌ فردی نيز داشت‌. مزايای بحث‌ معظم‌ له‌ را میتوان‌ در امور ذيل‌ خلاصه‌ نمود.
استناد به‌ اجماع‌ فقهای [[امامیه‌|امامیه‌]] بشرط‌ آنکه‌ پیوستگی آن‌ به‌ زمان‌ حضور [[ائمه اطهار(ع)|ائمه‌(علیهم‌ السلام‌)]] احراز گردد.
مراجعه‌ به‌ تمامی کتب‌ استدلالی فقهای عظام‌ رضوان‌ الله‌ علیهم‌ در مورد مسأله‌ای که‌ اطراف‌ آن‌ بحث‌ در جریان‌ است‌. بدین‌ سبب‌ که‌ مبادا در مسأله‌ نکته‌ای که‌ یکی ازآنان‌ متوجه‌ شده‌اند فوت‌ گردد.
طرح‌ وجوه‌ ونظریات‌ در مسأله‌ مورد بحث‌ و تحقیق‌ کامل‌ و بدست‌ آوردن‌ نظر صحیح‌.
بحث‌ جامع‌ از مبانی کلی بهمراه‌ بحث‌ از فروعات‌.


طرح‌ نظرات‌ فقها بويژه‌ نظريات‌ قدما درمسائل‌ اصلی و نقل‌ آنها مستقيماً از كتابهايشان‌ و اكتفا نكردن‌ به‌ نقل‌ كردن‌ متأخرين‌ از آنها.
آوردن‌ نص‌ احادیث‌ بطور کامل‌ و بحث‌ از فقه‌ [[حدیث‌|حدیث‌]] و دقت‌ نظر در مفاد آن‌. و بسنده‌ نکردن‌ به‌ قطعه‌ای که‌ به‌ مسأله‌ مورد نظر مربوط‌ است‌ چرا که‌ احیاناً برخی نکات‌ و اشاره‌ها در بقیه‌ قسمت‌های احادیث‌ نهفته‌ است‌ که‌ می‌تواند در فهم‌ حدیث‌ و برخی از خصوصیات‌ و قیود آن‌ کمک‌ نماید.
بررسی تمامی روایات‌ مربوط‌ به‌ بحث‌، اگر‌چه‌ در جوامع‌ حدیثی در ابواب‌ دیگری ذکر شده‌ باشد بسا همین‌ کار از جهت‌ زیاد شدن‌ احادیث‌ موجب‌ اطمینان‌ به‌ صدور گردد.


استناد به‌ اجماع‌ فقهای [[اماميه‌]] بشرط‌ آنكه‌ پيوستگی آن‌ به‌ زمان‌ حضور [[ائمه‌ عليهم‌ السلام‌]] احراز گردد.
بحث‌ کامل‌ از سند روایات‌ و احوال‌ راویان‌ حدیث‌. وقتی که‌ نتیجه‌گیری متوقف‌ بر سند حدیث‌ باشد، زیرا از نظر تعداد به‌ اندازه‌ای که‌ موجب‌ علم‌ و اطمینان‌ به‌ صدور گردد نرسیده‌ است‌.
مراجعه‌ به‌ تمامی كتب‌ استدلالی فقهای عظام‌ رضوان‌ الله‌ عليهم‌ در مورد مسأله‌ای كه‌ اطراف‌ آن‌ بحث‌ در جريان‌ است‌. بدين‌ سبب‌ كه‌ مبادا در مسأله‌ نكته‌ای كه‌ يكی ازآنان‌ متوجه‌ شده‌اند فوت‌ گردد.
دقت‌ در احادیث‌ و بخش‌های مختلف‌ آن‌ برای بدست‌ آوردن‌ وجوه‌ جمع‌ بین‌ روایات‌ متعارض‌.
طرح‌ وجوه‌ ونظريات‌ در مسأله‌ مورد بحث‌ و تحقيق‌ كامل‌ و بدست‌ آوردن‌ نظر صحيح‌.
مراجعه‌ مستقیم‌ به‌ مصادر اولیه‌ احادیث‌ مانند کتب‌ اربعه‌ (که‌ خود معظم‌ له‌ آنها را با نسخه‌های خطی بسیار معتبر که‌ نزد مشایخ‌ و علمای مشهور قرائت‌ شده‌، مقابله‌ نموده‌اند) و بقیه‌ کتب‌ حدیثی قدمای [[صحابه|اصحاب‌]] (که‌ بسیاری از آنها را نیز بر نسخه‌های خطی معتبر مقابله‌ نموده‌اند).
بحث‌ جامع‌ از مبانی كلی بهمراه‌ بحث‌ از فروعات‌.


آوردن‌ نص‌ احاديث‌ بطور كامل‌ و بحث‌ از فقه‌ [[حديث‌]] و دقت‌ نظر در مفاد آن‌. و بسنده‌ نكردن‌ به‌ قطعه‌ای كه‌ به‌ مسأله‌ مورد نظر مربوط‌ است‌ چرا كه‌ احياناً برخی نكات‌ و اشاره‌ها در بقيه‌ قسمتهای احاديث‌ نهفته‌ است‌ كه‌ میتواند در فهم‌ حديث‌ و برخی از خصوصيات‌ و قيود آن‌ كمك‌ نمايد.
استناد به‌ اجماع‌ فقیهان‌ [[اهل سنت و جماعت|اهل‌‌سنت‌]] معاصر ائمه‌ علیهم‌السلام‌ هنگامی که‌ ردع‌ و انکاری در مسائل‌ مورد احتیاج‌ از سوی ائمه‌ علیهم‌السلام‌ نرسیده‌ باشد، که‌ در این‌ مورد از استاد بزرگش‌ آیةالله بروجردی الگو گرفته‌ است‌. استاد معروف‌ محقق‌ او آیةالله داماد نیز همین‌ روش‌ را پیروی نموده‌اند.
بررسی تمامی روايات‌ مربوط‌ به‌ بحث‌، اگر چه‌ در جوامع‌ حديثی در ابواب‌ ديگری ذكر شده‌ باشد بسا همين‌ كار از جهت‌ زياد شدن‌ احاديث‌ موجب‌ اطمينان‌ به‌ صدور گردد.
طرح‌ مسائل‌ اصول‌ فقه‌ با تفصیل‌ بسیار در ضمن‌ تدریس‌ فقه‌ و انطباق‌ آن‌ بر فروع‌ فقهی.
برای فهم‌ مفردات‌ وارد شده‌ در احادیث‌ احکام‌ با دقت‌ در الفاظ‌ و تفسیر هیأت‌های ترکیبی که‌ عارض‌ بر مواد گردید. کوشش‌ فراوان‌ صورت‌ میگیرد.


بحث‌ كامل‌ از سند روايات‌ و احوال‌ راويان‌ حديث‌. وقتی كه‌ نتيجه‌گيری متوقف‌ بر سند حديث‌ باشد، زيرا از نظر تعداد به‌ اندازه‌ای كه‌ موجب‌ علم‌ و اطمينان‌ به‌ صدور گردد نرسيده‌ است‌.
این‌ کار با مراجعه‌ به‌ کتب‌ مختلف‌ لغت‌، ادبیات‌ و مطالعه‌ و دیدن‌ موارد استعمال‌ و دقت‌ نظر در اینکه‌ این‌ استعمال‌ها آیا همراه‌ تأویل‌ یا عنایتی صورت‌ گرفته‌ (که‌ این‌ قرینه‌ بر معنای حقیقی نباشد) یا بدون‌ تأویل‌ و ادعا است‌ (که‌ قرینه‌ بر معنای حقیقی باشد)، صورت‌ میگیرد.
دقت‌ در احاديث‌ و بخشهای مختلف‌ آن‌ برای بدست‌ آوردن‌ وجوه‌ جمع‌ بين‌ روايات‌ متعارض‌.
مراجعه‌ مستقيم‌ به‌ مصادر اوليه‌ احاديث‌ مانند كتب‌ اربعه‌ (كه‌ خود معظم‌ له‌ آنها را با نسخه‌های خطی بسيار معتبر كه‌ نزد مشايخ‌ و علمای مشهور قرائت‌ شده‌، مقابله‌ نموده‌اند) و بقيه‌ كتب‌ حديثی قدمای [[اصحاب‌]] (كه‌ بسياری از آنها را نيز بر نسخه‌های خطی معتبر مقابله‌ نموده‌اند).


استناد به‌ اجماع‌ فقيهان‌ [[اهل‌ سنت‌]] معاصر ائمه‌ عليهم‌السلام‌ هنگامی كه‌ ردع‌ و انكاری در مسائل‌ مورد احتياج‌ از سوی ائمه‌ عليهم‌السلام‌ نرسيده‌ باشد، كه‌ در اين‌ مورد از استاد بزرگش‌ آیه‌الله بروجردی الگو گرفته‌ است‌. استاد معروف‌ محقق‌ او آیه‌الله داماد نيز همين‌ روش‌ را پيروی نموده‌اند.
از فهرست‌ الفاظ‌ و برنامه‌های کامپیوتری برای دستیابی به‌ احادیث‌ و موارد استعمال‌ لغات‌ و ترکیبات‌ در آنها و ارتباط‌ برخی راویان‌ سند با برخی دیگر و... کمک‌ گرفته‌ می‌شود.
طرح‌ مسائل‌ اصول‌ فقه‌ با تفصيل‌ بسيار در ضمن‌ تدريس‌ فقه‌ و انطباق‌ آن‌ بر فروع‌ فقهی.
مراجعه‌ به‌ کتب‌ تفسیر و فقه‌ [[قرآن‌]] [[شیعه‌|شیعه‌]] و [[سنی]] و بدست‌ آوردن‌ تمامی سخنان‌ گفته‌ شده‌ در [[آیات‌ الاحکام‌|آیات‌ الاحکام‌]].
برای فهم‌ مفردات‌ وارد شده‌ در احاديث‌ احكام‌ با دقت‌ در الفاظ‌ و تفسير هيأت‌های تركيبی كه‌ عارض‌ بر مواد گرديد. كوشش‌ فراوان‌ صورت‌ میگيرد.
به‌ مصادر متفرقه‌ مربوط‌ به‌ بحث‌ فقهی مثل‌ کتب‌ تاریخ‌ و انساب‌ بیوگرافیها و جغرافیا و... مراجعه‌ می‌شود.
در تشخیص‌ موضوعات‌ احکام‌ از افراد بااطلاع‌ و متخصص‌ بهره‌ گرفته‌ می‌شود.


اين‌ كار با مراجعه‌ به‌ كتب‌ مختلف‌ لغت‌، ادبيات‌ و مطالعه‌ و ديدن‌ موارد استعمال‌ و دقت‌ نظر در اينكه‌ اين‌ استعمال‌ها آيا همراه‌ تأويل‌ يا عنايتی صورت‌ گرفته‌ (كه‌ اين‌ قرينه‌ بر معنای حقيقی نباشد) يا بدون‌ تأويل‌ و ادعا است‌ (كه‌ قرينه‌ بر معنای حقيقی باشد)، صورت‌ میگيرد.
طبیعی است‌ بحثی این‌ چنین‌ که‌ تمامی این‌ کوشش‌ها و مزایا را در بر دارد عمق‌ وسعت‌ وشمولی خواهد یافت‌ که‌ آن‌ را در سطحی ویژه‌ ومتمایز قرار می‌دهد.


از فهرست‌ الفاظ‌ و برنامه‌های كامپيوتری برای دستيابی به‌ احاديث‌ و موارد استعمال‌ لغات‌ و تركيبات‌ در آنها و ارتباط‌ برخی راويان‌ سند با برخی ديگر و... كمك‌ گرفته‌ میشود.
== اثرات‌ و تحقیقات‌ انجام‌ شده‌ ==
مراجعه‌ به‌ كتب‌ تفسير و فقه‌ [[قرآن‌]] [[شيعه‌]] و [[سنی]] و بدست‌ آوردن‌ تمامی سخنان‌ گفته‌ شده‌ در [[آيات‌ الاحكام‌]].
# تحریرالجواهر (کتاب‌ الحج‌)
به‌ مصادر متفرقه‌ مربوط‌ به‌ بحث‌ فقهی مثل‌ كتب‌ تاريخ‌ و انساب‌ بيوگرافیها و جغرافيا و... مراجعه‌ میشود.
# تجرید فتاوی الجواهر (کتاب‌ الحج‌)
در تشخيص‌ موضوعات‌ احكام‌ از افراد بااطلاع‌ و متخصص‌ بهره‌ گرفته‌ میشود.
# شرح‌ علی حج‌ العروه‌ الوثقی (بخش‌ اقسام‌ حج‌)
# تعلیقه‌هایی بر جامع‌ احادیث‌ شیعه‌ بویژه‌ کتاب‌ الحج‌ آن‌. معظم‌ له‌ بر بیشتر احادیث‌ آن‌ تعلیقه‌ها متنی و سندی پربهایی زده‌اند و در موارد مورد احتیاج‌ بسا بسیار مبسوط‌ است‌.
# مناسک‌ حج‌ (فارسی و عربی) و خلاصه‌ای با نام‌ مناسک‌ زائر (فارسی)
# دراسات‌ فی فقه‌ الحج‌
# گزیده‌هایی از کتب‌ فقهی و حدیثی و غیر آن‌ بویژه‌ در مواردی که‌ به‌ کتاب‌ حج‌ مربوط‌ است‌
# توضیح‌ المسائل‌ فارسی
# دراسات‌ فی فقه‌ الاجاره‌
# دراست‌ فی فقه‌ الخمس‌ که‌ بخشی از تقریرات‌ درس‌های روزانه‌ استاد در 6 مجله‌ انتشار یافته‌ است‌
# دراسات‌ فی فقه‌ النکاح‌ که‌ هجده‌ قسمت‌ از تقریرات‌ بحث‌ آن‌ انتشار یافته‌ است‌.
# تقریرات‌ و پژوهش‌هایی بر اساس‌ بحث‌های اساتید ایشان‌ آیات‌ عظام‌ حجت‌ وداماد (قدس‌ سره‌)
# بحوث‌ فی التعادل‌ و التراجیح‌
# بحوث‌ فی قاعدتی الفراغ‌ و التجاوز
== اثرات‌ معظم‌ له‌ در حدیث‌، رجال‌ و درایه‌ ==
# تعلیقه‌های متنی و سندی بر بیشتر کتب‌ حدیث‌ بویژه‌ [[کتب اربعه|کتب‌ اربعه‌]]
# دو تعلیقه‌ بر رجال‌ شیخ‌: بزرگ‌ (تا میانه‌ باب‌ ما روی عن‌ النبی(صلی الله علیه) فی الصحابه‌) در یک‌ جلد و کوچک‌ (تا آخر کتاب‌) در یک‌ جلد.
# تعلیقه‌هایی بر کتب‌ رجال‌ از جمله‌ رجال‌ نجاشی، این‌ کتاب‌ با تحقیق‌ زیبای آن‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌.
# بررسی هایی در درایه‌ و قاعده‌های کل یعلم‌ رجال‌
# فهرست‌های رجالی(که‌ سند بیشتر کتب‌ حدیثیـ به‌ غیر از کتب‌ اربعه‌ را در بر دارد) در جلدهای بسیار که‌ دو روش‌ در آن‌ اتخاذ گردیده‌ است‌: ترتیب‌ اسانید و اعلام‌ اسانید (با مشخص‌ نمودن‌ نام‌ راوی و مروی عنه‌).
# سندهای اصحاب‌ اجماع‌ همراه‌ با مشخص‌ نمودن‌ راویو مروی عنه‌ (در پنج‌ جلد).


طبيعی است‌ بحثی اين‌ چنين‌ كه‌ تمامی اين‌ كوششها و مزايا را در بر دارد عمق‌ وسعت‌ وشمولی خواهد يافت‌ كه‌ آن‌ را در سطحی ويژه‌ ومتمايز قرار میدهد.
معظم‌ له‌ این‌ گوهرگران‌ قیمت‌ را به‌ همراه‌ فهرست‌های رجالی در تحقیقات‌ رجالی شگفت‌ خویش‌ که‌ در خلال‌ بحث‌های فقهی احتیاج‌ بکار میگیرند.
نیز در مستحکم‌ کردن‌ مبانی رجالی خویش‌ و در تعلیقه‌ها بر سند احادیث‌ و یافتن‌ سقط‌های پیش‌ آمده‌ درآن‌ و برطرف‌ کردن‌ ابهام‌ از عناوین‌ ویژه‌اش‌ از آن‌ کمک‌ میگیرند.


=منبع=
=== منابع ===
* [https://www.jameehmodarresin.org/azae-jameeh/azae-sabeq/147-shobeiri-zanjane/3783-2014-05-28-06-15-24.html برگرفته از سایت زندگی‌نامه حضرت‌ آیةالله‌العظمی سید موسی شبیری (حسینی)]


[https://www.jameehmodarresin.org/azae-jameeh/azae-sabeq/147-shobeiri-zanjane/3783-2014-05-28-06-15-24.html برگرفته از سایت زندگینامه حضرت‌ آیه‌الله العظمی سيد موسی شبيری (حسينی)]
{{علمای اسلام}}


[[رده:روحانیان شیعه اهل ایران]]
[[رده:عالمان]]
[[رده:مراجع تقلید شیعه]]
[[رده:عالمان شیعه]]
[[رده:عالمان شیعه]]
[[رده:مراجع تقلید]]
[[رده:ایران]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۰۸

سید موسی شبیری زنجانی
سید موسی شبیری زنجانی.jpg
اطلاعات شخصی
سال تولد۱۳۰۶ ش، ۱۹۲۸ م، ۱۳۴۶ ق
محل تولدقم
دیناسلام، شیعه
استادان
شاگردانرضا استادی
آثار
  • تحقیق رجال نجاشی
  • دراسة فی فقه الحج
  • بحوث فی التعادل والتراجیح
فعالیت‌هامرجع تقلید

آیت‌ الله‌‌العظمی سید موسی شبیری زنجانی در سال ۱۳۰۶ در قم متولد شد. پدر او مرحوم آیت‌الله سید احمد زنجانی از اساتید حوزه بود که در مدرسه فیضیه قم اقامه نماز جماعت داشت.

وی پس از گذراندن دروس مقدماتی، دروس سطح و عالی فقه و اصول را نزد پدر خود و نیز آیت‌ الله سید صدرالدین صدر، آیت‌ الله محقق داماد و آیت‌الله بروجردی فراگرفت.

آیت‌ الله سید موسی شبیری زنجانی، از دوستان نزدیک و هم درسان آیت‌ الله سید رضا صدر و امام موسی صدر بود و سال‌هاست کرسی تدریس او در حوزۀ علمیه برقرار است و هم اکنون از مراجع بزرگ شیعه به شمار می‌آید.

ولادت‌

معظم‌ له‌ چند ماه‌ پس‌ از رسیدن‌ پدر بزرگوارش‌ به‌ حرم‌ کریمه‌ اهل‌ بیت‌ حضرت‌ معصومه‌ دختر امام‌ موسی کاظم‌ صلوات‌ ا... علیه‌ یعنی به‌ شهر مقدس‌ قم‌ و انتخاب‌ آن‌ شهر به‌ عنوان‌ جایگاه‌ و محل‌ اقامت‌ در هشتم‌ ماه‌ رمضان‌ سال‌ 1346 دیده‌ به‌ جهان‌ گشود. و این‌ نام‌ ـ سید موسی ـ را مادر پدر ایشان‌ برای بزرگداشت‌ و احترام‌ حضرت‌ معصومه‌(سلام الله علیها) و تشکر از عنایت‌ و مهمان‌نوازی آن‌ حضرت‌ برای معظم‌له‌ انتخاب‌ نمود.

خانواده‌

پدر او فقیه‌ آگاه‌ و پرهیزگار با ورع‌ آیةالله‌العظمی سید احمد حسینی زنجانی (قدس‌ سره‌ الشریف‌) (1308ـ1393) است‌ که‌ دارای تصنیفهای بسیار در فنون‌ مختلف‌ بود. وی نزدیک‌ به‌ 60 کتاب‌ و رساله‌ در فقه‌، حدیث‌، کلام‌، لغت‌، ادبیات‌ و غیر آن‌ در موضوعات‌ دیگر در حوزه‌های معرفتی تألیف‌ نمود.

امامت‌ جماعت‌ صبح‌ و مغرب‌ و عشای نمازگزاران‌ حرم‌ مطهر حضرت‌ معصومه‌ (سلام‌ الله‌ علیها) منحصر به‌ ایشان‌ بود.

و این‌ به‌ سبب‌ جایگاه‌ بسیار بلند در میان‌ علمای اعلام‌ شهرت‌ به‌ پرهیزگاری و فضائل‌ اخلاقی وی بود. ظهرها امامت‌ جماعت‌ در مدرسه‌ فیضیه‌ را بعهده‌ داشت‌ و جمعیتی از علما و فضلا و اساتید حوزه‌ علمیه‌ به‌ ایشان‌ اقتدا مینمودند. ایشان‌ به‌ عنوان‌ امام‌ جماعت‌ در جایی انتخاب‌ شده‌ بود که‌ مأمومین‌ را علما و افراد صالح‌ و فضلای طلاب‌ حوزه‌ تشکیل‌ می‌دادند در روزهای پایانی حیات‌ وقتی از انجام‌ این‌ مهم‌ ناتوان‌ گردیده‌ بود. حضرت‌ آیةالله‌العظمی سید موسوی زنجانی به‌ عنوان‌ جانشین‌ پدر انتخاب‌ گردید.

معظم‌ له‌ در آن‌ روز به‌ سبب‌ دارا بودن‌ شرایط‌ و اوصاف‌ لازم‌ برای تصدی امامت‌ جماعت‌ در این‌ دو مکان‌ شریف‌ برای امر مهم‌ امامت‌ جماعت‌ انتخاب‌ گردید.

جد پدری معظم‌ له‌ سید عنایت‌الله‌ (م‌. 1343) و جد مادری او سید میرعلی نقی (م‌ 1367) رحمه‌ا... از علمای زنجان‌ و مشهور به‌ فضل‌ و تقوی بودند. دایی معظم‌ له‌ آیةالله سید محمد ولائی (م‌. 1387) رحمه‌ا... عالمی جامع‌ و فقیه‌ بود.

وی از سوی آیةالله‌العظمی سید محمد حجه قدس‌ سره‌ (م‌. 1372) موفق‌ به‌ دریافت‌ اجازه‌ اجتهاد گردیده‌ بود آیت‌الله حجت‌ این‌ اجازه‌ را در سال‌ 1352 به‌ ایشان‌ داده‌ بودند.

اجازه‌ آیت‌الله‌ حجت‌ ارزش‌ علمی ویژه‌ای داشت‌ زیرا ایشان‌ به‌ عدم‌ نرمش‌ در اعطای اجازه‌ اجتهاد معروف‌ و از این‌ جهت‌ بسیار اهل‌ احتیاط‌ و پرهیز بود. به‌ همین‌ علت‌ نقل‌ شده‌ است‌ هنگامی که‌ اجازه‌ مسبوق‌الذکر بر آیةالله‌العظمی خوئی عرضه‌ شده‌ بود آن‌ را با شگفتی و تقدیر از شخص‌ اجازه‌ گیرنده‌ دریافت‌ نموده‌ بود به‌ سبب‌ اینکه‌ از احتیاط‌ و سختگیری شخص‌ اجازه‌ دهنده‌ آگاهی داشت‌.

آغاز دروس‌ اسلامی و حوزوی

آیةالله‌العظمی زنجانی دروس‌ حوزوی را در سال‌ (1359 ـ 1360) قمری آغاز نمود و مراحل‌ مختلف‌ کتب‌ سطح‌ را در خلال‌ سه‌ یا چهار سال‌ به‌ پایان‌ رسانید. معظم‌له‌ به‌ حضور در درس‌ خارج‌ عالم‌ جلیل‌ القدر آیةالله‌العظمی سید صدرالدین‌ صدر قدس‌ سره‌ (1299ـ1373) پرداخت‌. محل‌ درس‌ مرحوم‌ صدر مملو از افراد فاضل‌ و علمای بزرگ‌ بود که‌ معظم‌ له‌ کم‌ سن‌ترین‌ آنها بود.

اساتید ایشان‌ در دروس‌ خارج‌

معظم‌ له‌ در مجلس‌ درس‌ بسیاری از علمای مدرس‌ خارج‌ آن‌ روز حاضر گردید، اما کسانی که‌ از آبشخور زلال‌ علمی آنان‌ بهره‌ برد و از معارف‌ عمیق‌ گوارای آنان‌ مدت‌ معتنابهی استفاده‌ برد عبارت‌ بودند از:

  1. فقیه‌ محقق‌ آیةالله‌العظمی امام‌ بروجردی (1292ـ1380)، پس‌ از ورود آیةالله بروجردی به‌ قم‌ در درس‌ خارج‌ اصول‌ ایشان‌ و همچنین‌ در فقه‌ (کتاب‌ الغصب‌، کتاب‌ الاجاره‌ و کتاب‌ الصلاه‌) شرکت‌ نمود.
  2. عالم‌ محقق‌ آیةالله‌العظمی سید محمد معروف‌ به‌ داماد قدس‌ سره‌ (م‌ 1388) نزدیک‌ به‌ یک‌ دوره‌ کامل‌ در درس‌ اصول‌ ایشان‌ شرکت‌ نمود و 21 سال‌ درس‌ فقه‌ (اندکی از کتاب‌ الصلاه‌، کتاب‌ الطهاره‌، کتاب‌ الصوم‌، کتاب‌ الخمس‌ و کتاب‌ الحج‌) را حضور داشت‌.

امتیازات‌ درس‌ این‌ دو استاد محقق‌ (قدس‌ سرهما)

در نظر معظم‌ له‌ (مدظله‌) درس‌ حضرت‌ آیةالله بروجردی با ویژگی‌ها و مزایایی از دیگر دروس‌ امتیاز داشت‌ که‌ عبارت‌ بودند از:

  1. در برداشتن‌ کامل‌ مسائل‌ اصلی فقه‌ (اصول‌ متلقاه‌)
  2. طرح‌ سخنان‌ قدمای اصحاب‌ و بررسی و تفسیر دقیق‌ و متقن‌ از آنها.
  3. طرح‌ سخنان‌ عامه‌

ایشان‌ (قدس‌ سره‌) توجه‌ ویژه‌ای به‌ طرح‌ سخنان‌ عامه‌ و بررسی آن‌ داشتند به‌ این‌ سبب‌ که‌ فقه‌ شیعه‌ ناظر به‌ فقه‌ عامه‌ است‌، موارد اشتباه‌ آن‌ را رد و موارد صحیح‌ را امضاء می‌نماید و به‌ قول‌ ایشان‌ قدس‌ سره‌ فقه‌ شیعه‌ به‌ منزله‌ تعلیقه‌ای بر فقه‌ عامه‌ است‌، برای همین‌ مراجعه‌ به‌ متنی که‌ به‌ آن‌ تعلیقه‌ زده‌ شده‌ را لازم‌ میدانست‌.

از این‌ مراجعه‌ دو امر مورد نظر است‌:

اول‌: فهم‌ کامل‌ از روایت‌هایی که‌ از منابع‌ عصمت‌ و طهارت‌ علیهم‌ السلام‌ صادر شده‌ است‌. چون‌ همانگونه‌ که‌ گذشت‌ ـ این‌ روایات‌ به‌ منزله‌ تعلیقه‌ بر آراء اهل‌ سنت‌ است‌ و بدون‌ تردید شناخت‌ نظری که‌ مورد تعلیقه‌ قرار گرفته‌ است‌ به‌ فهم‌ مضمون‌ کمک‌ می‌نماید.

دوم‌: استناد به‌ فقه‌ عامه‌ در مواردی که‌ از ائمه‌ معصوم‌: ردعی نرسیده‌ باشد. یعنی عدم‌ ردع‌ دلیل‌ امضاست‌.

  • ژرف‌ اندیشی و دقت‌ در روایات‌ اهل‌ بیت‌ علیهم‌ السلام‌ برای فهم‌ محتوای سخنانشان‌ وا هداف‌ آن‌.
  • کوشش‌ برای تتبع‌ در فقه‌.

و این‌ کار محققانه‌ فراگیر ایشان‌ بر حوزه‌ علمیه‌ قم‌ و نجف‌ تأثیر بلیغ‌ خود را گذارد بگونه‌ای که‌ اندیشه‌ تألیف‌ معجم‌ رجال‌ حدیث‌ متأثر از این‌ فکر روشن‌ بود.

  • دقت‌ در احادیثی که‌ مضمون‌ آنها متحد یا شبیه‌ یکدیگر بود برای شناخت‌ وحدت‌ یا تعدد آنها و یافتن‌ وقوع‌ نقل‌ به‌ معنی در آن‌.
  • استفاده‌ از روش‌ ویژه‌ خود در علم‌ رجال‌ برای شناخت‌ طبقه‌ راویان‌ حدیث‌ و مرتب‌ نمودن‌ سندها بمنظور یافتن‌ افتادگیهایی که‌ احیاناً برای سند ایجاد شده‌ و حل‌ عنوانهای مبهم‌ در آنها.
  • مراجعه‌ به‌ نسخ‌ خطی معتبر حدیثی گاه‌ برای یافتن‌ متنی صحیح‌ و بدون‌ تحریف‌ و اشتباه‌ هم‌ در سند و هم‌ در متن‌ و گاه‌ برای تأکید بر صحیح‌ بودن‌ سند.

همین‌ طور به‌ نظر حضرت‌ آیها... زنجانی درس‌ استاد سید محمد داماد با ویژگی ومزایایی از دیگر درس‌ها امتیاز داشت‌ که‌ از این‌ قرار بود:

  • طرح‌ یک‌ مسأله‌ با همه‌ اطراف‌ و جوانب‌ آن‌ بطور بسیار فراگیر و گسترده‌ سپس‌ ارائه‌ نظرات‌ جدید پس‌ از بررسی نظرات‌ و خدشه‌ در آنها و مستحکم‌ کردن‌ نظرات‌ خود با دقت‌ فراوان‌.
  • سعی ایشان‌ در بررسی همه‌ وجوه‌ و اقوال‌ که‌ در مسائل‌ وارد شده‌ بود.
  • مطرح‌ کردن‌ فروعات‌ مسأله‌ وگفتار مبسوط‌ برای بیرون‌ آوردن‌ حکم‌ آن‌.

و از مزایای درس‌ ایشان‌ (قدس‌ سره‌) این‌ بود که‌ روایاتی که‌ برای استدلال‌ بر حکم‌ استفاده‌ می‌شد را از نظر میگذراند و از زوایای مختلف‌ آنها را بررسی می‌کرد و با خصوصیات‌ و قیود کاملاً ادراک‌ مینمود، از مضمون‌ آنها مبنایی کلی بدست‌ میآورد. سپس‌ هنگام‌ بررسی و بدست‌ آوردن‌ هر فرع‌، دوباره‌ کار فهم‌ مضمون‌ را انجام‌ می‌داد و آن‌ فرع‌ را با ویژگی‌هایش‌ مطرح‌ مینمود. و غالباً به‌ مبناء کلی مورد اختیار خود به‌ جهت‌ اطلاق‌ یا عموم‌ ابتدایی لفظ‌ استناد مینمود. بلکه‌ نظر ایشان‌ این‌ بود که‌ هنگام‌ تطبیق‌ هر فرع‌ جداگانه‌ آن‌ را با نصی که‌ حکم‌ از آن‌ استفاده‌ می‌شد مورد بررسی قرار می‌داد (و مقایسه‌ می‌کرد) تا مقدار انطباق‌ آن‌ را بر فرعی که‌ میخواست‌ استنباط‌ کند، دریابد.

روش‌ معظم‌ له‌ در تدریس‌ و ویژگی آن‌

تدریس‌ معظم‌ له‌ ازمزایای تدریس‌ دو استاد دانشمند و برجسته‌اش‌ خالی نبود، همانطور که‌ ویژگی‌های منحصر به‌ فردی نیز داشت‌. مزایای بحث‌ معظم‌ له‌ را می‌توان‌ در امور ذیل‌ خلاصه‌ نمود.

طرح‌ نظرات‌ فقها بویژه‌ نظریات‌ قدما درمسائل‌ اصلی و نقل‌ آنها مستقیماً از کتاب‌هایشان‌ و اکتفا نکردن‌ به‌ نقل‌ کردن‌ متأخرین‌ از آنها.

استناد به‌ اجماع‌ فقهای امامیه‌ بشرط‌ آنکه‌ پیوستگی آن‌ به‌ زمان‌ حضور ائمه‌(علیهم‌ السلام‌) احراز گردد. مراجعه‌ به‌ تمامی کتب‌ استدلالی فقهای عظام‌ رضوان‌ الله‌ علیهم‌ در مورد مسأله‌ای که‌ اطراف‌ آن‌ بحث‌ در جریان‌ است‌. بدین‌ سبب‌ که‌ مبادا در مسأله‌ نکته‌ای که‌ یکی ازآنان‌ متوجه‌ شده‌اند فوت‌ گردد. طرح‌ وجوه‌ ونظریات‌ در مسأله‌ مورد بحث‌ و تحقیق‌ کامل‌ و بدست‌ آوردن‌ نظر صحیح‌. بحث‌ جامع‌ از مبانی کلی بهمراه‌ بحث‌ از فروعات‌.

آوردن‌ نص‌ احادیث‌ بطور کامل‌ و بحث‌ از فقه‌ حدیث‌ و دقت‌ نظر در مفاد آن‌. و بسنده‌ نکردن‌ به‌ قطعه‌ای که‌ به‌ مسأله‌ مورد نظر مربوط‌ است‌ چرا که‌ احیاناً برخی نکات‌ و اشاره‌ها در بقیه‌ قسمت‌های احادیث‌ نهفته‌ است‌ که‌ می‌تواند در فهم‌ حدیث‌ و برخی از خصوصیات‌ و قیود آن‌ کمک‌ نماید. بررسی تمامی روایات‌ مربوط‌ به‌ بحث‌، اگر‌چه‌ در جوامع‌ حدیثی در ابواب‌ دیگری ذکر شده‌ باشد بسا همین‌ کار از جهت‌ زیاد شدن‌ احادیث‌ موجب‌ اطمینان‌ به‌ صدور گردد.

بحث‌ کامل‌ از سند روایات‌ و احوال‌ راویان‌ حدیث‌. وقتی که‌ نتیجه‌گیری متوقف‌ بر سند حدیث‌ باشد، زیرا از نظر تعداد به‌ اندازه‌ای که‌ موجب‌ علم‌ و اطمینان‌ به‌ صدور گردد نرسیده‌ است‌. دقت‌ در احادیث‌ و بخش‌های مختلف‌ آن‌ برای بدست‌ آوردن‌ وجوه‌ جمع‌ بین‌ روایات‌ متعارض‌. مراجعه‌ مستقیم‌ به‌ مصادر اولیه‌ احادیث‌ مانند کتب‌ اربعه‌ (که‌ خود معظم‌ له‌ آنها را با نسخه‌های خطی بسیار معتبر که‌ نزد مشایخ‌ و علمای مشهور قرائت‌ شده‌، مقابله‌ نموده‌اند) و بقیه‌ کتب‌ حدیثی قدمای اصحاب‌ (که‌ بسیاری از آنها را نیز بر نسخه‌های خطی معتبر مقابله‌ نموده‌اند).

استناد به‌ اجماع‌ فقیهان‌ اهل‌‌سنت‌ معاصر ائمه‌ علیهم‌السلام‌ هنگامی که‌ ردع‌ و انکاری در مسائل‌ مورد احتیاج‌ از سوی ائمه‌ علیهم‌السلام‌ نرسیده‌ باشد، که‌ در این‌ مورد از استاد بزرگش‌ آیةالله بروجردی الگو گرفته‌ است‌. استاد معروف‌ محقق‌ او آیةالله داماد نیز همین‌ روش‌ را پیروی نموده‌اند. طرح‌ مسائل‌ اصول‌ فقه‌ با تفصیل‌ بسیار در ضمن‌ تدریس‌ فقه‌ و انطباق‌ آن‌ بر فروع‌ فقهی. برای فهم‌ مفردات‌ وارد شده‌ در احادیث‌ احکام‌ با دقت‌ در الفاظ‌ و تفسیر هیأت‌های ترکیبی که‌ عارض‌ بر مواد گردید. کوشش‌ فراوان‌ صورت‌ میگیرد.

این‌ کار با مراجعه‌ به‌ کتب‌ مختلف‌ لغت‌، ادبیات‌ و مطالعه‌ و دیدن‌ موارد استعمال‌ و دقت‌ نظر در اینکه‌ این‌ استعمال‌ها آیا همراه‌ تأویل‌ یا عنایتی صورت‌ گرفته‌ (که‌ این‌ قرینه‌ بر معنای حقیقی نباشد) یا بدون‌ تأویل‌ و ادعا است‌ (که‌ قرینه‌ بر معنای حقیقی باشد)، صورت‌ میگیرد.

از فهرست‌ الفاظ‌ و برنامه‌های کامپیوتری برای دستیابی به‌ احادیث‌ و موارد استعمال‌ لغات‌ و ترکیبات‌ در آنها و ارتباط‌ برخی راویان‌ سند با برخی دیگر و... کمک‌ گرفته‌ می‌شود. مراجعه‌ به‌ کتب‌ تفسیر و فقه‌ قرآن‌ شیعه‌ و سنی و بدست‌ آوردن‌ تمامی سخنان‌ گفته‌ شده‌ در آیات‌ الاحکام‌. به‌ مصادر متفرقه‌ مربوط‌ به‌ بحث‌ فقهی مثل‌ کتب‌ تاریخ‌ و انساب‌ بیوگرافیها و جغرافیا و... مراجعه‌ می‌شود. در تشخیص‌ موضوعات‌ احکام‌ از افراد بااطلاع‌ و متخصص‌ بهره‌ گرفته‌ می‌شود.

طبیعی است‌ بحثی این‌ چنین‌ که‌ تمامی این‌ کوشش‌ها و مزایا را در بر دارد عمق‌ وسعت‌ وشمولی خواهد یافت‌ که‌ آن‌ را در سطحی ویژه‌ ومتمایز قرار می‌دهد.

اثرات‌ و تحقیقات‌ انجام‌ شده‌

  1. تحریرالجواهر (کتاب‌ الحج‌)
  2. تجرید فتاوی الجواهر (کتاب‌ الحج‌)
  3. شرح‌ علی حج‌ العروه‌ الوثقی (بخش‌ اقسام‌ حج‌)
  4. تعلیقه‌هایی بر جامع‌ احادیث‌ شیعه‌ بویژه‌ کتاب‌ الحج‌ آن‌. معظم‌ له‌ بر بیشتر احادیث‌ آن‌ تعلیقه‌ها متنی و سندی پربهایی زده‌اند و در موارد مورد احتیاج‌ بسا بسیار مبسوط‌ است‌.
  5. مناسک‌ حج‌ (فارسی و عربی) و خلاصه‌ای با نام‌ مناسک‌ زائر (فارسی)
  6. دراسات‌ فی فقه‌ الحج‌
  7. گزیده‌هایی از کتب‌ فقهی و حدیثی و غیر آن‌ بویژه‌ در مواردی که‌ به‌ کتاب‌ حج‌ مربوط‌ است‌
  8. توضیح‌ المسائل‌ فارسی
  9. دراسات‌ فی فقه‌ الاجاره‌
  10. دراست‌ فی فقه‌ الخمس‌ که‌ بخشی از تقریرات‌ درس‌های روزانه‌ استاد در 6 مجله‌ انتشار یافته‌ است‌
  11. دراسات‌ فی فقه‌ النکاح‌ که‌ هجده‌ قسمت‌ از تقریرات‌ بحث‌ آن‌ انتشار یافته‌ است‌.
  12. تقریرات‌ و پژوهش‌هایی بر اساس‌ بحث‌های اساتید ایشان‌ آیات‌ عظام‌ حجت‌ وداماد (قدس‌ سره‌)
  13. بحوث‌ فی التعادل‌ و التراجیح‌
  14. بحوث‌ فی قاعدتی الفراغ‌ و التجاوز

اثرات‌ معظم‌ له‌ در حدیث‌، رجال‌ و درایه‌

  1. تعلیقه‌های متنی و سندی بر بیشتر کتب‌ حدیث‌ بویژه‌ کتب‌ اربعه‌
  2. دو تعلیقه‌ بر رجال‌ شیخ‌: بزرگ‌ (تا میانه‌ باب‌ ما روی عن‌ النبی(صلی الله علیه) فی الصحابه‌) در یک‌ جلد و کوچک‌ (تا آخر کتاب‌) در یک‌ جلد.
  3. تعلیقه‌هایی بر کتب‌ رجال‌ از جمله‌ رجال‌ نجاشی، این‌ کتاب‌ با تحقیق‌ زیبای آن‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌.
  4. بررسی هایی در درایه‌ و قاعده‌های کل یعلم‌ رجال‌
  5. فهرست‌های رجالی(که‌ سند بیشتر کتب‌ حدیثیـ به‌ غیر از کتب‌ اربعه‌ را در بر دارد) در جلدهای بسیار که‌ دو روش‌ در آن‌ اتخاذ گردیده‌ است‌: ترتیب‌ اسانید و اعلام‌ اسانید (با مشخص‌ نمودن‌ نام‌ راوی و مروی عنه‌).
  6. سندهای اصحاب‌ اجماع‌ همراه‌ با مشخص‌ نمودن‌ راویو مروی عنه‌ (در پنج‌ جلد).

معظم‌ له‌ این‌ گوهرگران‌ قیمت‌ را به‌ همراه‌ فهرست‌های رجالی در تحقیقات‌ رجالی شگفت‌ خویش‌ که‌ در خلال‌ بحث‌های فقهی احتیاج‌ بکار میگیرند. نیز در مستحکم‌ کردن‌ مبانی رجالی خویش‌ و در تعلیقه‌ها بر سند احادیث‌ و یافتن‌ سقط‌های پیش‌ آمده‌ درآن‌ و برطرف‌ کردن‌ ابهام‌ از عناوین‌ ویژه‌اش‌ از آن‌ کمک‌ میگیرند.

منابع