افزودن پیوند

    سید مرتضی علم‌الهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    جز (جایگزینی متن - 'ك' به 'ک')
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۵۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    {{جعبه اطلاعات شخصیت
    | عنوان = سید مرتضی علم‌الهدی
    | تصویر =
    | نام = ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی
    | نام‌های دیگر = شریف مرتضی
    | سال تولد = ۳۵۵ ق
    | تاریخ تولد =
    | محل تولد = {{فهرست جعبه افقی |[[بغداد]] |[[عراق]] }}
    | سال درگذشت = ۴۳۶ ق
    | تاریخ درگذشت =
    | محل درگذشت = عراق
    | استادان = {{فهرست جعبه عمودی | [[شیخ مفید]] | ابن نباته سعدی | سهل بن احمد دیباجی}}
    | شاگردان =
    | دین = [[اسلام]]
    | مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]]
    | آثار = {{فهرست جعبه افقی | تنزیه  | الأنبیاء الانتصار | الذریعه الی اصول الشریعه}}
    | فعالیت‌ها =
    | وبگاه =
    }}
    '''سید مرتضی علم‌الهدی''' (۴۳۶-۳۵۵ ق)، [[فقیه]]، [[متکلم]]، ادیب برجسته [[مذهب شیعه|شیعه]] در قرن چهارم و پنجم هجری و از شاگردان [[محمد بن محمد بن نعمان|شیخ مفید]] است. وی نقیب [[مذهب شیعه|شیعیان]] در زمان خود بود و از نظر منزلت علمی و اجتماعی در مرتبت والایی قرار داشت. [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] از شاگردان اوست.


    <div class="wikiInfo">[[پرونده: سید مرتضی.jpg |جایگزین=سید مرتضی|بندانگشتی|سید مرتضی]]
    == ولادت و نسب سید مرتضی ==
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام کاظم (علیه‌السّلام)٬ در سال ۳۵۵ق. در [[بغداد]] به دنیا آمد. کنیه‌اش ابوالقاسم و مشهور به سید مرتضی بود<ref>تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۲، صص۱۲۰-۱۲۱</ref>. پدرش٬ ابو احمد حسین٬ از علمای سرشناس شیعه بود و به دستگاه خلافت و حاکمان [[آل بویه]] نزدیک بود و نقیب [[علویان]]، رئیس دیوان مظالم و امیر حج بود<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۱۸۲؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۱۹</ref>. مادر سید مرتضی، فاطمه دختر حسن (یا حسین) بن احمد بن حسن بن علی بن عمرالاشرف بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب(علیه‌السّلام) (متوفای ۳۸۵ق) بود<ref> المحامی رشید الصفار، ترجمة الشریف المرتضی، در: شریف مرتضی، ۱۴۱۵ه‍.ق. ، صص۱۱-۱۲</ref>.
    !نام کامل
    !ابوالقاسم علی بن حسین بن موسیٰ مشهور به سید مرتضیٰ علم‌الهدیٰ
    |-
    |زادروز
    |۳۵۵ قمری
    |-
    |زادگاه
    |بغداد •  عراق
    |-
    |ساتید
    |شیخ مفید •  ابن نباته سعدی •  سهل بن احمد دیباجی •  ابن جندی بغدادی،...
    |-
    |شاگردان
    |شیخ طوسی • قاضی ابن البراج • ابوالفتح کراجکی • سلار بن عبدالعزیز دیلمی •...
    |-
    |آثار
    |تنزیه •  الأنبیاء الانتصار •  الذریعه الی اصول الشریعه •  الأمالی،...
    |-
    |دین
    |اسلام
    |-
    |محل دفن
    |کربلا • عراق
    |-
    |}
    </div>


    '''سید مرتضی علم الهدی''' (۴۳۶-۳۵۵ ق)، [[فقیه]]، [[متکلم]]، ادیب برجسته [[شیعه]] در قرن پنجم هجری و از شاگردان [[شیخ مفید]]<ref>ر.ک :مقاله شیخ مفید</ref> است. وی [[نقیب شیعیان]] در زمان خود بود و از نظر منزلت علمی و اجتماعی در مرتبت والایی قرار داشت. از جمله آثار ارزشمند سید مرتضی می توان به [[کتاب الانتصار]] در [[فقه]]<ref>ر.ک :مقاله فقه</ref> و [[کتاب «الذریعه]] در [[اصول]] اشاره کرد. [[شیخ طوسی]]<ref>ر.ک :مقاله شیخ طوسی</ref> از شاگردان اوست.  
    == القاب سید مرتضی ==
    سید مرتضی القاب متعدد و مشهوری دارد.
    * از آنجا‌که نسب او هم از سوی پدر و هم از سوی مادر حسینی است به او <big>شریف</big> می‌گویند.  
    * همچنین او به <big>علم‌الهدی</big> معروف است. بنابر گزارشی٬ یکی از بزرگان معاصران سید مرتضی [[علی بن ابی‌طالب]] (ععلیه‌السّلام) را در خواب دید که سید مرتضی را با لقب علم‌الهدی خواند و از آن شخص او را به این لقب خطاب کرد<ref>خوانساری٬ روضات الجنات٬ ج۴ ٬ ص۲۹۵</ref> .
    * از دیگر القاب او <big>ذُوالمَجدَین</big>. است‌که به دستور بهاءالدوله بویه‌ای به او داده شد<ref>ابن جوزی٬ المنتظم٬ ج۱۵ ٬ ص۵۴</ref>.  
    * او را هم‍چنین ا<big>بوالثمانین</big> و <big>ذوالثمانین</big> خوانده‌اند زیرا هشتاد کتاب نوشت٬ مالک هشتاد روستا بود و هشتاد سال و هشت ماه زندگی کرد<ref>خوانساری٬ روضات الجنات٬ ج۴ ٬ ص۲۹۶</ref>.


    =تولد و نسب  سید مرتضی=
    == تحصیلات سید مرتضی ==
    پیشوای شیعه ([[شیخ مفید]]) شبی در خواب دید [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|فاطمه زهرا (سلام‌الله علیها)]] دخت گرامی [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر گرامی اسلام (صلّی‌الله علیه وآله)]] دست دو فرزندش ‍ [[حسن بن علی (مجتبی)|امام حسن]] و [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین]] (علیهم‌السّلام) را گرفته آنها را به نزد او آورد و پس از سلام گفت: (جناب استاد! این دو پسران من هستند، به آنها علم [[فقه]] و احکام دین بیاموز! استاد از خواب برخاست و پس از انجام کارهای لازم و با اندیشه‌های مختلفی که گریبانگیر او بود به محفل درس خود که [[مسجد]] براثا واقع در محله شیعه نشین [[بغداد]] بود آمد و پس از لحظاتی درس را شروع کرد.


    علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام کاظم(ع)٬ در سال ۳۵۵ق. در [[بغداد]] به دنیا آمد. کنیه‌اش ابوالقاسم و مشهور به سید مرتضی بود. <ref>تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۲، صص۱۲۰-۱۲۱</ref> پدرش٬ ابو احمد حسین٬ از علمای سرشناس شیعه بود و به دستگاه خلافت و حاکمان [[آل بویه]] نزدیک بود و نقیب علویان، رئیس دیوان مظالم و امیر حج بود. <ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۱۸۲؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۱۹</ref> مادر سید مرتضی، فاطمه دختر حسن (یا حسین) بن احمد بن حسن بن علی بن عمر الاشرف بن علی بن حسین بن علی بن ابی طالب(ع) (متوفای ۳۸۵ق) بود. <ref> المحامی رشید الصفار، ترجمة الشریف المرتضی، در: شریف مرتضی، ۱۴۱۵ه‍.ق.، صص۱۱-۱۲</ref>
    در کلاس درس مسئله خاصی پیش نیامد و موضوع خواب روشن نشد ولی چند لحظه پس از پایان درس دید زنی با وقار خاصی در حالی که دست دو فرزندش را گرفته و پیرامونش را زنانی که گویا از کنیزان او هستند همراهی می‌کنند وارد مسجد شدند و پس از سلام نشستند. وقتی استاد فهمید که او فاطمه دختر ناصر کبیر است به احترام او از جا برخاست.


    =القاب سید مرتضی=
    مادر دو فرزند (علی و محمد) خطاب به استاد گفت: جناب شیخ! این دو پسران من هستند آنان را خدمت شما آوردم تا علم فقه بیاموزند! مرجع بزرگ شیعه فوری به یاد خواب شب گذشته افتاد و شروع به گریستن نمود. همه حاضران مبهوت شدند و سبب گریه او را سؤال کردند. استاد لب به سخن گشود و خواب شب گذشته خود را که تعبیر شده بود برای آنان نقل کرد، سپس با کمال اشتیاق تعلیم و تربیت آن دو برادر را به عهده گرفت و در پیش‌ برد آنان به درجات علمی و عملی همت گماشت و آنچنان درهای علوم و [[علوم اسلامی|معارف اسلامی]] را به روی آنان گشود که هر دو از نوابغ روزگار و عالمان نامدار به شمار آمدند<ref>سید مرتضی
     
    https://hawzah.net › Mostabser › View
    سید مرتضی القاب متعدد و مشهوری دارد. از آنجا که نسب او هم از سوی پدر و هم از سوی مادر حسینی است به او <big>شریف</big> می‌گویند. همچنین او به <big>علم‌الهدی</big> معروف است. بنابر گزارشی٬ یکی از بزرگان معاصران سید مرتضی [[امام علی]]<ref>ر.ک :مقاله امام علی</ref>(ع) را در خواب دید که سید مرتضی را با لقب علم الهدی خواند و از آن شخص او را به این لقب خطاب کرد. <ref>خوانساری٬ روضات الجنات٬ ج۴ ٬ ص۲۹۵</ref> از دیگر القاب او <big>ذُوالمَجدَین</big> است که به دستور بهاءالدوله بویه‌ای به او داده شد. <ref>ابن جوزی٬ المنتظم٬ ج۱۵ ٬ ص۵۴</ref> او را همچنین ا<big>بوالثمانین</big> و <big>ذوالثمانین</big> خوانده‌اند زیرا هشتاد کتاب نوشت٬ مالک هشتاد روستا بود و هشتاد سال و هشت ماه زندگی کرد. <ref>خوانساری٬ روضات الجنات٬ ج۴ ٬ ص۲۹۶</ref>
    </ref>.
     
    =تحصیلات سید مرتضی=
     
    پیشوای شیعه ( شیخ مفید ) شبی در خواب دید [[حضرت فاطمه زهرا]] دخت گرامی [[پیامبر گرامی اسلام (ص)]] دست دو فرزندش ‍ [[امام حسن]] و [[امام حسین]]<ref>ر.ک:مقاله امام حسین</ref> (ع) را گرفته ، آنها را به نزد او آورد و پس از سلام گفت : ((جناب استاد! این دو پسران من هستند، به آنها علم فقه و احکام دین بیاموز! استاد از خواب برخاست و پس از انجام کارهای لازم و با اندیشه های مختلفی که گریبانگیر او بود به محفل درس خود که مسجد<ref>ر.ک:مقاله مسجد</ref> براثا واقع در محله شیعه نشین بغداد بود آمد و پس از لحظاتی درس را شروع کرد.  


    در کلاس درس مساءله خاصی پیش نیامد و موضوع خواب روشن نشد ولی چند لحظه پس از پایان درس دید زنی باوقار خاصی در حالی که دست دو فرزندش را گرفته و پیرامونش را زنانی که گویا از کنیزان او هستند همراهی می کنند وارد مسجد شدند و پس از سلام نشستند. وقتی استاد فهمید که او فاطمه دختر ناصر کبیر است به احترام او از جا برخاست .
    == سید مرتضی از منظر عالمان ==
     
    [[حسن بن یوسف حلی|علامه حلی]] در کتاب خلاصه درباره سید مرتضی گوید: علم‌الهدی رکن [[مذهب شیعه|امامیه]] و معلم ایشان بوده و مصنفات او تا زمان حاضر که ۶۹۳ هجرت می‌باشد، محل استفاده آن فرقه حقه می‌باشد<ref> ریحانه الادب، ج ۴، ص ۱۸۳ تا ۱۹۰، چاپ دوم، کتابفروشی خیام، تبریز، چاپ شفق</ref>.
    مادر دو فرزند ( علی و محمد) خطاب به استاد گفت : جناب شیخ ! این دو پسر بچه ، پسران من هستند آنان را خدمت شما آوردم تا علم فقه بیاموزند! مرجع بزرگ شیعه فوری به یاد خواب شب گذشته افتاد و شروع به گریستن نمود. همه حاضران مبهوت شدند و سبب گریه او را سؤ ال کردند. استاد لب به سخن گشود و خواب شب گذشته خود را که تعبیر شده بود برای آنان نقل کرد، سپس با کمال اشتیاق تعلیم و تربیت آن دو برادر را به عهده گرفت و در پیشبرد آنان به درجات علمی و عملی همت گماشت و آنچنان درهای علوم و معارف اسلامی را به روی آنان گشود که هر دو از نوابغ روزگار و عالمان نامدار به شمار آمدند. <ref>سید مرتضی
    شیخ عزالدین احمد بن مقبل گوید: اگر کسی [[قسم|سوگند]] یاد کند که علم‌الهدی در علوم عربیه داناتر از خود عرب بوده، [[دروغ]] نگفته و [[گناه|گناهی]] نکرده است<ref> مجله مکتب اسلام، سال اول، شماره ۴</ref>.
    https://hawzah.net › Mostabser › View
    شخصیت علم‌الهدی از دیدگاه دانشمندان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] هم پوشیده نمانده است، بلکه در اثر کثرت تألیفات و آثار مورد توجه آنان نیز گردیده است.
    </ref>


    =سید مرتضی از منظر عالمان=
    [[ابن خلکان]] یکی از مورخین [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] گوید: فضائل وی بسیار و تالیفات او در دین و احکام مسلمین شاهد صادق هستند بر این که شاخه آن شجره بوده و از اهل آن خانواده جلیل می‌باشد.


    [[علامه حلی]]<ref>ر.ک:مقاله علامه حلی</ref> در کتاب خلاصه درباره سید مرتضی گوید: علم الهدی رکن امامیه و معلم ایشان بوده و مصنفات او تا زمان حاضر که ۶۹۳ هجرت می باشد، محل استفاده آن فرقه حقه می باشد.  <ref> ریحانه الادب، ج ۴، ص ۱۸۳ تا ۱۹۰، چاپ دوم، کتابفروشی خیام، تبریز، چاپ شفق</ref>
    [[ابن اثیر]] در [[کامل التواریخ]]، یافعی در مرآة الجنان، سیوطی در طبقات، [[خطیب بغدادی]] در تاریخ بغداد و ابن کثیر شامی و دیگران، همگی از سید مرتضی با بهترین عبارات یاد کرده‌اند و علم و فضیلت و دانش او را ستوده‌اند.
       
    شیخ عزالدین احمد بن مقبل گوید: اگر کسی سوگند یاد کند که علم الهدی در علوم عربیه داناتر از خود عرب بوده، دروغ نگفته و گناهی نکرده است.
    <ref> مجله مکتب اسلام، سال اول، شماره ۴</ref>
    شخصیت علم الهدی از دیدگاه دانشمندان [[اهل سنت]] هم پوشیده نمانده است، بلکه در اثر کثرت تألیفات و آثار، مورد توجه آنان نیز گردیده است.


    ابن خلکان، یکی از مورخین اهل سنت گوید: فضائل وی بسیار و تالیفات او در دین و احکام مسلمین شاهد صادق هستند بر این که شاخه آن شجره بوده و از اهل آن خانواده جلیل می باشد.
    یکی از اساتید ادبیات عرب در [[جمهوری عربی مصر|مصر]] گوید: من از کتاب «غرر و درر» سید مرتضی، مسائلی را استفاده کردم که در هیچ یک از کتاب‌های دیگر نحویان بدست نیاوردم<ref>ریحانه الادب، ج ۴، ص ۱۸۴</ref>.


    [[ابن اثیر]]<ref>ر.ک:مقاله ابن اثیر</ref> در کامل التواریخ، یافعی در مرآة الجنان، سیوطی در طبقات، خطیب بغدادی در تاریخ بغداد و ابن کثیر شامی و دیگران، همگی از سید مرتضی با بهترین عبارات یاد کرده اند و علم و فضیلت و دانش او را ستوده اند.
    == آثار ==
    برخی از تالیفات ارزشمند سید مرتضی شامل موارد زیر است:
    * کتاب [[الانتصار (کتاب)|الانتصار]] در [[فقه]]؛
    * کتاب [[الذریعة (کتاب)|الذریعة]] در [[اصول فقه|اصول]]؛
    * کتاب [[الشافی (کتاب)|الشافی]]؛
    * کتاب [[جمل العلم والعمل (کتاب)|جمل العلم والعمل]]؛
    * کتاب [[تنزیه الأنبیاء (کتاب)|تنزیه الأنبیاء (علیهم‌السّلام)]]؛
    * [[امالی (کتاب)|امالی]]؛
    * کتاب [[الغرر والفوائد (کتاب)|الغرر والفوائد]] ؛
    * کتاب [[المنقع (کتاب)|المنقع]]؛
    * کتاب  [[مسائل الناصریات (کتاب)|مسائل الناصریات]].


    یکی از اساتید ادبیات عرب در [[مصر]] گوید: من از کتاب «غرر و درر» سید مرتضی، مسائلی را استفاده کردم که در هیچ یک از کتاب های دیگر نحویان بدست نیاوردم. <ref>ریحانه الادب، ج ۴، ص ۱۸۴</ref>
    == درگذشت ==
    این عالم فرزانه سرانجام پس از عمری پربار و انجام کارهایی بزرگ و ارزنده در حدود هشتاد سالگی در روز یکشنبه ۲۵ [[ربیع الاول]] ۴۳۶ ق در شهر [[بغداد]] به جوار حق شتافت<ref>شیخ عباس قمی، فوائدالرضویه، ص۲۸۵</ref>.


    =وفات سید مرتضی=
    و به دست «ابوالحسین نجاشی» و با کمک «محمد بن حسین جعفری» و «سلار بن عبدالعزیز» و دیگر شاگردانش [[غسل]] داده شد و سپس فرزندش سید محمد بر او [[نماز میت|نماز]] خواند و در خانه‌اش واقع در محله کرخ به خاک سپرده شد.


    این عالم فرزانه، سرانجام پس از عمری پربار و انجام کارهایی بزرگ و ارزنده، در حدود هشتاد سالگی، در روز یکشنبه ۲۵ ربیع الاول ۴۳۶ ق، در شهر بغداد، به جوار حق شتافت . <ref>شیخ عباس قمی، فوائدالرضویه، ص۲۸۵</ref>
    پس از مدتی پیکر مطهر او به کربلا منتقل شد و در جوار [[حسین بن علی (سید الشهدا)|سید الشهدا (علیه‌السلام)]] در کنار قبر برادرش [[ابوالحسن محمد بن الحسین بن موسی|سید رضی]] در مقبره ابراهیم مجاب (نیای بزرگشان) دفن گردید.
    [[نجاشی]] در رجال خود می‌نویسد: او در سال مزبور وفات یافت فرزندش بر او نماز گزارد و در خانه‌اش دفن شد. من و ابویعلی جعفری (داماد شیخ مفید) و سلار بن عبدالعزیز او را غسل دادیم. جنازه او به کربلای معلی منتقل شده و در جوار مطهر حضرت سیدالشهدا (علیه‌السلام)  مهمان آن بزرگوار گردید<ref> احمد بن عباس نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۷۰</ref>.


    و به دست «ابوالحسین نجاشی» و با کمک «محمد بن حسین جعفری» و «سلار بن عبدالعزیز» و دیگر شاگردانش، غسل داده شد و سپس فرزندش سید محمد بن سید مرتضی|سید محمد بر او نماز خواند و در خانه‌اش، واقع در محله کرخ، به خاک سپرده شد.
    در کتاب «رجال [[سید محمد مهدی‌ طباطبایی بحر العلوم|بحرالعلوم]]» آمده است: به من خبر رسید که بعضی از فرمانروایان روم - فکر می‌کنم سال ۹۴۲ - قبر مرحوم سید مرتضی را کندند و دیدند که بدن او هنوز (بعد از پانصد سال و‌ اندی) تازه است و زمین و خاک آن را تغییر نداده و نقل شده که آثار حنا نیز هنوز در دست‌ها و موهای صورتش وجود داشته است<ref>سیدمرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ص۳۹</ref>.


    پس از مدتی پیکر مطهر او به کربلا منتقل شد و در جوار [[سید الشهدا (ع)]]، در کنار قبر برادرش سید رضی، در مقبره ابراهیم مجاب (نیای بزرگشان) دفن گردید.
    == جستارهای وابسته ==
    نجاشی در رجال خود می نویسد: او درسال مزبور وفات یافت فرزندش بر او نماز گزارد و در خانه‌اش دفن شد من و ابویعلی جعفری (داماد شیخ مفید) و سلار بن عبدالعزیز او را غسل دادیم.جنازه او به کربلای معلی منتقل شده و در جوار مطهر حضرت سیدالشهدا (ع) مهمان آن بزرگوار گردید. <ref> احمد بن عباس نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۷۰</ref>
    * [[شیخ مفید]]
    * [[شیخ طوسی]]
    * [[آل بویه]]
    * [[علویان]]


    در کتاب «رجال [[بحرالعلوم]]» آمده است: به من خبر رسید که بعضی از فرمانروایان روم - فکر می‌کنم سال ۹۴۲ - قبر مرحوم سید مرتضی را کندند و دیدند که بدن او هنوز (بعد از پانصد سال و‌ اندی) تازه است و زمین و خاک، آن را تغییر نداده و نقل شده که آثار حنا نیز هنوز در دست‌ها و موهای صورتش وجود داشته است. <ref>سیدمرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ص۳۹</ref>
    == پانویس ==
    {{پانویس}}


    =پانویس=
    {{علمای اسلام}}
    {{پانویس|2}}


    [[رده:فقیهان شیعه]]
    [[رده:عالمان]]
    [[رده:عالمان مسلمان محدث]]
    [[رده:عالمان شیعه]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۸ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۵۲

    سید مرتضی علم‌الهدی
    نام کاملابوالقاسم علی بن حسین بن موسی
    نام‌های دیگرشریف مرتضی
    اطلاعات شخصی
    سال تولد۳۵۵ ق، ۳۴۵ ش‌، ۹۶۶ م
    محل تولد
    سال درگذشت۴۳۶ ق، ۴۲۳ ش‌، ۱۰۴۵ م
    محل درگذشتعراق
    دیناسلام، شیعه
    استادان
    آثار
    • تنزیه
    • الأنبیاء الانتصار
    • الذریعه الی اصول الشریعه

    سید مرتضی علم‌الهدی (۴۳۶-۳۵۵ ق)، فقیه، متکلم، ادیب برجسته شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری و از شاگردان شیخ مفید است. وی نقیب شیعیان در زمان خود بود و از نظر منزلت علمی و اجتماعی در مرتبت والایی قرار داشت. شیخ طوسی از شاگردان اوست.

    ولادت و نسب سید مرتضی

    علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراهیم بن امام کاظم (علیه‌السّلام)٬ در سال ۳۵۵ق. در بغداد به دنیا آمد. کنیه‌اش ابوالقاسم و مشهور به سید مرتضی بود[۱]. پدرش٬ ابو احمد حسین٬ از علمای سرشناس شیعه بود و به دستگاه خلافت و حاکمان آل بویه نزدیک بود و نقیب علویان، رئیس دیوان مظالم و امیر حج بود[۲]. مادر سید مرتضی، فاطمه دختر حسن (یا حسین) بن احمد بن حسن بن علی بن عمرالاشرف بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب(علیه‌السّلام) (متوفای ۳۸۵ق) بود[۳].

    القاب سید مرتضی

    سید مرتضی القاب متعدد و مشهوری دارد.

    • از آنجا‌که نسب او هم از سوی پدر و هم از سوی مادر حسینی است به او شریف می‌گویند.
    • همچنین او به علم‌الهدی معروف است. بنابر گزارشی٬ یکی از بزرگان معاصران سید مرتضی علی بن ابی‌طالب (ععلیه‌السّلام) را در خواب دید که سید مرتضی را با لقب علم‌الهدی خواند و از آن شخص او را به این لقب خطاب کرد[۴] .
    • از دیگر القاب او ذُوالمَجدَین. است‌که به دستور بهاءالدوله بویه‌ای به او داده شد[۵].
    • او را هم‍چنین ابوالثمانین و ذوالثمانین خوانده‌اند زیرا هشتاد کتاب نوشت٬ مالک هشتاد روستا بود و هشتاد سال و هشت ماه زندگی کرد[۶].

    تحصیلات سید مرتضی

    پیشوای شیعه (شیخ مفید) شبی در خواب دید فاطمه زهرا (سلام‌الله علیها) دخت گرامی پیامبر گرامی اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) دست دو فرزندش ‍ امام حسن و امام حسین (علیهم‌السّلام) را گرفته آنها را به نزد او آورد و پس از سلام گفت: (جناب استاد! این دو پسران من هستند، به آنها علم فقه و احکام دین بیاموز! استاد از خواب برخاست و پس از انجام کارهای لازم و با اندیشه‌های مختلفی که گریبانگیر او بود به محفل درس خود که مسجد براثا واقع در محله شیعه نشین بغداد بود آمد و پس از لحظاتی درس را شروع کرد.

    در کلاس درس مسئله خاصی پیش نیامد و موضوع خواب روشن نشد ولی چند لحظه پس از پایان درس دید زنی با وقار خاصی در حالی که دست دو فرزندش را گرفته و پیرامونش را زنانی که گویا از کنیزان او هستند همراهی می‌کنند وارد مسجد شدند و پس از سلام نشستند. وقتی استاد فهمید که او فاطمه دختر ناصر کبیر است به احترام او از جا برخاست.

    مادر دو فرزند (علی و محمد) خطاب به استاد گفت: جناب شیخ! این دو پسران من هستند آنان را خدمت شما آوردم تا علم فقه بیاموزند! مرجع بزرگ شیعه فوری به یاد خواب شب گذشته افتاد و شروع به گریستن نمود. همه حاضران مبهوت شدند و سبب گریه او را سؤال کردند. استاد لب به سخن گشود و خواب شب گذشته خود را که تعبیر شده بود برای آنان نقل کرد، سپس با کمال اشتیاق تعلیم و تربیت آن دو برادر را به عهده گرفت و در پیش‌ برد آنان به درجات علمی و عملی همت گماشت و آنچنان درهای علوم و معارف اسلامی را به روی آنان گشود که هر دو از نوابغ روزگار و عالمان نامدار به شمار آمدند[۷].

    سید مرتضی از منظر عالمان

    علامه حلی در کتاب خلاصه درباره سید مرتضی گوید: علم‌الهدی رکن امامیه و معلم ایشان بوده و مصنفات او تا زمان حاضر که ۶۹۳ هجرت می‌باشد، محل استفاده آن فرقه حقه می‌باشد[۸]. شیخ عزالدین احمد بن مقبل گوید: اگر کسی سوگند یاد کند که علم‌الهدی در علوم عربیه داناتر از خود عرب بوده، دروغ نگفته و گناهی نکرده است[۹]. شخصیت علم‌الهدی از دیدگاه دانشمندان اهل‌سنت هم پوشیده نمانده است، بلکه در اثر کثرت تألیفات و آثار مورد توجه آنان نیز گردیده است.

    ابن خلکان یکی از مورخین اهل‌سنت گوید: فضائل وی بسیار و تالیفات او در دین و احکام مسلمین شاهد صادق هستند بر این که شاخه آن شجره بوده و از اهل آن خانواده جلیل می‌باشد.

    ابن اثیر در کامل التواریخ، یافعی در مرآة الجنان، سیوطی در طبقات، خطیب بغدادی در تاریخ بغداد و ابن کثیر شامی و دیگران، همگی از سید مرتضی با بهترین عبارات یاد کرده‌اند و علم و فضیلت و دانش او را ستوده‌اند.

    یکی از اساتید ادبیات عرب در مصر گوید: من از کتاب «غرر و درر» سید مرتضی، مسائلی را استفاده کردم که در هیچ یک از کتاب‌های دیگر نحویان بدست نیاوردم[۱۰].

    آثار

    برخی از تالیفات ارزشمند سید مرتضی شامل موارد زیر است:

    درگذشت

    این عالم فرزانه سرانجام پس از عمری پربار و انجام کارهایی بزرگ و ارزنده در حدود هشتاد سالگی در روز یکشنبه ۲۵ ربیع الاول ۴۳۶ ق در شهر بغداد به جوار حق شتافت[۱۱].

    و به دست «ابوالحسین نجاشی» و با کمک «محمد بن حسین جعفری» و «سلار بن عبدالعزیز» و دیگر شاگردانش غسل داده شد و سپس فرزندش سید محمد بر او نماز خواند و در خانه‌اش واقع در محله کرخ به خاک سپرده شد.

    پس از مدتی پیکر مطهر او به کربلا منتقل شد و در جوار سید الشهدا (علیه‌السلام) در کنار قبر برادرش سید رضی در مقبره ابراهیم مجاب (نیای بزرگشان) دفن گردید. نجاشی در رجال خود می‌نویسد: او در سال مزبور وفات یافت فرزندش بر او نماز گزارد و در خانه‌اش دفن شد. من و ابویعلی جعفری (داماد شیخ مفید) و سلار بن عبدالعزیز او را غسل دادیم. جنازه او به کربلای معلی منتقل شده و در جوار مطهر حضرت سیدالشهدا (علیه‌السلام) مهمان آن بزرگوار گردید[۱۲].

    در کتاب «رجال بحرالعلوم» آمده است: به من خبر رسید که بعضی از فرمانروایان روم - فکر می‌کنم سال ۹۴۲ - قبر مرحوم سید مرتضی را کندند و دیدند که بدن او هنوز (بعد از پانصد سال و‌ اندی) تازه است و زمین و خاک آن را تغییر نداده و نقل شده که آثار حنا نیز هنوز در دست‌ها و موهای صورتش وجود داشته است[۱۳].

    جستارهای وابسته

    پانویس

    1. ↑ تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۲، صص۱۲۰-۱۲۱
    2. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۱۸۲؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۱، ص۱۹
    3. ↑ المحامی رشید الصفار، ترجمة الشریف المرتضی، در: شریف مرتضی، ۱۴۱۵ه‍.ق. ، صص۱۱-۱۲
    4. ↑ خوانساری٬ روضات الجنات٬ ج۴ ٬ ص۲۹۵
    5. ↑ ابن جوزی٬ المنتظم٬ ج۱۵ ٬ ص۵۴
    6. ↑ خوانساری٬ روضات الجنات٬ ج۴ ٬ ص۲۹۶
    7. ↑ سید مرتضی https://hawzah.net › Mostabser › View
    8. ↑ ریحانه الادب، ج ۴، ص ۱۸۳ تا ۱۹۰، چاپ دوم، کتابفروشی خیام، تبریز، چاپ شفق
    9. ↑ مجله مکتب اسلام، سال اول، شماره ۴
    10. ↑ ریحانه الادب، ج ۴، ص ۱۸۴
    11. ↑ شیخ عباس قمی، فوائدالرضویه، ص۲۸۵
    12. ↑ احمد بن عباس نجاشی، رجال النجاشی، ص۲۷۰
    13. ↑ سیدمرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ص۳۹
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=سید_مرتضی_علم‌الهدی&oldid=213602»