محقق سبزواری: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←پانویس) |
||
| (۱۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
| سال درگذشت = ۱۰۹۰ ق | | سال درگذشت = ۱۰۹۰ ق | ||
| تاریخ درگذشت = | | تاریخ درگذشت = | ||
| محل درگذشت = | | محل درگذشت = | ||
| استادان = {{فهرست جعبه عمودی |[[محمد تقی مجلسی]] |[[میرفندرسکی]] |[[شیخ بهائی]] }} | | استادان = {{فهرست جعبه عمودی |[[محمد تقی مجلسی]] |[[میرفندرسکی]] |[[شیخ بهائی]] }} | ||
| شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی | | | شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |محقق خوانساری |سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی |[[میرزا عبدالله افندی|میرزا عبدالله افندی اصفهانی]] }} | ||
| دین = [[اسلام]] | | دین = [[اسلام]] | ||
| مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]] | | مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]] | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
| وبگاه = | | وبگاه = | ||
}} | }} | ||
'''محمدباقر سبزواری'''، مشهور به محقق سبزواری از حکما و مجتهدین بزرگ [[شیعه]] در قرن یازدهم هجری است. نام او در کتب فقهیه زیاد برده میشود و کتاب معروف او در [[فقه]]، یکی به نامه «ذخیره» و دیگری به نام | '''محمدباقر سبزواری'''، مشهور به محقق سبزواری از حکما و مجتهدین بزرگ [[مذهب شیعه|شیعه]] در قرن یازدهم [[سال قمری|هجری]] است. نام او در کتب فقهیه زیاد برده میشود و کتاب معروف او در [[فقه]]، یکی به نامه «ذخیره» و دیگری به نام کفایه است و چون فیلسوف هم بوده است، بر الهیات شفای [[ابوعلی سینا]] حاشیه نوشته و درسال 1090 هجری درگذشته است. محقق سبزواری نزد [[شیخ بهایی|شیخ بهائی]] و [[محمد تقی مجلسی|مجلسی اول]] تحصیل کرده است. او در دوران [[صفویه]] در کمال احترام و اکرام می‌زیست و بر اقران و امثال مقدم بود. | ||
== ولادت و خاندان == | == ولادت و خاندان == | ||
«محمدباقر» فرزند محمد مؤمن خراسانی، در سال (۱۰۱۷ هـ. ق) در روستای «نامن» از توابع شهرستان | «محمدباقر» فرزند محمد مؤمن خراسانی، در سال (۱۰۱۷ هـ. ق) در روستای «نامن» از توابع شهرستان سبزوار پا به عرصه وجود نهاد. وی پس از رحلت پدرش، به [[اصفهان]] آمد و در آنجا مسکن گزید. | ||
فرزندان محقق سبزواری از بزرگان و عالمان جلیل‌القدری بوده‌اند که عبارتند از: | فرزندان محقق سبزواری از بزرگان و عالمان جلیل‌القدری بوده‌اند که عبارتند از: | ||
میرزا جعفر سبزواری اصفهانی که فقیهی زاهد و مدرسی توانا و از فحول دانشمندان اصفهان بوده و منصب [[شیخ الاسلامی]] اصفهان در اعقاب او به مدت بیش از دو قرن تداوم داشته و در جنب [[مسجد]] حکیم اصفهان مدفون است. | [[میرزا جعفر سبزواری اصفهانی]] که فقیهی زاهد و مدرسی توانا و از فحول دانشمندان اصفهان بوده و منصب [[شیخ الاسلامی]] اصفهان در اعقاب او به مدت بیش از دو قرن تداوم داشته و در جنب [[مسجد]] حکیم اصفهان مدفون است. | ||
میرزا عبدالرحیم شیخ الاسلام عالم جلیل‌القدری که شیخ الاسلامی اصفهان را به عهده داشته است. وی از علما و مجتهدین متنفذ اصفهان در قرن دوازدهم بوده و تألیفاتی نیز از خود به جای گذاشته و در (۱۱۸۱ هـ. ق) درگذشته است<ref> ریشه و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان، ج ۱، ص ۴۵۱</ref>. | [[میرزا عبدالرحیم شیخ الاسلام]] عالم جلیل‌القدری که شیخ الاسلامی اصفهان را به عهده داشته است. وی از علما و مجتهدین متنفذ اصفهان در قرن دوازدهم بوده و تألیفاتی نیز از خود به جای گذاشته و در (۱۱۸۱ هـ. ق) درگذشته است<ref> ریشه و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان، ج ۱، ص ۴۵۱</ref>. | ||
== استادان و شاگردان == | == استادان و شاگردان == | ||
الف. استادانی که وی از آنها اجازه [[اجتهاد]] و نقل حدیث دریافت نموده است عبارتند از: | '''الف.''' استادانی که وی از آنها اجازه [[اجتهاد]] و نقل حدیث دریافت نموده است عبارتند از: | ||
# علامه [[محمدتقی مجلسی]] (۱۰۰۳ـ۱۰۷۰ هـ. ق) | # علامه [[محمدتقی مجلسی]] (۱۰۰۳ـ۱۰۷۰ هـ. ق)؛ | ||
# ملا حیدرعلی اصفهانی: وی در [[حدیث]] و فقه استاد محقق سبزواری بوده است. | # ملا حیدرعلی اصفهانی: وی در [[حدیث]] و فقه استاد محقق سبزواری بوده است. | ||
# قاضی معزالدین | # قاضی معزالدین حسین؛ | ||
# [[شیخ بهایی]] (۹۵۳ـ۱۰۳۰ هـ. ق) | # [[شیخ بهایی]] (۹۵۳ـ۱۰۳۰ هـ. ق)؛ | ||
# [[میرابوالقاسم فندرسکی]] (۹۷۰ـ۱۰۵۰ هـ. ق) | # [[میرابوالقاسم فندرسکی]] (۹۷۰ـ۱۰۵۰ هـ. ق)؛ | ||
# سید حسین بن حیدر | # سید حسین بن حیدر عاملی؛ | ||
# نورالدین علی بن حسین بن ابی الحسن | # نورالدین علی بن حسین بن ابی الحسن عاملی؛ | ||
# سید شرف الدین علی بن حجت | # سید شرف الدین علی بن حجت شولستانی؛ | ||
# حسین بن حیدر قمر کرکی (متوفی ۱۰۴۱ هـ. ق) | # حسین بن حیدر قمر کرکی (متوفی ۱۰۴۱ هـ. ق)؛ | ||
# ملا حسن علی شوشتری (متوفی ۱۰۷۵ هـ. ق) صاحب | # ملا حسن علی شوشتری (متوفی ۱۰۷۵ هـ. ق) صاحب التبیانو | ||
ب. این [[فقیه]] بزرگ و سیاستمدار شایسته، شاگردان بزرگی را به عالم اسلام تقدیم نمود که برخی از آنها عبارتند از: | '''ب.''' این [[فقیه]] بزرگ و سیاستمدار شایسته، شاگردان بزرگی را به عالم اسلام تقدیم نمود که برخی از آنها عبارتند از: | ||
# [[محقق خوانساری]]<ref> روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹؛ فوائدالرضویه، ص ۴۲۶؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۲</ref>. (۱۰۹۹ـ۱۰۱۹ هـ. ق)؛ وی حسین بن | # [[محقق خوانساری]]<ref> روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹؛ فوائدالرضویه، ص ۴۲۶؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۲</ref>. (۱۰۹۹ـ۱۰۱۹ هـ. ق)؛ وی حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری، شوهرخواهر محقق سبزواری است که تألیفات بسیار دارد و از شاگردان برجسته محقق سبزواری است. | ||
# سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی<ref> وقایع السنین والاعوام، ص ۵۰۲ و ۵۳۴؛ صفویه از ظهور تا زوال، رسول جعفریان، ص ۳۸۹</ref> (۱۱۰۵ـ۱۰۳۹ هـ. ق). | # سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی<ref> وقایع السنین والاعوام، ص ۵۰۲ و ۵۳۴؛ صفویه از ظهور تا زوال، رسول جعفریان، ص ۳۸۹</ref> (۱۱۰۵ـ۱۰۳۹ هـ. ق). | ||
# ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی مشهور به سراب<ref> طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۷۱؛ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹</ref>. (متوفی ۱۱۲۴ هـ. ق)؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۸۱ هـ. ق) به وی اجازه نقل روایت داده است. | # ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی مشهور به سراب<ref> طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۷۱؛ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹</ref>. (متوفی ۱۱۲۴ هـ. ق)؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۸۱ هـ. ق) به وی اجازه نقل روایت داده است. | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
== آثار و تألیفات == | == آثار و تألیفات == | ||
از محقق سبزواری آثار بسیاری به دو زبان عربی و فارسی به جا مانده | از محقق سبزواری آثار بسیاری به دو زبان عربی و فارسی به جا مانده است‌که در این میان چند اثر از وی در بین عالمان و فقیهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در این جا به آثار وی اشاره میکنیم: | ||
# کفایه الاحکام | # کفایه الاحکام<ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۲</ref>: کتابی است فقهی که همه ابواب فقه را شامل میشود. | ||
# ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد | # ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد<ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۱</ref>: کتابی است فقهی که از باب طهارت تا پایان بحث حج را شامل میشود. این کتاب شرح کتاب «ارشاد الاذهان» [[علامه حلی]] است. | ||
# حاشیه علی مسالک الافهام از [[شهید ثانی]] | # حاشیه علی مسالک الافهام از [[شهید ثانی]]<ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۳</ref>. | ||
# خلافیه | # خلافیه<ref>روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹</ref>: این کتاب به فارسی در عبادات نوشته شده است و نویسنده انگیزه تألیف این کتاب را رغبت مردم به امور دینی ذکر می‌‌‌کند. | ||
# رساله فی تحریم الغناء | # رساله فی تحریم الغناء<ref> مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۴ و ۲۴۳</ref>: این رساله درباره‌ی غنا و موسیقی است و محقق سبزواری در این کتاب همه آیات و [[روایات]] را که از اصحاب [[ائمه اطهار(ع)|ائمه اطهار(علیه‌السلام)]]، در تحریم و منع غنا وارد شده، آورده است. | ||
# رساله‌ای در فقه | # رساله‌ای در فقه<ref> الذریعه، ج ۱۶، ص ۲۸۰</ref>: محقق این رساله را برای [[شاه عباس دوم]] نوشته است و همه ابواب فقه را دربرمی‌‌‌گیرد. | ||
# رساله عملیه | # رساله عملیه<ref> الذریعه، ج ۱۱، ص ۲۱۳</ref>: این رساله در شناخت [[احکام شرعی]] ضروری تألیف شده است. | ||
# رساله‌ای در [[نماز جمعه]] | # رساله‌ای در [[نماز جمعه]]<ref>روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹؛ ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵؛ صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ج ۱، رسول جعفریان، ص ۳۰۸</ref>: این کتاب به فارسی نوشته شده است. محقق سبزواری رساله‌ای نیز به عربی به نام «رساله فی صلاه الجمعه» دارد. | ||
# [[مناسک حج]] | # [[مناسک حج]]<ref> الذریعه، ج ۲۲، ص ۲۵۶</ref>. | ||
# رساله‌ای در [[نماز]] و [[روزه]] | # رساله‌ای در [[نماز]] و [[روزه]]<ref> ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵</ref>. | ||
# رساله فی الغسل | # رساله فی الغسل<ref> الذریعه، ج ۱۶، ص ۵۴</ref>. | ||
# رساله فی مقدمه الواجب | # رساله فی مقدمه الواجب<ref> الذریعه، ج ۲۲، ص ۱۰۵</ref>. | ||
# رساله فی تحدید النهار الشرعی | # رساله فی تحدید النهار الشرعی<ref>روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹</ref>. | ||
# رساله فی فضیله المتعه | # رساله فی فضیله المتعه<ref> أمل الآمل، ج ۲، ص ۲۵۰؛ ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵</ref>. | ||
# کفایة الفقه | # کفایة الفقه<ref>مفاخر اسلام، ج ۸، ص ۲۸۱</ref> این کتاب شامل حدود سی هزار بیت است که آن را به عنوان بقیه «ذخیره» نوشته است. | ||
# حاشیه علی شرح الاشارات: <ref> الذریعه، ج ۱۶، ص ۱۱۰؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴</ref> این کتاب حاشیه بر شرح اشارات است که تألیف آن در دوازده ذی القعده (۱۰۷۵ هـ. ق) به پایان رسیده است. | # حاشیه علی شرح الاشارات: <ref> الذریعه، ج ۱۶، ص ۱۱۰؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴</ref>: این کتاب حاشیه بر شرح اشارات است که تألیف آن در دوازده [[ذی القعده]] (۱۰۷۵ هـ. ق) به پایان رسیده است. | ||
# حاشیه علی الشفاء | # حاشیه علی الشفاء<ref> ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴</ref>. | ||
# مفاتیح النجات عباسی | # مفاتیح النجات عباسی<ref> الذریعه، ج ۲۱، ص ۳۰۸؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، نجف لک‌زایی، ص ۶۱</ref>. | ||
# جامع الزیارات عباسی | # جامع الزیارات عباسی<ref>ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۲</ref>: این کتاب به تقاضای شاه عباس دوم نوشته شده و دارای نه فصل است. | ||
# روضة الانوار عباسی | # روضة الانوار عباسی<ref>ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۲</ref>: این اثر را محقق سبزواری به درخواست [[شاه عباس دوم]] در سال (۱۰۷۳ هـ. ق) در یک مقدمه و دو بخش نگاشته است. در مقدمه به علل احتیاج افراد به پادشاهان و عوامل دوام و زوال حکومت پادشاهان اشاره می‌‌‌کند. | ||
# شرح حدیث برّ الوالدین | # شرح حدیث برّ الوالدین<ref> طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۷۲</ref>. | ||
# اختیارات ایام | # اختیارات ایام<ref> الذریعه، ج ۱۳، ص ۱۹۰</ref>: این اثر تحقیقی است در مورد ایام مبارک و مسعود و روزهای نحس از ماه‌های اسلامی و رومی و فارسی قدیم که در یک مقدمه و سه باب و یک خاتمه تألیف شده و هر کدام مشتمل بر چند فصل و مبحث است. | ||
# شرح زبدة الاصول | # شرح زبدة الاصول<ref> اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۳</ref>: این کتاب شرح بر «زبدة الاصول» [[شیخ بهایی]] است. | ||
# الرد علی رساله شبهة الاستلزام | # الرد علی رساله شبهة الاستلزام<ref> ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹</ref>: این اثر در پاسخ به انتقادات [[محقق خوانساری]] بر رساله محقق سبزواری در مورد شبهه استلزام است. | ||
# شرح توحید صدوق | # شرح توحید صدوق<ref> الذریعه، ج ۱۰، ص ۱۹۸</ref>. | ||
== مناصب و مشاغل == | == مناصب و مشاغل == | ||
در دوران سلاطین | در دوران [[صفویه|سلاطین صفویه]]، مشاغل نامبرده از طرف پادشاهان، به بزرگان، علماء، فقها و [[مجتهد|مجتهدین]] رسما واگذار مى‌شد و هر یک از دانشمندان و علماء که بدین مناصب معین مى‌شدند، بر طبق قوانین و مقررات جاریه مملکت و دستورات شرع مطهر به وظایف خود قیام مى‌نمودند. | ||
=== منصب شیخ الاسلامى === | === منصب شیخ الاسلامى === | ||
محقق سبزوارى پس از این که از محضر علمایى همانند [[ | محقق سبزوارى پس از این که از محضر علمایى همانند [[محمد تقی مجلسی|مجلسى اول (ملا محمدتقى)]]، شیخ بهائى، [[میرزا عبدالله افندی|میرفندرسکى]]، [[ملا حسنعلى شوشترى]] و سایر علماء کسب فیض نمود، خود یکى از اعاظم بزرگ وقت شد و تدریس مدرسه ملا عبداللّه شوشترى را به وى تفویض کردند و چنانکه گفته شد، به منصب شیخ الاسلامى منصوب گردید<ref>مشاهیر و دانشمندان اسلام، ترجمه الکنى والالقاب، مترجم محمدجواد نجفى، چاپ اسلامیه، تهران، ص۱۹۲</ref>. | ||
اولاد و اعقاب محقق سبزوارى، پس از آنکه وى به مقام شیخ الاسلامى رسید، به خاندان شیخ الاسلام شهرت یافتند و ظاهرا نیز خود آنان هم این عنوان را مى‌پسندیدند و برخى از آنها با وجود این که منصب شیخ الاسلامى را نداشتند، باز به همین عنوان شهرت دارند. مانند: میرزا جعفر، فرزند محقق سبزوارى و دیگران و اما شکایت میرزا رحیم خوانسارى نسبت به منصب شیخ الاسلامى و قبول آن از طرف نادر نیز، جهت شکستن قدرت روحانیت شیعه بوده که امامت جمعه و شیخ الاسلامى، یعنى دو منصب با نفوذ در یک خاندان نباشد که قدرت مخالفت با دستگاه را داشته باشد. | اولاد و اعقاب محقق سبزوارى، پس از آنکه وى به مقام شیخ الاسلامى رسید، به خاندان شیخ الاسلام شهرت یافتند و ظاهرا نیز خود آنان هم این عنوان را مى‌پسندیدند و برخى از آنها با وجود این که منصب شیخ الاسلامى را نداشتند، باز به همین عنوان شهرت دارند. مانند: میرزا جعفر، فرزند محقق سبزوارى و دیگران و اما شکایت میرزا رحیم خوانسارى نسبت به منصب شیخ الاسلامى و قبول آن از طرف نادر نیز، جهت شکستن قدرت روحانیت [[مذهب شیعه|شیعه]] بوده که امامت جمعه و شیخ الاسلامى، یعنى دو منصب با نفوذ در یک خاندان نباشد که قدرت مخالفت با دستگاه را داشته باشد. | ||
از وقتى که گرفتن شناسنامه در ایران رواج یافت، عموم افراد این سلسله، کلمه [[شیخ الاسلام]] را نام خانوادگى خود قرار دادند و این شهرت عنوان قانونى پیدا کرد. برخى دیگر نیز سبزوارى را جهت نام خانوادگى انتخاب کردند | از وقتى که گرفتن شناسنامه در [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] رواج یافت، عموم افراد این سلسله، کلمه [[شیخ الاسلام]] را نام خانوادگى خود قرار دادند و این شهرت عنوان قانونى پیدا کرد. برخى دیگر نیز سبزوارى را جهت نام خانوادگى انتخاب کردند<ref>زندگی‌نامه علامه مجلسى، ج۱، ۲۹۳ و ۲۹۴</ref>. | ||
=== امامت جمعه و جماعت === | === امامت جمعه و جماعت === | ||
دومین منصب محقق سبزوارى، امامت جمعه اصفهان مى‌باشد. امامت وضعى و منصب الهى است که شارع مقدس به حکم خداوند از صدر اسلام آن را مقدّر فرموده است. | دومین منصب محقق سبزوارى، امامت جمعه اصفهان مى‌باشد. امامت وضعى و منصب الهى است که شارع مقدس به حکم خداوند از صدر اسلام آن را مقدّر فرموده است. | ||
پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) براى شهرها و نواحى، از طرف خود کسى را که شایستگى امامت داشت، معین مى‌فرمود که با مردم [[نماز جماعت]] به جاى آوردند و تفاوت نمى‌کرد در نمازهاى یومیه و [[نماز جمعه]] و عیدین. پس از رحلت آن حضرت، [[خلیفه|خلفا]] نیز همین سنت را پیروى کردند. این حالت در زمان خلفاء [[بنی امیه|بنى‌امیه]] و [[عباسیان|بنى‌عباس]] که سعى داشتند ظاهر [[اسلام]] را رعایت کنند نیز ادامه داشت. سلاطین [[عثمانی|عثمانى]] نیز، براى شهرها [[امام جماعت]] و مؤذن و خطیب معین مى‌کردند و جهت آنان حقوق و شهریه در نظر مى‌گرفتند. | |||
در مملکت ایران پس از روى کار آمدن سلاطین [[صفویه|صفوى]] و رسمیت یافتن مذهب شیعه، در زمان شاه طهماسب به دستور [[محقق کرکی|محقق کرکى]] که از قائلین به وجوب عینى نماز جمعه بود و خود آن را در [[نجف]] در مسجدى که امروز به نام | در مملکت ایران پس از روى کار آمدن سلاطین [[صفویه|صفوى]] و رسمیت یافتن مذهب شیعه، در زمان شاه طهماسب به دستور [[محقق کرکی|محقق کرکى]] که از قائلین به وجوب عینى نماز جمعه بود و خود آن را در [[نجف]] در مسجدى که امروز به نام «[[مسجد طریحى]]» نامیده مى‌شود، اقامه مى‌کرد. براى شهرها جهت اقامه نماز جمعه و رسیدگى به امور دینى مردم، کسانى را معین نمود که به نام امام جمعه معروف شد. این منصب یعنى امامت جمعه از این تاریخ از مناصب روحانى دولتى گردید. | ||
== محقق سبزواری از منظر بزرگان == | == محقق سبزواری از منظر بزرگان == | ||
عده از فقیهان و بزرگان به تمجید از تلاش‌های محقق سبزواری پرداخته‌اند که بدان اشاره میکنیم. | عده از فقیهان و بزرگان به تمجید از تلاش‌های محقق سبزواری پرداخته‌اند که بدان اشاره میکنیم. | ||
* [[شیخ حر عاملی]] درباره محقق سبزواری می‌نویسد: | |||
* مولانا محمد باقر بن محمد مومن خراسانی سبزواری، دانشمند فاضل، محقق، متکلم، حکیم، [[فقیه]] و [[محدّث|محدث]] جلیل‌القدر<ref>أمل الآملی، ج2، ص 250</ref>. | |||
* حاج محمد اردبیلی مؤلف «جامع الرواه» می‌گوید: | |||
* محمد باقر بن محمد بن محمد مؤمن سبزواری، امام، علامه، محقق، مدقق، پسندیده خوی، پاک سرشت، جلیل‌القدر، عظیم‌الشأن، بلند جایگاه، دانشمند، فاضل کامل، خیرخواه، متبحر در علوم عقلی و نقلی، یگانه عصر و یکتای زمانش بود<ref>جامع الرواه، ج2، ص 79</ref>. | |||
[[شیخ | == جستارهای وابسته == | ||
* [[ابوعلی سینا]] | |||
* [[شیخ بهایی|شیخ بهائی]] | |||
* [[میرزا عبدالله افندی]] | |||
* [[حسن بن یوسف حلی|علامه حلی]] | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
{{علمای اسلام}} | |||
[[رده:شخصیت‌ها]] | |||
[[رده:عالمان]] | [[رده:عالمان]] | ||
[[رده:عالمان شیعه]] | [[رده:عالمان شیعه]] | ||
[[رده:ایران]] | [[رده:ایران]] | ||
نسخهٔ ۱۱ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۴۲
| محقق سبزواری | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | محمد باقر بن محمد مؤمن خراسانی سبزواری |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | ۱۰۱۷ ق، ۹۸۷ ش، ۱۶۰۸ م |
| محل تولد | سبزوار |
| سال درگذشت | ۱۰۹۰ ق، ۱۰۵۸ ش، ۱۶۷۹ م |
| دین | اسلام، شیعه |
| استادان | |
| شاگردان |
|
| آثار |
|
محمدباقر سبزواری، مشهور به محقق سبزواری از حکما و مجتهدین بزرگ شیعه در قرن یازدهم هجری است. نام او در کتب فقهیه زیاد برده میشود و کتاب معروف او در فقه، یکی به نامه «ذخیره» و دیگری به نام کفایه است و چون فیلسوف هم بوده است، بر الهیات شفای ابوعلی سینا حاشیه نوشته و درسال 1090 هجری درگذشته است. محقق سبزواری نزد شیخ بهائی و مجلسی اول تحصیل کرده است. او در دوران صفویه در کمال احترام و اکرام می‌زیست و بر اقران و امثال مقدم بود.
ولادت و خاندان
«محمدباقر» فرزند محمد مؤمن خراسانی، در سال (۱۰۱۷ هـ. ق) در روستای «نامن» از توابع شهرستان سبزوار پا به عرصه وجود نهاد. وی پس از رحلت پدرش، به اصفهان آمد و در آنجا مسکن گزید.
فرزندان محقق سبزواری از بزرگان و عالمان جلیل‌القدری بوده‌اند که عبارتند از:
میرزا جعفر سبزواری اصفهانی که فقیهی زاهد و مدرسی توانا و از فحول دانشمندان اصفهان بوده و منصب شیخ الاسلامی اصفهان در اعقاب او به مدت بیش از دو قرن تداوم داشته و در جنب مسجد حکیم اصفهان مدفون است.
میرزا عبدالرحیم شیخ الاسلام عالم جلیل‌القدری که شیخ الاسلامی اصفهان را به عهده داشته است. وی از علما و مجتهدین متنفذ اصفهان در قرن دوازدهم بوده و تألیفاتی نیز از خود به جای گذاشته و در (۱۱۸۱ هـ. ق) درگذشته است[۱].
استادان و شاگردان
الف. استادانی که وی از آنها اجازه اجتهاد و نقل حدیث دریافت نموده است عبارتند از:
- علامه محمدتقی مجلسی (۱۰۰۳ـ۱۰۷۰ هـ. ق)؛
- ملا حیدرعلی اصفهانی: وی در حدیث و فقه استاد محقق سبزواری بوده است.
- قاضی معزالدین حسین؛
- شیخ بهایی (۹۵۳ـ۱۰۳۰ هـ. ق)؛
- میرابوالقاسم فندرسکی (۹۷۰ـ۱۰۵۰ هـ. ق)؛
- سید حسین بن حیدر عاملی؛
- نورالدین علی بن حسین بن ابی الحسن عاملی؛
- سید شرف الدین علی بن حجت شولستانی؛
- حسین بن حیدر قمر کرکی (متوفی ۱۰۴۱ هـ. ق)؛
- ملا حسن علی شوشتری (متوفی ۱۰۷۵ هـ. ق) صاحب التبیانو
ب. این فقیه بزرگ و سیاستمدار شایسته، شاگردان بزرگی را به عالم اسلام تقدیم نمود که برخی از آنها عبارتند از:
- محقق خوانساری[۲]. (۱۰۹۹ـ۱۰۱۹ هـ. ق)؛ وی حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری، شوهرخواهر محقق سبزواری است که تألیفات بسیار دارد و از شاگردان برجسته محقق سبزواری است.
- سید عبدالحسین حسینی خاتون‌آبادی[۳] (۱۱۰۵ـ۱۰۳۹ هـ. ق).
- ملا محمد بن عبدالفتاح تنکابنی مشهور به سراب[۴]. (متوفی ۱۱۲۴ هـ. ق)؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۸۱ هـ. ق) به وی اجازه نقل روایت داده است.
- میر محمدصالح خاتون‌آبادی[۵]؛ وی فرزند عبدالواسع خاتون‌آبادی اصفهانی و داماد علامه مجلسی است.
- محمد شفیع بن فرج گیلانی[۶]؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۸۵ هـ. ق) به وی اجازه نقل حدیث داده است. کتاب البداء از آثار او است.
- میرزا عبدالله افندی اصفهانی[۷]؛ وی صاحب کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء است.
- محمد صالح بیابانکی[۸]؛ محقق سبزواری در سال (۱۰۷۴ هـ. ق) به وی اجازه نقل حدیث داده است.
- عبدالله اردبیلی[۹].
آثار و تألیفات
از محقق سبزواری آثار بسیاری به دو زبان عربی و فارسی به جا مانده است‌که در این میان چند اثر از وی در بین عالمان و فقیهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در این جا به آثار وی اشاره میکنیم:
- کفایه الاحکام[۱۰]: کتابی است فقهی که همه ابواب فقه را شامل میشود.
- ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد[۱۱]: کتابی است فقهی که از باب طهارت تا پایان بحث حج را شامل میشود. این کتاب شرح کتاب «ارشاد الاذهان» علامه حلی است.
- حاشیه علی مسالک الافهام از شهید ثانی[۱۲].
- خلافیه[۱۳]: این کتاب به فارسی در عبادات نوشته شده است و نویسنده انگیزه تألیف این کتاب را رغبت مردم به امور دینی ذکر می‌‌‌کند.
- رساله فی تحریم الغناء[۱۴]: این رساله درباره‌ی غنا و موسیقی است و محقق سبزواری در این کتاب همه آیات و روایات را که از اصحاب ائمه اطهار(علیه‌السلام)، در تحریم و منع غنا وارد شده، آورده است.
- رساله‌ای در فقه[۱۵]: محقق این رساله را برای شاه عباس دوم نوشته است و همه ابواب فقه را دربرمی‌‌‌گیرد.
- رساله عملیه[۱۶]: این رساله در شناخت احکام شرعی ضروری تألیف شده است.
- رساله‌ای در نماز جمعه[۱۷]: این کتاب به فارسی نوشته شده است. محقق سبزواری رساله‌ای نیز به عربی به نام «رساله فی صلاه الجمعه» دارد.
- مناسک حج[۱۸].
- رساله‌ای در نماز و روزه[۱۹].
- رساله فی الغسل[۲۰].
- رساله فی مقدمه الواجب[۲۱].
- رساله فی تحدید النهار الشرعی[۲۲].
- رساله فی فضیله المتعه[۲۳].
- کفایة الفقه[۲۴] این کتاب شامل حدود سی هزار بیت است که آن را به عنوان بقیه «ذخیره» نوشته است.
- حاشیه علی شرح الاشارات: [۲۵]: این کتاب حاشیه بر شرح اشارات است که تألیف آن در دوازده ذی القعده (۱۰۷۵ هـ. ق) به پایان رسیده است.
- حاشیه علی الشفاء[۲۶].
- مفاتیح النجات عباسی[۲۷].
- جامع الزیارات عباسی[۲۸]: این کتاب به تقاضای شاه عباس دوم نوشته شده و دارای نه فصل است.
- روضة الانوار عباسی[۲۹]: این اثر را محقق سبزواری به درخواست شاه عباس دوم در سال (۱۰۷۳ هـ. ق) در یک مقدمه و دو بخش نگاشته است. در مقدمه به علل احتیاج افراد به پادشاهان و عوامل دوام و زوال حکومت پادشاهان اشاره می‌‌‌کند.
- شرح حدیث برّ الوالدین[۳۰].
- اختیارات ایام[۳۱]: این اثر تحقیقی است در مورد ایام مبارک و مسعود و روزهای نحس از ماه‌های اسلامی و رومی و فارسی قدیم که در یک مقدمه و سه باب و یک خاتمه تألیف شده و هر کدام مشتمل بر چند فصل و مبحث است.
- شرح زبدة الاصول[۳۲]: این کتاب شرح بر «زبدة الاصول» شیخ بهایی است.
- الرد علی رساله شبهة الاستلزام[۳۳]: این اثر در پاسخ به انتقادات محقق خوانساری بر رساله محقق سبزواری در مورد شبهه استلزام است.
- شرح توحید صدوق[۳۴].
مناصب و مشاغل
در دوران سلاطین صفویه، مشاغل نامبرده از طرف پادشاهان، به بزرگان، علماء، فقها و مجتهدین رسما واگذار مى‌شد و هر یک از دانشمندان و علماء که بدین مناصب معین مى‌شدند، بر طبق قوانین و مقررات جاریه مملکت و دستورات شرع مطهر به وظایف خود قیام مى‌نمودند.
منصب شیخ الاسلامى
محقق سبزوارى پس از این که از محضر علمایى همانند مجلسى اول (ملا محمدتقى)، شیخ بهائى، میرفندرسکى، ملا حسنعلى شوشترى و سایر علماء کسب فیض نمود، خود یکى از اعاظم بزرگ وقت شد و تدریس مدرسه ملا عبداللّه شوشترى را به وى تفویض کردند و چنانکه گفته شد، به منصب شیخ الاسلامى منصوب گردید[۳۵].
اولاد و اعقاب محقق سبزوارى، پس از آنکه وى به مقام شیخ الاسلامى رسید، به خاندان شیخ الاسلام شهرت یافتند و ظاهرا نیز خود آنان هم این عنوان را مى‌پسندیدند و برخى از آنها با وجود این که منصب شیخ الاسلامى را نداشتند، باز به همین عنوان شهرت دارند. مانند: میرزا جعفر، فرزند محقق سبزوارى و دیگران و اما شکایت میرزا رحیم خوانسارى نسبت به منصب شیخ الاسلامى و قبول آن از طرف نادر نیز، جهت شکستن قدرت روحانیت شیعه بوده که امامت جمعه و شیخ الاسلامى، یعنى دو منصب با نفوذ در یک خاندان نباشد که قدرت مخالفت با دستگاه را داشته باشد.
از وقتى که گرفتن شناسنامه در ایران رواج یافت، عموم افراد این سلسله، کلمه شیخ الاسلام را نام خانوادگى خود قرار دادند و این شهرت عنوان قانونى پیدا کرد. برخى دیگر نیز سبزوارى را جهت نام خانوادگى انتخاب کردند[۳۶].
امامت جمعه و جماعت
دومین منصب محقق سبزوارى، امامت جمعه اصفهان مى‌باشد. امامت وضعى و منصب الهى است که شارع مقدس به حکم خداوند از صدر اسلام آن را مقدّر فرموده است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) براى شهرها و نواحى، از طرف خود کسى را که شایستگى امامت داشت، معین مى‌فرمود که با مردم نماز جماعت به جاى آوردند و تفاوت نمى‌کرد در نمازهاى یومیه و نماز جمعه و عیدین. پس از رحلت آن حضرت، خلفا نیز همین سنت را پیروى کردند. این حالت در زمان خلفاء بنى‌امیه و بنى‌عباس که سعى داشتند ظاهر اسلام را رعایت کنند نیز ادامه داشت. سلاطین عثمانى نیز، براى شهرها امام جماعت و مؤذن و خطیب معین مى‌کردند و جهت آنان حقوق و شهریه در نظر مى‌گرفتند.
در مملکت ایران پس از روى کار آمدن سلاطین صفوى و رسمیت یافتن مذهب شیعه، در زمان شاه طهماسب به دستور محقق کرکى که از قائلین به وجوب عینى نماز جمعه بود و خود آن را در نجف در مسجدى که امروز به نام «مسجد طریحى» نامیده مى‌شود، اقامه مى‌کرد. براى شهرها جهت اقامه نماز جمعه و رسیدگى به امور دینى مردم، کسانى را معین نمود که به نام امام جمعه معروف شد. این منصب یعنى امامت جمعه از این تاریخ از مناصب روحانى دولتى گردید.
محقق سبزواری از منظر بزرگان
عده از فقیهان و بزرگان به تمجید از تلاش‌های محقق سبزواری پرداخته‌اند که بدان اشاره میکنیم.
- شیخ حر عاملی درباره محقق سبزواری می‌نویسد:
- مولانا محمد باقر بن محمد مومن خراسانی سبزواری، دانشمند فاضل، محقق، متکلم، حکیم، فقیه و محدث جلیل‌القدر[۳۷].
- حاج محمد اردبیلی مؤلف «جامع الرواه» می‌گوید:
- محمد باقر بن محمد بن محمد مؤمن سبزواری، امام، علامه، محقق، مدقق، پسندیده خوی، پاک سرشت، جلیل‌القدر، عظیم‌الشأن، بلند جایگاه، دانشمند، فاضل کامل، خیرخواه، متبحر در علوم عقلی و نقلی، یگانه عصر و یکتای زمانش بود[۳۸].
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ریشه و جلوه‌های تشیع و حوزه علمیه اصفهان، ج ۱، ص ۴۵۱
- ↑ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹؛ فوائدالرضویه، ص ۴۲۶؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۲
- ↑ وقایع السنین والاعوام، ص ۵۰۲ و ۵۳۴؛ صفویه از ظهور تا زوال، رسول جعفریان، ص ۳۸۹
- ↑ طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۷۱؛ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹
- ↑ مفاخر اسلام، ج ۸، ص ۳۹۵
- ↑ طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۷۲
- ↑ مفاخر اسلام، ج ۸، ص ۳۹۵
- ↑ طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۲۸
- ↑ طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۲۸
- ↑ مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۲
- ↑ مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۱
- ↑ مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۳
- ↑ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹
- ↑ مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص ۲۴۴ و ۲۴۳
- ↑ الذریعه، ج ۱۶، ص ۲۸۰
- ↑ الذریعه، ج ۱۱، ص ۲۱۳
- ↑ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹؛ ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵؛ صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، ج ۱، رسول جعفریان، ص ۳۰۸
- ↑ الذریعه، ج ۲۲، ص ۲۵۶
- ↑ ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵
- ↑ الذریعه، ج ۱۶، ص ۵۴
- ↑ الذریعه، ج ۲۲، ص ۱۰۵
- ↑ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹
- ↑ أمل الآمل، ج ۲، ص ۲۵۰؛ ریاض العلما، ج ۵، ص ۴۵
- ↑ مفاخر اسلام، ج ۸، ص ۲۸۱
- ↑ الذریعه، ج ۱۶، ص ۱۱۰؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴
- ↑ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴
- ↑ الذریعه، ج ۲۱، ص ۳۰۸؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، نجف لک‌زایی، ص ۶۱
- ↑ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۲
- ↑ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۲
- ↑ طبقات اعلام الشیعه، ج ۵، ص ۷۲
- ↑ الذریعه، ج ۱۳، ص ۱۹۰
- ↑ اندیشه سیاسی محقق سبزواری، ص ۶۳
- ↑ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۲۴۴؛ روضات الجنات، ج ۲، ص ۶۹
- ↑ الذریعه، ج ۱۰، ص ۱۹۸
- ↑ مشاهیر و دانشمندان اسلام، ترجمه الکنى والالقاب، مترجم محمدجواد نجفى، چاپ اسلامیه، تهران، ص۱۹۲
- ↑ زندگی‌نامه علامه مجلسى، ج۱، ۲۹۳ و ۲۹۴
- ↑ أمل الآملی، ج2، ص 250
- ↑ جامع الرواه، ج2، ص 79
