استان آذربایجان غربی
| استان آذربایجان غربی | |
|---|---|
 | |
| نام | استان آذربایجان غربی |
| کشور | ایران |
| استان | آذربایجان غربی |
| تعداد جمعیت | ۳۲۶۵۲۱۹ نفر |
| پراکندگی دینی | |
استان آذربایجان غربی، این استان در شمال غربی ایران قرار دارد و از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه، از مغرب به کشورهای ترکیه و عراق، از شرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان و از جنوب به استان کردستان محدود است. لازم به ذکر است؛ این استان تنها استانی است که با ترکیه مرز مشترک دارد. از لحاظ وسعت و جمعیت شهرستان ارومیه بزرگ‌ترین و پر جمعیت‌ترین و شهرستان چهاربرج کوچک‌ترین و شهرستان باروق کم جمعیت‌ترین شهرستان‌های استان هستند.
بخشی از این استان را مردم کُرد و بخش دیگررا مردم آذربایجانی تشکیل می‌دهند. در استان آذربایجان غربی علاوه بر زبان‌های کردی و ترکی آذربایجانی عده‌ای از مردم نیز به زبان‌های ارمنی و آرامی نو آشوری سخن می‌گویند.
تاریخچه
از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته‌است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت‌های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولت‌هایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می‌توان به دولت آشور در شمال بین‌النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسیان در حوالی کوه‌های زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود.
گروهی معتقدند که نام آذربایجان گرفته شده از «آذرآبادگان» گرفته شده و به معنی سرزمین آتش است. بزرگ‌ترین آتشکده‌های زرتشتی در این منطقه بوده‌است و نمونه آن هنوز در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان بجا مانده‌است. گروهی دیگر وجه تسمیه آذربایجان را مربوط به وجود سرداری به نام آتورپات یا اتروپاد می‌دانند. اینان معتقدند که که بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سردار آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال داخلی خود را در چهارچوب دولت اشکانی حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان بنیان‌گذار سلسله ساسانی بر حکمرانان محلی آذربایجان استیلا یافت و آنرا بصورت یک ایالت غیر موروثی اداره نمود.
موقعیت جغرافیایی
- استان آذربایجان غربی یکی از استانهای شمال غربی ایران است‌که از سمت شمال به کشور جمهوری آذربایجان، از سمت غرب به کشور ترکیه، از سمت جنوب غربی به کشور عراق، از سمت جنوب به استان کردستان، از سمت جنوب شرقی به استان زنجان و از سمت شرق به استان آذربایجان شرقی ختم می‌شود.
- مرکز این استان شهر ارومیه می‌باشد.
- این استان دارای 17 شهرستان به نام‌های ارومیه، اشنویه، بوکان، پیرانشهر، تکاب، خوی، چالدران، چایپاره، شوط، پلدشت، سردشت، سلماس، شاهین دژ، ماکو، مهاباد، میاندوآب و نقده است.
- همچنین این استان دارای 36 بخش، 36 شهر، 109 دهستان و 3728 آبادی نیز هست.
معرفی استان
استان آذربایجان غربی با مساحت ۴۳۶۶۰ کیلومترمربع که میزان ۴۸۸۰ کیلومترمربع آنرا دریاچه ارومیه پوشانده است (۶/۲% مساحل کل کشور) در غرب آذربایجان جنوبی قرار دارد و با کشورهای ترکیه، عراق و جمهوری نخجوان با داشتن ۸۲۳ کیلومتر مرز خاکی و آبی همسایه است. این استان همچنین با استانهای کردستان و آذربایجان شرقی همجوار می‌باشد. استان آذربایجان غربی دارای ۱۴ شهرستان، ۲۴ شهر، ۳۶ بخش، ۱۰۹ دهستان و ۳۷۳۷ روستا و آبادی است.باشدمرکز استان شهرستان ارومیه می‌باشد و شهرهای تابع این استان عبارتند از : خوی - ماکو - سلماس - سردشت - مهاباد - میاندوآب-نقده-پیرانشهر مردم این استان پیرو دین اسلام بوده و اکثریت آن مذهب شیعه دارند.
شهرهای مهاباد سردشت و پیرانشهر اهل‌تسنن بوده و کرد نشین می‌باشند. در ضمن تعدادی از اقلیت‌های مسیحی نیز در ارومیه زندگی می‌کنند. جمعیت استان بر اساس سرشماری سال ۱۳۷۵ معادل ۵/۲ میلیون نفر بوده که حدود ۵۳% در مناطق شهری و ۴۷% در مناطق روستائی سکونت دارند. جمعیت فعال استان ۷۰۰ هزار نفر و تعداد بیکاران جویای کار استان حدود ۱۰۰ هزار نفر است که غالباً نیز قشر جوان و بالقوه کار می‌باشد. نرخ بیکاری در مناطق شهری ۱/۱۱% و در مناطق روستائی ۶/۷% می‌باشد. سهم زنان در اشتغال استان ۴/۱۰% است .از نظر تخصص تنها ۴/۶% کل شاغلین استان را متخصصین تشکیل می‌دهد .مردم این استان به زبان‌های ترکی آذربایجانی و کردی و اقلیت‌های مذهبی نیز به زبان‌های آشوری و ارمنی و کلیمی تکلم می‌نمایند و اکثریت پیرو دین اسلام و دارای مذهب شیعه و سنی هستند.
مساحت
مساحت استان آذربایجان غربی به همراه دریاچه ارومیه حدود ۴۳۶۶۰ کیلومتر مربع است و بدون دریاچه حدود 37412 کیلومتر مربع است.
جمعیت
بر اساس سرشماری که در سال 1395 انجام شد، جمعیت این استان ۳٬۲۶۵٬۲۱۹ نفر است. ۴٫۰۸ درصد جمعیت کل این کشور در استان آذربایجان غربی قرار گرفته است، به همین دلیل 8امین استان پرجمعیت ایران است.
قومیت
این استان دارای پیشینه طولانی قومی و مذهبی است. این استان دارای قومیت‌های کرد و ترک و ارمنی است. این استان بخشی از سرزمین بزرگ آشوریان در گذشته بوده است که در طول سالیان به مناطق مختلفی کوچ کردند و اکنون اقلیت کمی از آنان به جای مانده اند. هم اکنون مراکز آشوریان در این استان وجود دارد و نیز آنها در مجلس ایران دارای نماینده مستقل هستند. پیروانان اسلام(شیعه و سنی) و مسیحیت درای پیروانان زیادی در این استان هستند همچنین اقلیت هایی از یهودیان و زرتشتیان در این استان زندگی می‌کنند.
گویش(زبان)
تنوع زبانی زیادی وجود دارد. مناطق شمالی و شرقی آذری صحبت می‌کنند، مناطق جنوبی و غربی کردی صحبت می‌کنند. بیشتر آنان فارسی هم بلد هستند. گروه‌های کوچک زبان‌های ارمنی و آشوری هم وجود دارد. در شهرهای ماکو و بازرگان به دلیل حجم مبادلات بازرگانی،هستند کسانی که انگلیسی و ترکی استانبولی هم می‌دانند.
مذهب
بیشتر مردم آذربایجان غربی مسلمان و شیعه اثنی عشری هستند مذهب تشیع در ارومیه و شهرهای شمالی این استان و تسنن در نواحی جنوبی آن متداول است. همچنین سایر اقلیت‌های مذهبی از جمله ارامنه و آسوریان نیز از پیش از اسلام در این منطقه زندگی می‌کنند. در حال حاضر عده‌ای از برادران و خواهران کلیمی مذهب نیز در آذربایجان غربی ساکن هستند.
ارومیه
ارومیه یا اورمیه مرکز استان آذربایجان غربی یکی از شهرهای قدیمی ایران به شمار می‌رود که قدمت آن به ۲۰۰۰ ق م می‌رسد . ارومیه، شهری با تاریخی غنی و پرحادثه و میزبان مردمی با ادیان مختلف است. تنوع فرهنگی به ارومیه جلوه خاصی بخشیده است. مردم ارومیه به سه زبان ترکی آذری، کردی و فارسی سخن می‌گویند. ساکنین شهر ارومیه را شیعه، سنی، یهودی، آشوری و ارمنی تشکیل می‌دهند که اغلب در یک محله در کنار هم زندگی می‌کنند. نام ارومیه در دوران حکومت رضاخان بنام رضائیه تغییر نام داده بود که پس از انقلاب اسلامی مجددا" به نام اصلی خود یعنی ارومیه تغییر نام داد. بدون‌شک مهم‌ترین جاذبه طبیعی منطقه، دریاچه ارومیه است. حتی با وجود خشک شدن بخش بزرگی از دریاچه و مشکلات زیست‌محیطی فراوان، بزرگ‌ترین دریاچه آب شور ایران هنوز هم زیبایی خود را حفظ کرده است.
- پارک جنگلی شیخ تپه با منظره‌ای از تپه باستانی شیخ تپه، یکی از مکان‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شود.
- مسجد جامع ارومیه یکی از مهم‌ترین آثار تمدن اسلامیست که از دوران صفویه به جای مانده است. بازار تاریخی ارومیه نیز یکی دیگر از آثار به جای مانده از دوره صفوی است که هنوز سبک معماری آن دوران را حفظ کرده است.
- بنای سه گنبد، کلیسای پطروس پولیس و مسجد مناره نیز بعضی دیگر از جذابیت‌های دیدنی این شهر هستند.
دریاچه ارومیه
در شمال غربی ایران و در منطقه آذربایجان واقع شده‌است دریاچه ارومیه، بزرگ‌ترین دریاچه داخلی ایران و دومین دریاچه آب‌شور دنیا است.آب این دریاچه بسیار شور بوده و عمدتاً از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، گدار، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه می‌شود. دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین آبگیر دایمی آسیای غربی است که در شمال غرب فلات ایران قرار گرفته‌است. پارک ملی دریاچه ارومیه پس از مرداب انزلی، از جالب‌ترین و نغزترین زیستگاه‌های طبیعی جانوران در ایران به‌شمار می‌رود. آب دریاچه ارومیه بسیار شور و میزان نمک محلول در آن دو برابر اقیانوس‌ها است. به این دلیل، هیچ ماهی و نرم‌تنی به جز گونه‌هایی از سخت‌پوستان در آن زندگی نمی‌کنند و آب آن هیچ‌وقت یخ نمی‌زند. شناکنندگان نیز می‌توانند بر روی آب آن شناور بمانند. گِل دریاچه ارومیه خمیری سیاه‌رنگ و جزو گل‌های کلروره‌است که دارای خاصیت درمانی برای بیماری‌هایی چون رماتیسم و آرتروز است.
مراسم سنتی
- کوسا گلین: جشن آخر فصل زمستان که آذری می گویند از زمان حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) این جشن برجای مانده است. جشنی که برای دور هم بودن و شادمانی برگزار می‌شود.
- جشن خدیر نبی یا خضر نبی: این جشن در شب اول اسفند و به نیت امید و برآورده شدن آرزوها برگزار می‌شود. همگی دور هم جمع می‌شوند و مانند شب یلدا میوه و آجیل می‌خورند.
- جشن انگور: زمان برگزاری این جشن در اواخر شهریور ماه است. این مراسم مخصوص مردم اهالی روستاست که بهترین انگورها انتخاب از سوی آنان انتخاب می‌شود.
اماکن مذهبی
- مسجد جامع سرخ مهاباد؛
- مسجد جامع ارومیه؛
- مسجد جامع بوکان؛
- مسجد سردار؛
- مسجد مناره؛
- مسجد سیدالشهداء؛
- کلیسای پطروس پولیس؛
- کلیسای سورپ سرکیس؛
- امام‌زاده سید بهلول؛
- کلیسای ننه‌مریم؛
- قره‌کلیسا.
کلیسای چهار طاق
در شمال غربی و کیلومتر ۳۶ شهرستان تکاب در روستای چهار طاق پایه‌های چهار ستون مخروبه وجود دارد که در نزد اهالی به کلیسا مشهور است. از نظر کارشناسان این بنا مربوط به دوره ساسانیان بوده و به یک آتشکده شباهت بیشتری دارد. پایه‌های اصلی طاق خراب شده و اطراف آن که در محل به کلیسا معروف می‌باشد توسط افراد سود جو برای گنج یابی به کلی ویران شده است.
ادیان، فرق و مذاهب
- در اوایل دوره اسلامی کردها و مسیحیان ساکنان منطقه ارومیه را تشکیل می‌دادند. اما به مرور در دوره‌های بعدی ترک‌ها به جمعیت ارومیه اضافه شدند و در دوره ترکان غزنوی سپس ترکان سلجوقی ارومیه دارای جمعیت بالایی از ترکان شد.
- در یک سند دست اول مربوط به قرن ۱۲ق/۱۸م که عثمانی‌ها از مردم ارومیه مالیات می‌گرفتند، از مجموع ۱۵۰۶ مؤدی مالیاتی شهر ارومیه، ۱۴۵۳ مؤدی تُرک و ترکمن -که ۱۱۰ نفر از آنان کوچنده و ۱۳۴۳ نفر آنان یکجانشین بودند، ۳۱ مؤدی کُرد، ۱۵ نفر یهودی، سه نفر مسیحی و چهار نفر بدون دین عنوان شده‌اند.
- طبق یک مطالعه از ترکیب قومی خانوارهای نمونه و مورد بررسی در سطح شهر ارومیه که حدود سال ۱۳۷۹ انجام گرفت، ترک‌زبانان ۸۵٫۷ درصد خانوارهای نمونه را به خود اختصاص داده و کردزبانان حدود ۱۰٫۵ درصد بوده‌اند. در این آمارگیری نمونه‌ای درصد آشوری‌ها، فارس‌زبان‌ها و ارمنی‌ها در شهر ارومیه به ترتیب ۱٫۷، ۱٫۶ و ۰٫۵ بود.
- طبق آمار منتشره در سال ۱۳۷۶ هجری شمسی ۶۳ درصد شهرستان ارومیه را مسلمانان شیعه دوازده‌امامی، ۳۶ درصد را مسلمانان سنی شافعی و حنفی و همچنین یک درصد را مسیحیان آشوری و ارمنی تشکیل می‌دادند.
ادیان و مذاهب در دفاع مقدس
ادیان و مذاهب آذربایجان غربی دوشادوش شیعه در دفاع مقدس حضور داشتند که از ۱۲ هزار شهید استان سهم اهل‌سنت حدود سه هزار و ۴۷۵ شهید می‌باشد که از این تعداد ۲۶ شهید ماموستا و روحانی هستند. حدود ۱۰۰ شهید روحانی اهل‌سنت نیز بیش از یک چهارم آن یعنی۲۶ ماموستای شهید اهل‌سنت متعلق به آذربایجان‌غربی است و اکثر این ماموستا ها به دست دمکرات و کومله به شهادت رسیده اند و این آمارها به خوبی نشان می‌دهد که شیعه و سنی در کنار همدیگر برای دفاع از آرمان‌های امام، مقام معظم رهبری و نظام مقدس جمهوری اسلامی جانفشانی کرده‌اند.
و همچین از چهار شهید اهل‌سنت مدافع حرم کشور، نخستین شهید مدافع حرم اهل‌بیت از اهل سنت شهید اسماعیل شجاعی از شهرستان بوکان است که بهمن ۹۴ در جریان آزاد سازی دو شهر «نبل» و «الزهرا» در سوریه که بیش از چهار سال در محاصره تروریست‌های تکفیری بود، به خیل مدافعان حرم حضرت زینب(سلام‌الله علیها) پیوست. همچنین ادیان و اقلیت های دینی در ایران نیز با تقدیم حدود ۵۷۱ شهید به وظیفه خود در دفاع از انقلاب اسلامی و ایران عزیز عمل کرده اند و از شهدای مسیحی ارمنی برجسته می‌توان به «زوریک مرادیان» اولین شهید مسیحی اشاره کرد که با وجود قبولی در امتحانات اعزام به خارج، سال آخر دبیرستان را ناتمام گذارده و داوطلبانه چند ماه پیش از شروع جنگ به خدمت سربازی رفت و در ۱۹ مهر ۵۹ در پیرانشهر به فیض شهادت نائل شد که مقام معظم رهبری در سال شب میلاد حضرت مسیح (علیه‌السلام) در سال ۹۶ با حضور در منزل والدین این شهید، خانواده وی را مورد تفقد قرار دادند.
و آمار شهدای اقلیت‌های مسیحی در آذربایجان غربی حدود ۵ تن می‌باشد که به عنوان نمونه می‌توان به «ساکو مجنونیانس» و «سرگون اکویانس بالانجی» از شهدای شاخص اقلیت‌های دینی ارومیه اشاره کرد.
جستارهای وابسته
منابع
- نگاهی به استان آذربایجان غربیrasekhoon.net، تاریخ درج 27 بهمن 1387، اخذ شده در تاریخ 1403/8/1.
- استان آذربایجان غربیvista.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/1.
- معرف استان آذربایجان غربی mizanonline.ir، تاریخ درج مطلب 02 فروردین 1397، اخذ شده در تاریخ 1403/7/30.
- سازمان ملی استانداردurmieh.inso.gov.ir،اخذ شده در تاریخ 1403/7/30.
- نگاهی گذرا به برخی از اماکن مذهبی ارومیه orumiyeh.iqna.ir، تاریخ درج مطلب مطلب ۰۵ فروردین ۱۳۹۶، اخذ شده در تاریخ 1403/8/1.
- نقش اقوام و مذاهب آذربایجان غربی در دفاع مقدسhawzahnews.com، تاریخ درج ۳ مهر ۱۴۰۲، اخذ شده در تاریخ 1403/8/1.
