حدیثیه

حدیثیه
نام	حدیثیه
تاریخ شکل گیری	3 ق، ۳ ش‌، ۶۲۴ م
موسس	احمد‌بن‌خابط و فضل‌حدثی
عقیده	1. معتقد بودند که مخلوقات دارای دو پروردگارند، یکی قدیم و دیگری مخلوق و او عیسی‌(ع)‌بن‌مریم است. 2. عیسی فرزند خداوند است. 3. مسیح در قیامت اعمال بندگان را محاسبه خواهد کرد.

حدیثیه از پیروان دو شخص به نام‌های احمد‌بن‌خابط و فضل‌حدثی از شاگردان نظّام متکلم مشهور معتزله بودند.

تاریخچه

فضل‌حدثی منسوب به‌شهر حدثیه است. شهری که در کنار رود‌فرات بود. نام او در بعضی از کتاب‌ها به نام حدئی آمده است، ولی صحیح آن همان «حدثی» است و احمد‌بن‌خابط معتزلی از بزرگان معتزله در قرن سوم‌هجری‌قمری است. نام پدر وی در برخی از منابع، حائط ضبط شده است.

اعتقادات

حدیثیه معتقد بودند که مخلوقات دارای دو پروردگارند، یکی قدیم و دیگری مخلوق و او عیسی‌(ع)‌بن‌مریم است. همچنین معتقد بودند که مسیح‌(ع) که از راه عادی متولد نشده است، پسر خداوند است و خداوند او را به‌فرزندی پذیرفته است. مسیح‌(ع) کسی است که در روز‌قیامت اعمال بندگان را محاسبه خواهد کرد چنانکه در قرآن کریم آمده است: «وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا» . یعنی در آن روز پروردگار تو در حالیکه فرشتگان صف در صف ایستاده‌‏اند می‌آید و «او مسیح است که در سایه‏‌هایی از ابر خواهد آمد.» او همان کسی است که رسول‌خدا‌ ص در یکی از سخنان خود فرمود: خلق‌(اللّه) آدم علی صورته، یعنی خداوند آدم را که همان عیسی‌مسیح باشد، مانند چهره و صورت خود بیافرید. چنانکه در حدیث دیگر فرموده است: «سترون ربکم کما ترون القمر لیلة البدر». یعنی به‌زودی پروردگار خود را خواهید دید، همانطور که ماه را در شب چهارده می‏‌بینید. او را از آن جهت مسیح گفتند که زره جسد انسانی بر تن کرده بود، حال آنکه پیش از آن، عقل «محض» بود و همان عقلی است که در حدیث رسول‌خدا آمده است که خداوند به او گفت: أقبل، یعنی جلو بیا. پس پیش آمد، أدبِر، یعنی پشت کن و برو. سپس فرمود: به‌وساطت تست که من عطا می‌کنم و به‌وساطت تُست که من می‌گیرم. همچنین معتقد بودند که دیگر حیوانات نیز پیامبرانی دارند، چنانکه در قرآن‌کریم آمده است: «... إِنْ مِنْ أُمَّةٍ إِلَّا خَلا فِیها نَذِیرٌ» . یعنی: هیچ امتی نبوده جز آنکه در میان‌شان ترساننده‌ای (و راهنمایی) بوده است.

اعتقاد به تناسخ

حدیثیه قائل به تناسخ بودند و می‌گفتند که خداوند در آغاز، مخلوق را با یک ضربه در بهشت آفرید و سپس آنان را به‌دلیل معصیت آدم، از بهشت بیرون کرد.

سرانجام خابط

خابط به‌دلیل آرای خاصش، از ناحیه معتزله طرد شده و ابن‌ابی‌داوود که خود از بزرگان معتزله بود به دستور واثق خلیفه‌عباسی (م: 232هـ. ق) مأمور بررسی پرونده او می‌شود. اما در حین بررسی، احمد‌بن‌خابط فوت می‌کند. مرگ وی را در سال 232 هجری قمری ضبط کرده‌اند.